• تحلیل رشد و توسعه منطقه گرایی و اثرات آن بر رشد موقعیت اقتصاد در ایران .

۱-۷- قلمرو تحقیق
۱-۷-۱-قلمرو زمانی تحقیق
قلمرو زمانی در این پایان نامه از سال۱۳۵۷الی ۱۳۹۴یعنی زمانی است که جمهوری اسلامی ایران ظاهر می شود وتا امروز که نقش یک قدرت منطقه ای را بازی می کند.
۱-۷-۲- قلمرو مکانی تحقیق
قلمرومکانی تحقیق حاضرغرب آسیا یا جنوب غربی آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است.
غرب آسیا شامل کشورهای ایران،ارمنستان،جمهوری آذربایجان،بحرین،قبرس،گرجستان،عراق، اردن،کویت،لبنان،عمان،فلسطین،قطر،عربستان سعودی،سوریه،ترکیه،امارات متحده عربی،یمن می باشد.از نظر محدوده زمانی دو دهه اخیر می باشد.
۱-۷-۳- قلمرو مو ضوعی تحقیق
این تحقیق مقایسه تطبیقی تاثیر گذاری مولفه های ژئوپولیتیک بر منطقه گرایی جمهوری اسلامی
ایران را مورد مطالعه قرار میدهد.
۱-۸- پیشینه ی تحقیق
۱-در سال ۱۳۸۰،دکتر عزت الله عزتی در کتاب ژئوپلتیک در قرن بیست و یکم ژئوپلتیک را تکیه گاه واقعیت ها دانسته و از طرفی هم برای ورود به صحنه سیاسی بین المللی اتکاء به قدرتی را که دارای منبع و منشأ جغرافیایی یعنی در حقیقت حیطه ژئوپلتیکی باشد را ضروری قلمداد نموده است. واز موقعییت جغرافیایی وانسان بعنوان دو عامل مهم ثابت ومتغیردرژئو پلیتیک ودو قطب اصلی اشاره نموده است

۲- در سال ۱۳۸۵،دکتر عمران علیزاده در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود از عوامل ژئوپلتیک تأثیرگذار بر همگرایی های منطقه ای اشاره نموده که در آن محوریت جمهوری اسلامی ایران را با بیان مشترکاتی نظیر قومیت، زبان و خط، دین و مذهب و فرهنگ و تاریخ میراث مشترک مورد تأکید قرار داده و این تشابهات را موجب تقویت در همگرایی برای منطقه گرایی را متذکر شده اند .
۳-در سال ۸۱،دکتر محمدرضا حافظ نیا در کتاب جغرافیای سیاسی ایران اشاره به موقعییت خاص ایران نموده است و اظهار داشته که این موقعییت مسیر ارتباط تمد نها واقوام مختلف در حد فاصل مناطق جغرافیایی بوده و همین ویژگی برقراری ارتباط با ایران را اجتناب ناپذیر تلقی نموده است و علاوه بر آن میتوان به کتاب ایران منطقه ای» تألیف دکتر محسن رضایی که در مورد چگونگی قدرت منطقه ای ایران در جنوب آسیای غربی اشاره نمود و همچنین کتاب «افقهای جدید در جغرافیا» که توسط دکتر محمدرضا حافظ نیا و مراد کاویانی راد نگاشته شده و به مسئله منطقه گرایی و سازمان های منطقه ای پرداخته شده است اشاره نمود.
۴-کیهان برزگر ، ۱۵ بهمن ۸۸،در مقاله ای تحت عنوان منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران به بررسی اهمیت منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران در خاورمیانه پرداخته واین عقیده را داشته که تغییر و تحولات سیاسی،امنیتی و ژئوپلتیک در سطح خاورمیانه بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر ،جایگاه منطقه گرایی را در سیاست خارجی ایران تقویت کرده است و نویسنده نتیجه می گیرد که جمهوری اسلامی ایران باید با باز تعریف مولفه های قدرت ملی خود در سطح منطقه ای ،به حل معضلات استراتژیک سیاسی-امنیتی با قدرت های فرا منطقه ای از جمله آمریکا بپردازد واز آن طریق تثبیت فرصتهای اقتصادی و توسعه پایدار را به جریان بیاندازد.
۵-الهه کولایی و بهاره سازمند در مقاله ای تحت عنوان زمینه های درون نظری و برون نظری تحول در نظریه های منطقه گرایی به بررسی وتعریف مفهوم منطقه گرایی پرداخته و بیان کرده که همگرایی در سیاست بین الملل با منطقه گرایییکسان بر آورد شده و در رویکردی دیگر منطقه گرایی گاه فرا ملی گرایی یا گرایش های بین حکومتی برآورد می شود.که به گسترش چشمگیر همکاری های اقتصادی ،سیاسی در میان دولتها و سایر کنشگران در مناطق جغرافیایی خاص اشاره دارد.هدف اصلی اصلی نگارش مقاله فوق ،پاسخ به این سوال و بیان نگاه جامع نظری به تحول در نظریه های منطقه گرایی است.
۱-۹- روش و ابزار گردآوری اطلاعات
روش گردآوری اطلاعات به شیوه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و تهیه گزارشات از طریق مراجعه به کتب و مجلات مرتبط می باشد و ابزار گردآوری با استفاده ازفیش برداری، سایت های اینترنتی و بانک های اطلاعاتی و همچنین استفاده از نقشه ها، نمودارها و جداول می باشد.
۱-۱۰- سازماندهی تحقیق
تحقیق حاضر در پنج فصل تهیه شده است که فصل اول آن به کلیات و چارچوب تحقیق می پردازد.در فصل دوم به مبانی نظری و بنیادی تحقیق حاضر و همچنین تاریخچه و تعاریف پایه اشاره دارد.در فصل سوم قلمروی جغرافیایی تحقیق مورد تحقیق و شناسایی قرار می گیرد.
در فصل چهارم این تحقیق به یافته های تحقیق تخصیص یافته و در نهایت فصل پنجم به نتیجه گیری ،آزمون فرضیه و ارائه پیشنهاد وراهکار در زمینه موضوع تحقیق اختصاص یافته است.
۱-۱۱- محدودیت های تحقیق
در انجام این پژوهش مشکلات و سختی هایی پیش روی محقق بوده است که از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱-کمبود کتب و منابع تحقیقاتی در زمینه موضوع مورد تحقیق(به دلیل تنوع و به نوعی جدید بودن موضوع)
۲-دوری از مرکز و مشکلات تردد با توجه به قرار گرفتن مراکز علمی معتبر و کتابخانه های مرجع در خارج از استان.
۱-۱۲-تعاریف واژگان تحقیق
۱-۱۲-۱- منطقه گرایی: منطقه گرائی در سیاست بین الملل به گسترش قابل ملاحظه همکاری های سیاسی و اقتصادی میان دولتها و سایر بازیگران در نواحی جغرافیایی خاصی اشارت دارد. اصولاً منطقه به صورت ترکییی از نزدیکی جغرافیایی، درجه بالای تعاملات، چارچوب های نهادی و هویت های فرهنگی مشترک تعریف می گردد. در اغلب موارد منطقه گرائی بر حسب درجه انسجام اجتماعی (زبان، قومیت، فرهنگ، مذهب، تاریخ وآگاهی ازمیراث مشترک) انسجام اقتصادی ( الگوهای تجاری و مکمل بودن اقتصادی)، یکپارچگی سیاسی (نوع رژیم و ایدئولوژی ) و انسجام سازمانی (وجود نهادهای رسمی منطقه ای) تجزیه و تحلیل می شود.(سایت ایران بازگو)
۱-۱۲-۲- جمهوری اسلامی ایران: پس از آنکه قرنها تئوری جدایی دین از سیاست و نظامهای حکومتی لائیک بر دنیا سیطره داشت و قوانین شرعی و الهی امری خصوصی در زندگی مردم تعبیر می شد، در ۱۲فرودین سال ۵۸، نظامی متولد شد که این نظریه‌ها را در قرن بیستم باطل کرد و حکومت اسلامی را براساس موازین وآموزه‌های دینی به منصه ظهور و عمل رساند.این ساختارسیاسی واجتماعی جمهوری اسلامی نام گرفت.(سایت فرهنگ نیوز)
۱-۱۲-۳- غرب آسیا: غرب آسیا یا باختر آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است. این کلمه اخیرا در ایران به عنوان جایگزینی برای خاور میانه بکار برده می شود.(سایت ویکی پدیا)
۱-۱۲-۴- عوامل ژئوپولیتیک: برای انجام یک تحلیل ژئوپلیتیک روش های گوناگونی مطرح شده است. عزت ا… عزتی در فصل دوم کتاب”ژئوپلیتیک،“عوامل مؤثر در ژئوپلیتیک را به دو بخش ”ثابت“ و ”متغیر“ تقسیم کرده و معتقد است، عوامل ثابت در حقیقت همان پدیده های طبیعی و جغرافیایی است که موقعیت جغرافیایی در میان آن ها نقش کلیدی دارد. عوامل متغیر که ممکن است برخی از آن ها منشاء طبیعی داشته باشند، به دلیل نقش کمیتی که دارند متغیر محسوب می گردند و عامل انسانی در بین آن ها نقش کلیدی دارد.(پیشگاهی فرد،۳:۱۳۸۲)
فصل دوم
ادبیات تحقیق
۲-۱- مفهوم منطقه
هر دولتی به طور ناخواسته درون یک یا حتی چند منطقه قرار دارد و این امری جبری تلقی می شود البته ممکن است که برخی دولت ها به دلایلی نخواهند در معادلات یک منطقه قرار گیرند و تلاش کنند که با چشم پوشی از حضور در معادلات خاص آن منطقه ، بخشی از مناطق همجوار دیگر به حساب آیند، اما این موضوع تأثیری در پیامدهای مسائل سیاسی امنیتی منطقه اصلی آن کشور ندارد و از تأثیرات آن کشور بر منطقه مذکور نمی کاهد . همچنین ممکن است یک دولت از سوی دول منطقه ای مورد پذیرش قرار نگیرد و این مطلب نیز از تعاملات امنیتی آن دولت و سایرین چیزی نمی کاهد . به این دلیل ، حضور، تأثیرپذیر ی و تأثیرگذاری درون یک یا چند منطقه ، البته با درجا ت خا ص خود، ذاتی یک دولت ملی خواهد بود.
در تعریف دیگری از منطقه ، گفته شده است کشورهای عضو آن از نظر جغرافیایی به یکدیگر نزدیک اند و بین آنها روابط متقابلی برقرار است ، فعالیتهای هریک ازاعضا اعم از فعالیت های همرا ه با منازعه یا مشارکت جویانه تأثیر زیادی روی سیاست های اعضای دیگر می گذارد . هرچند که برخی از اعضا ی یک منطقه ممکن است علایق فرامنطقه ای داشته باشند، ولی علایق آنها در زمینه امور خارجی به طور عمد ه به سوی منطقه خودشان معطوف است . در شرایط عادی ، آنها تنها هنگامی می توانند به ایفای نقش درخور در جاهای دیگر دست زنند که جایگاهی مناسب در منطقه خودشا ن داشته باشند. همچنین در تعریف دیگری از منطقه ، آمده است که یا مجموعه ای از دو یا چند دولت نزدیک و متعامل که پیوندهای قومی ، زبانی، فرهنگی ، اجتماعی و تاریخی مشتر ک داشته باشد و گا ه حس هویت آنها در اثر اعما ل و گرایشها ی دولتها ی خار ج از منطقه تقویت شود. در بیشتر موارد، مناطق را براسا س سرزمینهای مشخص مانند قاره ها تعیین می کنند که این تقسیم بندی خیلی ساده و ابتدایی است . برای تشخیص مناطق ، کاربرد معیارها ی متفاوت ، ترکیبا ت منطقه ای متفاوتی را به وجود می آورد و رایج ترین معیارهایی که برای منطقه بندی کشورها به کار رفته اند، عبارت اند از
۲-۱-۱- معیار جغرافیایی : گروه بندی کشورها براساس محل جغرافیایی آنها در قاره ها، شبه قاره ها، مجمع الجزایرها و غیره ، مانند آسیا و اروپا.
۲-۱-۲- معیار نظامی سیاسی : گروه بند ی کشورها براسا س عضویت آنها در اتحادها، یا براسا س جهت گیر ی ایدئولوژی وسیاسی ، مانند ناتو و جها ن سوم .
۲-۱-۳-معیار اقتصادی : گروه بندی کشورها براساس معیارهای معین از توسعه اقتصادی مانند تولید ناخالص ملی و تولید صنعتی ، مانند کشورها ی شمال ، جنوب و یا کم توسعه .
۲-۱-۴- معیار مبادلات : گروه بند ی کشورها براسا س حجم و تواتر مبادله افراد، کالا و خدمات ، مانند اروپا ی غربی و شرِق آسیا.(کرمی ، ۱۳۸۰: ۶)
انتخاب مجموعه کشورهایی خا ص به عنوان منطقه ، به طور معمول تابع تعریفی دلخواهانه بوده است . از این رو، آنچه که اهمیت دارد نه تعیین حد و مرز یک منطقه ، بلکه اهمیت و ارزشی است که در حوزه مطالعات بین المللی به مطالعات منطقه ا ی داد ه شد ه و دیدگاه های گوناگونی را پیرامون آ ن به وجود آورده است . اما چون منطق حاکم بر پیدایش مطالعات منطقه ای به طور عمده با گریز از سیطره پارادایم واقع گرایی و در واکنش به نارساییهای آن بوده ، بیشتر به سوی اهمیت دادن به مسایل اقتصادی گرایش داشته است و نخستین دیدگاه های آن در چارچوب نظریه های وابستگی متقابل و همگرایی کارکردگرا یی و نوکارکردگرایی شکل گرفته است . این مسئله موجب شده است تا بخاطر گرایش به همکاریها ی اقتصاد ی و برجسته شد ن عناصر سیاست عادی ، کمتر بتوا ن از ادبیا ت گسترد ه حوز ه مطالعات منطقه ای برا ی تحلیل محیط امنیتی و مسائل دفاعی و نظامی و سیاست حساس بهره جست. (کرمی،۶:۱۳۸۰)
۲-۲- دیدگاه های مختلف درمورد امنیت منطقه ای
در یک نگا ه کلی می توان امنیت منطقه ا ی را مجموعه ی تمام تصورات و تعبیراتی از امنیت ملی
دانست که اعضای یک سیستم منطقه ای در زمانی خاص آن رابه کار می برند . این تصور و تعبیر به طور معکوس با روشهایی در هم آمیخته است که حکومتهای یک منطقه درزمانی خاص از آن برای تضمین استقلال و برخورد با تهدیدات داخلی بهره می گیرند . براین اسا س ، امنیت یا ناامنی منطقه ای می تواند از مجموعه سطوح کشمکش در یک منطقه ، اعتبارا ت نظامی ، نهادها و اتحادیه های جمعی به دست آیند . امنیت منطقه ا ی عاملی متغیر تلقی شده است که می توان آن را در دوره های زمانی و مناطق گوناگون فرض کرد. حد یا سطح امنیت منطقه ای در هر زمان با سه خصلت مشخص می شود :
۲-۲-۱- شدت و اهمیت کشمکش ها ی داخلی و خارجی با اعضای منطقه ؛
۲-۲-۲-سطح و میزا ن منابع و نیروی انسانی در مسائل نظامی و امنیت در درگیر ی با اعضا ی منطقه ؛
۲-۲-۳- حد و سطح توافقات امنیتی و دیگر نهادهای امنیت جمعی در ارتباط با اعضا ی دیگر منطقه .
هرچه سطح این متغیرها در زمانی خاص بالاتر باشد، امنیت منطقه ای کمتر خواهد بود . (کرمی، ۱۳۸۰: ۷)
۲-۳- نگرش نو واقع گرایی
برخلاف کسانی که مسائل منطقه ای را با تصویر منازعه آمیز واقع گرایان درمورد جها ن مغایر می دانند، نوواقع گرایان همچون واقع گرایان سنتی ، منطقه گرایی و ظهور صف بندیهای منطقه ای را مانند شکل گیری اتحادها می دانند . از نظر آنها هر منطقه ای را باید در قالب بزرگتر نظام بین الملل قرار داد . بر این اسا س ، گروه بندیها ی منطقه ا ی در اثر فشارهای خارجی شکل می گیرند . نوواقع گرایان روی سیاست قدرت واقع گرایانه تأکید دارند و علی رغم تحولات ناشی از پایا ن جنگ سرد، نظر آنها هنوز در مورد قدرت باقی است . یکی از مسائلی که برای آنها اهمیت زیاد ی د ارد، تأثیر سرکردگی (هژمونی) قدرتهای بزرگ روی شکل گیری ترتیبات منطقه ای است که این موضوع می تواند به چهار شیوه با شکل گیری ترتیبات و ساختارهای منطقه ای پیوند داشته باشد . نخست، گروه بندیهای منطقه ای ممکن است برای ایجاد توازن در مقابل یک قدرت هژمونی که بالفعل یا بالقوه به وجود آیند؛ دوم ، نهادهای منطقه ا ی ممکن است برا ی محدودساز ی یا مهار ی قدر ت سرکرده در قالب نهادها ی مذکور به وجود آیند؛ سوم ، کشورها ی ضعیف تر ممکن است برای دریافت امتیازات ویژه ای ، به ایجاد ترتیبا ت منطقه ا ی با مشارکت یک قدرت منطقه ای مسلط (هژمون ) تن دردهند؛ و چهارم اینکه خود قدرت سرکرده ممکن است به دلیلی به ایجاد نهادهای منطقه ای علاقه مند باشد. بدین ترتیب ، نوواقع گرایان در نهایت روی ساختارها ی نظام سیاسی بین المللی و سیاست قدرتهای بزرگ تکیه دارند و در مورد تأثیرعوامل خارجی بر روی منطقه ودر مورد منطق تعاملا ت استراتژیک در صور ت روشن بودن هویت و منافع بازیگران اطلاعات خوبی به ما می دهد، ولی در مورد تأثیر عوامل داخلی ، مرحله پس از آغاز همکاری منطقه ا ی و تأثیر ای ن همکار ی رو ی برداشت بازیگرا ن از هویت و منافع خویش چندان حرفی برای گفتن ندارد . آنها درباره رقابت دولت های سودجو دریک جهان هرج و مرج گونه بسیار داد سخن می دهند، اما هویت و منافع بازیگران را بررسی نمی کنند یا بسادگی آن را بدیهی می انگارند. به علاوه ، اگر عوامل داخلی و نهادها ی منطقه ا ی با محدودیتهایی روبه رو هستند، عوامل خارجی هم با محدودیت های زیادی مواجه اند.