آنا^[۱۶](۲۰۰۰) معتقد است رابط کاربر گرافیکی می‌تواند کمک بزرگی برای کاربر نهایی در برقراری ارتباط آسانتر با سیستم عامل باشد وی همچنین می‌گوید:”در صورتی رابط های کاربر به حد کمال خود خواهند رسید که کاربر نهایی بدون یادگیری سیستم عامل بتواند به طور مؤثر از آن استفاده نماید.”

رابط کاربر گرافیکی

رابط کاربر گرافیکی(GUI) به عنوان رابط بین برنامه رایانه ای و کاربر عمل می‌کند. به عبارت دیگر،یک رابط کاربر گرافیکی مجموعه ای از فنون و روش هایی است که به کاربر اجازه می‌دهد با برنامه رایانه ای تعامل داشته باشد. مهم ترین ساختار تعامل در رابط کاربر گرافیکی وسیله ی نشانه روی (ماوس)است که در دست کاربر قرار دارد.کاربر با عناصر برنامه ی رایانه ای تعامل پیدا می‌کند و با نشانه روی، و انتخاب و دست کاری آن به فعالیت می پردازد(گالیتز،۱۹۹۷).

ضرورت رابط کاربر گرافیکی

چه ضرورت هایی باعث شده که رابط های مبتنی بر گرافیک ارائه شوند؟

به طور طبیعی برنامه هایی که برای گروه سنی کودکان و یا مخاطبان عمومی طراحی می‌شوند، بهتر است از رابط های کاربر گرافیکی استفاده کنند؛ اما در نرم افزارهای تخصصی که محتوا و اطلاعات ارائه شده مهم است، ضرورتی ندارد که نرم افزار مبتنی بر گرافیک باشد؛ زیرا در این نوع نرم افزارها سهولت دسترسی به اطلاعات و سرعت در دستیابی کاربر به محتوای مورد نظر، بالاترین اولویت را دارد. از آن جایی که رابط کاربر گرافیکی نسبت به رابط کاربر غیر گرافیکی از سهولت کاربری بیشتری برخوردار است و معمول مخاطبان ما را عموم مردم و حتی کودکان تشکیل می‌دهند و کاربران به نرم افزارهای جذاب و سهل الوصول تمایل بیشتری نشان می‌دهند. لذا ضرورت ارائه رابطهای گرافیکی بیشتر احساس شده است.

‌بنابرین‏، با توجه، به اهداف و سطح هر برنامه باید ‌در مورد ضرورت طراحی رابط های گرافیکی تصمیم گیری شود. ضمن اینکه باید هزینه هایی که گرافیک برای تولیدکننده و مصرف کننده ایجاد می‌کند در نظر گرفت( محمد مجد ،۱۳۸۳).

رایج ترین ابزارها در طراحی رابط کاربر گرافیکی

از مهم ترین و رایج ترین ابزارهایی که در طراحی رابط کاربر گرافیکی به کار می‌روند، می توان از شکلکها، دکمه ها و نوارهای حرکت نام برد.

1. 1. شکلکها^[۱۷]: شکلکها یا آیکونها، شکلهای کوچکی هستند که می‌توانند بیانگر عملکردها یا انتخاب های گوناگون باشند. شکلهای کوچک روی صفحه ویندوز مانند”کامپیوتر من” یا “سطل زباله” از این مواردند.

1. دکمه ها^[۱۸]: دکمه ها معمولا حاوی نوشته و یا شکلکهایی هستند که با انتخابشان می توان عملکرد خاصی را فعال کرد.دکمه ها محرک های خوبی برای طلب پاسخ یا انجام یک کار می‌باشند.از رایج ترین و پرکاربردترین دکمه ها می توان به “بازگشت به صفحه اصلی یا صفحه فهرست”، “صفحه بعدی”، “صفحه قبلی”، “توقف”، “شروع”، و “خروج از برنامه”اشاره کرد.

– بهتر است که دکمه ها به جای پخش شدن در نقاط مختلف صفحه، همگی در کناره های صفحه و در کنار هم قرار گیرند. این یک اصل ارگونومی است، زیرا حرکت دادن دست در کناره های صفحه راحت تر از وسط صفحه می‌باشد.

– اگر روی دکمه نوشته وجود ندارد و یا عملکردش با قرار گرفتن ماوس بر روی آن آشکار نمی شود ، حتما معنای آن را در ابتدای برنامه توضیح دهید.

– اندازه دکمه ها، ضمن قابل دیده شدن بیش از اندازه بزرگ نباشند تا بخش زیادی از صفحه نمایش را اشغال نکنند.

– تنوع رنگ های کاربردی در دکمه ها زیاد نباشد (حداکثر چهار رنگ) تا سبب انحراف توجه بینندگان نشود.

1. نوارهای حرکت: در چند رسانه ایها اغلب انتقال از یک صفحه به صفحه دیگر با کلیک کردن دکمه “Inter” ، یا دکمه های جهت دار، یا نشانه های دکمه ای روی صفحه نمایش صورت می‌گیرد.در مواردی خصوصاً در صفحه های وب ، برای انتقال از یک صفحه به صفحه دیگر و یا نمایان کردن بخش‌های پوشیده صفحه، از ابزاری به نام “نوار حرکت^[۱۹]” استفاده می شود. در صفحه های دارای نوار عمودی، طول صفحه نامحدود است، یعنی در پایان مطالب یک صفحه، می توان به کمک دکمه نوار، ادامه مطلب را مشاهده کرد.در صفحه های دارای نوار افقی، می توان بر پهنای صفحه افزود.

به طور کلی بهتر است که تغییرات صفحه های چندرسانه ای و وب به صورت صفحه به صفحه، نه با بهره گرفتن از دکمه نوار صورت گیرد.کاربرد ابزار نوار، با تغییر شکل صفحه، ترکیب بندی کل صفحه را برهم می زند.کار کردن با این صفحه ها چندان هم راحت نیست. استفاده از حرکت عمودی صفحه، سبب گیج شدن خواننده و گم کردن سطرها می شود.

در نهایت، تذکر این نکته مفید است که تا حد امکان بیاد کاربر را از کاربرد دکمه های صفحه کلید معذور داشت. طراحی صفحه باید به گونه ای باشد که او بتواند صرفا با بهره گرفتن از ماوس با برنامه تعامل کند.استفاده از صفحه کلید در مواردی مانند تایپ یک مطلب مجاز است(امیرتیموری،۱۳۹۰).

چه برنامه هایی را بهتر است با رابط کاربر گرافیکی ساخت و چه برنامه هایی را با رابط کاربر غیر گرافیکی؟

در مرحله اوّل ما باید به خواسته های مخاطبان خود توجه داشته باشیم و بر اساس آن خواسته ها برایشان رابط هایی را به شکل گرافیکی و غیر گرافیکی طراحی کنیم؛ مثلاً در نرم افزارهایی که برای همه مردم طراحی می شود، استفاده از جنبه‌های گرافیکی در سطح متوسط و نسبتاً بالا اشکال ندارد و همین طور در برنامه های آموزشی که برای کودکان طراحی می شود، مثل برنامه «صبا» بهتر است روی جنبه گرافیکی آن بیشتر کار شود و جذابیت و زیبایی آن بالا رود. .( محمد مجد ،۱۳۸۳).

اهمیت رابط کاربر

نظام های رایانه ای محیط جدیدی را در اختیار خواننده (کاربر) قرار می‌دهد.که با محیط منابع چاپی بسیار فاصله دارد برای اینکه این منبع جدید بتواند ارتباطی درست و منطقی با کاربر برقرار کند تلاش های زیادی در طراحی آن شده است. رابط کاربر تاثیر ذهنی زیادی بر کاربر می‌گذارد و در و اقع فکر و اندیشه طراحان آن را به کاربر منتقل می‌کند همین تاثیر باعث می شود کاربر از پایگاه اطلاعاتی و نظام رایانه ای شناخت درستی پیدا کند و به نحوی شایسته از آن بهره ببرد. رابط کاربر خوب باعث می شود تا پایگاه یا سایت یا نرم افزار استفاده کنندگان زیادی را به خود جلب کند و آن ها را در حین استفاده و یا در مراحل بعدی از دست ندهد.(یو،۲۰۰۲). در همین زمینه، گالتیز^[۲۰]نیز تأکید می‌کند که طراحی رابط ضعیف منجر به بروز اشتباه، ایجاد عصبانیت، سردر گمی و دستپاچگی و افزایش فشار روانی کاربران می شود.

در حقیقت اهمیت رابط کاربر برای نظام های رایانه ای و پایگاه های اطلاعاتی از آن جهت است که اطلاعات موجود درآن ها را قابل استفاده می‌کند و به کاربر نشان می‌دهد که اطلاعات موجود در یک پایگاه یا سایت یا نرم افزار چه ساختاری دارد و اطلاعات آن چگونه به یکدیگر مرتبط هستند(یمین فیروز،۱۳۸۲). به هر حال با روشن شدن اهمیت رابط کاربر در نظام های رایانه ای، اهمیت طراحی بهینه ی آن نیز آشکار می شود. از این رو طراحان نظام های رایانه ای باید پیش از طراحی، شناخت کاملی از جامعه استفاده کننده به دست آورند تا رابطی کارا و بهینه طراحی کنند.