واقع گرایانه، مستند

رنگ

گرم
سرد
سیاه و سفید

خوش‌بینی، شور، انگیزه، عشق
بدبینی، آرامش، صلح، خرد
واقع گرایی، خبر،گذشته

حرکت دوربین

زوم به جلو
زوم به عقب
چرخش

توجه، بررسی، اهمیت،کنش
دوری، وداع، سفر
مرور، پی گیر

برگرفته از سلبی و کاودری، ۱۳۸۰ : ۸۱

۳-۹- نشانه های تصویری یا رمزگان فرم

این نشانه ها عبارت اند از:
صحنه پردازی: محل فیلمبرداری، پس زمینه و نظایر آن
صحنه آرایی: وسایل و آرایش صحنه، رنگ و تاثیر عاطفی آن
ارتباطات غیر کلامی: حالات چهره بازیگران، نوع حرکات آنان
لباس: رنگ لباس، روستایی و شهری بودن آن، رابطه با جایگاه اجتماعی فرد
در ادامه با به کارگیری تحلیل نشانه شناختی مبتنی بر رمزهای سینمایی و نشانه های تصویری یا رمزگان فرم، به درک معانی درونی متون، در اینجا فیلم های حاتمی کیا، پرداخته و پس از آن در مرحله تبیین و تشریح، رابطه این معانی را با گروه یا قشری اجتماعی که حاتمی کیا نماینده آن است توضیح می­دهیم. لازم به توضیح است که در نظریه گلدمن فقط آثار بزرگ هنری و هنرمندان بزرگ شایستگی مطالعه جامعه شناختی را دارند. از آنجا که حاتمی کیا فیلمسازی برجسته که در موضوع جنگ و دفاع مقدس فیلم می سازد و آثارش دارای نوعی پیوستگی منطقی بوده و به او نقش هنرمند مولف داده است( ک: روحانی ، ۱۳۷۷) در این پژوهش به آثار این فیلمساز پرداخته ایم .

۳-۱۰- تحلیل نشانه­شناختی

جان فیسک (۱۹۸۷) در کتاب «فرهنگ تلویزیون»، به معرفی تحلیل نشانه شناختی انتقادی می پردازد. با این رویکرد، وی بر این باور است که “معنا فقط زمانی ایجاد می‏شود که «واقعیت» و انواع بازنمایی و ایدئولوژی در یکدیگر ادغام شوند و به نحوی منسجم و ظاهراً طبیعی به وحدت برسند”(ص ۶). بنابراین، وی معتقد است که تنها نقد نشانه‏شناختی یا فرهنگی است که این وحدت را واسازی می‏کند و نشان می‏دهد که «طبیعی» به نظر آمدن این وحدت ناشی از تأثیر بسزای [رمزهای] ایدئولوژیک بر آن است.

بنابراین فیسک هدف از تحلیل نشانه‏شناختی را معلوم کردن آن لایه‏های معانی رمزگذاری‏شده‏ای می داند که در ساختار فیلم ها، برنامه‏های تلویزیون و به طور کلی تولیدات صوتی- تصویری، حتی در قسمتهای کوچک این برنامه‏ها، قرار می‏گیرند. برای این کار، فیسک مهمترین بخش تحلیل نشانه شناختی را تشخیص رمزگان موجود در فیلم قلمداد کرده و به معرفی نحوه شناسایی و تحلیل آنها می پردازد.
در این راستا هَنسن و همکاران­اش (۱۹۹۸) نیز در کتاب “روش­های تحقیق در رسانه­های جمعی” با تأکید اظهار می کنند که “برای بررسی هرگونه متن تصویری، از حیث تحلیل محتوا، تحلیل روایت و مهمتر ازهمه تحلیل بازنمایی ضروری­ترین کار این است که محقق قبل از هر چیز سعی کند تا به شناخت جامع و کاملی نسبت به رمزگان و قراردادهایی که به شکل­ گیری زبان آن متن کمک کرده اند، دست پیدا کند” (ص ۱۳۲). ما نیز، با الهام و پیروی از فیسک (۱۹۸۷) و هنسن و همکاران (۱۹۹۸)، در ابتدا به تحلیل رمزگان موجود در فیلم­ها می پردازیم.
در تلاش برای معلوم­کردن لایه‏های مختلف معانی رمزگذاری‏شده‏ای که در ساختار فیلم ها کارگذاشته می شوند و همچنین تلاش برای جامع بودن هرچه بیشتر بخش تحلیل این کار پژوهشی، در بخش دوم روش کار پژوهشی خود از «تحلیل روایت» که بر طبق نظر هَنسن و همکاران (۱۹۹۸) جزء روش نشانه­شناختی به حساب آمده و علاوه بر کمک به محقق در آشکار کردن ساختار متون همچنین به تشخیص جایگاه ایدئولوژی­ها و پیام­های ایدئولوژیک درون متون نیز کمک می­ کند (ص ۱۳۱) نیز استفاده می کنیم. معرفی بیشتر این روش تحلیلی که خود از دو سطح تحلیل شامل تحلیل ساختار روایت و تحلیل تقابل­های دوگانه روایت تشکیل یافته است در ادامه این فصل خواهد آمد.

۳-۱۱- تحلیل رمزگان

بر طبق نظر جان فیسک (۱۹۸۷) فرهنگ فیلم و تلویزیون از ساختاری سلسله مراتبی از رمزها در سه سطح «واقعیت»، «بازنمایی»، و «ایدئولوژی» تشکیل یافته است (ص ۴)؛ به این معنا که واقعه‏ای که قرار است به صورت [فیلم سینمایی یا] برنامه­ای تلویزیونی درآید، برای اینکه رنگ واقعیت به خود بگیرد پیشاپیش با رمزهای اجتماعی رمزگذاری می شود، یعنی سطح «واقعیت»، و برای اینکه قابل پخش گردد از فیلتر «بازنمایی» یا رمز های فنی می گذرد، و سپس به وسیله رمزهای «ایدئولوژیک» در مقوله­ های “انسجام” و “مقبولیت” اجتماعی قرار می گیرد (همان، ص ۵):
جدول(۳-۱)- رمزگان سینمایی

سطح نخست: واقعیت
یا رمزگان اجتماعی

واقعه‏ای که قرار است از تلویزیون پخش شود، برای اینکه رنگ واقعیت به خود بگیرد پیشاپیش با رمزهای اجتماعی نظیر وضع ظاهر، لباس، چهره‏پردازی (گریم)، محیط، رفتار، گفتار، ایما و اشارات، صدا و غیرهرمزگذاری می شود.

سطح دوم:بازنمایی
یا رمزگان فنی

رمزهای اجتماعی به کمک دستگاه­های الکترونیکی رمزگذاری می شوند و برای این کار از رمزهای فنی کمک می گیرند. برخی از رمزهای فنی عبارت‏اند از:دوربین، نورپردازی، تدوین، موسیقی و صدابرداری و غیره. این رمزها نیز به نوبه خود بازنمایی عناصری دیگر یا رمزهای متعارف بازنمایی را شکل می‏دهند، از قبیل: روایت، کشمکش، شخصیت، گفتگو، زمان و مکان، انتخاب بازیگران و غیره.

۰.۷۰

جدول آنالیز واریانس داده ­ها نشان داد که مدل فوق دارای ضریب تبیین۰.۷۷ = R²می­باشد. از آنجایی که ضریب همبستگی کمتر از ۸/۰ می­باشد، در نتیجه این مدل، برای پیش بینی میزان ترکیبات فلاوونوئیدی در تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه، چندان مناسب نمی باشد. با توجه به جدول آنالیز واریانس میزان پودر آب پنیر بر میزان ترکیبات فلاوونوئیدی تاثیر معناداری ندارد و دما، زمان و غلظت حلال بر میزان ترکیبات فلاوونوئیدی در تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه موثر بودند (مطابق جدول ۲ آنالیز واریانس صفحه ۸۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همانطوریکه در اشکال ۴-۵ و ۴-۶ نشان داده شده است، میزان ترکیبات فلاوونوئیدی با افزایش دما و زمان استخراج افزایش یافته است. مطابق شکل ۴-۷- میزان ترکیبات فلاوونوئیدی با افزایش غلظت حلال از ۴۰% تا ۶۰% ، کاهش یافته است.
Temp:Temperature
شکل ۴-۵ تاثیر میزان دما بر میزان ترکیبات فلاوونوئیدی تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه
شکل ۴-۶ تاثیر میزان زمان بر میزان ترکیبات فلاوونوئیدی تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه
SolvC: Solvent concentration(%)
شکل ۴-۷ تاثیر میزان غلظت حلال بر میزان ترکیبات فلاوونوئیدی تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه
۴-۱-۳- اثر فاکتورهای مختلف بر قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH
بر اساس نتایج حاصل، مدل چند جمله ای درجه دو برای پاسخ سوم یعنی میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH برازش یافت.
آنالیز داده ­ها نشان داد، می توان اثر فاکتورهای مختلف بر میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH در تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه را به مدل زیر نسبت داد :
DPPH = 36.38+)0.74*WP(-)0.34*SolvC( +)0.40*Temp( +)0.40*Time(

R-Squared

۰.۸۸

Adj R-Squared

۰.۸۶

Pred R-Squared

۰.۸۱

مدل چند جمله ای درجه دو ضریب رگرسیونی قابل قبولی را نشان داد. اگر ضریب رگرسیون بالای ۸۰/۰ باشد نشان دهنده مناسب بودن یک مدل و انطباق داده ها و خط محاسباتی حاصل از رگرسیون است.
نتایج آنالیز واریانس نشان داد که دما، زمان ، غلظت حلال و میزان پودر آب پنیر تاثیر معنی داری بر میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH داشتند(مطابق جدول ۳ آنالیز واریانس صفحه ۹۰).
همانطوریکه در اشکال ۴-۸- ، ۴-۹- و ۴-۱۰- نشان داده شده است میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH با افزایش دما و زمان استخراج و همچنین میزان پودر آب پنیر افزایش یافته است. مطابق شکل ۴-۱۱- میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH با افزایش غلظت حلال از ۴۰% تا ۶۰% ، کاهش یافته است.
Temp:Temperature
شکل ۴-۸ تاثیر میزان دما بر میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد %DPPH تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه
شکل ۴-۹ تاثیر میزان زمان بر میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH% تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه
SolvC: Solvent concentration(%)
شکل ۴-۱۰ تاثیر میزان غلظت حلال بر میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد DPPH تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه
WP:Whey protein powder
شکل ۴-۱۱تاثیر میزان پودر آب پنیر بر میزان قدرت مهار کنندگی رادیکال آزاد %DPPH تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه
۴-۱-۴- اثر فاکتورهای مختلف بر فعالیت ضد اکسایشی کل
بر اساس نتایج حاصل، مدل چند جمله ای درجه دو برای پاسخ چهارم یعنی میزان فعالیت ضد اکسایشی کل برازش یافت.
آنالیز داده ­ها نشان داد، می توان اثر فاکتورهای مختلف بر میزان فعالیت ضد اکسایشی کل در تفاله انگور تخمیر شده با آسپرژیلوس اریزه را به مدل زیر نسبت داد :
FRAP = 66.30+(4.17*WP)-(1.46*SolvC) +(1.26*Temp) +(1.27*Time)

R-Squared

۰.۹۷

کشور ایران با آنکه به گواهی مستندات انکارناپذیر تاریخی در زمینه کشتیرانی و دریانوردی، دارای پیشینه‌ای دو هزار و چند ساله است، از لحاظ حقوق دریایی، تا اندک زمانی پیش یعنی تا هنگام وضع و تصویب لایحه قانونی ”قانون دریای ایران“، فاقد یک حقوق دریایی کامل بود. در میان قراردادهای بین‌المللی که بین ایران و کشورهای خارجی از سال ۱۳۰۸ منعقد شده است و همچنین در میان قوانین و مقررات داخلی که به نحوی انحاء به مقوله کشتی و کشتیرانی ارتباط پیدا می‌کند و همین طور کلیه آیین‌نامه‌ها و مواد قانونی منتشر شده در مورد کشتی‌ها، اشاره مستقیمی به مقوله کشتی‌های اسقاطی و از رده خارج و ضرورت یا عدم ضرورت پرداختن به مسئله بازیافت کردن و یا بازیافت کشتی‌ها در ایران نشده است. اما متناسب با افزایش اهمیت و جایگاه قانونی صنعت بازیافت کشتی در دنیا، توجه به موضوع مذکور در کشور ایران نیز در سال‌های اخیر در قالب معاهده، اهداف، سیاست‌ها و شاخص‌های برنامه‌ای (برنامه توسعه) همچون اسناد بالادستی لازم‌الاجرا و صدور قطعنامه‌های مرتبط، در برخی همایش‌های دریایی، روندی صعودی داشته است (قانون برنامه پنج ساله، ۱۳۸۹).
از آنجایی که کشور ما، از موقعیتی ویژه در سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان جهت استقرار و فعالیت صنایع دریایی برخوردار است، ظرفیت‌ها و بسترهای مناسبی نیز برای ایجاد یاردهای بازیافت کشتی در سواحل شمال و جنوب ایران در اختیار است و به نظر می‌رسد که علاوه بر وجود کنوانسیون‌ها و قوانین بین‌المللی، توجه و پایبندی به برخی معاهدات و قطعنامه‌های ملی همچون قطعنامه هیجدهمین همایش ارگان‌های دریایی کشور و قطعنامه دوازدهمین همایش صنایع دریایی، گام مهمی جهت فعال‌سازی این ظرفیت بالقوه در کشور محسوب شود (قطعنامه همایش‌های دریایی، ۱۳۸۹).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در بخشی از قطعنامه‌های نامبرده که هردو در انتهای همایش‌های مربوطه در سال ۱۳۸۹ صادر شده‌اند، به طور مشخص به لزوم ایجاد تسهیلات صنعت بازیافت کشتی مطابق با اصول زیست محیطی اشاره شده است که به جزئیات آن در بخش‌های مربوطه پرداخته شده است. در سند ”سیاست‌ها، جهت‌گیری‌ها و اهداف بخش امور دریایی کشور در برنامه پنجم توسعه“ نیز که حاوی ۱۰ سرفصل تحت عنوان سیاست‌ها، اهداف کلان و امور مختلف توسعه‌ای و ۹۲ بند در مجموع سرفصل‌های ده‌گانه می‌باشد، به طور مشخص در سرفصل ” ب- اهداف کمی و شاخص‌های مطلوب“ ، به مقوله ایجاد صنعت بازیافت یا بازیافت کشتی پرداخته شده است که به طور عینی به شرح ذیل (بند شماره ۱۷) می‌باشد: ”صنعت بازیافت کشتی با توجه به ملاحظات زیست محیطی در مناطق ساحلی کشور ایجاد شود“ (قطعنامه همایش‌های دریایی، ۱۳۸۹).
قانون حفاظت از دریاها و رودخانه‌های قابل کشتیرانی در مقابل آلودگی به مواد نفتی که در جلسه علنی روز چهارشنبه مورخ بیست و هفتم مرداد ماه یک هزار و سیصد و هشتاد و نه مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ۱۷/۶/۱۳۸۹ به تأیید شورای نگهبان رسیده، طی نامه شماره ۴۱۸۴۴/۱۲۴ مورخ ۳۱/۶/۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی، جهت اجرا به دولت ابلاغ گردید. این قانون در ۲۵ ماده تنظیم شده است و برای کلیه مسایل و موضوعات مربوط به حفاظت از آلودگی‌های نفتی دریاها و رودخانه‌های قابل کشتیرانی، ضوابط تعیین نموده است (قانون حفاظت از دریاها، ۱۳۸۹).
موضوع ”بازیافت و قطعه قطعه شدن کشتی‌ها در مراکز ساخت و یا تعمیر در سواحل و یا در آب‌های موضوع این قانون“ به عنوان یکی از منابع آلاینده نفتی در ماده ۱ این قانون مورد اشاره قرار گرفته است. در این قانون از نظر جنبه‌ها و اثرات زیست محیطی صنعت بازیافت کشتی، به دلیل وجود آلودگی‌های نفتی در زمان عملیات بازیافت کردن، به موضوع آلاینده بودن (مواد نفتی) این صنعت اشاره شده است و از این نظر، مشمول قانون مذکور خواهد شد (قانون حفاظت از دریاها، ۱۳۸۹).
در عرصه بین‌الملل، می‌توان به مقررات جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی در مورد از رده خارج کردن کشتی‌های تانکر تک جداره تا سال ۲۰۱۰ ، مقررات سخت‌گیرانه در مورد کشتی‌های فله‌بر و همچنین مقررات جدید استاندارد هدفمند ساخت کشتی‌ها اشاره نمود. با توجه به اهداف سازمان بین‌المللی دریانوردی، بیشترین تاکید نه تنها در سطح بین‌المللی، بلکه در سطح ملی نیز، کاهش سن ناوگان کشتی‌های حمل کالای خشک از ۵/۱۶ به ۵/۱۴ سال و کشتی‌های نفتکش به شش سال می‌باشد. بر اساس اطلاعات موجود، بسیاری از حوادث مربوط به کشتی‌های قدیمی است که اگر فعالیت این نوع از کشتی‌ها در منطقه افزایش یابد، حوادث دریایی و آسیب‌های زیست محیطی را دوچندان خواهد کرد (مجدپور، ۱۳۸۹).
مشارکت فعال ایران در تصویب کنوانسیون بین‌المللی هنگ‌کنگ برای بازیافت ایمن و سازگار با محیط‌زیست کشتی‌ها در کشورها (کنفرانس بین‌المللی هنگ‌کنگ، می ۲۰۰۹)، از مهمترین اقدامات و اسناد حقوقی بین‌المللی محسوب می‌شود که بر اساس اصول و ضوابط مشخصی، از راه‌اندازی صنعت بازیافت کشتی حمایت می کند. از آنجایی که صنعت بازیافت کشتی یکی از انواع آلوده‌کننده‌های نفتی در سواحل محسوب می‌شود و بالقوه امکان ورود مواد نفتی حاصل از عملیات بازیافت و قطعه کردن شناورها، به زیست‌بوم‌های ساحل و دریا وجود دارد، لذا از نظر قوانین حفاظت دریاها در برابر آلودگی‌های نفتی، مشمول ماده ۱ این قانون می‌شود (قانون حفاظت از دریاها، ۱۳۸۹).
۲-۳-۱۴ ظرفیت‌های بازیافت کشتی در کشور
ایران با داشتن ۱۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی در جنوب، و جزایر متعدد در بخش ایرانی محدوده خلیج فارس دارای سواحلی بیش از ۷۰۰ کیلومتر است، صاحب ۲۵۰۰ کیلومتر خط ساحلی در مهمترین و استراتژیک‌ترین بخش اقیانوس هند می‌باشد. طول ساحل دریای خزر بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر است که با احتساب آن طول سواحل دریایی ایران جمعاً به بیش از ۳۵۰۰ کیلومتر می‌رسد. خلیج فارس و دریای عمان همواره شاهراه حیاتی کشور ما از گذشته‌های دور تاکنون بوده است. دریای خزر نیز علاوه بر تأمین راه آبی دسترسی به دریای سیاه به عنوان مسیری مهم در راستای شمال به جنوب نیز هست که از این طریق به آب‌های آزاد جنوب ایران پیوند می‌خورد. ترانزیت کالا و موقعیت استراتژیک و ژئوپولیتیک ایران از دیرباز میدان نبرد و رقابت کشورهای قدرتمند بوده است. ایران با داشتن ۲۵ منطقه حفاظت شده ساحلی دریایی که بیشتر آنها در فهرست تالاب‌های بین‌المللی رامسر و ذخیره‌گاه‌های زیست کره جهانی قرار دارند، دارای جایگاه ویژه‌ای به لحاظ منابع آبی- دریایی و نیز محیط‌زیست منحصر به فرد دریایی است (فرشادجم و همکاران، ۱۳۹۰).
پشتوانه‌های قانونی، کارخانه بازیافت، تعداد زیاد کشتی‌های از رده خارج، تکنولوژی و تجهیزات، تجربه، بازار و تقاضا از مهمترین شاخص‌های سنجش ظرفیت توسعه صنعت بازیافت کشتی محسوب می‌شوند. تناژ کشتی‌های کنوانسیونی جمهوری اسلامی ایران (شناورهای بالای ۵۰۰ تن) از جهت ظرفیت بارگیری در ردیف بیست و یکم دنیا قرار دارند و این ظرفیت به تدریج در حال افزایش است. به علاوه ایران دارای تعدادی شناورهای غیرکنوانسیونی زیر ۵۰۰ تن نیز می‌باشد. در حال حاضر حدود ۷۰۰۰ فروند شناور غیرکنوانسیونی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان در حال تردد هستند. میانگین سنی شناورهای ذکر شده بالای ۱۵ سال است و بدیهی است که این شناورها هنگام رسیدن به سن ۲۵ سال باید بازیافت شوند. کلیه شناورهای کوچک و بزرگ کشور شامل لنج‌های باری، یدک‌کش، صیادی و انواع قایق در مجموع حدود ۲۶ هزار شناور مختلف می‌شود (سازمان بنادر و دریانوردی، ۱۳۸۹).
بر اساس آمار شرکت کشتیرانی جمهوری در مجموع تعداد ۹۷ شناور مختلف شامل کشتی‌های فله‌بر، کانتینربر، کالای عمومی و چندمنظوره تحت پرچم ایران در حال فعالیت و تردد هستند که بیشترین تعداد و بالاترین میانگین سن شناورها به فله‌برها تعلق دارد (سازمان بنادر و دریانوردی، ۱۳۸۹).
از طرف دیگر منطقه خلیج فارس و دریای عمان به عنوان منطقه ویژه در تعریف کنوانسیون مارپل شناخته شده است، و باید الزامات زیست محیطی خاصی از سوی کشورهای ساحلی در این منطقه رعایت شود. می‌توان اذعان داشت موقعیت‌ها، ظرفیت‌ها و شرایط ویژه‌ای برای ایجاد یاردهای بازیافت کشتی در سواحل خلیج فارس و دریای عمان وجود دارد و به نظر می‌رسد که توجه ویژه همایش‌های دریایی اخیر کشور و صدور قطعنامه‌های مختلف که ایجاد صنعت بازیافت کشتی را در کشور تشویق و تأیید می کند، گام مهمی جهت فعال‌سازی این ظرفیت بالقوه باشد. تحقق این موضوع می‌تواند اشتغال‌زایی، جلوگیری از خروج ارز، ایجاد رونق اقتصادی در مناطق جنوبی کشور، انتقال سرمایه از بخش خشکی به حوزه دریا و گردش سرمایه در مجموعه صنایع دریایی را پشتیبانی کند (درخشان نیک، ۱۳۸۹).
به طور کلی در فرایند رشد و توسعه صنعتی و الزامات ملی و فراملی برای رعایت استانداردهای تکنولوژیک و زیست محیطی، صنعت بازیافت در ایران از رشد کمی و کیفی همسو با روند تحولات صنعتی برخوردار نبوده است. هم اکنون حدود ۵۳ فروند از ۱۲۰ فروند کشتی در ناوگان حمل‌ونقل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بالای ۲۰ سال عمر دارند. علاوه بر این شرکت ملی نفتکش ایران با ۳۱ فروند، کشتیرانی ایران و هند با ۷ فروند، کشتیرانی دریای خزر با ۶ فروند، کشتیرانی والفجر با ۱۶ فروند، کشتیرانی نفتکش دریای خزر با ۶ فروند و کشتیرانی بنیاد با ۱۰ فروند کشتی مستعمل، دیر یا زود به صنعت و بازار بازیافت کشتی نیازمند خواهند شد. از طرف دیگر صنعت کشتی‌سازی و کشتیرانی در کشور به سرعت در حال رشد و توسعه است. از این رو تأسیس مجتمع بازیافت کشتی در شرایطی که کشتیرانی‌ها برای بازیافت کشتی ناگزیر از مراجعه به شرکت‌های هندی هستند از بعد اقتصادی، فنی و صنعتی به نفع کشور بوده و باید مورد حمایت قرار گیرد (سازمان بنادر و دریانوردی، ۱۳۸۹).
۲-۳-۱۵ نگاهی به کنوانسیون بین‌المللی بازیافت کشتی‌ها؛ پایان عمر مفید
یکی از جدیدترین کنوانسیون‌های بین‌المللی که به تازگی مورد پذیرش سازمان بین‌المللی دریانوردی قرار گرفته، کنوانسیون بین‌المللی بازیافت کشتی‌ها^[۱۴] است. این کنوانسیون بر این مسئله پایه‌گذاری شده که بعد از پایان عمر مفید کشتی و در حین اوراق شدن آن، خطراتی از لحاظ زیست‌محیطی و نیز ایمنی برای انسان‌ها بروز نکند. این کنوانسیون در یک کنفرانس دیپلماتیک در هنگ‌کنگ در تاریخ ۱۱ تا ۱۵ می سال ۲۰۰۹ تنظیم شد. در این کنفرانس نمایندگان ۶۳ کشور حضور داشته‌اند. میتروپولوس دبیر کل سازمان جهانی دریانوردی که در این جلسه حضور داشت، گفت این کنوانسیون بر اساس ارتباطات مالکین کشتی، تأسیسات اوراق کشتی، کشور صاحب پرچم کشتی و کشور بازیافت کشتی تدوین شده است. در این کنوانسیون تمامی موضوعات مربوط به بازیافت کشتی‌ها، با در نظر گرفتن اینکه شناورهایی که برای اوراق فروخته می‌شوند، ممکن است دارای مواد سمی و زیان‌آوری همچون آزبست، فلزات سنگین، هیدروکربن‌ها و مواد مضر برای لایه اُزون باشند، برنامه‌ریزی و تدوین شده است (شکرلب، ۱۳۸۸).
تهیه متن کنوانسیون با کمک اعضای سازمان بین‌المللی دریانوردی، ارگان‌های غیردولتی، سازمان جهانی کار و … سه سال به طول انجامید. در این کنوانسیون مواردی همچون طراحی، ساخت و عملیات آماده‌سازی کشتی با نیت بازیافت ایمن و سازگار با محیط و همچنین بدون صدمه زدن به عملکرد و ایمنی و راندمان آن در نظر گرفته شده است. در یکی از ضمائم این کنوانسیون لیستی از مواد خطرناک که استفاده آن در ساخت و تعمیر کشتی‌ها ممنوع می‌باشد، ارائه شده است. در این بین نحوه بازرسی اولیه^[۱۵] کشتی‌ها جهت حصول اطمینان از عدم استفاده از مواد سمی ارائه شده است. در ضمن اوراق‌چی‌های کشتی نیز باید یک برنامه بازیافت کشتی^[۱۶] برای هر شناور، با توجه به ابعاد و مشخصات و کاربرد آن تهیه کنند. در این کنوانسیون راهنمایی‌هایی برای انجام آن نیز ارائه شده است. نکته مهم دیگر اینکه کنوانسیون بازیافت، دو سال پس از امضای ۱۵ عضو که دارای ۴۰% میزان تناژ ناخالص جهانی باشند، لازم‌الاجرا خواهد شد (شکرلب، ۱۳۸۸).
۲-۳-۱۶ مروری بر قوانین اوراق و بازیافت کشتی؛ قوانین ناقص
صنعت حمل‌ونقل دریایی جهان با داشتن بیش از ۹۰ هزار کشتی تجاری بالای ۱۰۰ تن ظرفیت ناخالص نقش حیاتی در اقتصاد جهانی دارد. میانگین طول عمر سرویس‌دهی کشتی‌ها ۲۰ تا ۲۵ سال تعیین شده است و عموماً پس از طی این مدت کشتی‌ها را به یاردهای اوراق کشتی می فرستند. بیش از ۹۰% اوراق کشتی‌ها در آسیا (هند، پاکستان، بنگلادش، چین) انجام می‌شود. در اغلب این کشورها، یاردهای اوراق کشتی یا فاقد هرگونه استاندارد ایمنی و زیست‌محیطی است و یا استاندارد مورد استفاده آنها با معیارهای بین‌المللی فاصله بسیاری دارد. گرچه در دهه گذشته تلاش‌های بین‌المللی بسیاری در زمینه تدوین قوانین و بهبود وضعیت این صنعت صورت گرفته است، اما در عمل پیشرفت مناسبی در خصوص بهبود شرایط ایمنی و زیست‌محیطی مشاهده نمی‌شود. مهمترین قسمت این تلاش‌ها در زمینه تدوین قوانین بین‌المللی اوراق کشتی است (حسینی، ۱۳۸۷).
یکی از مهمترین علل انتقال صنعت اوراق کشتی از غرب به کشورهای آسیایی در دهه ۷۰ میلادی، از یک طرف نبود قوانین ایمنی و زیست‌محیطی در آسیا و از طرف دیگر قوانین سختگیرانه در کشورهای اروپا و آمریکا بود که باعث بالا رفتن هزینه تمام شده اوراق کشتی شده و توان رقابت با یاردهای آسیایی را از آنان گرفته بود. با مراجعه به قوانین بین‌المللی موجود صنعت کشتیرانی به این واقعیت پی می‌بریم که طراحی، ساخت، عملیات، تعمیر و نگهداری کشتی توسط کنوانسیون‌های مختلف سازمان بین‌المللی دریانوردی پوشش داده شده است و تنها آخرین مرحله از زندگی یک کشتی یعنی اوراق آن فاقد هرگونه قانون مدون و شفافی است (حسینی، ۱۳۸۷).
کنوانسیون روتردام ۱۹۹۸
بر اساس این کنوانسیون مالکان کشتی‌های فرسوده باید قبل از ارسال کشتی به یاردهای اوراق و بازیافت کشتی ضمن مشخص نمودن میزان به کار رفته مواد خطرناک و سمی در ساختمان کشتی مورد نظر مجوزهای لازم را از مسئولان مربوط دریافت کنند. علاوه بر مجوز، کشور صادرکننده باید کشور واردکننده کشتی فرسوده را از این موضوع آگاه ساخته و اطمینان حاصل نماید که امکان دریافت، جداسازی و انهدام ایمن مواد خطرناک به کار رفته در ساختمان کشتی وجود دارد (حسینی، ۱۳۸۷).
کنوانسیون بازل ۱۹۸۹
این کنوانسیون فراتر از گرفتن مجوز و ارائه اطلاعات اولیه پیش رفته و علاوه بر الزام تمامی طرفین به انجام وظیفه، کشور صادرکننده کشتی اسقاطی را متعهد می‌کند که در صورت اطلاع از ناتوانی کشور واردکننده از جداسازی و امحاء ایمن مواد خطرناک به کار رفته در ساختمان کشتی مطابق با استانداردهای بین‌المللی اجازه خروج کشتی را صادر ننماید. اصلاحیه ۱۹۹۵ این کنوانسیون صادرات زباله‌های خطرناک را از کشورهای توسعه‌یافته عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی به کشورهای در حال توسعه ممنوع کرده؛ هر چند این اصلاحیه هنوز به تأیید کامل کشورهای عضو نرسیده است. (بسیاری از صاحب‌نظران و مالکان کشتی‌های تجاری معتقدند که کشتی فرسوده زباله محسوب نمی‌شود و محصولی است که از حالتی به حالت دیگر تبدیل می‌شود. بنابراین قانون بازل اوراق این کشتی‌ها را شامل نمی‌شود) (حسینی، ۱۳۸۷).
کنوانسیون لندن ۱۹۷۲
یکی از اولین کنوانسیون‌های بین‌المللی است که با هدف جلوگیری از تخلیه عمدی زباله کشتی‌ها در دریا تدوین شد، اما در متن این قوانین اشاره‌ای به اوراق و بازیافت کشتی نشده است (حسینی، ۱۳۸۷).
کنوانسیون مارپل ۱۹۷۳
آلودگی محیط زیست دریایی توسط تخلیه مواد شیمیایی، نفت، زباله و فاضلاب کشتی‌ها را پوشش داده و قوانین سختگیرانه ای در این زمینه وضع کرده است. کشتی‌ها موظفند اینگونه مواد زائد را جمع‌ آوری و تحویل بنادر دهند، البته در اغلب یاردهای اوراق کشتی این قانون اجرا نمی‌شود (حسینی، ۱۳۸۷).
دستورالعمل‌های ایمنی سازمان جهانی کار
این دستورالعمل‌ها ضمن اینکه دارای ماهیت توصیه‌ای و نه حقوقی الزام‌آور هستند، فقط به یک جنبه بازیافت یعنی کارگران پرداخته است. نبود ابزارهای نظارتی و قانونی لازم باعث شده که عملاً این دستورالعمل‌ها در بهبود وضعیت ایمنی و بهداشت یاردهای اوراق کشتی اثر چشمگیری نداشته باشد (حسینی، ۱۳۸۷).
۲-۴ مطالعات خارجی
۲-۴-۱ بازیافت کشتی ، به عنوان تقویت کننده اقتصاد
بازیافت کشتی سودآور است اما کسب‌وکاری است که نیاز به درجه بالایی از ایمنی، آگاهی‌های زیست محیطی و مهارت‌های مدیریتی بالا با توانایی بازاریابی بالا دارد. سؤال این است که بازیافت کشتی در کشورهایی که حمل‌ونقل ندارند می‌تواند پایه‌گذاری شود و مانند کشورهایی که دارای حمل‌ونقل هستند موفقیت‌آمیز باشد؟ مصر را به عنوان مثال در نظر بگیرید، مرزهای شرقی شامل خطوط ساحلی طولانی با جمعیتی ناچیز به طوری که می‌توان با دست آن را شمرد. برای ایجاد یاردهای بازیافت کشتی ابتدا نیاز به تأسیس زیرساخت‌ها، حکومت و قدرت، آب، امکانات جهت تسهیلات نیروی کار وجود دارد تا یک جامعه جدید تشکیل شود. چرا که نه، یارد بازیافت کشتی می‌تواند تأسیس شود همچنان که زیرساخت‌ها در حال حاضر وجود دارد. چرا نباید یاردهای بازیافت کشتی را تأسیس کرد برای یک احداث جدید، که در پایان همین موارد بازیافت خودش یک احداث جدید می‌باشد که هزینه‌ها بعد از مدتی خودبه‌خود برداشته می‌شود و فقط دیدگاه‌های توسعه و موارد استفاده از این یاردهای بازیافت باقی می‌ماند. این پروژه از نقطه نظر نویسنده به عنوان یک جذب کننده سرمایه‌گذاران به ویژه با ظهور سبز فایل در مصر عمل می‌کند. در پایان استنتاج کردند که ایده بازیافت کشتی در یاردهای بازیافت کشتی در راه دوستدار محیط‌زیست متمرکز نیست ولی آن هسته مرکزی صنایع مختلف است که می‌تواند صنایع دیگر و روابط تجاری را جذب کند و اگر برنامه‌ریزی و مدیریت شود می‌تواند هسته مرکزی میلیون‌ها شهر شود (Hesham and Kazem, 2013).
۲-۴-۲ توسعه شدید یاردهای اوراق کشتی در بنگلادش: تومور سرطانی محیط‌زیست ساحلی
بنگلادش دارای سواحل گسترده و منابع دریایی عظیم در طول کناره‌های جنوبی کشور است. مناطق ساحلی این کشور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مناطق مولد جهان شناخته شده است. با این حال، این منطقه ساحلی اغلب به عنوان یک منطقه از آسیب‌پذیری‌های متعدد، تخریب محیط‌زیست و آلودگی درک شده است. خطرات دست ساخت بشر مانند یاردهای اوراق کشتی در حال حاضر آن را بیشتر در معرض خطر قرار می‌دهد. مناطق اوراق کشتی در سواحل سیتاکاند^[۱۷] در دو دهه گذشته با بهره گرفتن از تصاویر ماهواره‌ای موقتی و داده‌های آماری مورد سنجش قرار گرفت (Abdullah et al, 2010).
نتایج نشان داد که به علت عدم مقررات زیست محیطی، فعالیت اوراق کشتی روز به روز در حال افزایش است. این باعث تخریب بزرگ فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی محیط‌زیست ساحلی می‌شود. در این دو دهه تخریب سواحل دو برابر شده است. اطلاعات هوایی از تصاویر ماهواره لندست نشان داد که تأثیرات منفی بر این مناطق ساحلی در حال افزایش است به طوری که ۷/۳۰۸% از ۳۶۷ هکتار در سال ۱۹۸۹به ۱۱۳۳ هکتار در سال ۲۰۱۰ مانند یک تومور سرطانی در سواحل سیتاکاند افزایش یافته است (Abdullah et al, 2010).
۲-۴-۳ تجزیه و تحلیل اقتصادسنجی بازار اوراق کشتی
موضوع بازیافت کشتی در طول دو دهه گذشته به دلایل مختلف با احتمال تصویب کنوانسیون‌های جدید زیر نظر سازمان بین‌المللی دریانوردی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این مطالعه مدل‌سازی اقتصادی را به مجموعه ای از اطلاعات منحصر به فرد در جهت توسعه دیدی نسبت به پویایی بازار بازیافت کشتی مطابقت می‌دهد. مجموعه داده‌ها شامل اطلاعات در مورد ۵۱.۱۱۲ کشتی با ظرفیت ناخالص بالای ۱۰۰ تن و شامل ۷۴۸.۶۲۱ حادثه در طی دوره ۲۹ سال گذشته است (Knappa et al., 2008).
تجزیه و تحلیل یک رابطه منفی از درآمد و یک رابطه مثبت از قیمت اوراق برای همه مکان‌ها را تأیید می‌کند در حالی که به نظر می‌رسد که بنگلادش از حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات درآمد در مقایسه با دیگر مکان‌ها و احتمالاً به دلیل اوراق زیاد و کشتی‌های مسن تر، برخوردار است. نتایج برای پرچم و مالکیت با توجه به مکان‌های بازیافت کشتی تغییر می‌کند که جزیره مالت و قبرس از لحاظ ثبت، پتانسیل بالایی از خود نشان می‌دهند. مشخصات کلی ایمنی یک کشتی به نظر می‌رسد که زمانی که کشتی برای بازیافت فرستاده شود از اهمیت کمتری برخوردار باشد. اجرای احتمالی کنوانسیون در سطح اتحادیه اروپا به احتمال زیاد بر ترکیه تأثیر خواهد گذاشت در حالی که عدم تصویب یکی از کشورهای صاحب پرچم بزرگ، چین و بنگلادش را تحت تأثیر قرار می‌دهد (Knappa et al., 2008).
۲-۴-۴ بررسی بازیافت کشتی و ابزارآلات آن در خلیج مکزیک
اوراق کشتی و بازیافت تجهیزات (ابزارآلات) فرایندی است که در آن یک واحد به اجزای کوچکتر و قسمت‌های ریزتر، قطعات برش داده شده تبدیل می‌شود و به یک کارخانه ذوب‌آهن داخلی حمل می‌شود یا اینکه در کشتی‌های حمل بار (کشتی‌های حمل کالای عمومی) صادر می‌شوند. صنعت بازیافت متمرکز بر نیروی انسانی زیاد، تکنولوژی پایین و صنعتی نسبتاً همگن می‌باشد. وضعیت کار در یاردهای بازیافت کشتی، دشوار، خطرناک و بالقوه پرخطر، با عملیاتی که به خوبی برای مکانیزه نمودن مناسب نمی‌باشد. اوراق کشتی و بازیافت ابزارآلات دارای سهم بالایی از ویژگی‌ها در جریان کار، ایمنی نیروی کار می‌باشد بلکه فقط دارای تفاوت‌های قابل توجهی در هزینه‌های اوراق و ساختار صنعت می‌باشد (Kaiser, 2008).
اوراق کشتی و بازیافت ابزارآلات آن نقش عمده‌ای در مواد بکار گرفته شده توسط پردازنده‌های بازیافت در ایالات متحده آمریکا بازی نمی‌کند بلکه آنها بخشی از چشم‌انداز منحصر به فرد صنعتی مرتبط با صنعت انرژی فراساحلی می‌باشد. هدف این مطالعه بررسی بازارهای کشتی‌های مستهلک (اوراقی) و ذخیره‌سازی برای کشتی‌ها و ابزارآلات مربوط در خلیج مکزیک می‌باشد. پیشنهادهای در دسترس، آمارهای موجود و عوامل موثر بر روی بازیافت و هزینه‌های آن بررسی شده است. حفاظت‌های محیط‌زیستی و اولیه و وضعیت‌های ایمنی نیروی کار نیز مقرر شده است (Kaiser, 2008; Bailey, 2000).
بازیافت کشتی، کاری فشرده و فعالیتی با تکنولوژی پایین
برش فولاد، کاری کثیف، پر سرو صدا و به طور بالقوه خطرناک است. بسیاری از این فعالیت‌ها توسط کارگرانی با درآمد کم و آموزش پایین صورت می‌گیرد. شرایط کاری به طور کلی مشکل، در محوطه‌های دور و بدون سقف برای چند سال و شامل خم شدن، بلند کردن اجسام سنگین و برش در گرما، محصور در خشکی و اغلب در شرایط تاریکی مانند بین بدنه‌های کشتی انجام می‌گیرد. برای برش فولاد اکسیژن پروپان و استیلین دستگاه جوش و سایر دستگاه‌های پنوماتیک بکار گرفته می‌شود (U.S. Environmental Protection Agency, 1998).
بهره‌وری نیروی کار می‌تواند با بهره گرفتن از روش‌های مکانیزه افزایش یابد اما نیروی کار با هزینه پایین آنها را از سرمایه‌گذاری در این امر دلسرد می‌کند. کارخانه‌های کشتی در شمال اروپا کاملاً خودکار و کارآمد شده بودند اما به دلیل نوسان بازار بیشتر این یاردها بسته شده‌اند و یا سرمایه‌های خود را در جهات دیگر سرمایه‌گذاری نموده‌اند (U.S. Department of Transportation, 2000).
محدوده شرایط کاری از ضعیف به بد
در کشورهای در حال توسعه؛ این به خوبی اثبات شده است که کارگران به شدت در معرض شرایط بسیار خطرناک با نرخ احتمال بالا و موثر در سلامت بلندمدت آنها و پیامدهای زیست محیطی قرار می‌گیرند. انواع مختلفی از مواد خطرناک یافته شده در تجهیزات و ماشین‌آلات کشتی شامل: بی فنیل های پلی کلرینه^[۱۸]، آزبست، فراورده‌های نفتی، جیوه و مواد برنده، اوزون می‌باشد (Bailey, 2000).
بازیافت کشتی، صنعتی سیار و بین‌المللی
بازیافت کشتی صنعتی سیار است که سیر حرکت آن به سمت کشورهای با نیروی کار ارزان، دارای حداقل بهداشت، ایمنی و مقررات زیست محیطی می‌باشد و تقاضای داخلی قوی برای فولاد و آهن‌آلات قراضه برقرار باشد. تقاضا جهت تولید فولاد کم هزینه یکی از دلایلی است که دولت کشورهای در حال توسعه به طور فعال علی‌رغم جنبه‌های منفی برای نیروی کار و اثرات زیست محیطی آن از صنعت بازیافت کشتی حمایت می‌کند (U.S. Environmental Protection Agency, 1998).
در دهه‌ های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی صنعت اوراق کشتی در ایالات متحده آمریکا یک صنعت فعال بوده که در بیش از ۳۰ کارخانه کشتی‌سازی در هر دو ساحل و خلیج مکزیک صورت پذیرفته است (U.S. Department of Labor, 2005). بدین عنوان که اقتصاد ایالات متحده، رشد جهانی، هزینه نیروی انسانی و مقررات زیست محیطی افزایش یافته، در این بازه از زمان صنعت بازیافت کشتی جذابیت خود را برای کشورهای توسعه‌یافته از دست داده و این صنعت از کسب‌وکار افتاد. سپس مناطقی با هزینه‌های نسبتاً پایین در دنیا مانند هند، چین، پاکستان، تایوان و کره شروع به حکومت بر بازار بازیافت نمودند. در اواسط دهه ۱۹۸۰، تقریباً سه چهارم صنایع بازیافت کشتی در تایوان، چین و کره جنوبی واقع شده بود. در سال ۱۹۹۵ تایوان و کره جنوبی این صنعت را ترک نمودند و پاکستان، هند و بنگلادش بیش از ۸۰% کسب‌وکار در این صنعت را بر عهده گرفته بودند. امروزه چین و هند و بنگلادش کشورهای در اولویت صنایع بازیافت کشتی می‌باشند (Lloyd’s Register, 2005).
جدول ۲-۱ درصد توزیع میزان تناژ ناخالص بازیافت کشتی توسط کشورها از سال ۱۹۸۶ تا سال ۲۰۰۴

کشور

۱۹۸۶

۱۹۹۱

۱۹۹۵

عنوان صفحه

نمودار شماره۱- مدل نظری تبیین متغیرهای جمعیتی،اجتماعی اقتصادی اثرگذاربرسلامت جسمی وروانی سالمندان

۵۵

فصل اول
مقدمه وکلیات تحقیق
مقدمه
بهبود شرایط زندگی وافزایش طول عمروامید به زندگی پدیده سالمندی را دراکثر جوامع بدنبال داشته است وسازمان ملل متحد برنامه«سالمندی فعال»را برای سالمندان مطرح کرده است، سالمندی فعال یعنی به حداکثررساندن سطح سلامت، مشارکت و امنیت افراد سالمند به منظورتقویت کیفیت زندگی آنها، که هر کدام از اینها تمهیدات اجتماعی، بهداشتی، فرهنگی و اقتصادی خاص خود را می‌طلبد و باتوجه به اینکه جمعیت جهان به سوی سالمندی پیش می رود وبه همراه خود مسائل جدیدی را بوجودآورد.از این رو بررسی عوامل اجتماعی،جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان و مسائل مربوط به سالمندان دارای اهمیت ویژه ای است. بر پایه آخرین پژوهش های سازمان ملل میزان مرگ ومیر درکشورهای روبه رشدکاهش چشم گیری یافته وبا افزایش میزان متوسط عمرتعداد افرادسالخورده نیزفزونی یافته است درکشورهای پیشرفته نسبت افراد بالای۶۵ سال به کل جمعیت به ۱۶درصدرسیده است که این نسبت برای کشورهای درحال رشد حدوداً ۵/۳ درصدمیباشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

طبق گزارش مرکز آمار ایران در سرشماری۱۳۸۵ تعداد سالمندان بالای ۶۰ سال در ایران حدود ۱/۵ میلیون نفرکه این میزان در حدود ۳/۷ درصد جمعیت کشورو در استان لرستان ۷/۶ درصد و شهرستان خرم آباد۲/۶ درصدجمعیت می باشد. در سرشماری سال۱۳۹۰ سالمندان کشور۲/۸درصد کل جمعیت معادل ۲/۶ میلیون راسالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل می دهدو کشور هم اکنون وارد مرحله‌ نخست سالمندی یعنی جمعیت بالای ۶۰ سال بین ۷ تا ۱۴ درصد شده است، پیش‌بینی می‌شود که تا ۳۰ سال آینده وارد مرحله فوق سالمندی، یعنی بیش از ۲۱ درصد جمعیت سالمند شود. اگر این سیرادامه پیداکند، ازاین پس در ایران شاهد جمعیتی خواهیم بودکه ازآن بعنوان جمعیت سالمند یاد می شود)مرکزآمارایران ۱۳۸۵ ،۱۳۹۰).از جمله دلایلی که جمعیت شناسان را به بررسی مسئله سالمندی تشویق میکردپیش بینی کاهش باروری ومرگ و میر در کشورهای درحال توسعه ورسیدن به مرحله سالمندی از یک طرف و نیز نگرانی سیاستگزاران دولتی در آن کشور برای برنامه ریزی صحیح برای آمادگی با مسئله سالخوردگی جمعیت و نیز تأکید سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۲ در اجلاس وین بر مسئله سالمندی بود( کینسلا^[۱] به نقل از مارتین و پرستون^[۲] ۱۹۹۴).
درمجموع امروزه مسائل ومشکلات سالمندان که باافزایش تعدادونسبت آن مرتبط است آنقدر از دیدگاه ملل جهان اهمیت پیداکرده است که سال ۱۹۹۹،سال بین المللی سالمندان نامیده شده است(مرکز آمار ایران،۱۳۸۵).هرچند چالش اصلی بهداشت عمومی در قرن بیستم، افزایش امید به زندگی بود، در قرن بیست و یک ” زندگی با کیفیت بهتر ” مهمترین دغدغه ها در این حوزه است. بدیهی است چون هدف از زندگی سالمندان فقط داشتن عمر طولانی و زنده بودن نیست، بلکه نوع و کیفیت زندگی آنها نیز مهم می باشد. از این رو ارتقای کیفیت زندگی سالمندان در مرحله اول نیازمند داشتن اطلاعات جامع در مورد کیفیت زندگی آنها است. همچنین افزایش شمار افرادسالمند دچار ناتوانی و اختلال عملکرد و نبود نظام حمایتی درخانواده بعلت کوچکتر شدن خانواده ها، شاغل شدن زنان وپراکنده شدن اعضای خانواده موجب افزایش تقاضابرای مراقبتهای دراز مدت از سالمندان در دهه های آینده خواهد شد ( ساجدی و همکاران۲۰۰۴ : ۳۶، ۱۰۵،۱۰۸).
گسترش شهرنشینی و زندگی مکانیزه که لازمه آن قبول شیوه های نوین برای زندگی است، اثر معکوسی بر سلامت بخصوص سلامت انسان گذاشته و در ارتباط با مقوله سلامت ابعاد دیگری را مشخص نموده است.دو بعداین ابعاد سلامت روان وجسم افراد جامعه است. مقوله ای که اگرچه تازگی ندارد لیکن از نظر تخصصی دیرزمانی نیست که به آن توجه گردیده است. سازمان بهداشت جهانی نیزسلامتی رارفاه وآسودگی کامل از نظر جسمی و روانی و اجتماعی ونه فقدان بیماری جسمی تعریف نموده است. در این میان سالمندی تغییری است که با گذشت زمان صورت گرفته است، دارای جنبه های مثبت و منفی بوده و پویایی فرایندهای زیستی، ادراک، رشد و تکامل و بلوغ را در بر می گیرد.توجه به شیوع بیمارهای روانی در جامعه، اهمیت تلاش در جهت اعتلای سلامت روانی افراد بارزتر می گردد. مهمترین مسئله در این ارتباط پیشگیری ازمسائلی است که باعث می گردد سلامت جسم و روان افراد جامعه مختل گردد و بالطبع پیامدهای منفی در پی داشته باشد.پیشگیری از بروز این عوامل نیز جز با آشنایی وبررسی عوامل اجتماعی،جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان جامعه ای که قصد پیشگیری در آن را داریم ممکن نیست. چرا که آشنایی با وضع موجود ما را در جهت بکارگیری روش های مناسب، برای از بین بردن عوامل تهدید کننده در سلامت جسمی و روانی و بکارگیری روش ها و ابزارهای مناسب در این جهت یاری می نماید. بحث سلامت جسمی و روان سالمندان به دلیل پرورش نسل از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از نظر علمی نقش سلامت جسمی و روانی در سطح امید به زندگی سالمندان ارزشمند است. این زمان که زندگی انسانها روز به روز بیشتر ماشینی می شود، نقش سالمندان را در زندگی خود نمی توان نادیده گرفت زیرا آنان سرشار از تجربه هستند. ترقی،پویایی واعتلای هر جامعه ای با داشتن عناصر و اعضایی سالم وکارآمد در آن اجتماع میسر می باشد، افرادیکه علاوه بر وضعیت جسمانی مناسب از لحاظ وضعیت روحی و روانی نیز در حد متعادل و مطلوبی باشند. بدون تردید نتیجه مطلوب ترکیب سلامت جسمانی و روانی، داشتن جامعه ای شکوفا و با آتیه روشن است. سلامت روانی مقوله ای بسیار حائز اهمیت است چرا که تأثیر روح و روان برعملکرد جسمانی بر هیچکس پوشیده نیست. پرداختن به این بحث به دلیل اهمیتش لازم و ضروری می باشد و نباید فراموش کرد که بسیاری از این سالمندان تا چند سال قبل افرادی سالم، مقتدر، خلاق خوش فکر، تحصیل کرده و مدبر بوده اند و هر یک دریک یا چند زمینه علمی، فرهنگی، هنری اقتصادی و…به جامعه خدمت کرده اند. پس لازم است جامعه نیز آنها را به عنوان سرمایه ملی تلقی کرده و برای حفظ و ارتقای سلامتی، آسایش و رفاه زندگی آنان قدمهای قابل قبولی بردارد. براین اساس تحقیق حاضربا هدف تعیین عوامل اجتماعی،جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت جسمی و روانی سالمندان درشهرستان خرم آباد انجام شده است و باشناخت وضعیت سلامت جسمی و روانی جامعه سالمند، به افرادی که قصد برنامه ریزی برای آینده آن جامعه را دارند در بر آوردهای معقولانه کمک خواهند کرد.

بیان مسئله
تعداد کل سالمندان جهان در سال ۲۰۰۶را ۶۸۷ میلیون و ۹۲۳ هزار نفر برآ ورد شد واعلام کردندکه این تعداد تا سال ۲۰۵۰ به رقم یک میلیارد و ۹۶۸ میلیون و ۱۵۳ نفر خواهد رسید در حالی که هم اکنون۶۰درصد افراد سالمنددر کشورهای درحال توسعه زندگی می کنند(سازمان ملل متحد۲۰۰۶). در حال حاضر ۲/۸درصد از کل جمعیت ایران را افراد سالمند بالای ۶۰سال تشکیل میدهندکه معادل ۲/۶میلیون نفر است. پیش بینی می شود این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۲۶ میلیون و ۳۹۳ هزار نفر معادل ۲۶ در صد کل جمعیت کشور برسد. امید زندگی برای مردان و زنان ایرانی بعد از ۶۰ سالگی طی سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ به ترتیب ۱۷ و ۱۸ سال بر آورد شده است. نرخ رشد سالانه جمعیت در فاصله سرشماری های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵ در کشور ایران۶/۱ در صد بوده و این در حالی است که نرخ رشد جمعیت سالمند۳/۷درصد معادل۲/۵ میلیون نفر و در فاصله سرشماری ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ نرخ رشد ۲/۸ درصد معادل ۲/۶ میلیون نفراست. با توجه به ساختار کنونی جمعیت کشور انتظار میرود که در سالهای آینده این جمعیت بیش از گذشته نیز افزایش یابد و افزایش نسبت سالمندی در کشور ما از سال ۱۴۲۰ به بعد خود نمایی خواهد کرد(مرکز آمار ایران ۱۳۸۱،۱۳۸۵،۱۳۹۰ ).
جداول ۱، ۲و۳ روند سالخوردگی جمعیت وتصویر های عینی از سالمندان را در کل کشور،استان لرستان وشهرستان خرم آباد را از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ نشان می دهد.
جدول ۱- تعداد جمعیت و نسبت سالمندان ۶۰ سال و بالاتر کشور طی سالهای۸۵-۱۳۳۵

شرح

۱۳۳۵

۱۳۴۵

۱۳۵۵

۱۳۶۵

۱۳۷۵

۱۳۸۵

تعداد

کل

۱۱۸۳۹۸۰

۱۶۳۸۰۳۲

۱۷۷۱۶۱۴

۲۶۸۹۳۵۰

۳۹۷۸۱۲۷

۵۱۲۱۰۹۳

حاتم اصم عارف نامی قرن دوم و سوم هجری در برخی متون نظم و نثر فارسی به ویژه در متون نثر صوفیه و عرفا یا هواداران آن‌ها مورد توجه واقع شده است که مطالبی که درباره ی او در اهم این متون یافت شده است دراین تحقیق نقل گردیده و مورد توضیح و بررسی قرار گرفته و یک ارزیابی کلی ازحضور حاتم در آن اثر شده است. هم چنین برای کامل‌تر شدن موضوع توضیحات تعدادی از فرهنگ‌ها، واژه نامه‌ها و دایره المعارف‌ها نیز به آن افزوده گردیده و درنهایت با بررسی این متون و یک جمع بندی کلّی و تائید مطالب مستند نشان می‌دهد که حاتم اصم به چه میزان در ادب فارسی و متون آن حضور و تأثیر داشته و این تأثیر تا چه میزان جنبه‌ی ادبی و هنری و تا چه حد جنبه‌ی معرّفی و اطلاع رسانی دارد و اطلاعات صحیح تر و قابل اعتمادتر در باب وی کدام است و سره از ناسره جدا می گردد.

کلید واژه: حاتم اصم،صوفی
مقدمه:
در باب واژه ی ادب و این که منظور از ادب و ادبیات چیست سخنان گوناگون گفته‌اند و تعریف های گوناگونی برای ادب و ادبیات کرده‌اند که هیچ یک جامع نیست. البته مفهوم آن تا حدی برای همه ی مردم روشن است و منظور از آن را کم و بیش در می‌یابند بدون آن که نیازی به قالب‌گیری در تعریف و حدود معینی باشد. آیا می‌توان مرزی و حدی برای ادبیات ملت ها قایل شد و اگر می‌توان حدی برای آن دانست، دامنه ی آن تا کجا کشیده می‌شود؟
در زندگی ادبی، انسان در می‌یابد که رسالت وی در این جهان تنها خورد و خواب نیست بلکه رسالت مهم تری بر عهده دارد و انسانیت به این نیست که تنها گلیم خود را از امواج متلاطم برکناردارد و در نجات خود بکوشد ، انسان آن است که برای سعادت نوع خود گام بردارد.پس شک نیست که اندیشه ها و اندیشه‌های انسانی در سطح انسانیت یکی از عناصر مهم ادب است. ادیان به طور اعم در پایه‌ریزی نوعی از ادبیات سهمی به سزا داشته‌اند و با وجود تحولات و دگرگونی هایی که در جامعه‌ها پدید آمده است اوضاع ادبی نیز دوشادوش دگرگونی های جوامع انسانی دگرگون شده است
زبان و ادبیات جلوه گاه اندیشه ، آرمان ، فرهنگ و تجارب و روحیات یک جامعه است . انسان ها در گذر زمان از زبان برای انتقال پیام ها ، عواطف و اندیشه های خویش بهره جسته اند و از ادبیات که زبان برتر است به عنوان ابزاری در انتقال بهتر ، بایسته تر و مؤثرتر اندیشه خود استفاده کرده اند . ادبیات ، درتلطیف احساسات ، پرورش ذوق و ماندگار کردن ارزش ها و اندیشه ها سهمی بزرگ و عمده بر دوش داشته است به همین دلیل هر اندیشه ای که در قالب مناسب خویش ریخته شود ماندگارخواهد بود.
عبدالحسین زرین کوب در تعریف ادبیات می نویسد: ((بطور کلی ادبیات آنگونه سخنانی است که از حد سخنان عادی برتر و والاتر بوده و مردم آن سخنان را در خور ضبط و نقل دانسته اند و از شنیدن آنها دگرگون گشته اند و احساس غم و شادی یا لذت و الم کرده اند پس واضح است که یکی از ویژگی های مهمی که هر اثر باید داشته باشد تا در جمله آثار ادبی به حساب آید پایندگی و ماندگاری آن اثر در طول زمان است. بطور کلی اگر کسی که قصد دارد به آفرینش ادبی بپردازد به هدف ادبیات که همان بیان احساسات و عواطف درونی انسان است، ناظر باشد بطور حتم اثری که خلق می کند دارای ویژگی پایندگی (هر چند که پایندگی آثار بزرگ ادبی را نداشته باشد) خواهد بود؛ زیرا عواطف بشری امریست که دستخوش تغییر در طول زمان نمی شود و همواره ثابت است؛ به عنوان مثال مفهوم عشق در تمام دوران ها وجود داشته و همواره ستایش شده است((.
در هر جامعه‌ای ادب جلوه‌ایست از تجلیات روحی و آسایش ارواح سرکش انسانی که در دنیای نامتناهی در قید و بندهای بسیاری اسیر شده است و راه گریزی ندارد، لاجرم برای تسکین آلام و دردها و ناکامی ها و رنج و عذاب و شکنجه که ناگزیر به تحمل آن ها است متوسـل به مناجـات و راز و نیــاز می شود و اندیشه ها واحساسات خود را که هرگز نمی تواند در این جهان ابراز کند به شکل جالب و دل‌انگیزی بیان می کند، در لباس نثر، در لباس نظم، در جلوه‌های موسیقی، در بیان احساسات دقیق و رقیق عرفانی و اتحاد و فنا و یگانگی، این امور همه به هم پیوسته است.
ادبیات زاییده روح و ذوق‌های لطیف و حساس است و بازتاب دهنده ی روح لطیف عرفانی است و در پاره‌ای موارد جنبه‌های ارشادی آن نیرومند است که اخلاقیات مذهبی را در بردارد.
در گلزار معانی و حقایقی که چمن آرای فکر بشر بوجود آورده است تا کنون گلی خوشبوتر از گل عرفان نرسته است و گلهای دیگر این گلزار نیز تا نفحه ای از این گل نداشته باشند بویشان مطبوع طبع صاحبدلان واقع نمی گردد و شگفت آنست که در گلزار معانی و حقایق از این نوع رستنی جز یک گل بیشتر نروئیده و محل روئیدن آنهم مشرق زمین بوده است.
عرفان کعبه ی مقصودی است که رهروان راه دین و علم هر دو به آنجا می رسند. عرفان حقیقتی است که در عرض تمام مذاهب و علوم قرار گرفته و با همه دشوار بدست آمدنش همه کس می تواند از دین و مذهب و علم خود آنرا بیابد و عارف واقعی کسی است که بر حقیقت فضائل و رذائل واقف گشته و متحلی به فضائل و متخلی از رذائل گردیده و انقدر دارای صفای قلب شده که نسبت به هر جانداری تا چه رسد به انسان مهربان است بنابراین با خواندن حالات عارفان در می یابیم هیچ مقامی برای انسان بالاتر از مقام معرفت و هیچ حالی خوشتر از حال عرفان نیست و هرکس می خواهد به کمال مطلوب انسانیت برسد باید بکوشد به این مقام و حال برسد.
تصوف در قرن دوم هجری که ابتدای ظهور آنست عبارت بوده از توجه مفرط به زهد و عبادت بر طبق اوامر و نواهی شریعت اسلام و موضوعات تصوف در قرن دوم یعنی ابتدای ظهور آن زهد ، توکل ، صبر ، شکر ، اخلاص ، محبت و معرفت و اموری از این قبیل بوده و در آغاز تمام این مطالب یکسان مورد توجه قرار می گرفت ولی طولی نکشید که پیشوایان طریقت هر یکی به یکی از این موضوعات بیشتر متوجه گردیده و مستغرق حالتی از حالات مذکور شده اند.
کم کم تصوف شکل دیگری به خود گرفت و فرقه صوفیه رسما در مقابل فرقی که در اسلام ظاهر شده بودند به عنوان یک فرقه ی صاحب تشکیلات و آراء و عقائد مخصوص عرض اندام کرد . این فرقه مشایخ و بزرگان بسیاری داشته که حاتم اصم یکی از مشایخ بزرگ صوفیه در قرن دوم و سوم است که او نیز دارای ویزگیهای برجسته ای مانند زهد ، صدق ، کرم ، عدم خشم ، آرامش اخلاقی است و حتی نظریه های خاصی را مانند مرگ های چهار گانه و تقسیم شهوت بیان نموده است.
از انجا که در آثار نظم ونثر فارسی از حاتم نام برده شده است نشان از توجه و جایگاه ویژه او در نزد نویسندگان وشاعران عارف مسلک دارد.
با توجه به این که برخی از این بزرگان گمنام بوده اند واطلاعات زیادی از آنها در دست نداریم حتی تاریخ تولد آنها مشخص نیست لذا با بررسی آثاری که از آنها سخن به میان آمده به شناخت این بزرگان دسـت می یابیم و با بررسی برخی از این منابع چون کتاب شرح تعرف عبدالله المستملی بخاری ،طبقات الصوفیه خواجه عبدالله انصاری ، احیاء علوم الدین و مکاتیب فارسی غزالی ، رساله قشیریه عبدالکریم بن هوازن قشیری ، کشف المحجوب هجویری ، حدیقه سنایی ، بوستان سعدی، تذکره الاولیاء عطار نیشابوری مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزالدین محمود کاشانی و نفحات الانس جامی با به میان آوردن وپیش کشیدن سخن و حکایاتی از آنان به موضوع این تحقیق یعنی سیمای حاتم اصم در آئینه ی ادبیات فارسی خواهیم رسید که نشان میدهد تا چه میزان در ادبیات فارسی تاثیر گذار بوده یا فقط از بعد عرفانی ، شخصیت آنها مورد توجه قرار گرفته است .
نگارنده ی این سطور با اشعار عرفانی انس و الفت داشته و همواره مجذوب کلام شیوای شاعران و نویسندگان عارف مسلک بوه و این دلدادگی به اشعار عرفانی ، سبب بررسی یکی از شخصیتهای صوفیه و عارف یعنی حاتم اصم در آثار نظم و نثر فارسی گردید و دریچه ای بر دلم گشود و مرا در این مسیر راهبر شد و عزم کردم تا در راه تکامل این ارمغان الهی کوشیده و با امید بپویم.
بدین منظور اشتیاق ایجاد دفتر حاضر فراهم گردید و امید است که با این حرکت بتوانم حتی یک قدم در مسیر بی انتهای عرفان و ادب فارسی برداشته باشم.
غرض نقشی است کز ما باز ماند که هـستی را نمی بیـنم بقائی
مگر صاحبدلی روزی به رحمـت کند در حـق درویشـان دعائی
فصل اول : کلیات تحقیق
۱-۱- بیان مسأله تحقیق
نمودن تصویرها و مضامین شاعرانه که با اشاره به حاتم اصم در ادب فارسی پرداخته شده است با عنوان موضوع سیمای حاتم اصم در آیینه ادبیات فارسی بررسی می‌گردد.
۱-۲- ضرورت تحقیق
نشان دادن ارزش‌های هنری و اخلاقی حاصل از مضمون پردازی و معنی آفرینی شاعران عارف مشرب با اشاره به شخصیت و سرگذشت حاتم اصم.
۱-۳- هدف تحقیق
بررسی تأثیر یا عدم تأثیر هنری ، ادبی و بلاغی حاتم اصم در متون ادب فارسی اعم از شعر و نظم یا نثر و هم چنین به دست آوردن شرح حالی نسبتاً روشن و صحیح از وی که تاحد امکان جزئیات زندگی، احوال و اقوال وی را بیان کند و مارا در شناخت صحیح این عارف نامی یاری دهد .
۱-۴-پیشینه تحقیق
درباره‌ی حاتم عموماً درکتب قدیمی اهل تصوف و عرفان فصول یا سطوری یافت می‌شود که گاه نیز با مطالبی بی‌اساس یا حداقل غیر قابل اثبات در هم آمیخته و در کتاب‌های تذکره مانند امروزی و واژه‌نامه‌ها ، فرهنگ‌ها و دایره‌المعارف‌ها نیز بیش‌تر توضیحاتی مختصر و ناقص آمده است که لزوم یک تحقیق نسبتاً همه جانبه و فراگیر درباره‌ی وی را گوش زد می کند .
۱-۵-روش کار و تحقیق
در این پایان‌نامه پس از معرفی و شرح کلّی تصوف اسلامی و ارائه درآمدی برای آشنایی با حاتم اصم از بین اهم متون نثر و نظم (عموماً نثر) مطالب مفید درباره‌ی حاتم استخراج، نقل و بررسی شده است به این صورت که ابتدا از هر منبع عین مطلب نقل و بعد بخشی به عنوان توضیح و بررسی به آن اضافه گردیده است و یک ارزیابی کلّی نیز از حضور حاتم در آن اثر شده است . در فصل بعدی برای تکمیل بحث توضیحات چند فرهنگ، دایره المعارف و واژه نامه‌ی معروف افزوده گردیده و سپس در پایان مطالب جمع‌بندی شده و تا حد امکان سعی شده است سره از ناسره جدا گردد و مطالب مستند و مکرّر مورد تائید و تأکید و مطالب سست یا غیر مستند مورد شک قرار گیرد .
فصل دوم : در آمدی بر پیدایش تصوف اسلامی
۲-۱- تصوف یا عرفان در نزد مسلمین و منشاء آن
((تصوف یا عرفان در نزد مسلمین عبارت است از طریقه‌ی مخلوطی از فلسفه و مذهب که به عقیده ی پیروان آن، راه وصول به حق منحصر بدان است و این وصول به کمال و حق متوقف است برسیر وتفکّرو مشاهداتی که موّدی به وجد و حال و ذوق می شود و در نتیجه به نحو اسرارآمیزی انسان را به خدا متصّل می سازد. ^۱))
درباره‌ی منشاء تصوف عقاید مختلف و متفاوتی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از این موارد:

1. 1. ((گروهی آن را عکس‌العمل فکر آریایی ایرانی در مقابل اسلام عربی دانسته‌اند که پس از شکست ایرانیان در مقابل اعراب شکل گرفت، البته این عکس العمل غیرعمدی و ناخود آگاه
      بوده است و به سبب کشمکش فکری میان ایرانیان و اعراب پدید آمده و هدف آن ترسیم کمال مطلوب روحانی ای غیر مشترک با اعراب بوده است .

1. 1. گروهی آن را زاییده‌ی افکار هندی دانسته‌اند که سبب آن شباهت نامی است که بعضی از فرق هندی و تصوف اسلامی با یکدیگر دارند .

1. 1. برخی تصوف را ناشی از افکار فلسفی به ویژه فلسفه ی نو افلاطونی دانسته اند
      زیرا فلسفه ی اشراق و تصوف شباهت های بسیاری دارد.

1. 1. بعضی پیدایش تصوف را در ممالک اسلامی و به صورت مستقل دانسته‌اند و شباهت بین آن وسایر عقاید و فرق را دلیلی قطعی ندانسته‌اند .

1. 1. دسته‌ای تصوف را سرچشمه گرفته از مسیحّیت و رهبانیّت دانسته‌اند .

1. 1. گروهی دیگر منبع تصوف را افکار بودایی قلمداد کرده‌اند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ ـ غنی ، دکتر قاسم ، تاریخ تصوف در اسلام ، ص ۱۴
-۷خود صوفیه تصوف را لب و عصاره و باطن قرآن و احادیث پیامبر و نتیجه کشف و شهود اولیای خداوند دانسته‌اند .^۱))
در هرحال حتی اگر بپذیریم که تصوف منشاء اولیه‌ای جز اسلام داشته است ، آن چه به عنوان تصوف در اسلام و سرزمین‌های اسلامی پدید آمده و گسترش یافته است رنگ و بوی کاملاً اسلامی دارد، اگر چه به نظر می‌رسد که در مواردی با ذات اسلام و تعلیمات آن نیز تناقضاتی دارد. برای مثال در تصوف نوعی افراط در زهد و عبادت وجود دارد که با اعتدال توصیه شده و مؤکد در اسلام هم خوانی ندارد .اگر چه در ابتدای ظهور اسلام گروهی به نام صوفیه وجود نداشت اما از همان ابتدا آثاری در برخی شخصیت های اسلامی اعم از اعمال و گفتار مشهود است که می توان آن را نشانه‌های اولیه‌ی تصوف در اسلام دانست و به عنوان مثال برخی حضرت علی (ع) را سرحلقه‌ی اولیا و سرسلسله‌ی همه‌ی طوایف صوفیه به شمار آورده‌اند. (نگاه کنید به فرهنگ اصطلاحات عرفانی) ذیل (( تصوف )) .^۲
((گروهی معتقدند اصطلاح صوفی و تصوف در نیمه ی اول از سده‌ی دوم هجری پیدا شد و نخستین کسی که رسماً به لقب صوفی ملقب شد ابو هاشم صوفی متوفی به سال ۱۵۰ هـ.ق بود.قشیری در رساله‌ی قشیریه می‌گوید: افاضل و خواص مسلمین در عصر پیغمبر اکرم به نام صحابی و بعد از ایشان تابعی و آنگاه به عنوان زهاد و عباد خوانده می‌شدند و پس از آن که بدعت‌ها ظاهر و منازعات ما بین طبقات و فرق مسلمین پدید گردید خواص اهل دین به نام صوفی و مسلک ایشان به عنوان تصوف معروف گردید و ظهور این اصطلاح قبل از سال دویست هجری بود ^۳))
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
^{۱ـ تاریخ تصوف در اسلام ، ص ۳ تا ۵
۲ ـ سجادی ، دکتر سید جعفر ، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی ، ص ۲۴۱ ، ۲۴۶
۳ ـ قشیری ، عبدالکریم بن هوازن ، رساله قشریه ، ص ۷ و ۸}
۲-۲- بحثی در وجه تسمیه‌ی ((صوفی))
درباره‌ی واژه ی صوفی و اشتقاق آن بسیار سخن گفته‌اند که اصلی‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از این موارد :