• • • پردازش و تبدیل داده ها به اطلاعات مفید برای تصمیم‌گیری به‌نحوی‌که مدیریت بر مبنای این اطلاعات قادر به برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل فعالیت‌های شرکت باشند.

  

• طراحی کنترل‌های داخلی کافی به منظور حفاظت از دارایی‌ها، ازجمله مدارک و اطلاعات بنگاه تجاری. این کنترل‌ها اطمینان می‌دهد که اطلاعات در زمان موردنیاز در دسترس بوده و دقیق و قابل‌اتکا هستند.

۲-۱۱-مفهوم اثربخشی^[۲۴]

پیتر دراکر صاحب‌نظر بنام مدیریت، اثربخشی را انجام کار درست تعریف ‌کرده‌است. ازنظر دراکر اثربخشی کلید موفقیت سازمان محسوب می‌شود.

۲-۱۲-اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری

در ادبیات سیستم‌های اطلاعاتی، اثربخشی سیستم «رضایت اطلاعاتی استفاده‌ کنندگان^[۲۵]» یا ادراک استفاده‌ کنندگان سیستم در ارتباط با گستره‌ای که سیستم اطلاعاتی جهت برطرف نمودن نیازهای اطلاعاتی آن‌ ها فراهم ‌کرده‌است، تعریف‌شده است. (نیکولا^[۲۶]، ۲۰۰۰).

مجموعه مطالعات با موضوع اطلاعات سودمند در حسابداری بیشتر به منظور پی بردن به واکنش‌های کاربران اطلاعات نسبت به خصوصیات کیفی اطلاعات حسابداری است ‌بنابرین‏ می‌توان اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری را برحسب ادراک و دریافت تصمیم‌گیرندگان تعریف کرد تا چه اندازه اطلاعات خروجی (که از طریق پردازش معاملات، گزارش‌های مــدیریت و سیستم‌های بودجه‌ریزی در اختیار آن‌ ها قرار می‌گیرد) نیازهای آن‌ ها را برآورده می‌کند (نیکولا،۲۰۰۰) با توجه به عدم وجود شاخصه‌ای استاندارد اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری، عموماً رضایت اطلاعاتی استفاده‌ کنندگان اطلاعات به عنوان جانشین برای این امر، پذیرفته‌شده است رضایت تصمیم‌گیرنده از کیفیت اطلاعات دریافتی فراهم آمده توسط سیستم به عنوان یک مفهوم مهم اثربخشی پیشنهادشده است. در نتیجه این مطالعه اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری مبتنی بر کامپیوتر را با بهره گرفتن از معیارهای زیر اندازه می‌گیرد:

• تأمین انتظارات اطلاعاتی استفاده‌ کنندگان از سیستم (ازجمله مدیریت)

برای سنجش تأمین انتظارات اطلاعاتی استفاده‌ کنندگان، از ویژگی‌های کیفی اطلاعات استفاده شده است که در ادامه بحث به آن پرداخته ‌شده است.

• • رعایت الزامات قانونی مربوطه

• • امکان تهیه گزارش‌ها مالی داخلی و خارجی

• ابعاد ساختار کنترلی مناسب

برای سنجش معیارهای فوق از سه پرسشنامه استفاده شده است.

پرسشنامه «الف»: این پرسشنامه شامل دو بخش است. بخش اول آن مربوط به مشخصات استفاده‌ کنندگان از سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری و بخش دوم آن مربوط به ویژگی‌ها و قابلیت‌های ذاتی و ساختاری سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری مورداستفاده در سازمان‌ها یا شرکت‌های دولتی است. هدف این پرسشنامه پی بردن به رشته تحصیلی، میزان تحصیلات، تجربه، میزان دوره های مهارت‌آموزی کامپیوتر (عمومی و اختصاصی) و همچنین ویژگی‌ها و قابلیت‌های ذاتی و ساختاری سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری نظیر امنیت، پشتیبانی، قابلیت ارتقا، قابلیت ‌پاسخ‌گویی‌، یکپارچگی، فراگیر شدن و… است.

پرسشنامه «ب»: هدف این پرسشنامه اندازه‌گیری اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری مبتنی بر کامپیوتر است؛ و به سه بخش تقسیم‌شده است. قسمتی از پرسش‌ها منطبق با معیار «تأمین نیازهای اطلاعاتی» مطرح گردیده است. نیازهای اطلاعاتی شامل نیازهای اطلاعاتی بیرون و درون سازمان است. نیازهای اطلاعاتی بیرون سازمان نظیر سازمان‌های نظارتی (سازمان بازرسی، دیوان محاسبات، استانداری، خزانه و …) و سایر سازمان‌ها است. نیازهای اطلاعاتی درون سازمان شامل مدیریت، بخش‌ها و واحدهای جانبی سازمان است.

بخش دوم پرسشنامه «ب» منطبق با معیارهای «رعایت الزامات قانونی» و «ایجاد ساختار کنترلی مناسب» مطرح‌شده است

بخش سوم پرسشنامه «ب» منطبق با معیار «استانداردهای گزارشگری» است. پرسش‌های این بخش به منظور بررسی مربوط بودن اطلاعات، قابل‌مقایسه بودن اطلاعات، قابل‌فهم بودن اطلاعات، قابلیت اتکا و به‌موقع بودن اطلاعات است.

پرسشنامه «ج»: هدف از پرسشنامه «ج» ارزیابی رضایت شغلی پاسخ‌دهندگان است و شامل ده پرسش است. این سؤالات از پرسشنامه استاندارد رضایت شغلی JDI گرفته‌شده است. پاسخ‌دهی ‌به این پرسش‌ها در قالب مقیاس ۵ درجه‌ای لیکرت امکان‌پذیر است.

۲-۱۳-ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری

۲-۱۳-۱- قابل‌اتکا بودن^[۲۷]

اطلاعاتی قابل‌اتکاست که عاری از اشتباه و تمایلات جانب‌دارانه بااهمیت باشد و به طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیان کند. با بهره گرفتن از ضابطه‌های کیفی زیر

می‌توان قابل‌اتکا بودن را ارزیابی کرد:

۲-۱۳-۱-۱- بیان صادقانه

اطلاعات باید اثر معاملات و سایر رویدادهایی را که ادعا می‌کند بیانگر آن است یا به گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیانگر آن باشد به طور صادقانه بیان کند.

۲-۱۳-۱-۲-رجحان محتوا بر شکل

اگر قرار است اطلاعات بیانگر صادقانه معاملات و سایر رویدادهایی که مدعی بیان آن‌هاست باشد. لازم است که اطلاعات بر اساس محتوا و واقعیت اقتصادی و نه صرفاً شکل قانونی آن‌ ها به‌حساب گرفته شود. محتوای معاملات و سایر رویدادها همواره با شکل قانونی آن‌ ها سازگار نیست. هرچند اثرات خصوصیات قانونی یک معامله خود بخشی از محتوا و اثر تجاری آن است. این اثرات بایستی در چارچوب کلیت معامله ازجمله هر گونه معاملات مرتبط مورد تفسیر قرار گیرد.

۲-۱۳-۱-۳- احتیاط

رعایت جوانب احتیاط در رویدادهایی که ابهاماتی بر آن سایه افکنده برای ارتقاء قابل‌اتکا بودن صورت‌های مالی ضروری است. احتیاط عبارت است از کاربرد درجه‌ای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام موردنیاز است به گونه‌ای که درآمدها یا دارایی‌ها بیشتر از واقع یا بدهی‌ها کمتر از واقع ارائه نشود.

۲-۱۳-۱-۴-بی‌طرفی

اطلاعات مالی باید بی‌طرفانه یعنی عاری از تمایلات جانب‌دارانه باشد. چنانچه انتخاب و یا ارائه این‌گونه اطلاعات به گونه‌ای باشد که بر تصمیم‌گیری یا قضاوت در جهت نیل به نتیجه‌ای از قبل تعیین‌شده، اثر گذارد صورت‌های مالی بی‌طرف نیست.

۲-۱۳-۱-۵-کامل بودن

اطلاعات مالی باید با توجه به کیفیت اهمیت و ملاحظات مربوط به فزونی منافع بر هزینه تهیه و ارائه آن کامل باشد (پیوست استانداردهای حسابداری ایران).

۲-۱۳-۲-مربوط بودن^[۲۸]

اطلاعاتی مربوط تلقی می‌شود که بر تصمیمات استفاده‌ کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته، حال یا آینده یا تأیید یا تصحیح ارزیابی‌های گذشته آن‌ ها مؤثر واقع شود «اطلاعات مربوطه»، یا دارای ارزش پیش‌بینی کنندگی و یا حائز ارزش تأییدکنندگی است. نقش‌های پیش‌بینی کنندگی و تأییدکنندگی اطلاعات به هم مربوط است. به طور مثال، اطلاعات ‌در مورد سطح و ساختار فعلی دارایی‌های واحد تجاری، برای استفاده‌کنندگانی که سعی دارند توان واحد تجاری را در استفاده از سرعت‌ها و واکنش به شرایط نامطلوب پیش‌بینی کنند؛ دارای ارزش است. همین اطلاعات دارای نقش تأییدکنندگی ‌در مورد پیش‌بینی‌های گذشته مثلاً درباره ساختار واحد تجاری و ماحصل عملیات است.