۳-۳-۱-۴- بررسی عنصر روانی بند « ب » ماده ۳

عنصر روانی این جرم نیزعبارت است از: در دسترس قرار دادن داده های سری به صورت عمدی، از این رو اگر فرد در حالت مستی بی‌هوشی، خواب، اجبار، اکراه و نظایر این ها، مرتکب عمل شده باشد، عمل وی مشمول این بند نمی‌شود، همچنین مرتکب باید نسبت به سری بودن داده ها ونیز فاقد صلاحیت بودن طرف دیگر علم داشته باشد، اما سوءنیت خاص یعنی اینکه با انجام این کار قصد ضربه زدن به نظام یا برهم زدن امنیت کشور و نظایر آن را داشته باشد، ضروری نیست. ^[۸۳]

۳-۳-۱-۵- بررسی عنصر مادی بند ج ماده ۳

در قوانین جزایی تعریف خاصی از افشا به عمل نیامده، اما مطابق ماده ۱۹- ۲-۱ آیین‌نامه حفاظت از اسناد و مدارک طبقه‌بندی شده نیروهای مسلح مصوب۱۳۷۵ ستاد کل نیروهای مسلح، افشا عبارت است از: «عرضه کردن مفاد اسناد یا اطلاعات طبقه‌بندی شده به طور شفاهی،کتبی و یا هر طریقی که حفاظت و امنیت از آن سلب شود. »

به نظر می‌رسد تفاوت «افشا» با «در دسترس قرار دادن» این است که زمانی عمل فرد «افشا» تلقی می‌شود که فرد رأساً داده های سری را در اختیار افراد مذکور بگذارد، لیکن ماهیت «در دسترس قرار دادن» انفعالی است، ‌به این ترتیب زمانی عمل مرتکب «در دسترس قراردادن» تلقی می‌شود که وی به نحوی از انحاء موجبات دسترسی افراد مذکور را به داده های سری فراهم کند، بدون آنکه داده ها به طور مستقیم از طرف خود وی به آن ها ارائه شود مانند آنکه مرتکب، گذر واژه رایانه خود را عمداً در اختیار عوامل بیگانه قرار داده وآنها با ورود پنهانی به اطاق محل قرار گرفتن رایانه و واردکردن گذر واژه مذبور، وارد رایانه شده و داده های سری را برداشت کنند.

صفت دولت، سازمان، شرکت و یا حتی گروه، ابهامی‌ایجاد نمی‌کند و شامل هر دولت سازمان، شرکت و یا گروه غیر ایرانی می‌شود. اما ممکن است در رابطه با عاملان آن‌ ها این تردید ایجاد شود که آن ها نیز باید لزوماًً یک فرد خارجی و غیرایرانی باشد؟ برای پاسخ باید ‌به این نکته توجه کردکه دولت‌ها برای جاسوسی از یکدیگر معمولاً به صورت کاملاً پنهانی عمل می‌کنند و برای عادی‌سازی اقدامات خود، بسیار متحمل است برای کسب اطلاعات مورد نیاز خود دست به استخدام عوامل ایرانی بزنند و به اصطلاح یک ایرانی عامل آن ها باشد، ‌بنابرین‏ با توجه به فرایند پیچیده جاسوسی و پنهان‌کاری‌های مختص آن، به نظر می‌رسد تفسیر صحیح تر آن باشد که چون یک ایرانی نیز می‌تواند عامل بیگانه باشد، پس افشا یا در دستر س قرار دادن داده های سری برای او نیز مشمول این ماده است و لزومی ‌ندارد عامل بیگانه هم یک فرد ایرانی باشد.


ابهام دیگر این بند، واژه گروه بیگانه است. در ادبیات حقوقی، برای واژه های دولت، سازمان و شرکت تعاریف تقریباً مشخص وجود دارد، اما منظور از گروه چیست؟ آیا مراد گروه‌های غیر دولتی خارجی هستند که به منظور خاصی تشکیل می‌شوند؟ یا برای مثال حتی یک گروه جهانگرد خارجی‌که برای تفریح به ایران آمده‌اند را نیز شامل می‌شود؟

با توجه به حساسیت قانون‌گذار نسبت به حفظ داده های سری و اینکه افشای آن ها را موجب لطمه به امنیت ملی دانسته است، چنین استنباط می‌شود که به هر صورت هرجا که عنوان گروه بر اجتماع یک یا چند نفر غیر ایرانی صدق کند می‌توان آن را به عنوان گروه بیگانه قلمداد کرد و اگر داده های سری در دسترس آنان قرار گیرد یا برای‌شان فاش شود. عمل فرد مشمول این بند خواهد بود و لزوماًً نیاز نیست که این گروه یک گروه سازمان یافته و دارای تشکیلات باشد. در هر حال قانون جرایم ‌رایانه‌ای در این قسمت مجمل بوده و بهتر بودکه این‌گونه اصلاحات را به دقت تعریف می‌کرد.^[۸۴]

۳-۳-۱-۶- بررسی عنصر روانی بند«ج» ماده۳

عنصر روانی مرتکب این بند علاوه بر عمد در افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری، علم و آگاهی نسبت به بیگانه بودن طرف مقابل است؛ این بیگانه می‌تواند یک دولت، سازمان و. . . باشد. همچنین در این بند وجود سوء‌نیت خاص یعنی اینکه با انجام این‌کار قصد برهم زدن امنیت کشور یا ضربه زدن به نظام را داشته باشد ضروری نیست و به صرف افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری جرم محقق می‌شود.

۳-۳-۱-۷- داده های سری

در تبصره۱ ماده۳ داده های سری تعریف شده است: «داده های سری داده هایی است که افشای آن ها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه می‌زند.»

برای روشن شدن این تبصره، باید به سابقه تاریخی آن در سیر مراحل تصویب در مجلس نیز توجه کرد. گفتیم در لایحه تقدیمی ‌از سوی دولت فقط یک ماده (۴) تحت عنوان جرایم علیه امنیت مقرر کرده بود: «هرکس به طور عمدی و بدون مجوز مرجع قانونی به داده های ‌رایانه‌ای به کلی سری و سری موجود در سیستم‌های ‌رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده دسترسی یابد یا داده های ‌رایانه‌ای به کلی سری و سری در حال انتقال را شنود یا دریافت کند به جزای نقدی از ده میلیون ریال تا یک میلیارد ریال متناسب با جرم اتفاق افتاده محکوم خواهد شد.»

تبصره یک این ماده نیز داده های به‌کلی سری و سری را چنین تعریف ‌کرده‌است: «داده های ‌رایانه‌ای به‌کلی سری داده هایی هستند که افشای بدون مجوز آن ها می‌تواند با اساس حکومت و مبانی نظام جمهوری اسلامی‌ایران و تمامیت ارضی آن ضرر جبران‌ناپذیری وارد کند و منظور از داده های ‌رایانه‌ای سری، داده هایی است که افشای آن ها بدون مجوز مرجع قانونی می‌تواند امنیت ملی و یا منافع ملی را دچار مخاطره کند. »

همان‌طورکه پیش از این ذکر شد در اصلاحات این لایحه در مجلس، ماده۴ دچار تغییرات عدیده‌‌ای شد از جمله آنکه عبارت داده های ‌رایانه‌ای به‌کلی‌سری از مواد جدید۳،۴ و۵ قانون ج. ر حذف شد! متأسفانه معلوم نیست با توجه به اهمیت بیشتر داده های به کلی سری نسبت به داده های سری چرا حذف صورت گرفته است البته با تمسک به قیاس اولویت می‌توان گفت وقتی افشای داده های سری جرم باشد، به طریق اولی افشای داده های به‌کلی‌سری ‌که به مراتب از اهمیت و تأثیرگذاری بیشتری نسبت به داده های سری برخوردار است نیز جرم محسوب می‌شود.^[۸۵]

البته حذف قید داده های به‌کلی‌سری از این ماده با وجود اصلاحات به جایی که در آن اعمال شده، محل انتقاد است. چراکه ماهیت این داده ها به گونه‌ای است که افشای آن می‌تواند به اساس حکومت و مبانی نظام و حتی تمامیت ارضی کشور ضرر جبران‌ناپذیری وارد کند و ضروری بود با توجه به تأثیرات هنگفت افشای آن، در کنار داده های سری ذکر می‌شد.

تفاوت داده های به‌کلی‌سری با سری در این است که افشای داده های گروه اول موجب ضرر و زیان جبران‌ناپذیر به امنیت ملی کشور می‌شود ولی افشای داده های دوم صرفاً به امنیت کشور و نظام لطمه زده وآن را به مخاطره می‌اندازد.

نمونه هایی از مصادیق اطلاعات و داده های به‌کلی‌سری در زیر می‌آید:

– طرح‌های راهبردی که در آن نحوه کلی اداره و هدایت جنگ معلوم باشد؛