گردشگران هر کدام با هدف خاصی به سیر و سفر می‌پردازند. بنابراین شناخت گردشگران بر اساس اهدافشان در بحث انگیزش توریسم حائز اهمیت است که در این تحقیق به طور خلاصه به برخی از آن‌ها پرداخته شد. «والن اسمیت»^[۳] شش نوع توریسم را در طبقه‌بندی خود نام می‌برد(فرجی، ۱۳۸۱، صص ۵۴-۵۳):

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

توریسم هنری: چنین گردشگری دوست دارد تا هنرهای ملل و مردم دیگر را بشناسد و با آن‌ها آشنا شود شناختن هنرهای دستی کشورها، آشنا شدن و دیدن و شنیدن موسیقی و رقص آنان تماشای تئاتر در نمایشنامه‌ها و فیلم‌های هنری از زمره فعالیت‌های اینگونه گردشگران است.
توریسم قومی: این نوع توریسم به منظور مشاهده سبک زندگی افراد بومی و اقوام، سفر می‌نمایند، فعالیت‌های متداول در چنین محل‌هایی شامل دیدار از منازل بومی، حضور در جشن‌ها و شرکت در مراسم مذهبی آن‌هاست. هدف گردشگری قومی، شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربه‌های آن‌هاست.
توریسم تاریخی: چنین گردشگری به بازدید از موزه‌ها، مسجدها، کلیساها و آثار تاریخی و بناهای باستانی می‌پردازد که یادآور شکوه و عظمت کشورهای باستانی چون ایران، مصر و یونان است. این نوع گردشگر از اجرای نمایشنامه‌هایی که وقایع مهم دوران گذشته را بازسازی می کند استقبال می‌کند.
توریسم طبیعت گرا: تأکید گردشگر طبیعت‌گرا بر جاذبه‌های طبیعی و محیطی است. منظور پناه بردن به آغوش طبیعت و نخستین جاذبه‌های طبیعی است. گردشگر طبیعت‌گرا علاقمند به شگفتی‌های جهان هستی همچون آبشارها، جنگل‌ها، کوهستان‌ها، کویرها، صحراها و سایر جاذبه‌ها، اردو زدن در محیط‌های طبیعی و لذت بردن از جلوه‌های طبیعت است.
توریسم تفریحی و ورزشی: گردشگر تفریحی توجه خود را معطوف به شرکت در فعالیت‌های ورزشی، استفاده از چشمه‌های آب معدنی، حمام آفتاب و برخوردهای اجتماعی در یک محیط دلنشین و راحت می کند. مناطق مورد مطالعه‌ی او معمولاً سواحل دریا، پیست‌های اسکی، زمین‌های بازی و میدان‌های اسب‌دوانی است. گردشگر تفریحی مایل است تا از زمانی که در سفر سپری می‌کند برای تمدد اعصاب و رفع خستگی و تفریح استفاده نماید.
توریسم کاری: مقصود اصلی از چنین توریسمی تفریح و یا استراحت نیست؛ بلکه او به دنبال انجام بخشی از حرفه و کار خود عازم سفر است. مشخصه این توریسم، شرکت در کنفرانس‌ها، گردهمایی‌ها و سمینارهای علمی، تحقیقاتی و تخصصی است. در یک طبقه‌بندی دیگر، آقای «چاک.وای.گی» انواع مختلف توریسم را نوعی بازار می‌داند که بازتابی از خواسته‌های مسافران و گردشگران می‌باشد. به هر حال وی توریسم را به هشت دسته به شرح ذیل طبقه‌بندی می‌کند(اعرابی، پارسائیان، ۱۳۷۷، صص ۱۸۶-۱۷۷).
۲-۱۱- مفهوم توسعه
در بحث‌های غیرتخصصی دو واژه «رشد» و «توسعه» را به جای همدیگر به کار می‌برند. رشد معمولاً در مورد پدیده‌هایی به کار بسته می‌شود که جنبه مقداری و کمّی دارند، اما توسعه جنبه معنوی و کیفی دارد(حریری اکبری، ۱۳۷۸: ۴۱).
توسعه علاوه بر بهبود میزان تولید و درآمد، شامل دگرگونی اساسی در زیرساخت‌های نهادی، اجتماعی و اداری می‌شود. توسعه در بسیاری از موارد حتی عادات رسوم و عقاید مردم را نیز در برمی‌گیرد.
توسعه به معنی کاهش فقر، بیکاری، نابرابری، صنعتی شدن بیشتر، ارتباطات بهتر، ایجاد نظام اجتماعی مبتونی بر عدالت و افزایش مشارکت مردم در امور سیاسی جاری است.
اصولاً توسعه جریانی چندبعدی است که تحقق آن در گرو رشد اقتصادی و کاهش فقر و نابرابری اجتماعی از یک طرف و ایجاد تغییرات بنیادی در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه از طرف دیگر است(آموزش جغرافیا، ۱۳۸۳: ۲۸).
۲-۱۲- تئوری قطب رشد
تئوری قطب رشد در سال‌های ۱۹۵۵ تا ۱۹۶۴ توسط «فرانسوا پرو» اقتصاددان فرانسوی رواج داده شد. بسیاری از اندیشمندان آن را تئوری عمومی برنامه‌ریزی و توسعه تلقی می‌نمایند. «بودیل» قطب رشد را به عنوان مجموعه‌ای از صنایع رو به رشد که در یک ناحیه شهری واقع شده و باعث توسعه بیشتر فعالیت‌های اقتصادی در ناحیه زیر نفوذ خود می‌شود تعریف کرد. اگر گردشگری را یک صنعت بدانیم که در آن وجود جاذبه‌های مختلف مهیا و نامهیا عامل اصلی حرکت گردشگر در اوقات فراغت باشد، نیازمند وجود امکانات زیربنایی و روبنایی و هزینه از سوی گردشگر و میزبان و نهایتاً درآمد بیشتر میزبان است. پس با توجه به نظریه فوق می‌توان نتیجه گرفت که توسعه و رشد گردشگری به عنوان یک اقتصاد با درنظرگرفتن امکانات زیربنایی و روبنایی و ارائه خدمات با کیفیت موجب افزایش درآمد جامعه‌ی میزبان می‌شود و می‌تواند ضمن تحول در یک منطقه موجب اتصال(پخش) امکانات، مازاد درآمد تکنولوژی و… به مناطق همجوار و دیگر مناطق گردد و باعث تحول، رشد و توسعه‌ی اقتصادی فرهنگی و اجتماعی آن‌ها نیز شود.
۲-۱۳- توسعه پایدار
بر اساس تعریف کمسیون «برنت‌لند» توسعه‌ی پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای فعلی را بدون خدشه‌دار کردن به توانایی نسل آینده برآورده ساخته و به نیازهای خود را نیز پاسخ گوید.
در واقع می‌توان گفت توسعه پایدار در یک کلیت معنایی درصدد فراهم آوردن راهبردها و ابزارهایی است که بتواند به پنج نیاز اساسی ذیل پاسخ گوید:
تلفیق و توسعه،
تأمین نیازهای اولیه زیستی انسان،
دستیابی به عدالت اجتماعی،
خودمختاری و تنوع فرهنگی،
حفظ یگانگی اکولوژیکی(پاپلی یزدی، ۱۳۸۵، صص ۳-۱).
یکی از منافع مهم توریسم آن است که اگر به نحو شایسته‌ای و به صورت توسعه پایدار و توسعه یابد، آن‌گاه می‌تواند حفظ منابع طبیعی و فرهنگی منطقه را توجیه و جبران نماید. از این رو، توریسم می‌تواند ابزار مهمی برای حفظ برخی مناطق قلمداد شود.
یک روش برای دستیابی به توسعه پایدار شیوه برنامه‌ریزی زیست‌محیطی است. جنبه‌ی دیگر توسعه پایدار تأکید بر توریسم محلی(استفاده از مشارکت در برنامه‌ریزی توریسم) است. روش دیگر استفاده از توریسم کیفی به جای کمی در جهت توسعه‌ی پایدار است؛ یعنی جلب توریست که نسبت به محیط زیست و جامعه‌ی بومی احترام قائل هستند(سازمان جهانی گردشگری و جهانگردی، ۱۳۷۹، صص ۲۳-۲۴).
۲-۱۴-تاریخچه سیستم توزیع محصولات و خدمات گردشگرى
سیستم توزیع محصولات و خدمات جهانگردی که امروز وجود دارد، ریشه در اقدامی دارد که «توماس کوک» انگلیسی ارائه داد و می‌توان آن را منشأ گردش‌های دسته‌جمعی کنونی دانست. «کوک» یک نام‌آور و خلاق بود. چندین نوع گردش‌های دسته‌جمعی به مردم عرضه کرد و برای نخستین بار در سال ۱۸۶۶ گروهی را به آمریکای شمالی برد و در سال ۱۸۷۲ برای نخستین بار یک گردش دسته جمعی به دور دنیا را ترتیب داد. در سده نوزدهم، تنها افراد طبقه بالای اجتماع، می‌توانستند به مسافرت‌های دسته‌جمعی بروند، ولی «کوک» کوشید از طریق کرایه کشتی به صورت درست و اجاره کردن تعداد زیادی اتاق در هتل(به صورت یکجا) هزینه سفر را کاهش دهد و این امر را برای افراد سایر طبقه‌های اجتماع هم میسر ساخت. او توانست در سال ۱۸۷۴، برای نخستین بار، اوراق اعتباری را به وجود آورد که مسافران بتوانند در سفر، به جای پول، از آن‌ها استفاده کنند. بانک‌های خارجی و هتل‌ها این اوراق را پذیرفته و در نتیجه مسافر دیگر مجبور نبود مبلغ زیادی پول نقد با خود حمل کند. این اوراق نمونه ساده‌ای از چک‌های مسافرتی کنونی بودند.
پیش از اینکه آژانس‌های مسافرتی(در سال‌های آخر سده نوزدهم) به وجود آید، باربرهای هتل‌ها از طرف مسافران و میهمانان هتل‌ها، بلیط راه‌آهن و کشتی تهیه می‌کردند. معمولاً مسافرخانه‌ها و هتل‌ها نزدیک ایستگاه‌های راه‌آهن و بندرها ساخته می‌شدند و باربرهای هتل‌ها را می‌فرستادند تا بلیط خریداری کنند. آن‌ها از این بابت مبلغی را به عنوان کمیسیون از شرکت فروشنده و مبلغی را هم از مسافر، بابت تحویل دادن بلیط دریافت می‌کردند.
پس از جنگ جهانی دوم، مسافرت‌هایی که با قصد تفریح انجام می‌شدند، در سراسر دنیا افزایش یافت و آژانس‌های مسافرتی به سرعت گسترش یافتند. در سال ۱۹۵۸، هواپیمای جت برای جابجایی مسافر مورد استفاده قرار گرفت و از این رو، مسافرت‌های دسته جمعی(تور) به شدت افزایش یافت و در سراسر جهان شهرت زیادی کسب کرد.
در دهه ۱۹۷۰، هواپیماهای غول‌پیکری به پرواز درآمدند که موجب پایین آمدن قیمت بلیط و هزینه مسافرت‌های دسته‌جمعی شدند. از آنجایی که درآمد حاصل در ایالات متحده آمریکا، اروپا و بخش‌هایی از آسیا افزایش یافت و مردم از مزایای مسافرت‌های دسته جمعی آگاهی‌های بیشتری یافتند. این مسافرت‌ها گسترش یافت و مردم ترجیح دادند به برنامه‌ریزی مسافرتی و ذخیره جا به صورت جداگانه، دست به مسافرت‌های گروهی زده و در هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی کنند(گی، ۱۳۸۲: ۱۲۷).
۲-۱۵- تاریخچه شرکت‌هاى خدمات مسافرتى در ایران
با گسترش روزافزون سفر خارجیان به ایران و توجه ایرانیان به سفرهای درون کشوری، و به منظور شناساندن تمدن باستانی و غنی ایران به خارجیان، تأسیس سازمانی برای ارائه خدمات مربوط به سیر و سیاحت ضروری به نظر می‌رسید. به همین سبب در سال ۱۳۱۴ ه‍‍.ش، اداره‌ای به نام «اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات» در وزارت داخله(وزارت کشور) تأسیس شد که وظیفه آن، انجام امور مربوط به جهانگردی کشور بود.
در سال ۱۳۳۰ ه‍.ش، «شورای عالی جهانگردی»، جایگزین اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات شد. بر اساس تصویب‌نامه‌های هیئت وزیران، در ۱۷ فروردین ۱۳۴۲ ه‍.ش، «سازمان جلب سیاحان» تأسیس شد که هدف آن، معرفی بیشتر کشور ایران تشویق جهانگردان خارجی و گردشگران ایرانی به بازدید از آثار باستانی، تاریخی و مناظر طبیعی کشور بود. وظایف این سازمان عبارت بودند از:
الف) ایجاد، احیا یا اصلاح تأسیسات جهانگردی،
ب) فراهم کردن تسهیلات لازم برای جذب جهانگردان داخلی و خارجی، ایجاد دفاتر اطلاعات و راهنمایی و ایجاد تسهیلات مربوط به روادید، تشریفات گمرکی، تبدیل ارز، ارتباطات و مخابرات و مسافرت و بازدید از آثار تاریخی و هنری با همکاری وزارتخانه مربوطه،
ج) انجام تبلیغات با هدف تشویق و ترغیب خارجیان به مسافرت به ایران، و ترغیب ایرانیان به گردشگری در داخل کشور،
د) نظارت بر تأسیس و اداره مهمانخانه‌ها، مهمانسراها و درجه‌بندی آن‌ها و آماده کردن افراد برای پذیرایی و راهنمایی جهانگردان و نظارت برفعالیت آنان.
اجرای وظایف فوق در سازمان جلب سیاحان بر عهده شورای جهانگردی و سرپرست سازمان و تشکیلات وابسته به نخستین آژانس جهانگردی ایران با نام آژانس(ایران‌تور) در شهر تهران، در سال ۱۳۱۹ خورشیدی تأسیس شد، این آژانس در شروع فعالیت خود فقط گشت‌هایی برای علاقمندان به اسکی ترتیب می‌داد.
فعالیت آژانس‌های مسافرتی در شرایطی تقریباً مشابه با امروز، همزمان با فعالیت هواپیمایی بازرگانی آغاز شد. اولین آژانس مسافرتی در سال ۱۳۲۵-۱۳۲۴؛ یعنی بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم توسط برادران «مهاجری» و با نام (مهاجری و شرکا) تأسیس شد. فکر افتتاح آژانس مسافرتی و جهانگردی، با مسافرت‌های عدیده و مطالعه روزنامه و مجلات خارجی و با اطلاع از اینکه در همسایگی ما؛ یعنی هندوستان، انگلیسی‌ها مؤسساتی را در این زمینه تأسیس کرده بودند به وجود آمد. به علاوه، مشاهده کاروان‌های زوار و حجاج خانه خدا، اندیشه تأسیس آژانس خدمات مسافرتی را تقویت می‌کرد.
آژانس‌های مسافرتی به صورت فعلی، تقریبا از سال ۱۳۳۰، فعالیت خود را آغاز کردند. تا سال ۱۳۴۸ افتتاح آژانس‌های مسافرتی و جهانگردی، تابع قانون و مقرارتی نبود. سازمان هواپیمایی کشوری در سال ۱۳۴۸ ه‍.ش، بر اساس قانون حمل و نقل هوایی، آیین‌نامه صدور مجوز برای تأسیس آژانس‌های مسافرت هوایی را از تصویب هیأت وزیران گذراند و برای آنان پروانه صادر کرد. تعداد این آژانس‌ها در سطح کشور به حدود ۳۰ دفتر می‌رسید.
در اسفند سال ۱۳۵۷، مسئولیت امور آژانس‌ها به وزارت اطلاعات و جهانگردی(وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعلی) سپرده شد. در ۱۵ آبان ۱۳۷۰، قانونی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که بر اساس آن مرجعیت صدور پروانه و ابلاغ آرا و تصمیم درباره تأسیس آژانس و نظارت بر کار آن‌ها به سازمان هواپیمایی کشور واگذار و مسئولیت صدور مجوز اداره کار دفاتر ایرانگردی و جهانگردی(تورها)، بر عهده وزارت ارشاد نهاده شد.
در اوایل انقلاب اسلامی تعداد دفاتر خدمات مسافرتی هوایی و جهانگردی در سطح کشور بالغ بر ۶۰ دفتر بود و تا اواخر دهه ۱۳۶۰ به زحمت به ۱۰۰ دفتر می‌رسید. آمار فعلی نشانگر بیش از ۲۴۵۰ دفتر در سطح کشور می‌باشد که حدود دو سوم آن در تهران و بقیه در شهرهای دیگر فعالیت دارند(فراهانی، ۱۳۷۹: ۴۳۲).
۲-۱۶- فدارسیون بین‌المللى اتحادیه آژانس‌هاى مسافرتى(UFTAA)
این فدراسیون در ۲۲ نوامبر ۱۹۶۶ در شهر رم ایتالیا بنیاد نهاده شد. فدراسیون حاصل ادغام دو سازمان بزرگ فعال یکی در زمینه دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی(FIAV) و خدمات تورگردان(VOTAA) می‌باشد. ماهیت عملکردی این نهاد از ابتدای ژانویه ۲۰۰۳ به صورت کنفدراتیو درآمد. این مجموعه، سازمانی غیرانتفاعی در ابعاد بین‌المللی است که بیش از یکصد اتحادیه ملی از سراسر جهان را در برمی‌گیرد.
مأموریت کنفدراسیون حفاظت از منافع بنگاه‌های تورگردان و دفاتر خدمات مسافرتی در مقابل عملکرد دولت‌ها، سایر فعالین و عرضه‌کنندگان خدمات در بخش سفر در بعد بین‌المللی می‌باشد.
به منظور تحقق مأموریت، این سازمان وظایف زیر را تقبل نموده است:
متحد ساختن اتحادیه‌های ملی دفاتر خدمات مسافرتی و تقویت منافع جهانی اعضاء،
معرفی فعالیت‌های مختلف دفاتر خدمات مسافرتی نزد دستگاه‌های دولتی و عرضه‌کنندگان خدمات،
اقدامات در جهت پذیرش تدابیری که منجر به سهولت برای مصرف‌کننده و ارائه خدمات به اعضاء کنفدراسیون می‌گردد،
ایفای نقش به عنوان یک مرکز اطلاع‌رسانی و تحقیقات برای استفاده اعضاء و ارائه اطلاعاتی برای توسعه فنی خدمات اعضاء،
برگزاری کنفرانس بین‌المللی دفاتر خدمات مسافرتی و دفاتر گردهمایی‌های مربوط به تبادل دانش فنی و اطلاعات(رنجبریان، ۱۳۸۵: ۱۹۹).