• Hydrocotyle (78گونه)

• Sanicula ( 30گونه)

• Bupleurum (100گونه)

• Carum (30گونه)

• Ferula (60گونه)

• Pimpinella (200گونه)

• Peucedanum (200گونه)

• Heracleum (80گونه)

• Daucus (30گونه)

(حیدری، ۱۳۹۰).
۱-۵-۱- ویژگی گیاه‌شناسی آنغوزه(Ferula assa–foetida)
گیاه آنغوزه(آنغوزه هراتی, خوراکما, کورن کما و آنگرو)با نام علمی Ferula assa-foetida و از خانوده Apiaceae)Ambelliferae) (چتریان)، گیاهی است، کرکدار و مونوکارپ، علفی، پایا که ۶–۸ و گاهی ۱۰ سال عمر می کند. ساقه ضخیم، استوانه‌ای و راست با تعداد زیادی کانال مترشحه در پارانشیم پوست به ارتفاع ۱ تا ۲ متر که در انتها به مجموعه‌ای از گل‌های هرمافرودیت زرد و سفید مجتمع با گل آذین چتر مرکب ختم می‌شود. میوه، دو فندقه قهوه‌ای تیره یا خرمایی، بیضوی نسبتاً مسطح دارای دو بال، متوسط وزن هزار دانه ۱۰ گرم می‌باشد. برگ‌های آن، روزت با اندازه ۱۵×۱۵ سانتی‌متر، متناوب و گاهی مرکب، بدون دمبرگ با شیارها و تقسیمات عمیق به‌رنگ سبز مایل به خاکستری و غبار آلود در قاعده ساقه می‌باشد. بسته به میزان بار ندگی و سایر شرایط محیطی هر چند سال یک بار به گل می رود آذرنیوند، ۱۳۸۴). رشد گیاه به صورت روزت بوده و از سن پنج سالگی به بعد با ایجاد ساقه گل دهنده به مرحله زایشی می‌رود.
ریشه اصلی گیاه قطور و مخروطی بوده که در سال اول به قطر ۱ تا ۵/۱ سانتی‌متر رسیده و پس از ۴ تا ۵ سال به ۴ تا ۶ سانتی‌متر می‌رسد. یقه گیاه توسط یک لایه الیاف مانندی در برگرفته شده که جوانه انتهایی را در زمان خواب در زیر خاک حفظ می کند. محصول آنغوزه از بخش اصلی ریشه جمع‌ آوری می‌شود. آنغوزه گیاهی خودگشن است اما تا حدودی گرده‌افشانی توسط حشرات در آن مشاهده شده است.
۱-۵-۲-پراکنش جغرافیایی:
این گیاه بومى شرق ایران و غرب افغانستان و داراى انواع تلخ و شیرین است. آنغوزه تلخ در استان‌هاى کرمان و فارس و آنغوزه شیرین در استان‌هاى یزد و خراسان مى‌روید. در ایران آنغوزه در ناحیه فلات مرکزی ایران و مناطق کویری تا سلسله جبال زاگرس و دامنه‌های جنوبی البرز در استان‌های کرمان، فارس، خراسان، یزد، سمنان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، اصفهان، لرستان، بوشهر و کهکیلویه و بویراحمد می‌باشد(سلطانی‌پور و همکاران، ۱۳۸۵).
۱-۵-۳-شرایط رویشی و نیازهای اکولوژیکی گیاه:
۱-۵-۳-۱-شرایط رویشی
رویشگاه‌های آنغوزه در محدوده ارتفاعی ۷۰۰ تا ۲۸۰۰ متری پراکنده است. اگرچه این گیاه در تمام شیب‌ها استقرار دارد لیکن در شیب‌های شمالی از پراکنش بیشتری برخوردار است.
بارندگی سالیانه ۵/۹۰ تا ۲۱۸ میلی‌متر، تغییرات درجه حرارت ۵/۱۲- درجه و ۴۷ درجه سانتی‌گراد، استقرار در تشکیلات آهکی و مارنی و بافت خاک سبک عموماً سنگریزه‌ای و تشکیل یافته از واریزه‌های بادبزنی با عمق خاک بسیار کم و عمدتاً بیرون زدگی‌های صخره‌ای،pH قلیایی در حدود ۸ تا ۵/۸ از دیگر ویژگی‌های رویشگاه‌های این گیاه در مناطق مطالعه شده محسوب می‌گردد(آذرنیوند، ۱۳۸۴).
آنغوزه عموماً با گیاهانی همچون درمنه، گیاهان بالشتکی مثل گون و گرامینه‌هایی مثل اگروپایرون و پوآ همراه می‌باشد. همچنین رویشگاه‌های این گیاه در جنگل‌های تخریب شده بنه و بادامشک و انجیرکوهی می‌باشد. گونه‌های گیاهان دارویی دیگری نیز همچون گونه‌های آویشن، کلپوره، زیره سیاه، کاکوتی، مخلصه و … نیز همراه با این گیاه قابل مشاهده می‌باشد.
۱-۵-۳-۲-اکولوژی:
این گیاه در نواحی بایر، زمین‌های ماسه‌ای خشک و حاوی ترکیبات آهکی، در مناطق گرم در ارتفاع ۲۴۰۰ متر بالاتر از سطح دریا و در مناطقی با پستی و بلندی زیاد در شیب‌های ۱۵ درصد با میزان بارندگی در حدود ۳۵۰ – ۷۰ میلی‌متر می‌روید. خاک رویشگاه‌های آنغوزه معمولاً دارای عمق کم، این گیاه اواسط اسفندماه سبز می‌شود و متحمل به درجه حرارت‌های پایین و شوری خاک می‌باشد.
مرحله رشد گیاه از اوایل بهار تا اواسط تیرماه ادامه دارد. سپس دوره خواب بوته های نابالغ آغاز و تا بهار سال بعد به طول خواهد انجامید. حیات گیاه توسط اندام‌های زیرزمینی(ریشه و جوانه انتهایی) حفظ می‌شود. سال بعد دوباره از جوانه‌ای که روی ریشه و در زیر خاک قرار گرفته است برگ‌های جدیدی تشکیل می‌شود و گیاه ادامه حیات می‌دهد. تکثیر و بهره‌برداری تنها راه تجدید حیات طبیعی گیاه آنغوزه از طریق بذر است. هر ساقه گل دهنده انبوهی از بذر را در دستجات چتر مانندی تولید می کند. استاندارد قوه نامیه بذر بیش از ۸۰ درصد است و تا ۳ سال قوه نامیه خود را حفظ می‌کند. استاندارد خلوص آن نیز حدود ۸۰ درصد می‌باشد همچنین در سال‌های اخیر به منظور تکثیر گیاه آنغوزه، مطالعات کشت بافت از طریق جنین زایی سوماتیکی و باززایی از طریق کالوس نیز انجام گرفته است(فخیره و همکاران، ۱۳۸۸).
۱-۵-۴-ترکیبات شیمیایی صمغ آنغوزه:
آنغوزه داراى ۲۰-۴ درصد روغن فرار، ۶۰-۴۰ درصد رزین و ۲۵ درصد صمغ، ۳ تا ۷ درصد اسانس، ۱-۲۸ درصد اسیدفرولیک و به مقدار بسیار جزئی از وانیلین تشکیل شده است، روغن فرار داراى رنگ زرد با بوى تند شبیه بوى سیر است. قسمت عمده مواد موجود در روغن فرار را ترکیبات سولفیدى که اکثراً به فرم دى سولفید است تشکیل مى دهند(آذرنیوند، ۱۳۸۴).
اسانس آنغوزه مایعی صاف، بی رنگ و یا به رنگ زرد روشن و یا قهوه‌ای با بوی سیر است. شامل دو نوع ترپن، پینن و یک سزکوئی ترین با بوی لاواند و ترکیبات گوگردی است که ۶۵ درصد آن را تشکیل می‌دهند.
۱-۶- موارد مصرفی و خواص دارویی گیاه آنغوزه:
از اسانس آنغوزه به طور عمده به عنوان چاشنی در صنایع غذایی به ویژه تهیه انواع سس استفاده می‌شود. صمغ آنغوزه در سابق ادویه مرسوم رومی‌ها بوده و امروزه در هند به طور وسیع به عنوان ادویه در تهیه غذاها، انواع ماهی، سبزیجات و انواع سس مصرف می‌شود. بخش‌های سبز گیاه نیز بعنوان سبزی خورده می‌شود. از صمغ گیاه علاوه بر مصارف دارویی در صنایع عطرسازی و تهیه ضماد استفاده می‌شود.
۱-۶-۱- آنغوزه در طب نوین
آنغوزه داراى اثر ضداسپاسم و بادشکن است و در رفع بیمارى هاى تنفسى و دستگاه گوارش با منشاء عصبى استفاده مى‌شود. خلط آور، تاثیر ضدتشنج، ضدکرم، اشتهاآور، رفع تنبلی روده، رفع درد کلیه، تقویت حافظه، ضد روماتیسم، رفع ضرر اغذیه چرب، ضدگرفتگی عضلات و تاثیر بر فشار خون از اثرات دیگر آنغوزه می‌باشد(میرداوودی اخوان و باباخانلو، ۱۳۸۰).
محققان در دانشگاه کائوژینگ تایوان عوامل شیمیایی ضدویروسی قدرتمندی در گیاه آنغوزه ایرانی کشف کرده‌اند که می‌تواند در از بین بردن ویروس جدید آنفلوآنزا موثر واقع شود(Ferrari et al., 1993).
دانشمندان در دانشگاه پزشکی کائوژیونگ در تایوان دریافته‌اند ریشه‌های گیاهی آنغوزه که در سال ۱۹۱۸ برای مقابله با اپیدمی آنفلوآنزای اسپانیایی مورد استفاده قرار می‌گرفته است می‌تواند آنتی ویروسی طبیعی تولید کند که قادر به از بین بردن ویروس H1N1 اپیدمی آنفلوآنزای خوکی است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۶-۲- آنغوزه در طب سنتی
آنغوزه از نظرحکمای طب سنتی دارای طبیعت گرم و خشک است. در ایران قدیم از آن در درمان انگل‌های دستگاه گوارشی انسان و دام و مبارزه با آفات خاکزی استفاده می‌شده است. در طب گذشته از آنغوزه به عنوان ضد التهاب و در درمان التهاب گلو و رفع گرفتگى صدا استفاده مى‌شده و همچنین براى آن خاصیت بادشکن قائل بوده‌اند. داراى اثر ضداسپاسم و بادشکن است و در رفع بیمارى‌هاى تنفسى و دستگاه گوارش با منشاء عصبى استفاده مى‌شود. خلط آور، تاثیر ضدتشنج، ضدکرم، اشتهاآور، رفع تنبلی روده، رفع درد کلیه، تقویت حافظه، ضدروماتیسم، رفع ضرر اغذیه چرب، ضدگرفتگی عضلات و تاثیر بر فشار خون از اثرات دیگر آنغوزه می‌باشد. به گفته محققان این گیاه تاریخچه‌ای دراز مدت در طب سنتی ایران و چین داشته و در رده‌ای از گیاهان قرار دارد که از بیش از ۲۳۰ خصوصیت درمانی طبیعی برخوردار است. دانشمندان از خواص ریشه این گیاه به منظور مقابله با اپیدمی آنفلوآنزای اسپانیایی در ۱۹۱۸ آگاه بودند و بر همین اساس تصمیم گرفتند تاثیرات آنتی ویروسی این گیاه را مورد بررسی قرار دهند.
جوشانده برگ ها و ساقه های خشک شده آنغوزه در برزیل به عنوان محرک جنسی در مردان استفاده می‌شود. عصاره برگ‌ها و ساقه‌های خشک آنغوزه به طورکلی به عنوان داروی نیروبخش کاربرد خوراکی دارد(میرداوودی اخوان و باباخانلو، ۱۳۸۰). در کشور چین جوشانده این گیاه به عنوان داروی ضدکرم مصرف خوراکی دارد. مصری‌ها صمغ آنغوزه را به عنوان داروی ضدآبستنی قبل یا بعد از مقاربت جنسی به صورت مهبلی استفاده می‌کنند. مردم هندوستان صمغ آنغوزه را که با کلم و سنگ نمک مخلوط و به وسیله (Brassica alba) گل سفید سرکه رقیق شده است، به عنوان داروی سقط جنین استفاده میکنند، در هندوستان از جوشانده صمغ آنغوزه به عنوان داروی ضدنفخ، ضد انقباض و تشنج، داروی خلط آور در برنشیت مزمن و از مخلوط آنغوزه با فلفل قرمز کوبیده به عنوان داروی مبارزه با بیماری وبا استفاده می‌شود. همچنین هندی‌ها صمغ رزینی آنغوزه را که با نمک و شیره پوست درخت Moringa pterygosperma مخلوط شده است، به صورت موضعی برای دل درد و جوشانده صمغ خشک شده را به عنوان ادویه قاعده‌آور استفاده می‌کنند . در مالزی صمغ آنغوزه توسط بانوان در درمان عدم قاعدگی در مراکش به عنوان داروی ضد صرع و در نپال از عصاره آبی صمغ این گیاه به عنوان داروی ضدکرم به صورت خوراکی استفاده می‌شود .در عربستان صعودی صمغ خشک شده برای سیاه سرفه، تنگی نفس و برونشیت استفاده می‌شود و در آمریکا به عنوان داروی ازدیاد قاعدگی، خلط‌آور، ضدکرم و محرک مغز و اعصاب کاربرد خوراکی دارد. ادعا شده است که آنغوزه یک داروی ضدتشنج توانمند می‌باشد(عبادی، ۱۳۸۶). در ضمن عصاره این گیاه خاصیت ضد میکروبی دارد و آنتی اکسیدان است. خوردن آن با عسل برای رفع صرع، فلج، خواب رفتگی اعضاء و تشنج مرطوب امتلائی مفید است. مقدار مصرف یا دوز آن برای اشخاص بالغ قوی ۱۰-۵ گرم، برای اشخاص متوسط ۵ گرم و برای اشخاص ضعیف ۲-۱ گرم می‌باشد(علیجانپور و همکاران، ۱۳۸۲).
۱-۷- دوره رویش:
مرحله رشد گیاه از اوائل بهار تا اواسط تیرماه ادامه دارد. سپس دورۀ خواب بوته‌های نابالغ آغاز و تا بهار سال بعد به طول خواهد انجامید. حیات گیاه توسط اندام‌های زیرزمینی(ریشه و جوانه انتهایی) حفظ می‌شود. سال بعد دوباره از جوانه‌ای که روی ریشه و در زیر خاک قرار گرفته است برگ‌های جدیدی تشکیل می‌گردد و گیاه ادامه حیات می‌دهد(آسیابی، ۱۳۸۸).
این گیاه در چند سال اول فقط تولید برگ نموده و مواد غذائی را در ریشه خود ذخیره می کند و در آخرین سال عمر خود با بهره گرفتن از مواد ذخیره شده در ریشه علاوه بر تولید برگ، ساقه گل دهنده نیز تولید می کند. دوره رویش این گیاه از اواسط اسفندماه شروع شده و در نیمه خردادماه رشد آن کامل می‌گردد. در این زمان گیاه تولید گل و بذر می کند(نجفی، ۱۳۷۵).
شروع جوانه زدن بذر و یا رشد رویشی پایه‌های قدیمی از اواخر اسفندماه می‌باشد. ‌در پایه‌هایی که سال‌های قبل از بلوغ را طی می‌نمایند تنها برگ و ساقه به وجود آمده و در اواخر تابستان گیاه به خواب می‌‌رود. در پایه‌هایی که سال‌های آخر عمر خود را می‌گذرانند، ‌گلدهی اوایل اردیبهشت،‌ بذردهی اواخر خرداد، رسیدن بذر نیمه دوم تیرماه و سپس ریشه پوسیده و گیاه از بین می‌رود(مقیمی، ۱۳۸۴).
۱-۸-تکثیر:
تنها راه تجدید حیات طبیعی گیاه آنغوزه از طریق تولید و پراکنش بذر است. هر ساقه گل دهنده گیاه آنغوزه انبوهی از بذر را در دستجات چتر مانندی تولید می کند. بذر‌های سبک آنغوزه از طریق وزش باد، در سطح رویشگاه پراکنده می‌گردند و سپس سبز می‌گردند. طول بذر آنغوزه ۹ تا۱۲ میلی‌متر و عرض آن ۵ تا ۵/۷ میلی‌متر ، وزن هزار دانه ۵/۱۲ گرم ، و وزن هکتولیتر آن ۴/۱۹۶ گرم بر سانتی متر مکعب می‌باشد ، استاندارد قوه نامیه بیش از ۹۰ درصد و تا ۳ سال بذر قوه نامیه خود را حفظ می‌کند و استاندارد خلوص آن حدود ۸۰ درصد می‌باشد(آسیابی، ۱۳۸۸).
۱-۹- شیوه‌های بهره‌برداری:
برداشت این محصول به صورت بومی و سنتی در استان‌های سمنان، خراسان، سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد، فارس و اصفهان متداول است(آزادبخت، ۱۳۷۸). شیرابه این گیاه از نظراقتصادی بسیار اهمیت دارد. زندگی گیاه با بهره‌برداری از شیرابه آن به اتمام می‌رسد در نتیجه بهره‌برداری به شیوه قطع ساقه در این گیاه منتفی است. جمع آورى در مناطق گرمسیرى از اوایل اردیبهشت و در مناطق دیگر از اواسط خرداد ماه آغاز می‌شود. در هر حال طول دوره بهره‌بردارى به ۱۰۰ روز مى‌رسد. عملیات برداشت آنغوزه به سه مرحله تقسیم می‌شود.

• مرحله گرفت یا نشانه گذاری

• مرحله پرورش یا سایه اندازی

• مرحله داشت.

به منظور برداشت در اوایل بهار بوته‌های آنغوزه شناسایی شده و با گذاشتن قطعه سنگی محل آن نشان گذاری می‌شود. در مرحله پرورش، خاک قسمت یقه گیاه را کنار زده پس از حذف الیاف به کمک خاک نرم چاله را پر و به جهت کاهش اثر باران و نور خورشید سنگ علامت گذاری می‌نمایند. پس از ۴۰ روز یعنی اواخر اردیبهشت ساقه از ناحیه سطح زمین قطع، که با این عمل شیره خارج و پس از سفت شدن جمع‌ آوری می‌شود. برش‌ها عمدتاً به ضخامت ۲ تا ۳ میلی‌متر و عرضی بوده و قبل از انجام برش شیره تجمع یافته بر روی ریشه به‌کمک قاشقک مخصوص جمع‌ آوری می‌گردد. عمده محصول جمع آوری شده معمولاً از برش پنجم به بعد آغاز و بسته به شرایط آب و هوایی و قدرت ریشه ۱۰ تا ۱۶ بار برش زنی انجام می‌پذیرد. عمل بهره برداری آنغوزه به‌طور متوسط ۳ ماه تداوم دارد و متوسط تولید هر بوته ۴۰ گرم و برداشت هر کارگر در یک دوره ۷۰ کیلوگرم معادل برداشت ۲۸۰۰ بوته برآورد می‌گردد. محصول جمع آوری شده پس از اختلاط مجدد با شیره جمع شده از همین گیاه با لفاف‌های پلاستیک در جعبه‌های چوبی و پوشیده ازچتایی بسته بندی می‌گردد(مشتاق و همکاران، ۱۳۸۹).