لذا صفت جدید بودن و تازگی داشتن علامت به این معنی نیست که علامت مزبور به هیچ وجه سابقه وجود خارجی نداشته باشد، زیرا اکثر علائم قبلا” وجود خارجی داشته‌اند و امکان مشابهت بسیار است. بلکه تازگی مربوط به استعمال آن در زمینه مورد نظر می‌باشد. یعنی علامت باید در همان رشته مورد نظر صفت جدید و تازگی را دارا باشد. و علامت درخواستی نباید سابقه‌ی کاربرد از سوی سایر تولیدکنندگان در همان رشته‌ خاص متقاضی را داشته باشد.^[۲۲۹]
به عنوان مثال استعمال امضاء شخص بر روی کالاهای تولیدی خود کاملا” جنبه‌ی ابتکاری دارد چرا که مسلما” قبلا” وجود خارجی نداشته است. اما استعمال علامتی که قبلا” وجود داشته جنبه‌ی ابتکاری ندارد و مانع از به ثبت رسیدن علامت می‌شود.
به همین منظور قوانین کلیه کشورها برای تشخیص محصولات مختلف از یکدیگر، محصولات تجارتی و صنعتی را به طبقات مختلفی تقسیم نموده که صاحب علامت، هنگام ثبت علامت خود، طبقه یا طبقات محصولی که مورد نظر اوست را تعیین می‌کند و به این ترتیب اشخاص دیگر نمی‌توانند همان علامت را در آن طبقه یا طبقات به ثبت برسانند.^[۲۳۰]

شایان ذکر است که با توجه به جدول طبقه‌بندی کالا هرگاه برای نوعی کالای مشخص علامتی از طبقه‌ای خاص استفاده شود شخص دیگری که پس از انتخاب علامت مذکور بخواهد برای کالای خود از نوع مشابه از طبقه مزبور و از همان علامت قبلی استفاده کند با ممنوعیت استفاده و ثبت علامت مواجه خواهد شد.

۲–ابتکاری بودن علامت تجارتی

از خصوصیات دیگر علامت تجارتی ابتکاری بودن آن است یعنی علامت باید توأم با طراحی و ظرایف شکلی باشد اگر علامت ساده باشد و با خود جنس اشتباه شود از محصول عرضه شده در بازار حمایت نمی‌کند و آثار خوب تجارتی یک علامت ابتکاری را در بر نمی‌گیرد. از طرفی دیگر ابتکاری بودن علامت تجارتی ایجاب می‌کند اسامی عام (مانند کلمه شکر) به عنوان علامت انتخاب نشود و بالاخره اینکه به کار بردن خطوط هندسی به شکل لوزی یا دایره و نیز انتخاب ارقام که نشانگر کیفیت جنس باشد جنبه ابتکاری ندارد ولی اگر ارقام مورد استفاده با نوع کالا متمایز باشد برای استفاده به عنوان علامت خاصی از اشکال خواهد بود.(مانند: عطر شماره ١١۴)
طبیعتا” خصوصیت تمایز بخشی یک علامت، در مقایسه با دیگر ویژگی‌های آن، در زمان تقاضای ثبت علامت صورت می‌گیرد، این قاعده هم طبیعی و هم منطقی است و هم مورد تأیید دادگاه‌های کشور فرانسه نیز می‌باشد.^[۲۳۱]
طبق ماده ۶ مکرر کنوانسیون پاریس علامتی که فاقد هر گونه مشخصه متمایز کننده باشد، ممکن است برای ثبت پذیرفته نشود، ولی باید همه شرایط محیطی مشخص کننده بودن علامت مد نظر قرار گیرد از جمله طول مدتی که علامت استفاده شده است.^[۲۳۲]
از نظر حقوق کشور فرانسه ویژگی تمایز بخشی تنها شرط اعتبار علامت تجاری است؛ چرا که می‌توان علامتی را که قبلا” به ثبت رسیده، به طرق مختلف پیمانی و با رضایت صاحب علامت مورد استفاده قرار داد و ضرورتی به اصیل بودن آن ندارد.^[۲۳۳]

۳-عدم ایجاد اشتباه در نظر مشتری (علامت نباید گمراه‌کننده باشد)

علامت تجارتی نباید طوری ترسیم گردد که در نظر مشتری ایجاد اشتباه کرده و وی را در تشخیص و تمیز علائم تجارتی دیگر که مقداری با هم مشابهت دارند دچار سردرگمی و انتخاب نادرست کند. ایجاد اشتباه در نظر مشتری گاه ممکن است با انتخاب نام منطقه‌ای خاص به عنوان علامت تجارتی برای کالایی مشخص که در اصل بین کالا و آن منطقه ارتباطی وجود ندارد صورت پذیرد به نحوی که مصرف‌کننده به تصور اینکه کالا متعلق به آن منطقه است راجع به نوع مبدأ جنس دچار اشتباه شده و در انتخاب و خرید کالا گمراه گردد. مثلا” برای پارچه پشمی نمی‌توان علامتی به عنوان ابریشم باف انتخاب نمود و یا برای پسته نامرغوبی عنوان پسته رفسنجان برگزید. همچنین تولیدکننده یگ کالا نباید نام منطقه یا کشور دیگری را بر روی کالای تولیدی خود بکار ببرد، در حالی که کالاهای تولیدی متعلق به آن منطقه یا کشور نمی‌باشد. مثلا” تولیدکننده‌ی ساعت مچی در ایران نباید علامت تجاری سوئیس یا پرچم کشور سوئیس را بر روی محصولات خود بکار برد. چرا که باعث ایجاد شبهه برای مصرف کننده و در نتیجه فریب وی می‌شود.^[۲۳۴]
در اینجا علامت دارای وصفی است که خود کالا آن کیفیت و وصف را ندارد و یا مبدا کالا خلاف واقع است و با انتخاب علامت مربوط به مبدأ اصلی و مرغوب برای کالا، مصرف کننده را دچار شبهه می‌کند و ممکن است بر آن اساس اقدام به خرید کند درحالی که به اشتباه و گمراهی افتاده است.^[۲۳۵]
براساس بند ۱ ماده ۵ موافقت‌نامه تریپس، علامتی قابل ثبت است که ذاتا”متمایز کننده و مشخص کننده باشد، در غیر این صورت می توان ثبت علامت را به تمایز ناشی از استعمال علامت مشروط کرد. چون ویژگی تمایز بخشی موجب می‌شود تا مشتریان دچار گمراهی و اشتباه نشوند.

۴-قابلیت نقل و انتقال علامت تجارتی

صاحب حق بر یک علامت تجاری می‌تواند شخصا”از آن استفاده کند اما گاه نیز ترجیح می‌دهد مطابق قاعده‌ی تسلیط حق خود را به یک یا چند شخص به طور موقت و یا دائم واگذار کند. علامت تجاری و صنعتی را به مثابه یک ارزش اقتصادی می‌توان بر اساس یک توافق به طور رایگان یا در مقابل دریافت مبلغی انتقال داد. علاوه بر این مالکیت بر علائم مانند دیگر اشکال مالکیت قابل تفکیک است یعنی صاحب آن برای انتفاع علامت خود می‌تواند مالکیت عین را به دیگری واگذار کند و حق انتفاع از علامت را برای خود حفظ کند.^[۲۳۶]
با توجه به ماده ١٢ قانون ثبت علائم و اختراعات که مقرر می‌دارد:«علامت تجارتی قابل نقل و انتقال است ولی انتقال آن در مقابل اشخاص ثالث وقتی معتبر خواهد بود که موافق مقررات این قانون به ثبت رسیده باشد»مستفاد می‌شود که علامت تجارتی قابل انتقال است.^[۲۳۷]اما برای آن که این انتقال نسبت به اشخاص ثالث معتبر تلقی گردد. نحوه انتقال علامت از صاحب قبلی به صاحب جدید باید به ثبت برسد.
علامت تجاری در صورتی قابل ثبت و حمایت است که علاوه بر ویژگی‌های فوق قبلا” توسط اشخاص دیگر به نحو قانونی به ثبت نرسیده باشد یا اینکه در نتیجه استفاده توسط فرد دیگری معروف نشده باشد و ممنوعیت خاصی برای حمایت نداشته باشد چون اساسا” برخی از علائم قابل ثبت و حمایت نمی‌باشند.

گفتار دوم:گونه‌های علائم تجاری

الف )انواع علائم تجاری

پس از ذکر خصیصه‌های کلی علائم تجاری بهتر است به ذکر انواع علائم قابل ثبت و جزئیات مربوط به آن‌ها بپردازیم. آنچه مسلم است این مطلب می‌باشد که هدف اصلی علائم تجاری، ایجاد تمایز بین کالاهای مختلف است و بدیهی است که به منظور دستیابی به این هدف هر آن چیزی که قدرت تمایز بخشیدن به انواع کالاها و خدمات را داشته باشد می‌تواند به عنوان علامت تجاری ثبت گردد.
بر اساس قانون مالکیت صنعتی کشور فرانسه علائم تجاری و صنعتی ممکن است مادی(تصاویر، نقوش…)و یا غیر‌مادی(آهنگ‌ها و اصوات…)باشد؛ اما بر مبنای قانون ثبت علائم و اختراعات ایران و رویه‌های موجود، علائم غیرمادی مورد تردید قرار دارند، چرا که نمی‌توان آن‌ها را به ثبت رسانید و یا روی اوراق شرکت منعکس نمود.
قانون مالکیت صنعتی کشور فرانسه^[۲۳۸] به سه نمونه عام از علائم اشاره می‌کند: علامت صنعتی، علامت تجاری و علامت خدماتی.
به طور کلی و خلاصه می‌توان علائمی را که قابلیت ثبت بر روی کالاها و خدمات را دارند به شرح ذیل نام برد.

۱-کلمات

این دسته شامل یک کلمه و یا مجموعه‌ای از چند کلمه، نام کوچک، نام خانوادگی و یا جغرافیایی، نام مستعار، اسم شرکت و مؤسسات و… می‌باشد.

۲-اعداد یا ترکیبی از کلمات و شماره‌ها

مانند علامت پژ‍و ۲۰۶ برای اتومبیل، مجموعه چند حرف اختصاری.

۳-طرح‌ها

این دسته شامل طراحی، سمبل‌های ذهنی و طرح‌های تحلیلی می‌باشد.

۴-رنگ‌ها

در این گروه از علائم رنگ علامت نقش به سزایی در خلق آن دارد. بدیهی است، کلمات و طرح‌های آمیخته به رنگ آمیزی باعث افزایش خصیصه متمایز علائم می‌شود. اولین علامت تجاری که بدین گونه و با ملحوظ داشتن رنگ خاص به ثبت رسیده علامت مثلث قرمز در سال ۱۸۷۶ در کشور انگلستان می‌باشد.^[۲۳۹]

۵-اصوات

در برخی از نظام‌های حقوقی ثبت اصوات^[۲۴۰](صوت، جمله آهنگین) به عنوان علامت تجاری امکان پذیر است مانند موسیقی یا صدای حیوانات مختلف.^[۲۴۱]
امروزه قوانین مالکیت صنعتی اغلب کشورهای اتحادیه اروپا و ایالت متحده امریکا پذیرفته‌اند که علائم صوتی چون صداها، جملات آهنگین می‌توانند به مثابه یک علامت تجاری مورد حمایت قرار گیرند.

۶-علائم بویایی

در برخی از سیستم‌ها، عطر و بو نیز به عنوان علامت تجاری می‌تواند به ثبت برسد مانند عطر کاغذ دیواری‌های معطر یا قلم‌های معطر.^[۲۴۲]
اغلب سیستم‌ها علائم قابل ثبت را به طور محدود تعیین کرده‌اند و تنها اجازه‌ی ثبت علائمی را می‌دهند که از نظر گرافیکی قابل طراحی و چاپ باشد و همچنین در مجلات قابل چاپ، که باعث آگاه سازی عموم می‌شوند.

۷-علائم سه بعدی

از دیگر انواع علائم تجارتی که تنها در برخی از کشورها قابلیت به ثبت رسیدن را دارند علائم سه بعدی^[۲۴۳] است. مانند علامت سه بعدی مرسدس بنز. در این دسته برخی از کشورها متقاضیان را موظف کرده‌اند که علامت مورد نظر خود را به صورت دو بعدی ارائه دهند خواه به صورت طراحی علامت و خواه ارائه‌ عکس آن.^[۲۴۴]

۸-کلمات و اصطلاحات خارجی

یکی دیگر از انواع علائم تجاری، استفاده از کلمات و اصطلاحات خارجی می‌باشد مانند استفاده از کلمات چینی در سوئیس یا هندی در امریکا و استعمال کلمات ژاپنی در خارج از ژاپن. اصولا” این نوع از کلمات به عنوان علامت تجاری قابل ثبت می‌باشند. اما طبق رویه برخی از کشورها مانند سوئیس، مسئول ثبت می‌تواند متقاضی را ملزم به ضمیمه نمودن ترجمه‌ی کلمات خارجی بنماید. همچنین در برخی دیگر از کشورها از جمله تایلند متقاضی ثبت موظف است تلفظ خارجی را به زبان محلی نیز درج نماید.^[۲۴۵]
باید توجه داشت که حتی اگر ترجمه یا تلفظ واژه استعمال شده ذکر نشود، چنین علامتی برای مصرف کننده جنبه‌ی تصوری و تخیلی دارند. بنابراین تحت عنوان علامت تجاری قابل ثبت و حمایت می‌باشند. همچنان که قبلا” بیان شد قانون ثبت علائم و اختراعات ایران مصوب ۱۳۱۰ در مورد علائم قابل ثبت مقرر می‌دارد«علامت تجاری عبارت است از: هر قسم علامتی اعم از نقش، تصویر، رقم، حرف، عبارت، لفاف و غیر آن…»
همان‌طور که ملاحظه می‌شود در ماده فوق از علائم صوتی، بویایی و رنگ‌ها نامی برده نشده اما با تفسیر موسع ماده و با توجه به اصطلاح غیر آن که توسط قانونگذار در ماده ذکر شده این موارد را نیز می‌توان تحت عنوان علامت تجاری مورد حمایت قرار داد.

ب ) انواع علائم تجاری بر اساس ویژگی تمایز بخشی علائم

علائم تجاری را می‌توان همچنین بر اساس نقش اصلی که ایفاء می‌کند یعنی میزان تمایز‌بخشی علامت به پنج گروه تقسیم نمود. این طبقه‌بندی به ترتیب میزان وجود ویژگی تمایز‌بخشی در آن‌ها عبارتند از: ۱- علائم خیالی ۲- علائم دلبخواهی ۳- علائم دلالت کننده ۴- علائم توصیفی ۵- علائم نوعی

۱-علائم خیالی^[۲۴۶]

این علائم تجاری، واژه‌هایی هستند که از ترکیب چند کلمه به وجود آمده‌اند یا واژه‌هایی هستند که توسط فرد ساخته شده است مثل کداک برای دوربین فیلم برداری که هیچ معنایی ندارد و در فرهنگ لغت چنین کلمه‌ای وجود ندارد.^[۲۴۷]

۲-علائم دلبخواهی^[۲۴۸]

این علائم معمولا”یک واژه رایج در زبان است که در مورد کالاها و خدماتی کاملا” متفاوت با معنی‌‌ای که دارند به کار برده می‌شوند مثل واژه‌ی اپل(سیب)که علامت تجاری است که برای کامپیوتر استفاده می‌شود. این واژه‌ها قبل از انتخابشان به عنوان علامت تجاری دارای معنی هستند اما به عنوان علامت تجاری در مورد کالاها یا خدمات غیر‌مرتبط با معنی‌اشان به کار می‌روند.

۳-علائم دلالت‌کننده^[۲۴۹]

براساس نظریه های بعد از کینز نتایج زیادی در ارتباط با تحلیل های اقتصاد کلان به دست می آید که مهم ترین آن عبارت است از اثر ثروت یا اثر پیگو^[۵۰]؛ اثر کاهش قیمت ها در افزایش قدرت خرید دارایی های مالی و به ویژه پول و ثروت حقیقی که سبب افزایش مصرف می شود، اصطلاحا به اثر پیگو یا اثر ثروت مشهور است. در نظریه سیکل زندگی، به طور صریح و در نظریه درآمد دائمی به طور ضمنی، ثروت به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده سطح مصرف مورد اشاره قرار گرفت.به عبارت دیگر مصرف،علاوه بر درآمد تابعی از ثروت حقیقی است.
بنابراین امروزه نه تنها توسعه بلکه ادامه زندگی نیز نیازمند انرژی می باشد.با توجه به رشد و توسعه اقتصادی و افزایش مصرف انرژی به موازات رشد در جوامع بشری، سهم گاز در تامین انرژی بخشهای خانگی، صنعتی، تجاری و … روز به روز بیشتر شده و گاز سهم عمده ای از سبد انرژی را به خود اختصاص می دهد. خانوارها نیز به عنوان کوچکترین اجتماعی که انسانها تشکیل می دهند دارای ویژگی های خاصی می باشد. که بر مبنای همین ویژگی ها مصرف او از کالاهای مختلف شکل می گیرد. در سالهای اخیر مصرف گاز در سبد انرژی خانوار به عنوان عمده مصرف کننده گاز طبیعی روند رو به رشدی را داشته است و این امر به دلیل ویژگی ذاتی و سازگاری بیشتر گاز طبیعی با محیط زیست می باشد. با توجه به پیش بینی ها در دهه های آینده تقاضا برای مصرف گاز طبیعی در میان سایر حامل های انرژی افزایش چشمگیری خواهد داشت. حال با توجه به نظریه های عنوان شده می توان ادعا کرد که درآمد خانوارها به عنوان یک عامل مهم در میزان مصرف گاز طبیعی و به طبع یک عامل مهم در پرداخت گاز بهای مصرفی توسط خانوارها می باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲-۲ نقش فرهنگ^[۵۱] جامعه بر روی الگوی مصرف خانوار

مصرف یکی از اصلی ترین بخش های اقتصادی و مصرف کننده یکی از تعیین کننده ترین فعالان اقتصادی است.مصرف به معنای به کار بردن کالاها و خدمات برای اجابت خواست های انسانی یا به دیگر سخن، از میان بردن مطلوبیت است. در نگاهی کلانگر، مصرف کل مخارجی است که در یک دوره معین و کوتاه مدت(معمولا یکساله)صرف کالاها و خدمات می شود. بدین ترتیب این مخارج نه تنها کالاها و خدمات مصرفی بلکه مواد خام و ماشین آلات مصرف شده در فرایند تولید را نیز در بر می گیرد.
اقتصاددانان معتقدند که مصرف در عین اینکه هدف نهایی تولید و توزیع بوده ، از عوامل موثر بر آن نیز است.علاوه بر وجود یک رابطه علت و معلولی بین مصرف و تولید، همواره مصرف ابزار مهمی در توجیه سه سوال اساسی اقتصاد(چه چیز،برای چه کسی و چگونه) به شمار می رود. زنجیره اقتصاد ، دارای حلقه های مختلفی است که اختلال در هر یک از آنها ، موجب انتقال ناکارایی مذکور به حلقه های بعدی شده و در نتیجه کل اقتصاد را با مشکل و ناکارایی مواجه می سازد.اگر اقتصاد را در پنج حلقه تخصیص، تولید، مبادله، توزیع و مصرف در نظر بگیریم این نکته تعبیر می شود که مصرف تنها در آخرین حلقه اقتصادمطرح است؛زیرا مصرف به معنای عام به مفهوم استفاده از کالاها و خدمات برای بهره مندی از نتایج این استفاده است.
ولی مصرف تنها در مرحله نهایی اقتصاد نیست بلکه از طریق ایجاد بازار برای محصولات مختلف،تجهیزات و منابع سرمایه ای را به آن سمت سوق می دهد و از سوی دیگر مصرف کالاها مواد اولیه و واسطه ای و منابع مالی آنها انواع مختلف مصرف را شکل می دهد.بنابراین در مرحله تخصیص عوامل تولید، چگونگی استفاده از منابع در تولید کالاهای مختلف، صرف عواید در مراحل توزیع و … بهره برداری بهینه و مناسب از منابع در قالب الگوی مصرف مناسب مطرح است.
هر چند موضوع مصرف ، پدیده ای اقتصادی است ولی بخشی از عوامل ایجاد کننده آن در بخش فرهنگ نهفته است و با توجه به نهادینه شدن آن در جامعه یکی از راه های اصلی برون رفت از آن نیز توجه به موضوعات فرهنگی است. قبل از هر چیز رفتار مصرف کننده نوعی رفتار انسانی است. نخستین و شاید مهم ترین نکته این است که رفتار(( مصرف کننده)) در حالت کلی زیر مجموعه ای از رفتار انسانی است.فرآیندهای پایه ای که رفتار را در حوزه خرید شکل می دهند،همان فرآیندهایی هستند که رفتارها را در حوزه فعالیت های کاری،مذهبی، سیاسی و یا هر نوع رفتار انسانی دیگری شکل می دهند.
رابرت باکاک^[۵۲] (۱۳۸۱) ، در کتاب خود با عنوان ((مصرف))، پیشینه مطالعات مصرف به عنوان مقوله ای جامعه شناختی را به اواخر قرن ۱۹ میلادی و آغاز قرن بیستم نسبت می دهد. به گفته باکاک پیش از آن مصرف، مقوله ای صرفا اقتصادی شمرده می شد و فقط از همین منظر مورد توجه قرار می گرفت. در این دوره است که برای نخستین بار مصرف، یا به عبارت دقیق تر شیوه مصرف کردن ،به منزله پدیده ای مرتبط با فرهنگ و جهان بینی خاص از سوی ماکس وبر^[۵۳] مورد توجه قرار می گیرد.با پایان یافتن جنگ دوم جهانی است که اهمیت مصرف به طور ناگهانی به چشم می آید و جامعه شناسان،فرهنگ شناسان،مردم شناسان و حتی فلاسفه در توجه به این پدیده، گوی سبقت را از اقتصاددانان می ربایند.
مصرف گرایی،همانطور که از عنوان آن پیداست،در وهله نخست مقوله ای است آسیب شناختی که پیوند تنگاتنگی با مفاهیمی چون تجمل گرایی و افراط در خرید کالاها و استفاده از خدمات مصرفی دارد.مصرف به معنای عام و صرف نظر از بعد آسیب شناختی آن،تابعی است از متغیرهای اجتماعی چون نظام ارزشی،پایگاه طبقاتی و منزلت اجتماعی که بی شک این گره خوردگی، بی ارتباط با نوسانات و فراز و نشیب های این متغیرها نخواهد بود.
با تغییر نظام ارزشی و نیز تحولاتی که در لایه های مختلف طبقاتی به وجود می آید، مصرف به عنوان یکی از عناصر مهمی که نشان دهنده منزلت اجتماعی است؛ از جهت کمی و کیفی دچار تغییرات محسوسی خواهد شد.
تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران در دو دهه گذشته و به تبع آن دگردیسی نظام ارزشی آن، فرهنگ مصرف جامعه را به شدت تحت تاثیر گذاشته و باعث حرکت جامعه به سوی مصرف گرایی شدید شده که در این راستا موارد زیر کاملا محسوس است.
۱- افزایش مستمر شاخص کلان هزینه های مصرفی کشور
۲- افزایش فزاینده مصرف حامل های انرژی(بنزین،گاز مایع و نفت گاز،نفت سفید و نفت کوره و ..)
۳- افزایش شدت مصرف انرژی(انرژی مصرفی هر واحد تولیدی)
۴- نامطلوب بودن مصرف انرژی در پالایشگاهها
۵- تخصیص غیر بهینه اعتبارات طرح های عمرانی
۶- الگوی ناصحیح مصرف آب
۷- الگوی ناصحیح تولید و مصرف آرد و نان
۸- سطح بالای ضایعات در تولید بخش صنعتی و کشاورزی
۹- الگوی ناصحیح مصرف برق خانگی،کشاورزی،صنعتی و روشنایی عمومی
۱۰- اتلاف بالای برق در خطوط انتقال نیرو
مصرف گرایی پس از جنگ در جامعه ایران تشدید شده است. توسعه صنعت،فرهنگ ،ارتباطات، تبلیغات و تغییر در سلسله مراتب نظام ارزشی از وضعیت مذهب معنوی به غلبه عناصر مادی، رشد مصرف،اسراف و تجمل گرایی را افزایش داده است. تغییر در رویکرد اقتصادی دولت در دهه ۷۰ به رشد طبقه متوسط، منزلت مجدد طبقه مرفه، افزایش شکاف طبقاتی ثروتمندان و فقرا و نیز گسترش مصرف گرایی مدرن کمک کرده است.پیامدهای مصرف گرایی تنش در نظم اجتماعی،تهدید نظم سیاسی، وابستگی اقتصادی، تشدید عوارض زیست محیطی، شیوع احساس محرومیت جمعی، سرخوردگی و افزایش سطح توقعات در کشور است.
جوامعی که با یک فرهنگ پویا مواجه هستند دستخوش دگرگونی های سریعی می شوند که جامعه را با پدیده فرهنگ پذیری مواجه می سازد. این پدیده، فرآیندی است که بدان وسیله افراد یا گروه های یک فرهنگ انگاره های رفتار و تفکر فرهنگ دیگری را اقتباس می کنند. مصرف نیز نوعی هنجار اجتماعی است که شدیداً تحت تاثیر فرهنگ های دیگر است.در صورتی که عوامل فرهنگی تاثیر منفی بر الگوی مصرف بگذارند،مصرف از حالت طبیعی خارج و به مصرف آشکار یا همان مصرف تظاهر آمیز تبدیل می شود. این نوع مصرف ، استفاده اسرافکارانه و بی رویه کالا و خدمات است که با هدف متشخص جلوه دادن یا احراز موقعیت خاص صورت می گیرد. مصرف مسرفانه در فضایی صورت می گیرد که فاصله طبقاتی وجود دارد؛ طبقه ای مسرف که به نوعی تعیین کننده سطح و کیفیت الگوی مصرف هستند و برخی از افراد جامعه تلاش می کنند خود را به سطح آنان برسانند.

۲-۲-۲-۱ عوامل فرهنگی موثر بر نوع و میزان مصرف

۲-۲-۲-۱-۱جهانی شدن

همانطور که به طور متعدد اشاره شده جامعه همواره در معرض پدیده فرهنگ پذیری است؛یعنی انگاره های رفتاری و تفکر فرهنگی را از دیگران برداشت می کند. به همین دلیل است که فرهنگ به صورت جدی از پدیده جهانی شدن متاثر می شود. در این شرایط رفتار اقتصادی،سیاسی و فرهنگی جامعه به سمت فرهنگ قالب سوق پیدا می کند. در شرایطی که قدرت اقتصادی ترسیم گر روند جهانی شدن باشد و لابی های سیاسی و اقتصادی خطوط رسانه ها را ترسیم کنند و بر آرا و افکار مردم تاثیر داشته باشند، طبیعی است که فرهنگ قالب مصرفی در دنیا،فرهنگ مبتنی بر دیدگاه مادی و اقتصاد سرمایه داری و بر پایه منافع شخصی خواهد بود. هر چند این روند با توجه به تضاد با ذات انسانی جامعه قطعاً با مشکلاتی مواجه خواهد بود.

۲-۲-۲-۱-۲ مصرف تفاخری

مصرف کالا با هدف خودنمایی و تحت تاثیر دیگران،مصرف نمایشی را شکل می دهد.بدین ترتیب رضایت حاصل از چنین مصرفی نه از مطلوبیت ذاتی خود کالا بلکه از تاثیر آن بر مردم نشات می گیرد. یا این عامل موثر بر مصرف،اثر تفاخر می گویند.

۲-۲-۲-۱-۳ مصرف چشم و هم چشمی

این عبارت برای نخستین بار توسط اقتصاددان آمریکایی وبلن^[۵۴] (۱۹۲۹-۱۸۵۷) مطرح شد و به مصرفی اطلاق می شود که نیاز روانی فرد را که به تقلید از دیگران ایجاد شده برطرف می سازد. به عبارت دیگر کالا خریداری می شود نه بدان دلیل که عملا مورد استفاده قرار گیرد بلکه به این دلیل خریداری می شود که مصرف کننده از افراد آشنا عقب نیفتد. به هر حال این نوع کالا مستلزم تقبل هزینه است که از نظر روانی مطلوبیت زیادی برای مصرف کننده ایجاد کند، هر چند دوره زمانی ایجاد رضایت خاطر روانی آن ممکن است محدود باشد.

۲-۲-۲-۱-۴ مد اجتماعی

شامل رفتار جمعی نوظهوری است که به صورت رسم اجتماعی تثبیت نشده باشد. مد نیز بخشی از عرف است با این حال کنشی برخلاف رسم تلقی می شود که دوام و دیرپایی ویژگی آن است.مد رفتاری زودگذر است برای مثال آرایش شخصی یا طرز گفتار و بسیاری دیگر از رفتارها مد محسوب می شوند و افراد را به سمت همگونگی سوق می دهند.مد اجتماعی، فرهنگ بخش عمده ای از جامعه و به خصوص جوانان را به خود مشغول کرده و آنها را از پرداختن به امور مولد و پویا باز می دارد و با سوء استفاده از القای این فرهنگ غلط در جامعه منافع اقتصادی و بعضاً سیاسی عده ای سودجو را تامین می کند.تشدید تقّید جامعه به مد این فرهنگ مصرفی را به یک فخر فروشی اجتماعی تبدیل کرده و تاثیر منفی بسیاری بر الگوی مصرف جامعه می گذارد.

۲-۲-۲-۱-۵ تبلیغات بازرگانی

در بازاریابی برای افزایش فروش از روش های مختلفی استفاده می شود که یکی از مهم ترین این روشها، استفاده از تبلیغات بازرگانی است. وقتی تبلیغات بازرگانی به عنوان یکی از اصلی ترین و نخستین ابزارهای تشویق افراد جامعه برای خرید تلقی شود، اختیار مصرف خانوار به تبلیغات بازرگانی سپرده می شود و حتی منجر به ارائه تبلیعات کالاهای خارجی در کشور و ایجاد نیاز و ورود رسمی و غیر رسمی کالا برای تامین این نیاز می شود.غالب بنگاههای تولیدی امروز بر پایه سیاستهای مصرفی و تبلیغات روی مصرف و نهادینه کردن فرهنگ مصرف گرایی بین جوامع استوار هستند. رسانه ها در دوران کنونی بخشی جدایی ناپذیر از زندگی مخاطبان شده اند. این مخاطبان در دنیای اطلاعاتی و ارتباطی امروز، بخش عظیم فرهنگ،ارزش ها و هنجارهای جامعه خود و دیگر جوامع را از رسانه ها دریافت می کنند. به عبارتی در دوران معاصر که به عصر اطلاعات و جامعه اطلاعاتی و ارتباطی معروف است،بخش عظیمی از جامعه پذیری مخاطبان از طریق رسانه ها انجام می شود و نفوذ و تاثیر رسانه ها تا جایی است که برخی از نظریه پردازان ارتباطی بر این باورند که رسانه ها اولویت ذهنی و حتی رفتاری ما را تعیین می کنند و اگر چگونه فکر کردن را به ما یاد ندهند، اینکه به چه چیزی فکر کنیم را به ما می آموزند.

۲-۲-۲-۲ رویکرد دین اسلام در رابطه با مصرف

اسلام به عنوان آخرین دین بشری که توجه لازم به تمام نیازهای بشری را داشته ، از اهمیت موضوع غافل نبوده و سیاستهای لازم برای کارکرد مصرف در جامعه اسلامی را فراهم کرده است.این موضوع را می توان در پیوند آن با سیاستهای اقتصادی دین اسلام با ویژگی های مصرف در اقتصاد اسلامی مشاهده کرد.اصلاح الگوی مصرف که به معنی نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور است،سبب ارتقای شاخصهای زندگی و کاهش هزینه ها شده و زمینه ای برای گسترش عدالت و بهبود توزیع درآمدها را فراهم می آورد. از طرفی الزام مصرف بهینه باعث می شود تا توزیع مناسب منابع و به تبع آن پیشرفت در دیگر بخشهایی که کمتر مورد توجه بوده اند نیز فراهم شود. سیاستهای دین اسلام ضمن توجه ویژه به اصلاح الگوی مصرف محدودیتهایی را در رابطه با مصارف و مطلوبیتهای معنوی و عبادی به پیروان خود توصیه می کند.دین اسلام با کلیه عواملی که به نوعی باعث اسراف در مصرف می شود مخالفت کرده و بیان می کند در جامعه ای که روحیه اسراف کالاها و خدمات نهادینه شده است کالاها و خدمات به جای تامین نیازهای واقعی ، صرف زیاده خواهی در اقتصاد خواهد شد.
با توجه به عوامل فرهنگی موثر در مصرف و دیدگاه دین اسلام در رابطه با مصرف کالاها و خدمات می توان فرهنگ جامعه را به عنوان یکی از نهاده های مورد نیاز به منظور سنجش میزان ارزیابی وصول مطالبات بخشهای تابعه شرکت گاز استان دانست. لزوم توجه به شاخص فرهنگ و مولفه های آن از آن جهت مورد تاکید است که در جامعه ای با فرهنگ اسلامی و ایرانی که با فرهنگ تجمل گرایی و مد گرایی و اسراف در تضاد است، مصرف بیش از اندازه باعث افزایش هزینه های مصرفی خانوارها شده و با توجه به سطح درآمدی خانوار وصول مطالبات شرکت به تاخیر می افتد.

۲-۲-۳ نقش دمای هوا^[۵۵] بر مصرف انرژی^[۵۶]

موضوع مصرف انرژی مخصوصاً گاز طبیعی و رابطه آن با شاخص های مختلف اقتصادی،زیست محیطی و اجتماعی از موضوعات مورد توجه بسیاری از اندیشمندان حوزه مدیریت انرژی است(بلومی^۳،۲۰۰۹). بدین ترتیب توجه به عوامل موثر بر مصرف گاز طبیعی در کشور و همچنین اندازه گیری میزان تاثیر گذاری آن ها بر مصرف گاز در بخش های مختلف حائز اهمیت می باشد که یکی از عوامل موثر بر مصرف گاز طبیعی درجه ی حرارت است. باید توجه داشت که چالش های زیست محیطی جهان در سالیان اخیر سبب تغییرات نامشخص دما شده است. بطوریکه در برخی مواقع شاهد زمستان هایی بسیار سرد و تابستان هایی بسیار گرم و از سوی دیگر شاهد موارد خلاف آن هستیم. تغییرات دمایی اثرات غیر قابل انکاری بر تغییرات مصرف مواد اولیه تامین کننده انرژی های گرمایی و سرمایی بخشهای مختلف جامعه خصوصاً مصرف گاز طبیعی دارد.
در کشوری به وسعت ایران با دارا بودن مناطق کاملا متفاوت از لحاظ آب و هوایی سبب شده است که شهرهای مختلف نیازهای متغیری برای مصرف گاز داشته باشند.همچنین مصرف گاز خود دارای بخشهای متفاوتی همچون مصرف خانگی، مصرف صنعتی ، مصرف بخش کشاورزی ، مصرف بخش حمل و نقل ، مصارف نیروگاه ها و صنایع عمده می باشد. لذا رابطه بین دما و مصرف گاز در هر یک از بخشهای مذکور به وضوح نمایان می شود.
اقلیم بندی مناطق مختلف کشور و محاسبه گاز بهای مصرفی براساس قیمت های تعیین شده با توجه به اقلیم بندی منطقه یکی از سیاستهای شرکت ملی گاز به منظور تعدیل قیمت گاز مصرفی بعد از هدفمند کردن یارانه ها خود دلیلی قاطع به منظور وجود رابطه بین دما و مصرف گاز طبیعی می باشد.بنا به گفته مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران به منظور تعدیل قیمت گاز مصرفی در شهرهای مختلف پایه قیمت های پلکانی گاز به صورت استانی مشخص نمی شود بلکه به صورت شهرستانی و متناسب با شرایط آب و هوایی آن شهرستان تعیین خواهد شد.این امر نشان دهنده عزم جدی مدیران ارشد شرکت ملی گاز ایران به منظور تعدیل قیمت تمام شده گاز برای مصرف کننده براساس شرایط دمایی منطقه می باشد.بدین ترتیب بعد از هدفمندسازی یارانه ها پایه پلکانی قیمت گاز براساس شرایط آب و هوایی تعیین شد و مناطقی که جزء مناطق سردسیر می باشند از قیمت پایه کمتری نسبت به مناطقی که جزء مناطق گرمسیر می باشند،برخوردار شدند. در تحقیق حاضر نیز مناطقی که سردسیر هستند به تبع دارای مصرف گاز بیشتری خواهند بود و بحث وصول مطالبات در این مناطق از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. لذا دمای هوا به عنوان یکی از موثرترین ورودی های مدل تحقیق حاضر می باشد.

۲-۳ مبانی تئوری تحقیق

۲-۳-۱ پیشینه تحقیقات داخل کشور:

با توجه به اهمیت بخش وصول مطالبات در شرکتهای گاز و برق و آب و لزوم استفاده از روش های کارا در وصول مطالبات وبا توجه به اجرای طرح هدفمندی یارانه ها در دو سال اخیر در کشورمان و افزایش قیمت حامل های انرژی تحقیقاتی در زمینه وصول مطالبات انجام گرفته که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
سید محمد رسولی(۱۳۷۴) درمقاله خود به بررسی علل عدم وصول قسمتی از مطالبات شرکت برق منطقه ای تهران پرداخته و عوامل فرهنگی ,اجتماعی,اقتصادی,ناهماهنگی واحدهای زیربط,عدم وجود فیدبک در سیستم,عدم کفایت پرسنل مربوطه,سهولت استفاده از برق غیر مجاز و انعطاف شرکت در مورد بدهکاران را از عوامل موثر در عدم وصول مطالبات شرکت برق منطقه ای تهران معرفی می کند.همچنین وی افزایش کارایی واحدهای قطع و وصل مناطق را منوط به بررسی و تامین نیازها و کمبودهای اجرایی و پرسنلی و رفع نیازمندیها و توزیع صحیح و منطقی امکانات موجود دانست. ایجاد و یا تشدید احساس مسئولیت و تعهد بیشتر در مسئولین شرکت در رده های مختلف در امر وصول مطالبات نیز یکی دیگر از پیشنهادها به منظور افزایش کارایی وصول مطالبات می باشد.
بهروز پیا (۱۳۸۱) در پایان نامه خود به بررسی علل تاخیر در پرداخت بهای قبوض برق در شرکت توزیع برق استان قزوین با هدف کاهش هزینه ها و خسارتهای ناشی از تاخیر در وصول مطالبات پرداخته و سوال اصلی پژوهش را با عنوان شناسایی علل تاخیر در پرداخت بهای قبوض معرفی می کند. و پس از بررسی های اولیه ۲۳ فرضیه فرعی در این مورد طراحی گردید. فرضیه اول این تحقیق این است که اغلب مشترکین ، بهای برق خود را با تاخیر پرداخت می نمایند. فرضیه دوم تحقیق مربوط به علل تاخیر در پرداخت بهای برق می باشد که عبارتند از ضعف سیستم خدمات قطع و وصل، عدم اعتماد کافی به محاسبات صورتحسابها، عدم دسترسی به دفاتر مرکزی ، تعداد مالکین یا شرکاء و یا مصرف کنندگان انشعاب برق، کمبود مهلت ۱۵ روزه مندرج در قبوض، تاخیر در ابلاغ اعتبارات (مشترکین دولتی) ، عدم اعمال جریمه عادلانه، عدم پرداخت پاداش به تعجیل در پرداخت، فصلی بودن درآمدها (مشترکین کشاورزی) ، اخذ مهلت از کارکنان شرکت برق با اصرار، عدم اطلاع رسانی کافی ، دخالت مقامات محلی و استانی، عدم نصب سیستم های هوشمند مثل کنتورهای کارتی، تاخیر در توزیع صورتحسابها توسط شرکت توزیع ، عدم نمایش یارانه بهای برق در قبوض ، خود داری بانکها از دریافت وجه قبوض پس از مهلت ، نوسان در مبالغ صورتحسابهای صادره ، افزایش سالانه بهای برق ، عدم توزیع قبوض در اوایل هر ماه ، قطع برق به جای جریمه ، و ضعف اطلاع رسانی را از فرضیه های تحقیق معرفی می کند. همچنین فصلی بودن درآمدهای مشترکین کشاورزی که اغلب با فروش محصولات در فصل پائیز مصادف می باشد در روند پرداخت قبل و بعد از فصل پائیز این دسته از مشترکین ایجاد خلل می نماید. پس از انجام پژوهش از ۱۱۰ فقره از بدهکاران و پخش پرسشنامه بین بدهکاران و تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون های فرضیه نتایجی بدست آمد که نشان می دهد اغلب مشترکین بهای برق خود را با تاخیر پرداخت می کنند، مشترکین بدهکار در صورت تاخیر در پرداخت بهای برق نگران قطع برق می شوند و عملکرد سیستم قطع و وصل مشترکین بدهکار مطلوب می باشد، اعتماد کافی به محاسبات صورتحسابها در بین مشترکین وجود دارد،تعدد مالکین تعدادی از انشعابات مانع از پرداخت به موقع بهای برق می باشد زیرا بهای برق بایستی از اشخاص متعددی جمع آوری و سپس پرداخت شود. در این تحقیق صدور و توزیع قبض بنحویکه در اوایل هر ماه بدست مشتری برسد یکی از روشهایی شناخته شده که می تواند موجب وصول به موقع بهای برق شود.
محمد رضا سروش(۱۳۸۲) در پایان نامه خود به بررسی مشکلات مدیریت در وصول مطالبات مصرف برق و ارائه راهکارهای بهبود آن پرداخته و بخش عمده عدم وصول مطالبات شرکت را به دلیل عدم پرداخت به موقع آن از سوی مشترکین (بخش مشترکین دولتی و ارگان های نظامی و انتظامی) دانسته و همین امر موجب وقفه های طولانی مدت در امر وصول مطالبات شده است. تکرار مداوم پیگیری وصول مطالبات را باعث کاهش کارایی و اثر بخشی این معرفی کرده و این مسئله را اصلی عامل بوجود آمدن اثرات منفی در روحیه پرسنل و انگیزش آنها برشمرده است. در این پژوهش سعی شده است مشکلات اساسی از دیدگاه مدیریت سازمان در رابطه با وصول مطالبات ، به صورت سوالهای پژوهشی مطرح شود که این مشکلات عبارتند از : روش فعلی قرائت کنتور مشترکین، نحوه عملکرد بانک در وصول هزینه ها، وسعت استان و پراکندگی جمعیت و مشکلات وصول از ارگانهای دولتی و نظامی و مصارف صنعتی سنگین. براساس این سوالات پژوهشی، پرسشنامه ای تنظیم شده و در بین ۴۰ نفر از مدیران سازمان توزیع و نقطه نظرات ۳۵ نفر آنان جمع آوری گردید. با تجزیه و تحلیل نتایج نظرسنجی ، این نتیجه حاصل شد که ، عملکرد بانک در وصول هزینه ها مشکل چندانی را ایجاد نکرده ولی سه مورد دیگر، از عمده مشکلات مدیریت در وصول هزینه ها می باشد. در پایان پژوهش راه حلی ارائه شد که در صورت اجرا تمامی موارد مشکل زای مطروحه حل شده ، به نحوی که شرکت برق می تواند هزینه فروش انرژی را مانند تمام کالاهایی که به طور معمول به فروش می رسند ، قبل از مصرف آن دریافت نماید. بنابراین روش استفاده از کنتورهایی که از کارت اعتباری استفاده می کنند، برای این منظور پیشنهاد شد.

فیبر چند مدی با ضریب شکست پله ای :
ضریب شکست هسته: ۴۸/۱ =n۱
ضریب شکست غلاف: ۴۵۶/۱ =n۲
قطر هسته: ۵۰ الی ۴۰۰ میکرون
قطر غلاف: ۱۲۵ الی ۵۰۰ میکرون
قطر روکش: ۲۵۰ الی ۱۰۰۰ میکرون
تضعیف: ۱db/km الی ۵۰db/km
پهنای باند: ۶MHZ.km الی ۲۵MHZ.km
روزنه عددی: ۰.۱۶الی ۰.۵
فیبر تک مدی با ضریب شکست پله ای :
ضریب شکست هسته: ۴۶۰/۱ = n۱
ضریب شکست غلاف: ۴۵۶/۱ = n۲
قطر هسته: ۳ الی ۱۲ میکرون
قطر غلاف: ۵۰ الی ۱۲۵ میکرون
قطر روکش محافظ: ۲۵۰ الی ۱۰۰۰ میکرون
تضعیف: ۲db/km الی ۵db/km
پهنای باند: ۵۰۰MHZ.km و تا حدود ۲۰۰GHZ.km
روزنه عددی: ۰۸/۰ الی ۱۵/۰ (معمولاً حدود ۱/۰)
فیبر چند مدی با ضریب شکست مرحله ای :
ضریب شکست هسته: ۴۸/۱ = n۱
ضریب شکست غلاف: ۴۶/۱ = n۲
قطر هسته: ۳۰ الی ۱۰۰ میکرون(در مخابرات ۵۰ میکرون)
قطر غلاف: ۱۰۰ الی ۱۵۰ میکرون (در مخابرات ۱۲۵ میکرون کاربرد دارد)
قطر روکش محافظ: ۲۵۰ الی ۱۰۰۰ میکرون
تضعیف: ۷db/km الی ۱۰db/km
پهنای باند: ۱۵۰MHZ.km الی ۲GHZ.km
روزنه عددی: ۲/۰ الی ۳/۰
دی ان ای و ساختار آن
ساختار دی‌ان‌ای
دی‌ان‌ای یک ساختار دو رشته ایی متشکل از ۴ نوکلئوتید است. این نوکلئوتیدها عبارتند از (A) آدنین، (G) گوانین، © سیتوسین و تیمین (T). ساختار شیمیایی دی‌ان‌ای به صورت پیوند مشخصی از دو دنباله خطی از این ۴ نوکلئوتید می‌باشد. که این اتصال‌ها فقط به صورت (A-T) , (T-A) , (C-G) , (G-C) وجود دارند.
کشف ساختار دی‌ان‌ای
در پایان سده نوزدهم یک بیوشیمی‌دان آلمانی بنام اسوالد اوری نشان داد که اسیدهای نوکلئیک دارای قند، اسید فسفریک و چند باز نیتروژن‌دار می‌باشند. اندکی بعد مشخص شد که قند موجود در اسیدهای نوکلئیک می‌تواند ریبوز یا دئوکسی ریبوز باشد. پس، اسیدهای نوکلئیک به دو دسته DNA DeoxyriboNucleic Acid)) که قند موجود در آنها دئوکسی ریبوز است و RNA RiboNucleic Acid)) که قند موجود در آنها ریبوز است تقسیم می‌شوند.
در سال ۱۹۴۸ لینوس پاولینگ کشف کرد که بسیاری از مولکول‌های پروتئینی به شکل یک مارپیچ هستند، و کم و بیش شکلی همانند فنر دارند. در سال ۱۹۵۰ نیز اروین شارگاف نشان داد که اگرچه آرایش بازهای موجود در ساختار DNA بسیار گوناگون است، ولی همواره نسبت باز آدنین و باز تیمین موجود در آن با هم برابر است و همین طور نسبت باز سیتوزین با باز گوانین. این دو یافته نقش مهمی را در آشکار شدن ساختار مولکول DNA داشتند. در دهه ۱۹۵۰ همچنان رقابت برای یافتن ساختار DNA ادامه داشت. در دانشگاه کمبریج فرانسیس کریک و جیمز واتسون برپایه کارهای پاولینگ کوشش داشتند تا با آرایه مدل‌های فیزیکی ساختارهای احتمالی ممکن برای DNA را محدود کنند تا سرانجام به ساختار درست دست یابند. گروه دیگری در برگیرنده موریس ویلکینز و رزالین فرانکلین نیز در کالج کینگ لندن همزمان سرگرم مطالعه DNA بوند. روش کار این گروه با گروه پیشین متفاوت بود. آنها کوشش داشتند تا با روش آزمایشگاهی به ویژه با بکارگیری تصاویر پراش اشعه X از مولکول DNA، ساختار آن را معین کنند. رزالین الیس فرانکلین دانشمند زن انگلیسی در بیست وپنجمین روز ژوئیه ۱۹۲۰ در ناتینگ هیل لندن متولد شد.رزالین در ۱۵ سالگی و درحالی که اروپا از زنان و دختران جز خانه داری انتظار دیگری نداشت تصمیم می گیرد دانشمند شود اما با مخالفت پدر روبرو می شود با اینحال او در ۱۸ سالگی وارد دانشگاه کمبریج لندن می شود و سه سال بعد در رشته شیمی از کالج نینونهام در کمبریج فارغ التحصیل میشود. وی برای تحقق بخشیدن به اهدافش وارد مرکز تحقیقات زغال لندن شد وبررسی های خود را برای اخذ مدرک دکترادر زمینه ریز ساختمان گرافیت وکربن ادامه داد. رزالین فرانکلین جوان ۴سال بعد و در ۲۵ سالگی موفق به اخذ مدرک دکترا در زمینه بیوفیزیک ملکولی از دانشگاه کمبریج گردید.وی پس از جنگ جهانی دوم به مدت سه سال به فرانسه رفت ودر یک آزمایشگاه دولتی شیمی در پاریس مشغول به کار شد در آنجا با تکنیک پراش اشعه ایکس آشنا شد و در سال۱۹۵۰ مجدداً به انگلستان و به کمبریج برگشت تا مقامی درآزمایشگاه فیزیک شیمی کینگزکالج که بخشی از دانشگاه کمبریج لندن است به دست آورد. در دانشگاه همزمان با موریس ویلکینز اما در دو گروه جداگانه اقدام به بررسی روی مولکول DNA نمود. وی بعد از آزمایشات سخت و طولانی سرانجام مجموعه‌ای از تصویر پراش پرتوی ایکس با کیفیت بالا، از بلور DNAتهیه کرد که البته هیچگاه به نام او به ثبت نرسید. ۳ سال بعد به آزمایشگاه کالج بریک بک رفت و در آنجاشروع به مطالعه روی ویروس موزائیک تنباکو کرد . او ثابت کرد که RNAویروس یک مارپیچ یگانه است وی همچنین روی پولیو ویروسها کار دیگری را آغاز کرد به عنوان مثال پس از آن او به مطالعه ی بسیار خطرناک روی ویروس های زنده ی فلج اطفال پرداخت در همان زمان بود که دو محقق انگلیسی یعنی واتسون و کریک معروف با بهره گرفتن از عکس هایی که رزالین تهیه کرده بود مدل ساختار دورشته ای مولکول DNAرا بدون اینکه اسمی از رزالین ببرند ارائه دادند. رزالین الیس فرانکلین جوان پس از سالها تلاش در راه علم زیست شناسی به علت قرار گرفتن به طور مستقیم در معرض اشعهx و کریستالو گرافی مبتلا به سرطان شد و سرانجام در سال۱۹۵۸ در۱۶ آوریل در چلسی بعد از دوسال دست و پنجه نرم کردن با سرطان و در۳۸ سالگی درگذشت. ۴سال بعد از مرگ فرانکلین واتسون و کریک و موریس ویلکینز جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی را ازآن خود کردند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در سال ۱۹۵۱، فرانکلین دریافت که DNA با نگرش به میزان نم هوای پیرامون، می‌تواند دو شکل متفاوت داشته باشد و بنابراین نتیجه گیری کرد که بخش فسفات مولکول در سمت بیرونی آن قرار دارد. اندکی بعد او با بکارگیری تصاویر اشعه X فهمید که DNA در حالت «نمناک» از همگی ویژگی‌های یک مارپیچ برخوردار است؛ این احتمال که حالت دیگر مولکول DNA نیز به شکل مارپیچی باشد به ذهن او خطور کرد، ولی نمی‌خواست تا زمانی که شواهد پایانی برای این حدس پیدا کند آن را اعلام نماید. در ژانویه ۱۹۵۳ ویلکینز که از به نتیجه رسیدن تحقیقات ناامید شده بود، نتایج تحقیقات فرانکلین را بدون اطلاع و خشنودی او، با واتسون در میان گذاشت. واتسون و کریک با بکارگیری این نتایج مدلی بسیار شگفت انگیز را برای ساختار DNA پیشنهاد نمودند. آنها مولکول را به گونه دو زنجیر مارپیچی در برگیرنده نوکلئوتیدها تصور کردند که یکی از آنها بالا می‌رفت و دیگری پایین می‌آمد. کریک که به تازگی یافته‌های شارگاف را هم مطالعه کرده بود کوشش کرد با بکارگیری آنها روش قرار گرفتن بازها را در مولکول DNA مشخص کند. او اظهار کرد که بازها در میانه این مارپیچ دوتایی دو به دو به هم متصل می‌شوند تا فاصله میان دو مارپیچ ثابت بماند. آنها ادعا کردند که هر یک از این دو مارپیچ مولکول DNA می‌تواند به نام قالبی برای ایجاد دیگری بهره گیری شود. در تقسیم سلولی این دو رشته از هم جدا می‌شوند و بر روی هر یک از آنها یک نمونه جدید همانند رشته مقابل پیشین ساخته می‌شود. با این روش بدون اینکه ساختار DNA عوض شود، یک DNA همانند آن فرآوری می‌شود. در اندک مواردی که در این روند خطایی پیش بیاید، گواه «جهش» خواهیم بود. مدل آنها چنان با اطلاعات برآمده از آزمایش‌ها مطابقت داشت که بی درنگ مورد قبول همه واقع شد. کشف ساختار DNA را می‌توان مهمترین یافته زیستی در صد سال گذشته دانست. در سال ۱۹۶۲ واتسون، کریک و ویلکینز موفق به دریافت پاداش نوبل شدند، ولی فرانکلین در گذشته بود.
فصل دوم
روش SPR(Surface Plasmon Resonance)
تشدید پلاسمونی سطح،جمع آوری نوسانات الکترونی در یک سطح جامد یا مایع بوسیله ی پرتو نور فرودی است.شرایط تشدید وقتی ایجاد می شود که فرکانس فوتون های نور با فرکانس طبیعی الکترون های نوسان کننده یکی باشد.الکترون هایی که علی رغم وجود نیروی بازگرداننده ی هسته های مثبت نوسان می کنند. SPRاندازه ای نانومتری دارد و به آن تشدید پلاسمونی نقطه ای سطح نیز گویند.
این روش پایه ی بسیاری از ابزارهای اندازه گیری میزان absorption مواد در سطوح فلزی مانند طلا و نقره و یا سطوح نانو ذرات فلزی است.همچنین این روش اساس کار بسیاری از بیو سنسورها با پایه ی رنگی است.
ساختار پلاسمونی سطح شامل امواج الکترومغناطیسی هستند که به صورت موازی با سطح مقطع فلز- دی الکتریک یا فلز خلا منتشر می شوند.از آنجایی که این امواج مرز بین فلز و محیط خارجی (آب یا هوا)هستند این نوسانات به تغییرات این مرز بسیار حساس است. شرایطی مانند جذب مولکولها در سطح فلز و …
برای توصیف وجود و مشخصات این ساختارها می توان از روش های گوناگونی مانند مدل نظریه ی کوانتومی،مدل دروده و… استفاده کرد.ساده ترین راه برای دست یابی به مسئله این است که رفتار هر ماده را به صورت همگن و پیوسته و با احتساب گذردهی نسبی مستقل از فرکانس بین سطح ماده و سطح خارجی بررسی کنیم.این پارامتر همان ثابت دی الکتریک سطح است زیرا این پارامتر نمایانگر توصیف وجود پلاسمون های الکترونی سطح است.
قسمت حقیقی ثابت دی الکتریک برای فلز باید منفی باشد و مقدار آن نیز از آنچه برای یک عایق در نظر گرفته می شود بزرگتر است.
مثلا این شرایط در سطح جدایی فلز و هوا و یا آب در محدوده ی امواج مادون قرمز قرار دارد.(که در آن بخش حقیقی ثابت دی الکتریک فلز منفی بوده و ثابت دی الکتریک آب و هوا مثبت است.)LSPR یا همان SPRنقطه ای نیز جمع شدن بار الکترونهای نوسان کننده روی نانوذرات فلزی است که بوسیله ی نور بر انگیخته شده اند.این میدان کاملا روی سطح نانو ذره متمرکز شده و به دلیل پراکندگی بلند برد ذرات به سرعت از سطح مقطع نانوذره –عایق به سمت زیر لایه ی عایق پراکنده می شود.شدت نور یکی از مهمترین پارامترها در این روش است.متمرکز بوده یعنی اینکه LSPR دقت و کیفیت بسیار بالایی دارد که فقط اندازه ی نانو ذره روی آن اثر می گذارد.
به دلیل امکان اندازه گیری دامنه ی میدان اثراتی که مربوط به تغییر دامنه هستند مانند اثرات اپتیکی- مغناطیسی به روش LSPR و SPRبررسی می شوند.
روش تشدید کرشمان(kretchmann configuration) برای بر انگیختن پلاسمون های سطحی به کار می رود که در آن از یک پرتو الکترونی یا نوری (طیف مریی یا مادون قرمز)استفاده می شود.تکانه ی پرتو ورودی طوری انتخاب می شود که از تکانه ی پلاسمون ها بیشتر باشد و این در حالتی است که از نور پلاریزه ی p استفاده شود.(پلاریزاسیون موازی با سطح صفحه ی فرودی).
ممکن است با عبور نور از داخل تیغه ی شیشه ای طول موج یا تکانه افزایش پیدا کند وپدیده ی تشدید در طول موج در زاویه ی خاصی اتفاق بیفتد.نور پلاریزه ی s (پلاریزاسیون عمودی بر سطح صفحه ی فرودی)نمی تواند پلاسمون های الکترونی سطح را بر انگیخته کند.پلاسمون های الکتریکی و مغناطیسی سطح با روابط زیر توصیف می شوند:
K(ω)=ω/c(ε_۱μ_۱ε_۲μ_۲/ ε_۱μ_۱ + ε_۲μ_۲)^۱/۲
که در آن ε ثابت دی الکتریک و μ. ثابت گذر دهی مغناطیسی فلز،بلور شیشه ای و سطح لایه ی نازک فلزی هستند.
موادی که وجود پلاسمون های سطحی را تضمین می کنند عبارتند از نقره و طلا اما فلزاتی مانند مس ، تیتانیوم و کروم نیز مورد استفاده قرار می گیرند.
وقتی از نور برای بر انگیخته کردن امواج SP استفاده می شود معمولا دو حالت اتفاق می افتد.در ساختار OHO روشنایی نور سطح دیواره ی بلوک را روشن می کند و معمولا بازتابش داخلی اتفاق می افتد. یک لایه ی نازک فلزی از جنس طلا نیز تا حد امکان نزدیک دیواره ی بلوک قرار می گیرد به طوری که امواج بازتابشی با امواج پلاسمای سطح بر هم کنش کنند و به این ترتیب پلاسمون ها بر انگیخته شوند.در ساختار کریشمان فیلم فلزی روی سطح دیواره ی بلوک لایه نشانی شده است. نور دوباره سطح بلوک را روشن می کند و امواج بازتابشی در فیلم فلزی نفوذ می کنند.به این ترتیب پلاسمون ها در سطح دیگر لایه ی نازک فلزی بر انگیخته می شوند. این روشی است که در اکثر کاربرد ها مورد استفاده قرار می گیرد.

۵- غزالی آنرا پیوند حقیقت و شریعت میداند. زیرا انسان مطلبی را که نمیدانست بدون اکتساب درمییابد.
۶- الهام پس از دوری از شهوات و عبادات بسیار حاصل میشود.
۷- الهام مفید معارف کلی و نظری است.
۸- عارف در الهام میتواند برخی امور آینده را پیشبینی کند. مثلا حلاج از به دار آویخته شدن خود خبر داد.
۹- عارف میتواند افکار و خطورات ذهنی دیگران را بخواند.
د: معرفت اشراقی:
معرفتی است که توسط اشراق عقل فعال حاصل میشود. ابن سینا و سهروردی به این امر معتقد بودند.
۱- انوار عقلی بر نفوس مجرد از حواس و ماده به حسب استعدادشان عطا میشود.
۲- هر چه مجاهده بیشتر شود انوار بیشتری بر قلب او اضافه میشود. این انوار از طریق کشف، ذوق، مشاهده (سه طریق گذشته) بر انسان وارد میشود.
۳- سهروردی آنرا محصول^[۱۴۳] دو امر میداند:
اول: توغّل و تلاش در مسائل فلسفی. یعنی معرفت عقلی که مستفاد از استدلال و برهان است و نور الانوار را ادراک عقلی مینماید.
دوم: معرفت ذوقی و شعوری: یعنی معرفتی که توسط ذوق، کشف، الهام، حدس برای انسان حاصل میشود. و ارتباط موجودات را با خالق آنها درمییابد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴- معرفت اشراقی، معرفتی عقلی است و دارای محتوای عقلی است و توسط اشراق عقل فعال حاصل میشود.
فتح و فتوحات
این واژه نیز در عرفان دارای اهمیت ویژهای است. عرفاء گاهی از مکاشفات خود از تعبیر فتح یاد میکنند. فتح در لغت به معنای گشایش است. کلید این گشایش را مفتاح گویند. خداوند در قرآن خود را صاحب این مفاتیح میداند^[۱۴۴]. بوعلی سینا که نظام عالم را علّی و معلولی تصور میکند، این مفاتیح را علل اربعه میداند، اما در عرفان نظام غیب و شهود برقرار است و مراد از آن ظهور و خفای اسماء الهی است. انسانی که میخواهد به این مفاتیح دست پیدا کند، باید این اسماء^[۱۴۵] را در خود بیابد و خود را مظهر اسماء و صفات کند. اما فتح دارای سه مرتبه است در اینجا به آنها اشاره میکنیم:
۱- فتح قریب: این اصطلاح از آیهی شریفهی « نَصْرٌ مِّنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِیبٌ »^[۱۴۶] استفاده شده است. مراد از این اصطلاح این است که انسان منازل نفس را پشت سر بگذارد و به مقامات روحی و قلبی برسد. خداوند در قرآن انسان را ملزم میسازد که به نفس و بررسی آن و حفاظت از آن بپردازد: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ »^[۱۴۷] در این مرتبهی انسان اولین کلید فتح علوم غیبی را بدست میآورد و میتواند در مراتب بالا صعود کند. اما این فقط گام اول است و گامهای بعدی در راه است. قلب انسان محل ریزش انوار الهی و شناخت حقایق عالم است. قلب پائینترین مرتبهی نفس انسانی است.
۲- فتح مبین: این اصطلاح از آیهی شریفهی: « إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُّبِینًا »^[۱۴۸] استفاده شده است. این مرتبه هنگامی برای انسان میسر میشود که انسان مرحلهی پیشین را پشت سر گذارده باشد و به کمالات قلبی رسیده باشد. در این مرحله انسان به مقام ولایت میرسد و اسمای الهی بر او تجلی میکند در این مرحله کمالات قلبی نابود نمیشوند، بلکه به صورت کاملتر در این مرحله یافت میشوند. این مرحله مربوط به مرحلهی میانی نفس انسان که به «سر» معروف است میشود. انسان در مرحلهی سر به اسمای الهی متجلی میشود. البته تعبیر به (سّر و قلب) در کلام استاد جوادی و حنا فاخوری که در تعریف مکاشه ذکر شد عکس یکدیگرند.
۳- فتح مطلق: این اصطلاح از آیهی شریفهی « إِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ »^[۱۴۹] اخذ شده است. در این آیه که در اواخر عمر شریف پیامبر نازل شده است به نوع خاصی از فتح اشاره نشده است و لذا فتح مطلق را قصد نموده است این آیه معنای به کمال رسیدن انسان و به نتیجه رسیدن است. لذا وقتی این آیهی شریفه نازل شد، پیامبر فرمود به من وعدهی فوت و رحلت از این جهان داده شده است. در این مرحله ذات احدی خدا بر عارف تجلی میکند و تمام رسوم و آثار مخلوقیت از او سلب میشود و به مقام فنای الهی میرسد.^[۱۵۰] در این مقام عارف جز خدا را نمیبیند و جز صدای او را نمیشنود. البته این فناء، فناء وجودی نیست، فنای شهودی است. یعنی عارف غیر از خدا را نمیبینید نه اینکه وجود او با خداوند متحد شود. این مقام تعالی بس عظیم است که برای همگان قابل دسترسی نیست.
مشاهده و مکاشفه
این دو اصطلاح از مهمترین اصطلاحات در عرفان و همچنین تجربه دینی به شمار میروند. بهترین و گزیدهترین نوع فکر و اندیشه در نزد اهل علوم عقلی (حدس) و «قوهی قدسیه» است. ابن سینا بالاترین مرتبهی فکر را هنگامی میداند که انسان مستقیماً از مبادی معلوم به مجهول برسد و آنرا روشن کند و در این طریق تردد نکند. این سرعت انتقال را در فلسفه «قوه حدس» می‌نامند اما عارف فراتر از راه اندیشه به راه های دیگری امید دارد. کشف و مشاهده به مراتب بالاتر از فکر و اندیشهاند.^[۱۵۱] اگر کشف و تجربه به معنای ارتقای روحی انسان متناهی برای رسیدن به خدای نامتناهی است، بالاترین مرتبهی آن کشف و مشاهده است زیرا غایت عارف رسیدن به خدا و مشاهدهی جمال اوست^[۱۵۲]، بنابراین ما در اینجا به توضیح و تفسیر این دو درجهی اعلای تجربهی دینی میپردازیم.
مکاشفه و مشاهده در اصطلاح عرفاء دارای معانی بسیار نزدیک یکدیگر هستند به حدی که گاهی عرفای مختلف این دو را به جای هم به کار میبرند بین آنها تمایزی قرار نمیدهد. ولی نگاه دقیقتر، آن است که مشاهده را مقدمهی مکاشفه قرار دهیم. یعنی غایت و هدف هر مشاهدهای کشف و فهم حقیقت آن مشاهده است^[۱۵۳] اما برخی مکاشفه را به معنای رفع حجاب تفسیر میکنند و لذا آنرا مقدمه‌ی مشاهده^[۱۵۴] میدانند به هر حال پرداختن به تفصیل این اختلافات خارج از حوصلهی این بحث است.
۱- مشاهده: مشاهده به معنای دیدن اشیاء با دلائل توحید و دیدن حق در اشیاء است. و محصول آن یقین عاری از هرگونه شک است. مشاهده بر سه قسم است: الف- مشاهدهی خلق در حق: یعنی اینکه از توحید و همچنین احدیت مخلوقات به احدیت خداوند پی ببریم. ب- مشاهدهی حق در خلق: و این بدین معناست که ما خداوند را در تمام اشیاء ظاهر ببینیم، پ- مشاهدهی حق به تنهایی: این مهمترین قسم مشاهده است، یعنی مشاهدهی خداوند و تجلیات او بدون توجه به خلایق. این قسم سوم آن است که از آن به رؤیت تعبیرمیشود، و حضرت موسی علیه السلام تقاضای آنرا از خداوند نمود. معنای این قسم آن است که تمامی حجابها کنار رود، و خداوند به وضوح دیده شود. امری که به عقیده شیعه امری محال است.
۲- مکاشفه: مکاشفه یعنی آنچه پس از مشاهده نصیب انسان میشود و انسان آن را^[۱۵۵] درمییابد. ابن عربی میگوید: بهرهی مشاهده آن است که دیدی و شنیدی و چشیدی و بوییدی و لمس نمودی، و بهرهی کشف آن چیزی است که تو از این محسوسات فهمیدی. مکاشفه دارای سه قسم است: مکاشفه علمی، مکاشفه حال، مکاشفهی وجد.
مکاشفه علمی آن است که عارف آنچه را که مشاهده کرد بفهمد و مطالبی را که برای او روشن نبوده آشکار شود. مکاشفهی حال: آن است که عارف با نگاه کردن به عارف دیگر^[۱۵۶] مقام او را نزد خداوند بفهمد و اگر حال عارف را دید، معنای حالات آنرا متوجه شود.
مکاشفهی توحید: و آن حالاتی است که در مجالس اهل عرفان برای ایشان حاصل میشود. مجالس این طایفه دو گونهاند، برخی فقط برای شخص عارف اتفاق میافتد و دیگران از آن بیبهرهاند. اما نوع دوم آن است که خداوند بر اهل یک مجلس تجلی کند و هرکس به اندازهی فهم خود از آن تجلی استفاده کند، و هر کس خود را مشمول رحمت الهی ببینید.
اقسام مکاشفه
به طوری کلی مکاشفات به دو نوع تقسیم میشوند: کشف صوری و کشف معنوی.
۱- کشف صوری:
کشفی است که در قوهی خیال و عالم مثال اتفاق میافتد و واسطهی آن صورتهای اشیاء است. این کشف با کنار رفتن حجابهای مادی برای عارف صورت میگیرد. اما وسیلهی این کشف حواس پنجگانه مشهور هستند. اما این بدین معنی نیست که حواس خمس در عالم مثال راه دارند، بلکه به این معناست که حواس پنچگانه با حضور جمعی خود در هر^[۱۵۷] سه عالم (عقل، مثال، حس) وجود دارند. بنابراین مرتبهی مثالی و عقلی آن میتواند صور عقلی و مثال را درک نماید. اما همانگونه که در فصل آینده اشاره خواهیم نمود دراین مکاشفه احتمال خطا و دخالت شیطان وجود دارد. لذا صاحب تجربه و عارف دراین نوع مکاشفه نباید خود را مصون از خطر و اشتباه بداند و همواره شهود خود را با معیارهای مختلف مورد سنجش قرار دهند تا دچار انحراف نشوند.
از آنجایی که کشف صوری توسط حواس خمس صورت میگیرد، پنج نوع مکاشفه را در پی دارد: دیدن، شنیدن، بوئیدن، لمس کردن و چشیدن اقسام این نوع مکاشفهاند. لذا در رؤیاها و مکاشفات انواع مختلفی از این تجارب را مشاهده میکنیم. مانند اینکه حضرت مریم علیها السلام فرشتهی وحی را مشاهده نمود با او سخن میگوید و کلام او را میشنود. این نمونه از کاملترین موارد تجربه‌ی دینی محسوب میشود.
۲- کشف معنوی:
کشفی است که به وسیله صور انجام نگیرد، بلکه معانی غیبی و حقایق را مستقیما شهود نماید. بنابراین این کشف در عالم مثال و خیال صورت نمیگیرد، بلکه علم حضوری و بیواسطه است که در آن شهود حقایق صورت^[۱۵۸] میگیرد. این کشف بر خلاف نوع قبل خطا پذیر نیست و شیطان توان دخالت در آنرا ندارد. و لذا ارزشمندتر و معتبرتر از قسم اول است. اما اگر کشف معنوی و صوری با یکدیگر همراه شوند، از این قسم هم برترند. زیرا انسان آنچیزی را که میبیند، حقیقت آن را هم شهود میکند و لذا به مراتب متقنتر و مستحکمتر است.^[۱۵۹]
انواع کشف معنوی
کشف معنوی دارای پنج قسم است. دو قسم آن حصولی و سه قسم آن حضوری است.
۱- کشف معنا در عقل بوسیلهی تفکر نمودن، این پائینترین قسم کشف معنوی است. اینکه بتوان این قسم را نوعی کشف معنوی نامید محل تأمل است. در هر صورت گاهی معانی غیبی در قوهی تفکر انسان نقش میبندد و انسان را به حقیقتی میرساند.
۲- کشف معنا در عقل بوسیلهی قوهی حدس، حدس همان تفکر بدون توسط حرکت است یعنی ذهن بدون حرکت میان معلوم و مجهول به سرعت به معلوم دست پیدا کند. لذا این قسم از قسم گذشته برتر است و آنرا قوهی قدسیه مینامند.
۳- کشف معنا در قلب: قلب بالاترین و برترین بخش نفس است. اگر معانی غیبی در این ناحیه آشکار شود از قبیل الهام، و اگر ارواح مجرده باشند، آنرا مشاهدهی قلبی مینامند.
۴- کشف معنا در روح: روح مرحلهی میانی نفس انسانی است. نفس کاملان و بزرگان عرفان، دراین مرحله معانی غیبی را دریافت نموده و به دیگر قوا انتقال میدهد.
۵- کشف معنا در سر: این پائینترین مرحلهی نفس است. معانی موجود در این مرحله غیر قابل توصیف و بیان است و اگر برای کسی به صورت ملکه حاصل شود علم او علم لدنی و مستمد از خداوند میشود.
نقش خیال در تجربهی دینی
در عرفان اسلامی قوهی خیال نقش مهمی را در مکاشفه و شهود برقرار میکند. همین امر سبب شده که دانشمندان زیادی مثل پرفسور هانری کربن^[۱۶۰] و ویلیام چتیک را مجذوب خود کند، در حقیقت این قوه بسیاری از مشکلات کلامی و فلسفی را نیز حل مینماید. و لذا ضروری است که جایگاه این واژه در عرفان اسلامی شناخته شود. خیال دارای سه معنا یا سه مرتبه است:۱- خود عالم هستی ۲- قوه‌ای بین حس و عقل ۳- عالمی بین دینا و آخرت (برزخ).
معنای اول نوعی فاصله است بین دو امر یعنی خدا (وجود) و عدم مطلق^[۱۶۱]، عالم هستی عالمی بین وجود مطلق و عدم مطلق است. عالم هستی هر دو عالم دیگر را دربردارد، هم تجلی خداوند است و هم آثاری از عدم را نشان میدهد. خیال در هر سه معنای خود دارای خصوصیاتی است تضاد عدم قطعیت از خواص این کلمه است. عالم هستی دارای نور و ظلمت است و نوعی تضاد را تداعی میکند. در عین حال دارای تغییر صور است و لذا صورت خاص برای او قطعیت ندارد.
معنای دوم نیز چنین است، قوهی خیال دارای خواص عالم حس و عقل است در عین حال هیچکدام از آن دو نیست و حالت واسطهای دارد. این قوه دارای قدرت بسیاری است و توان خلق صورتهای گوناگون را دارا میباشد.
معنای سوم: عالمی است بین دنیا و آخرت و بین عالم جسم و عالم عقل. این عالم دارای صفات متضادی است هم نور و هم ظلمت هم باطن و هم ظاهر هم مرئی و هم نامرئی. این عالم دارای موجوداتی است. جن، ارواح و ابدان برزخی، فرشته سه رکن این^[۱۶۲] عالم هستند. در این عالم تجلیات خداوند هم وجود دارد که گاهی با این سه موجود اشتباه^[۱۶۳] میشود. و لذا انسان باید معیاری برای شناخت این امور پیدا کند. جن نه مادی است و نه روحانی ولکن دارای صفاتی است که هم روحانی است و هم مادی. از آنجا که عالم خیال دارای صفات مادی و روحانی است میتواند به اعیان روحانی صفات جسمانی دهد تا بتوان آنها را به حواس محسوس درک نمود، اما همانطور که گذشت صور در عالم خیال قطعیت ندارند و هر موجودی هر بار میتواند به صورتی درآید و خود را به صورتهای مختلف نشان دهد. لذا ارواح مجرده را میتواند تجسم کند یا ملائک را نشان دهد. و لذا جبرئیل به صورت دحیهی کلبی برای پیامبر ظاهر شد و همه آنرا دیدند امّا تا وقتی پیامبر نگفت، گمان میکردند همان دحیه^[۱۶۴] اعرابی است. یکی از مهمترین ویژگیهای خیال در الهیات است. ابن عربی متذکر میشود که شناخت عقل از خداوند سلبی و تنزیهی است و شناخت کاملی نیست. قوهی خیال شناخت تشبیهی از خدا را ارائه میدهد و به شناخت عقلی کمک میکند که دست در دست هم دهند و با یکدیگر شناخت کاملی از خداوند ارائه دهند. خیالی میتواند تجلیات اسماء و صفات^[۱۶۵] خدا را دریابد.
از منظر عارف خداوند دو تجلی دارد: ظاهر (شهود)، باطن (غیب). خداوند در هر دو عالم تجلی نموده است، قوهی خیال میان تجلیات مختلف وحدت ایجاد میکند و انسان را به مقام توحید میرساند. خیال این توانایی را دارد در خواب (رؤیا: مثل رؤیای حضرت ابراهیم و ذبح فرزند) و هم بیداری به فعالیت بپردازد، و حقایق خیالی را تصور کند. در این فعالیت قوهی خیال به معانی مجرد، لباس حسی میپوشاند و آنها را قابل درک و فهم میکند.
اما عالم خیال محل رهزنی هم هست. شیطان، جن و تصورات فاسد نفسانی نیز در همین قوه شکل میگیرد و میتواند خیال انسان را دچار انحراف بگرداند. و لذا انسان باید دائماً مراقب این قوه باشد. از دیگر آفات این قوه آن است که اکثر مردم و حتی عرفاء نمیتوانند بین حس و خیال تمایز بگذارند^[۱۶۶]، و لذا در موارد زیادی این دو خلط میشوند. مثلا یاران پیامبر درنیافتند که دحیهی کلبی جسد متخیل است نه جسد حقیقی.
مشاهدات عارف در رؤیا
عرفاء تجارب دینی خود را با رؤیا شروع میکنند. از نظر ایشان یکی از طرق اولیه و آسان برای دسترس به حقایق عالم، عالم خواب و رؤیاست. لذا ایشان برای رؤیاها اهمیت زیادی قائلاند. اما سه نوع خواب و رؤیا برای ایشان اهمیت بیشتری دارد: ۱- خواب دیدن عارف ۲- خواب دیدن پیامبر ۳- خواب دیدن تجلیات خداوند^[۱۶۷]. این رؤیاها در یک سطح نیستند و دارای مراتب متعددی هستند که خواب دیدن عارف پائینترین درجهی آن و خواب دیدن تجلیات خداوند حد اعلای آن است.
۱- خواب دیدن عارف: مقصود از این قسم آن است که عارفی زنده، عارفی را که از دنیا رفته در خواب ببینید. این خواب دو دلیل میتواند داشته باشد. اشتیاق به کشف حقیقتی که با خواب دیدن بر انسان کشف شود. دوم: اینکه انسان علاقه داشته باشد که مقام عارف را بعد از وفاتش دریابد.
برای مثال در خواب از سفیان ثوری پرسیدند که خداوند با تو چه کرد و به تو چه مقامی داد؟ او پاسخ داد: که من دو قدم بعد از مرگم برداشتم. اولی بر روی پل صراط دومی در بهشت^[۱۶۸].
۲- خواب پیامبر اسلام:
خواب پیامبر اسلام و ائمه اطهار همیشه صادقه است و شیطان در آن راه ندارد. زیرا در احادیث شریفه آمده است که پیامبر فرمود: شیطان نمیتواند خود را به صورت و شکل ما در آورد و کسی که ما را در خواب دید حقیقتاً که خود ما را دیده است.
این قسم از خوابها از جهات مختلفی دارای اهمیت است، یکی آن است که خواب پیامبر، مقدمهای است برای مراحل بالاتر. لذا خواب پیامبر مقدمهای میشود که انسان بتواند عالم قدس و مجرد را مشاهده نماید. در اقوال عرفاء این گونه خواب هم زیاد نقل شده است. مثل خواب عارف بزرگ کتانی که از پیامبر خواست که از خدا بخواهد که قلبش نمیرد. پیامبر فرمود: هر روز چهل مرتبه ذکر «یا حی یا قیوم لا اله الا انت» را تکرار کن.