در این مرحله است که نوجوان نسبت به باورها و دیدگاه های موجود در خارج از خانواده آگاهی می‌یابد. بنابراین، در این مقطع، «ایمان مذهبی در خدمت تدارک جهتیابی منسجم از دنیای متنوع و پیچیده بوده و دیدگاه های معارض با یکدیگر را در یک چارچوب کلی با هم ترکیب کرده و وحدت میبخشد». مرحلهی سه‌وم اصولن در نوجوانی آغاز میشود و به اوج خود میرسد و در عین حال برای بسیاری از بزرگسالان بهعنوان یک تعادلجویی دائمی تلقی شده از این مرحله فراتر نمیروند. در این مرحله، اگرچه شخص دارای یک «ایدهئولوژی» است که شامل مجموعهای از ارزشها و باورهای بیش‌وکم باثبات است، اما این ایدهئولوژی را بهعنوان یک «واقعیت مستقل» مورد بررسی و آزمایش قرار نمیدهد (لطفآبادی، ۱۳۸۱: ۱۴).

مرحلهی چهارم: ایمان فردگرایانه – اندیشهوار^[۵۶]. در این مرحله، نمادها از معانیشان مجزا شمرده میشوند؛ فرد در مییابد که معانی نمادها اعتباری بوده و میتوان آنها را «بازتفسیر»، «ایجاد^[۵۷]»، و یا دل‌بخواهانه «تعیین» کرد. فرد حتا ممکن است که از اسطورههای دینی، «اسطوره‌زدایی^[۵۸]» کند و به جهت چنگیازیدن به گزارههای منطقی، به تقلیل نمادهای موجود در نظام باورهای^[۵۹] خود بپردازد (Roberts, 1990:131)؛ گزارههای منطقیای که عاری از نمادپردازی و تفکر اسطورهای هستند.
در این مرحله، مردمان خودسالارانه به ساختن نظام باورهایشان مبادرت ورزیده باور به خوب یا بد بودن و درست یا اشتباه بودن امور، از مجرای فکر خود آنان گذر خواهد کرد. به‌عبارتی، در این مرحله فرد بازاندیشانه به ارزیابی و بازتفسیر باورهای خود میپردازد و این‌جاست که نقش گروه مرجع در تعیین معانی مقدس رنگ میبازد.
در این مرحله، دو آسیب فکری متوجه مردمان است. اولین مسأله «منطق سترون» و فروگزاردن معانی و نمادها تا سطح گزارههای عقلانی خشک است؛ «سطحی که در آن ممکن است ایمان کمترین قدرت انگیزش را داشته باشد». بسیاری از «منشها^[۶۰]»، «خُلقیات منحصربه‌فرد» و «انگیزشهایی» که نظام باورها را موجه و بیچون و چرا میسازند، بهوسیلهی اسطورهزدایی از میان میروند. دوم اینکه حالات فکری و قضاوتهای مردمان در این مرحله مبتنی بر دوگانهانگاری سادهانگارانهی خوب و بد/ درست و اشتباه نسبت به مردمان، اشیا و گروه ها و حوادث است. این است که «حالات فکری مردمان سادهانگارانه باقی مانده و چندان راه به پیچیدهگی نمیبرد» (همان:۱۳۱). انتقال از مرحلهی سه‌وم به چهارم بسیار حائز اهمیت است، زیرا با این انتقال، نوجوان و یا بزرگسال باید مسؤولیت پذیرش هر گونه سبک رفتاری، ارزش‌ها و تعهدات عملی نسبت به آنها را بر عهده بگیرد.
مرحلهی پنجم: ایمان پیونددهنده^[۶۱]. این مرحله با بازشناختن قدرت تصویرسازی (ذهنی) و تجدید علاقه به اسطورهشناسی توسط فرد، هم‏راه است اما با این تفاوت که اینبار، نمادها و اسطورهها به‌عنوان ارزش صوری^[۶۲] در نظر گرفته نشده و قشریگرایانه تفسیر نمیشوند. در این مرحله «نمادها و اسطورههای سنت خودی و سایر سنتها بهعنوان حاملان حکمت^[۶۳] پذیرفته می‌شوند». در این مرحله، واقعیت به مثابهی امری پیچیده و درهمتنیده درک شده و «تصلب منطق نظاممند» و «ثبات ایدهئولوژیک»، اموری محدودکننده محسوب میشوند (Roberts, 1990: 131)
در مرحلهی پنجم از تحول ایمان، فرد برای نمادها حیات قایل میشود؛ حیاتی که ممکن است غیرعقلانی باشد. پذیرش تجربه های غیرعقلانی به مردمان این اجازه را میدهد که تصویرسازیها و تخیلاتی را که یک نماد برمیانگیزد، بپذیرند و «تمایل برای پذیرش مجدد ذوق نمادین» برانگیخته می‌شود. مردمان، دیگر در قید فروکاستن نمادها به قضایای منطقی نیستند و اسطورهها و نمادها بهعنوان حاملان حقیقت و حکمت درک میشوند، اما بر خلاف مراحل قبلی، این حقیقت، نسبی در نظر گرفته میشود نه مطلق (همان: ۱۳۱).
در این مرحله، بهرغم تثبیت اعتقادات فرد که طی مراحل پیشین شکل گرفته است، شاهد بروز یک بحران در اعتقادات شخص هستیم. این تردید و بازنگری در فواصل نیمه عمر انسان رخ میدهد. فاولر با بهره گرفتن از مفاهیم روانتحلیلگری، مرحلهی پنجم را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد. بنابر نظر وی، در این مرحله اطمینان نسبت به ارزشها توسط فشارهای حاصل از سرکوبی بخش هشیار شخصیت در دوران اولیهی زنده‏گی زیر پرسش و یا مورد بیتوجهی قرار میگیرد. فاولر از به گوش رسیدن پیامهای مربوط به جنبه های عمیق «خود» سخن میگوید. «این پیامها شامل بازشناسی انتقادی بخش ناهشیار اجتماعی انسان است. محتوای دینی پیامها عبارتند از اسطورهها، تصاویر آرمانی و تعصبهایی که با توجه به تربیت ناشی از طبقات اجتماعی خاص، سنتهای مذهبی و گروه های قومی بهخصوص عمیقن در سیستم «خود» فرد رسوخ کرده است (لطفآبادی، ۱۳۸۱: ۱۵).
مرحلهی ششم: ایمان عامیتبخش^[۶۴]. در این مرحله، مردمان اغلب به بینشهایی نوین و منحصربهفرد دست مییابند. توصیف این مرحله بسیار دشوار است، چرا که این سطح از ایمان در حالات و اشکال بسیار متنوعی واقع میشود. ویژه‏گی مشترکی که مردمان در این سطح بدان دست مییابند، درک و بینشی از عدالت است که ورای مرزهای معمول و تعریفشده میان گروه ها و ملتها قرار دارد. کسانی که مرحلهی ششم ایمان جهانی را تجربه کردهاند، احساس رابطه صمیمانه و نزدیک میان خود و جهان پیرامون خود را گزارش کردهاند. ماهاتما گاندی، مارتین لوترکینگ دیتریش بونهوفر (الاهیدان لوتری که در زمان آلمان نازی به قتل رسید)، مادر ترزا و الاهیدان یهودی آبراهام هشل، نمونههایی از اشخاص راهیافته به این سطح هستند. تفاوت اساسی میان مراحل ۶ و ۵ در این است که در مرحلهی ششم، درک و دستیابی به حقیقت به هیچوجه در انحصار یک بینش خاص نیست (اعتقاد به اینکه دیگران نیز با پی‌روی از مسیری که انتخاب کردهاند میتوانند به حقیقت دست یابند). در این مرحله، «پای‌بندی مردمان، هم تام و هم باز (آمادگی برای پذیرش حقایق نوین و بینشهای سایر سنتها) است» (Roberts, 1990: 132).
بیش‌تر انتقادات وارده بر کار فاولر بر دو حوزهی «روششناختی» پژوهش وی و «سوگیری مسیحی غربی» نظریهی وی متمرکز است. در زمینهی روششناختی میتوان به این نکته اشاره کرد که بیش از نیمی از مشارکتکنندهگان در کار فاولر بهجای اینکه از طریق نمونهگیری تصادفی انتخاب شده باشند، از طریق نمونهگیری در دسترس انتخاب شده بودند (Bradley, 1983: 19). دامنهی سنی مشارکت‌کنندهگان بین ۵/۳ تا ۸۵ سال بوده که بیش‌تر آنها بین سنین ۱۳ تا ۴۰ سال قرار داشتند. میزان مشارکت دو جنس زن و مرد تقریبن مساوی بوده اما اکثر مشارکتکنندهگان مسیحی و سفیدپوست بودند. بنابراین انتقاد عدم تعادل مذهبی و نژادی بر کار فاولر وارد است. در زمینهی سوگیری مسیحی غربی بیش‌تر منتقدان بر این باوراَند که شاید بهدلیل غلبهی مشارکتکنندهگان مسیحی بر سایر ادیان در کار اولیهی فاولر، باور وی در مورد کاربرد نظریهاش به صورت جهانی و در همهی ادیان درست نباشد. سایر انتقادات وارده بر نظریهی فاولر به تعریف وی از ایمان، تأکید بر ساختار رشد ایمانی به جای محتوای ایمان مردمان، تأکید بر جنبهی شناختی و نادیده گرفتن جنبهی عاطفی ایمان، برمیگردد (Small, 2008: 98). اما صرفنظر از انتقادات مطرح شده، نظریهی رشد ایمانی جیمز فاولر همچنان یکی از فراگیرترین و واضحترین لنزها برای مشاهدهی رشدِ ساختن معانی توسط مردمان محسوب میشود (Corcoran, 2007: 121).

۲-۲-۲ تعریف مفهومی نوگروی دینی

اصطلاح نوگروی^[۶۵] به فرایند «تغییر جهت در زنده‏گی» – بهطور خاص، تغییر جهت در جهانبینی ـ اشاره دارد و اغلب بهصورت یک رویداد ناگهانی و بحرانی دیده میشود، اگرچه این فرایند میتواند بهصورت تدریجی نیز به وجود آید. در برخی موارد، نوگروی با تغییر تصور از خویشتن^[۶۶] هم‏راه است، تغییری که ممکن است با تغییر نام (برای مثال تغییر نام از کریشنا به محمد برای یک بودایی به اسلام گرویده) نمادپردازی شود (Roberts, 1990: 101-102). مَکگواِیر نوگروی را بهمعنی «دگرگونی خویشتن فرد، همزمان با تغییر در نظام باورهای بنیادیناش^[۶۷]» توصیف می‌کند (McGuire, 1981: 58). از نظر راجرز استروس، نوگروی نه یک کنش پایانی^[۶۸]، بلکه فرآیندی در حال شدن است: «…[نوگروی] کنشی آنی نیست که [مردمان را] با یک زنده‏گی تغییریافته روبهرو کند، بلکه آن کنشهای روزانهای است که [نوگروندهگان] در زنده‏گی روزمره با آن زنده‏گی میکنند» (Roberts, 1990: 103).
اما نوگروی می‌تواند در حوزه‌های مختلف روی دهد نوگروی دینی صرفن یکی از حوزه‌های آن است. برای مثال می‌توان از نوگروی در قلمرو شناخت سخن گفت که می‌تواند سبب تغییر سرمشق فکری افراد شود و یا نوگروی سیاسی که می‌تواند به تغییر گرایش‌های سیاسی افراد منجر شود (خضرائی، ۱۳۸۸).
نوگروی دینی به معنای «تغییر و تحول در نظام اعتقادات دینی فرد و در نتیجه [تغییر در] هویت دینی وی است». بیت- هالامی و آرژیل نوگروی دینی را به‌عنوان «تغییر قابل درک در هویت دینی شخص و خود-متحول شدن آگاهانهی فرد» تعریف کردهاند که اغلب بحث‌انگیز می‌شود و مقابل دید همهگان مطرح می‌شود. نوگروی ممکن است شامل تغییر از یک دین رسمی به دینی دیگر یا التزام مجدد به دین اسمی موجود باشد (خضرائی، ۱۳۸۸)
برخی از مردمان تحت تأثیر تلقین عقاید دچار نوگروی می‌شوند. شستوشوی مغزی^[۶۹] فرآیندی است که در آن، مردمان بهطور غیرارادی نظامی از باورها، مجموعهای از رفتارها یا جهانبینی خاصی را اقتباس میکنند. برای واداشتن مردمان به یک چنین تغییری میبایست کنترل جسمانی کاملی روی آنان اعمال شود. فرد یا گروهی که میخواهد چنین تغییری را در افراد ایجاد کند بایستی بسیاری از ضرورتهای زنده‏گی آنان را تحت کنترل خود درآورده و شرایط به گونهای باشد که هیچگونه جای‏گزین و انتخاب دیگری (و یا به‌تری) برای افراد موجود نباشد (Roberts, 1990: 102). استفاده از استعارهی شستوشوی مغزی توسط روانشناسان در تحلیل پدیدهی نوگروی نشانگر نفی موجودیت عاملان در گزینش نظام باورهایشان است. این دیدگاه تصویری کاملن انفعالی از کنشگران بهدست میدهد و بیش از همه مطلوب دستگاه‌هایی واقع می‌شود که در صدداَند سیمایی رذیلانه از گروه های دینی غیرمتعارف به نمایش بگذارند. این نکته، پتانسیل این اصطلاح را برای تبدیل شدن به یک تعبیر ایدهئولوژیک نشان میدهد.
کِنِت جانز بر «محتوای چندوجهی دینداری» بهعنوان عامل بروز نوگروی دینی اشاره میکند (Jones, 1978: 69-71). از این نظرگاه، ممکن است در یک دورهی خاص، پارهای از جنبه ها، آموزه ها و باورهای دینی به مذاق مردمان خوشتر آید و آنان زیست دینی خود را متأثر از وجهی خاص از دینداری سامان دهند. برای بسیاری از دینداران پیش میآید که بخشی از باورها و اعمال دینی از مرکزیت و جذابیت بیش‌تری در دورهای خاص از زندهگی برخوردار باشند و برعکس، برخی از مراعاتها و باورداشتها به حاشیه رانده شوند. نکتهای که بهنظر میرسد در نظرگاه جانز مغفول واقع شده این است که تأکید وی بر «محتوای چندوجهی دینداری» تا جایی قدرت مانور دارد که سخن از نوگروی در زیر یک سقف اعتقادی واحد و نه بروز نوگروی در اعتقادات ریشه‌ای فرد که منجر به ترک سقف اعتقادی خاصی می‌شود، در میان باشد (شبه‌نوگروی یا نوگروی غیرحاد) لذا استدلال جانز را نمیتوان در تحلیل وضعیت نوگروندهگانی که کل نظام اعتقادی پیشین خود را فروگزاردهاند (نوگروی تام یا نوگرویی حاد) بهکار برد. مسألهی دیگر اینکه چه میشود که در یک گروه دینی، افرادی را مییابیم که دینداریشان از کم‌ترین میزان افتوخیز برخوردار است و همزمان در زیر همان سقف اعتقادی‌، افرادی هستند که بیش‌ترین تحول را در پای‌بندی دینی خود تجربه کردهاند. لذا تشبث به متن دین در جهت تحلیل وضعیت نوگروی در چنین مواردی چندان روا نیست.

۲-۲-۲-۱ مدل نوگروی دینی لافلند

جان لافلند (۱۹۷۷) در تحلیل خود از فرایند نوگروی دینی، سلسله عواملی را مشخص‌ می‌کند که افراد بیطرف را به پی‏روهایی متعهد تبدیل می‌کند. بر اساس مدل لافلند، صرفن مردمانی که تمامی وضعیت‌های متوالی مورد نظر را از سر بگذرانند، ممکن است به گروه دینی جدیدی بگروند. ترسیم شکل سرهمبندیشدهی این وضعیتها، تصویری قیفیشکل را بهدست میدهد، چرا که «بهطور نظام‌مند، از تعداد مردمانی که وضعیت بعدی را تجربه میکنند، کاسته میشود» (Roberts, 1990: 110). بدین سان، بخش قابلتوجهای از جمعیت ممکن است وضعیت فشار یا تنش را تجربه کنند (وضعیت اول). بخش کوچکتری از جمعیت ممکن است چشمانداز دینی حل مسأله (دومین وضعیت) را اتخاذ کنند. وضعیت سه‌وم ممکن است برای برخی از مردمان قابل حصول باشد و به همین ترتیب، فقط تعداد اندکی از مردمانی که وضعیتهای پیشین را تجربه کردهاند با وضعیتهای بعدی مواجه میشوند (شکل۱-۱-۲-۲). آنچه در ادامه میآید، هفت وضعیت موجود در مدل نوگروی لافلند است:

1. 1. تنش^[۷۰]: در جوامعی که با تغییرات گستردهی اجتماعی – فرهنگی روبهرو هستند مردمان اغلب سطحی از آنومی یا بی‌هنجاری را در مناسبات اجتماعی و زنده‏گی فردی خود تجربه می‌کنند و این آنومی، فشار زیادی را بر افراد درگیر در وضعیت آنومیک وارد میکند. به عقیدهی لافلند «هم‌بسته‌گی با گروه‌های دینی» می‌تواند به‌عنوان یکی از پاسخ‌های فرد به تجربه‌ی تنش ناشی از آنومی در نظر گرفته شود. اما تنش حاصله از این احساس آنومی میتواند به طرق گوناگون مرتفع گردد و در این میان، نوگروی دینی تنها یکی از پاسخهای احتمالی به وضعیت تنش است. به عقیده‌ی لافلند، اگرچه تنش ناشی از آنومی برای بروز نوگروی دینی بسیار ضروری است، اما بهتنهایی اسباب آن را فراهم نمی‌کند(Roberts, 1990: 111). در واقع، این نارضایتی از وضعیت پیشین ممکن است در دفتر یک روانپزشک، در یک کمپین سیاسی با هدف تغییر وضعیت اجتماعی و یا به طرق گوناگون دیگری نظیر مصرف مواد سکرآور و یا اقدام به خودکشی رفع گردد.

1. 1. چشمانداز دینی حل مسأله^[۷۱]: دومین مشخصهی فردی، «تمایل به حل مسأله با عطف توجه به روش های دینی یا [سیره و سخنان] رهبران دینی، بهجای روش های سیاسی یا روانپزشکی و…» است. تنها زمانی که فرد معنایی دینی یا معنوی را در ورای افق رخ‌دادهای مادی و محسوس ببیند میتواند تابع پیام گروه دینی باشد. در غیر اینصورت، فرد، در جستوجوی راهحلی غیر دینی (مثلن سیاسی یا روان‌پزشکی) برای حل مسأله خواهد بود (همان:۱۱۱).

1. 1. جستوجوگری دینی^[۷۲]: لافلند دریافت که مونیها^[۷۳]از رکود و سکون موجود در گروه های دینی متعارف ناراضی بوده و نوعی علاقه به ماجراجویی و جستوجوگری دینی آن‌ها را به سوی گروه‌های دینی جدید سوق می‌دهد. آنها از پیش به این نتیجه رسیده بودند که جهانبینی ادیانی که در آن رشد یافته بودند ناکافی و نامناسب بوده است. با این جستوجوگری، آنان خود را بهعنوان «جست‌و‌جوگران حقیقت» بازشناختند. با این وجود، هر جستوجوگریای منجر به نوگروی نخواهد شد (Roberts, 1990: 111).

1. 1. نقطهی تحول در زنده‏گی^[۷۴]: لافلند در مطالعهاش بر روی نوگروندهگان به گروه های دینی دریافت که مواردی نظیر مهاجرت، «از دست دادن شغل»، «اخراج یا فارغالتحصیلشدن از دانش‏گاه» نقطه های تحولی هستند که بهصورت بالقوه میتوانند منجر به نوگروی شوند. از طرفی لافلند دریافت که مواردی نظیر «فروپاشی زنده‏گی زناشویی» و «بیماری» کمتر باعث بروز پیامدهای برخاسته از بروز نقطهی تحول در زنده‏گی – از جمله نوگروی دینی – میشوند. «ظاهرن برخی از انواع نقطهی تحول، نیاز به معنا و تعلق را در مردمان بر میانگیزند. با این حال، مردمانی که نقطهی تحولی در زنده‏گی نداشتهاند احتمال کمتری دارد که پذیرای دینی نو – به‌طور ویژه، گروه های غیرمتعارف [دینی] شوند» (همان: ۱۱۱).

1. 1. نزدیکشدن پیوندهای عاطفی درونکیشی^[۷۵]: در مطالعهی لافلند بر روی مونیها، تقریبن تمامی اعضا از طریق شبکه های دوستی به عضویت گروه در آمده بودند. لافلند تأکید میکند که «آنها نوگروی را از مرحلهی عاطفی و نه از مرحلهی شناختی آغاز کردهند» (Roberts, 1990: 112). بهعبارتی، نتایج مطالعهی وی در این سطح، نشانگر تقدم مرحلهی پای‌بندی عاطفی بر مرحلهی پای‌بندی اخلاقی است.

1. 1. سست شدن پیوندهای عاطفی برونکیشی^[۷۶]: بهعلت بریدن از خانواده یا اجتماع دینیِ قبلی، فرد ممکن است سطحی از انزوا، از خود بیگانهگی و تنهایی را تجربه کند و سعی میکند ارتباط عاطفی با شبکهی دوستان همکیش را جای‏گزین پیوندهای عاطفی برونکیشی کند. بهنظر میرسد «مردمانی که گروه مرجع بلاواسطهی دیگری ندارند، کمتر احتمال دارد با فرایند نوگروی مخالفت کنند» (همان: ۱۱۲). در نبود فرد یا گروهی که تفاسیر و معانی جای‏گزینی را برای فرد بهدست دهد، احتمال اینکه فرد، هرچه بیش‌تر با گروه دینی جدید درآمیزد بیش‌تر است. همچنین، در نبود گروه مرجعی دیگر، فرایند چشمپوشی و کنارهگیری از برونگروه سادهتر است (همان: ۱۱۳).

1. 1. تعاملات پُرقوام^[۷۷]. نتایج مطالعات لافلند نشان داد که برخی از مونیها صرفن بهصورت لفظی به گروه دینی متعهداند و تعهد کاملی به گروه ندارند. وضعیت هفتم، به تغلیظ پای‌بندی مردمان نسبت به گروه، از طریق کنش متقابل فشرده میان اعضا اشاره دارد. بدینسان، پای‌بندی در سطح اخلاقی بهوسیلهی مشارکت و همدلی با گروه، افزایش مییابد. هنگامی که تعاملات پرقوام، حسی از اتحاد و یگانهگی را در گروندهگان ایجاد کرد، از آن پس، آنان فعالانه به استقبال ایدهئولوژی گروه خواهند رفت. «با تلاشهای آگاهانهی مریدان جهت تقویت ایمانشان، آنان رفتهرفته ایدهئولوژی [گروه دینی] را پذیرفته، حسی از ترس آمیخته با احترام را نسبت به رهبر خواهند داشت و از ارزشهای گروه حمایت خواهند کرد» (Roberts, 1990: 113) بدینسان، فرایند نوگروی کامل گشته و پای‌بندی در هر سه سطح ابزاری، عاطفی و اخلاقی که در بحث از مدل پای‌بندی لافلند بدان اشاره رفت، تقویت خواهد شد.

نظریه‌ی لافلند تنها یکی از انواع نظریاتی است که در صدد تبیین نوگروی است که ممکن است چندان متناسب با بافت دینی ـ اجتماعی جامعه‌ی ایران نباشد. به این معنی که ممکن است فرایند نوگروی‌ای رخ دهد که یک یا چند مرحله از مراحل مشخص شده توسط لافلند در آن مغفول مانده باشد.
شکل (۲-۱) مدل نوگروی لافلند (منبع:Roberts, 1990: 112 )

۲-۲-۲-۲ پردازش مدل نوگروی دینی

گرچه طیف گستردهای از نوگروی دینی را بر حسب درجهی تغییر در باورداشتهای دینی میتوانیم داشت، اما در مقام تحلیل، دو گونهی بارز «نوگروی حاد» و «غیرحاد» را بر حسب میزان تغییر میتوان از هم بازشناخت. «نوگروی غیرحاد به معنای تغییر در باورهای دینی فرد، بدون ترک آن دین است. به‌عبارتی، تحوّل دینی فرد در درون یک نظام اعتقادی، که در آن، فرد نسبت به پاره‌ای اعتقادات خود تجدید نظر می‌کند؛ خواه در مسیر تقویت آن‌ها و خواه در مسیر تضعیف آن اعتقادات» (خضرائی، ۱۳۸۸).
نوگروی حاد نیز بهمعنی «بروز تغییر بنیادین در نظام اعتقادی و حرکت از یک نظام اعتقادی به نظام اعتقادی دیگر است» (همان). شکل تام نوگروی را برای مثال میتوان در تغییر نظام باورها و جهانبینی یک یهودی محافظهکار که به مسیحیت بنیادگرا گرویده و یا یک هندوی به اسلام گرویده، مشاهده کرد.
اما به لحاظ کاربست اولیهی نظریات موجود در زمینهی نوگرویِ دینی، از خلال «تحول در نظام باورهای فردی»، «تجربیات فردی»، «روابط اجتماعی» و «مسیرهای هویتیابی افراد» (McGuire, 1981: 61)، میتوان سه گذر عمده را فرارو نهاد. گذر نخست، گذری روانشناسانه است که بر نقش عوامل شخصیتی و فردی در بروز نوگروی دینی تأکید میکند. در این چشمانداز، عواملی نظیر بحرانهای شخصی، تجربیات دینی و مکاشفات فردی، حالات نفسانی، تحولات شناختی، تیپهای شخصیتی، سطح هوشمندی معنوی، انگیزههای فردی مبتنی بر پاداش و خسارت و… در تبیین نوگروی دینی استفاده می‌شود. دیگری، گذری جامعهشناسانه است که بر نقش جامعهپذیری دینی، شبکه های روابط، ساختارهای اجتماعی، مسیرهای هویت‌یابی دینی، تکثر ارزشی، جهانیشدن، بحران‌ها و محرومیت‌های اجتماعی و… در بروز نوگروی دینی تأکید میکنند. در هر دو این گذرها بر نقش عوامل اجتماعی و فردی تأکید می‌شود و خلاصه بیش‌تر «علت» دارند تا «دلیل». اما شکل سه‌ومی از نوگروی را می‌توان از دو حالت مذکور متمایز کرد؛ در این حالت که گذری است معرفتی، فرد می‌کوشد از طریق مداقه، تفکر، تحلیل و تحقیق در معتقدات خویش بازاندیشی کند و خلاصه بیش‌تر «دلیل» دارند تا «علت». در حالی که پارهای از نظریات، وزن بیش‌تری را به هر کدام از جنبه‌های مذکور میبخشند، به نظر میرسد در این زمینه مدلی مناسب است که بنا بر واقعیت تجربی به هرسه‌ی این جنبه ها پرتو بیافکند، بدون اینکه تأکیدی بیشازحد بر یکی از آنها روا دارد. در این پژوهش سعی شده است با عطف توجه به هر سه چشم‌انداز بالا، نقش هرکدام از عوامل فردی و اجتماعی در بروز نوگروی توضیح داده شود.

۲-۲-۳ تعریف مفهومی معنویتهای نوپدید

طی دیدگاه‌های گوناگونی که از دههی ۷۰ با ظهور و شناخت پدیدهای با عنوان «جنبشهای نوین دینی» (NRM)^[78] در جامعهشناسی آمریکا مطرح شد مباحثات زیادی بر سر تعبیر و تفسیر این پدیده به راه انداخته شد. برای برخی، ادیان و معنویتهای نوپدید نتیجهی طبیعی بسط و گسترش تغییرات دینی در عصر حاضر هستند (Eliade, 1987: 390) اما به نظر میرسد دایرهی تعابیر و تفاسیری که از معنا و اهمیت آن میشود بسیار گسترده است. اطلاق عناوینی چون «دینداریهای جدید»، «معنویتهای نوپدید»، «رفتارهای نوین دینی» «دینداری لایت» «دین کدر» و… به این گرایشها خود گواه بر فزونی این تفاسیر است.
از سال های آغازین دههی ۵۰ و تشکیل حلقه های درسی محمدجعفر مصفّا که در آن اندیشه‌های کریشنا مورتی ترویج میشد و با ترجمهی آثار کریشنامورتی در سالهای آغازین انقلاب توسط برخی مترجمان، رفته‌رفته جوانان بسیاری به «عرفانهای شرقی» اقبال کردند. از سوی دیگر، در همان سالهای آغازین دههی ۵۰ مرکزی با عنوان مرکز ایرانی مطالعهی فرهنگها تاسیس شد که در آن، آثاری از عرفان سرخپوستی به فارسی ترجمه شد. در آن زمان این آثار بسیار مورد استقبال قرار گرفتند، به طوری که از زمان آغاز ترجمه‌ی این آثار در سال ۵۴ تا سال ۵۷ این کتابها چندین بار تجدید چاپ شدند. پس از پیروزی انقلاب ۵۷ و منحلشدن مرکز ایرانی مطالعات فرهنگها، بودند مترجمانی که دست به ترجمه‌ی سایر مجلدات آثار عرفان سرخ‌پوستی (از جمله آثار دون خوان) و عرفان شرقی زدند. این آثار در ۱۵ سال اول انقلاب بسیار پرفروش گشته و تا آن زمان، دو نحلهی پرنفوذ از معنویتهای نوپدید (تعالیم کریشنامورتی و عرفان سرخپوستی) در ایران شناخته شد (ملکیان، ۱۳۹۲). بنابراین، نخستین طلیعه‌ی گرایشات معنوی نوپدید در ایران از سال‌های آغازین دههی ۵۰ به بعد، بسط و گسترش یافت.
قاطبه‌ی تعاریف موجود در باب معنویت‌های نوپدید، تحت تأثیر تجربه‌ی جوامع غربی از این پدیده شکل گرفته‌اند (ن.ک: کریسایدز، ۱۳۸۶) اما در این پژوهش سعی شده است تعریفی بومی برای معنویت‌های نوپدید ارائه شود. در این تعریف، معنویت نوپدید عبارت است از گرایش به کیفیتی متعالی و فرامادی در هستی تحت تأثیر آموزه‌های نحله‌ها، گروه‌ها و گرایش‌های غیرمادی‌ای که از دهه پنجاه شمسی به بعد در ایران رواج یافته‌اند.

۲-۳ بررسی پیشینهی تجربی پژوهش

پژوهش‌هایی که در حوزه‏ی جامعه‏شناسی دین در ایران به‏صورت تجربی انجام شده‏اند را می‏توان از منظرهای گوناگون دسته ‏بندی کرد. در برخی از این مطالعات، نتایج حاصله عمدتن دنباله‏رو ترجیحات ارزشی فرد پژوهش‏گر و آبش‏خور اعتقادات وی بوده‏اند. در این دسته از پژوهش‏ها، پژوهش‏گر برای گزاره‏‏های اعتقادی خویش اعتبار پیشینی قایل است. چنین پژوهش‌هایی به دور از هر گونه بررسی «انتقادیاندیشانه» (محدثی، ۱۳۸۸: ۳۱) صورت گرفته و اساسن نمی‏توان آن‏ها را کاوشی جامعه‏شناختی دانست. بهعنوان مثال، مژگان میرآخورلی در پژوهشی با عنوان «بررسی میزان پای‌بندی مذهبی دانش‏جویان دانش‏گاه آزاد اسلامی واحد گرمسار»، یکی از علل کاهش پای‌بندی دینی جوانان را «تقلید از فرهنگ غربی که امروزه جوامع غربی را به پوچی و بی‏هویتی و سقوط اخلاقی کشانده است و پیروی از هوی و هوس»، می‏داند (میرآخورلی، ۱۳۸۸: ۶۵). «انتقادی اندیشی یعنی وفاداری به منطق درونی جهد و کوشش فکری با هر نتیجه‏ی ممکن و محتمل … یعنی پی‏گیری کار نقادی تا انتها. بدین ترتیب انتقادی اندیشی مستلزم پذیرش نفی “بالقوه‏ی” اعتقادات خویش و دیگری است؛ نفی‏ای که ممکن است بالفعل بشود یا نشود» (محدثی، ۱۳۸۸: ۳۱).
اما بررسی و به‏کارگیری این‏گونه پژوهش‌های اعتقادیاندیشانه در بحث از پیشینه‏ی پژوهش بنابر عدم قابلیت اعتماد نتایج بهدست آمده از آن‏ها، ضرورت و فایده‏ای ندارد. بنابراین، به‏طور کلی آن‏دسته از پژوهش‌هایی به‏عنوان پیشینه‏ی تجربی در نظر گرفته و بررسی می‏شوند که در آن‏ها، پژوهش‏گر در مقام جامعه‏شناس – به عنوان کسی که از منظر علمی به پدیده‏ها از جمله دین نظر می‏کند – پای‏بند به مواضع معرفتی و روشی رشته علمی خود بوده و اجازه دهد این اصول روند مطالعه‏ی او را به پیش ببرند.
با ایجاد یک دسته ‏بندی موضوعیِ مرتبط با پژوهش حاضر، می‏توان پژوهش‌های انجام شده داخلی و خارجی را در دو طیف عمده قرار داد؛ برخی پژوهش‏گران در مطالعات خود در پی سنجش «میزان» دین‏داری مردمان مورد مطالعه بوده‏ و دین‏دارشدن یا دنیوی‏شدن آنان را هدف قرار دادهاند. دسته‏ای دیگر نیز به مطالعه‏ و گونه‏شناسی انواع سبک‏های دین‏داری پرداخته‏اند^[۷۹]. با وجود این‏که هر دو دسته راه به شناخت وضعیت دینی مردمان می‏برند، اما در این میان، صرفن آن دسته از پژوهش‌هایی برای مطالعه‏ی حاضر دارای اهمیت هستند که در لابه‏لای آن‏ها به عوامل موجد تغییر و تحول در دین‏داری مردمان نیز پرداخته شده است. چنین گزینشی مستقیمن به اهداف پژوهش حاضر باز می‏گردد که در آن، هدف نه سنجش دین‏دار شدن یا دنیوی‏شدن مردمان است و نه سنخ‏شناسی دین‏ورزی آن‏ها، بل‏که مراد، پی بردن به فهم و درک و توصیف مردمان نمونه از تحول در پای‌بندی دینی‏ آنان و رصد کردن آن‌دسته از عواملی است که چنین تحولی را موجب شده‌اند. بدون شک، در این میان، مطالعه و بررسی پژوهش‌هایی مفید فایده است که به اهداف پژوهش حاضر نزدیک‏تراند. آن‏چه در ادامه می‏آید مهم‏ترینِ این پژوهش‏هاست که به دو دسته‏ی داخلی و خارجی تقسیم شده و به ترتیب زمان انجام مطالعه، دسته ‏بندی و گزارش شده‏اند.

۲-۳-۱پژوهش‌های داخلی

«سنجش گرایش دینی دانش‏جویان روزانه دانش‏گاه تبریز و بررسی نقش یادگیری اجتماعی در آن» عنوان پژوهشی است که اسماعیل جلالی (۱۳۷۷) انجام داده است. وی در این پژوهش با بهره گرفتن از روش مطالعه‏ی پیمایشی و با بهرهگیری از ۴۵ گویه به سنجش گرایش دینی ۳۲۵ نفر از دانش‏جویان پرداخته است. مجموعهی گویه ها از طریق تحلیل عاملی به سه بعد اساسی شامل اعتقادات دینی، آمادگی رفتاری دینی و شناخت دینی دلالت میکنند و ضرایب مربوط به روایی مقیاسها برای بعد اول ۸۰%، بعد دوم ۸۵% و بعد سه‌وم ۸۶% گزارش شده است. یافته های پژوهش نشان داد که میان اعتقادات دینی و آمادگی رفتاری دینی و جنسیت تفاوت معناداری وجود دارد، به گونهای که بعد اعتقاد دینی دانش‏جویان دختر نسبت به دانش‏جویان پسر بیش‌تر است، ولی در بعد آمادگی رفتاری، نمره مردان بیش‌تر از زنان است. در ابعاد شناختی، اعتقاد دینی و رفتار دینی نتایج حاکی از وجود تفاوتی معنادار میان دانش‏جویان متاهل و مجرد و بالاتر بودن نمره‏ی دانش‏جویان متاهل در این خصوص است. تحلیلهای رگرسیونی متغیرهای مستقل مطالعه فوق با ابعاد اعتقادات دینی، نشان دهنده‏ی وجود رابطه رگرسیونی میان ابعاد اعتقاد دینی با نوع الگوی دینی، نوع دوستان، ارزیابی مردمان از اطلاعات منابع دینی، هم‌اتاقی‌های فرد، ارزیابی وی از اطلاعات خود و مذهبی بودن مادر و پدر اوست (جلالی، ۱۳۷۷).
احمد غیاثوند (۱۳۸۰) در پژوهشی با عنوان «بررسی فرایند جامعه‏پذیری دینی جوانان» که جهت أخذ درجه‏ی کارشناسی ارشد جامعه‏شناسی از دانش‏گاه تهران انجام داده است، به دنبال پاسخ‏گویی به پرسشات زیر است:

• • وضعیت و ابعاد دین‏داری میان دانش‏جویان چه‏گونه است؟

• • عوامل و منابع مؤثر بر وضعیت و ابعاد دین‏داری دانش‏جویان شامل چه مولفه‏هایی است؟

روش مورد استفاده پیمایش و ابزار گردآوری داده‏ها پرسش‏نامه می‏باشد. جمعیت آماری این پژوهش کلیه‏ی دانش‏جویان دختر و پسر مقطع کارشناسی دوره‏ی روزانه دانش‏گاه تهران در سال ۸۰ – ۱۳۷۹ است که در گروه‏های تحصیلی علوم انسانی، هنر، علوم پایه و مهندسی تحصیل می‏کنند. روش نمونه‏گیری خوشه‏ای چندمرحله‏ای و حجم نمونه ۲۶۳ نفر است. غیاثوند پس از بررسی ابعاد دین‏داری از نظر واخ، دِواس و گلاک و استارک، از مدل گلاک و استارک برای سنجش دین‏داری بهره می‏گیرد.
نتایج تحقیق نشان می‏دهد که خانواده، دانش‏گاه و دوستان تأثیر مستقیم بر جامعه‏پذیر شدن دینی دارند. هم‏چنین ۵۶ درصد از دانش‏جویان دارای دین‏داری قوی، ۲۰ درصد متوسط و ۱۹ درصد دین‏داری ضعیف دارند. در خصوص ابعاد دین‏داری، وی ۵ بعد اعتقادی، عاطفی، شناختی، پیامدی و مناسکی را مورد بررسی قرار می‏دهد که در بعد مناسک دینی، به‏ویژه مناسک جمعی دانش‏جویان پایین‏ترین نمره را أخذ می‏کنند. غیاثوند در نهایت به این نتیجه می‏رسد که در میان دانش‏جویان نوعی «بی‏شکلی دین‏ورزی» وجود دارد و این بی‏شکلی حاکی از رسوخ باورها و ارزش‏های مدرن در دین و رشد نهادها و کارگزاران دینی جدید در کنار نهادهای سنتی است (غیاثوند، ۱۳۸۰).
«مطالعه‏ی میزان و انواع دین‏داری دانش‏جویان» عنوان پژوهشی است که محمد میرسندسی (۱۳۸۳) برای أخذ درجه‏ی دکترا در دانش‏گاه تربیت مدرس انجام داده است. روش تحقیق پیمایش و ابزار گردآوری داده‏ها پرسش‏نامه است. جمعیت آماری این پژوهش را دانش‏جویان دانش‏گاه‏های سراسری شهر تهران تشکیل داده‏‏اند که از طریق نمونه‏گیری چند مرحله‏ای، تعداد ۴۱۵ نفر دانش‏جوی یازده دانش‏گاه به‏عنوان نمونه انتخاب شدند. پرسش اصلی پژوهش نیز این است که انواع دین‏داری در جامعه‏ی معاصر ایران کدام است.
میرسندسی در این پژوهش ۱۲ تقسیم‏بندی راجع به انواع دین‏داری ارائه کرده است. بر این اساس، برای دین‏داری دو سطح مرکزی و پیرامونی در نظر گرفته شده است، که در لایه‏ی مرکزی، دین‏داری مبتنی بر ابعاد اصلی دین (مناسک، باورها و تجربه‏ی دینی) و در لایه‏های پیرامونی انواع دین‏داری ایده‏ئولوژیک/ غیرایده‏ئولوژیک؛ رسمی/ غیررسمی؛ سنتی/ پویا؛ باواسطه/ بی‏واسطه (به‏علاوه میزان پیروی از روحانیت) مطرح شده است.
چارچوب نظری پژوهش با بهره گرفتن از رهیافت نظری “برگر و لاکمن” در حوزه‏ی شناخت کوشیده است انواع دین‏داری را در “واقعیت زنده‏گی روزمره” مورد تحلیل قرار دهد؛ که نکات مهم این رهیافت، طرح نظری پژوهش وی را شکل داده ‏اند و مطابق با آن، مدل تحلیلی و فرضیه ‏های پژوهش سامان یافته‏اند. بر پایه‏ی این طرح نظری “انواع دین‏داری” متغیر وابسته‏ی پژوهش است که در حالت‏های مختلف، یازده وضعیت را در بر می‏گیرد. فرضیه ‏های کلان پژوهش در پنج محور کلی به بررسی رابطه‏ی متغیر وابسته با متغیرهای «ارتباط با رسانه‏های جهانی»، «تعلق به نظام سیاسی»، «محیط دانش‏گاه»، «ارتباط با مراکز و مردمان مذهبی» و «ویژه‏گی‏های فردی» می‏پردازد، که به‏طور جزئی تشکیل ۲۹ فرضیه را داده ‏اند. مهم‏ترین نتایج تجربی تحقیق عبارتند از:
متغیرهای «تعلق به نظام سیاسی» و «مراجعه با مراکز مذهبی» بیش‌ترین رابطه‏ی معنادار مثبت را با تمام انواع دین‏داری داشته‏اند؛ میزان ارتباط با رسانه‏های جهانی با دین‏داری‏های مبتنی بر ابعاد اصلی دین رابطه منفی داشته است. میزان حضور در دانش‏گاه تنها با «دین‏داری باواسطه» (و میزان پیروی از روحانیت) رابطه‏ی منفی دارد؛ در میان متغیرهای فردی، جنسیت نشان‏دهنده‏ی تفاوت معنادار دین‏داری زنان، و بالاتر بودن میزان دین‏داری آن‏ها، نسبت به مردان است؛ و میزان تحصیلات والدین هم در مواردی رابطه‏ی معنادار با برخی از انواع دین‏داری دارد. در مجموع، این پژوهش نشان می‏دهد که نظام سیاسی بیش‌ترین تأثیر را بر شکل‏گیری تمایز میان انواع دین‏داری‏ها در میان دانش‏جویان داشته است و با توجه به پایین بودن شاخص‏های تعلق دانش‏جویان به نظام سیاسی، آن‏ها در مسیر تمایز با دین‏داری‏های مورد نظر نظام سیاسی گام برمی‏دارند (میرسندسی، ۱۳۸۳).
«بررسی سطح دین‏داری و گرایش‏های دینی دانش‏جویان، مطالعه‏ی موردی: دانش‏گاه صنعتی امیرکبیر» عنوان پژوهشی است که ابوالفضل مرشدی (۱۳۸۴) انجام داده است. این پژوهش مبتنی بر چارچوب نظری پیتر برگر است که از منظر برساختگرایی اجتماعی به تبیین وضعیت دین‏داری و گرایش‏های دینی در جوامع در حال گذار می‏پردازد. در پژوهش مذکور سطح دین‏داری و گرایش‏های دینی دانش‏جویان فنی، به‏عنوان یکی از مهم‏ترین حاملانِ آگاهی مدرن، مورد بررسی قرار گرفته و از منظر نظریِ پیتر برگر به تفسیر داده‏های مربوط به میزان دین‏داری و گرایش‏های دینی دانش‏جویان پرداخته شده است.

مارکرهای DNA در یک تقسیمبندی کلی به دو گروه مارکرهای مبتنی بر واکنش زنجیرهای پلیمراز و مارکرهای غیرمبتنی بر واکنش زنجیرهای پلیمراز تقسیم میشوند.
۱-۵-۱-۲-۲-۱- مارکرهای DNA غیرمبتنی برPCR
مارکرهای غیرمبتنی برPCR ، مارکرهایی هستند که بدون استفاده از واکنش زنجیرهای پلیمراز تولید میگردند واساس کار آنها بر پایه برش قطعات DNA ژنومی با بهره گرفتن از آنزیمهای برشی استوار میباشد.
RFLP :Restriction Fragment Lenghth Polymorphism
چندشکلی در طول قطعات حاصل از برش به وسیلهی آنزیمهای محدودگر، مهمترین مارکر گروه مارکرهای غیرمبتنی برPCR می‌باشد.
این تکنیک در اوایل دهه ۱۹۸۰ معرفی گردید، چندشکلی به وجود آمده در اثر هیدرولیز DNA به وسیله یک اندونوکلئاز محدودگر، چندشکلی پس از دو رگه شدن یک کاوشگر نشاندار شده با قطعات جدا شده روی ژل الکتروفورز و انتقال روی یک غشاء آشکار میشود(تکنیک سادرن).
۱-۵-۱-۲-۲-۲- مارکرهای DNA مبتنی برPCR
مارکرهای DNA مبتنی بر PCR مارکرهائی هستند که استفاده از آنها منوط به استفاده از محصولPCR میباشد. با بهره گرفتن از تکنیک PCR در این مارکرها، دیگر نیازی به تهیه کاوشگر و انجام هیبریداسیون آن با قطعاتی DNA ژنومی برای آشکارسازی تفاوتها نبوده و پلیمورفیسم به شیوه دیگری بررسی می‌گردد.

اساس کار در این گروه از نشانگرها بر پایه استفاده از یک توالی الیگونوکلئوتیدی به عنوان پرایمر برای تکثیر قطعه خاصی از DNA استوار می‌باشد.
از جمله مهمترین مارکرهای این گروه میتوانISSR , SSR , DAF , AFLP , RAPD را نام برد.
RAPD:Random Amplified Polymorplic DNA
DNA چندشکلی تکثیر شده تصادفی که اختصاراً رپید نامیده میشود، یکی از مارکرهای این گروه است. دراین روش قطعاتی از ژنوم نمونه های مختلف بطور تصادفی تکثیر شده و سپس قطعات تکثیر شده توسط الکتروفورز بر روی ژل آگارز از یکدیگر جدا میگردند. و برای تکثیر DNA بوسیلهPCR از یک پرایمر ۸ تا ۱۰ نوکلئوتیدی با توالی دلخواه و تصادفی استفاده میشود.
Amplified Fragment Length Poly morphism : AFLP
تفاوت طول قطعات حاصل از تکثیر که بصورت اختصاری AFLP نامیده میشود، گروه دیگری از مارکرهای مبتنی برPCR میباشد. با این روش مارکرهایی تولید میشوند که مزایای RAPD , RFLP را تواماً دارا میباشد. پایه و اساس این تکنیک که اولین بار در سال ۱۹۹۵ ارائه گردید، تکثیر انتخابی برخی قطعات از بین تمام قطعات برش یافته DNA ژنومی می‌باشد.
DAF:DNA Amplification Fingerprinting
یکی دیگر از نشانگرهای مبتنی بر PCR که از نظر اصول تکنیکی بسیار شبیه RAPD می‌باشد،DAF یا انگشت نگاری با DNA تکثیر شده می‌باشد.
SSR: Simple Sequence Repeats
ردیفهای کوتاه تکرار شونده دستهای دیگر از مارکرهای مبتنی بر PCR می‌باشند که بنام میکروساتلایتها نیز خوانده میشوند. استفاده از این تکنیک بر پایه این واقعیت است که یک سری توالیهای ساده و کوتاه دو تا پنج نوکلوتیدی به صورت تکراری در ژنوم بسیاری از موجودات یوکاریوتی وجود دارند. اساس کار مارکر SSR را که یک مارکر چنداللی و همبارز بوده و تنوع درون مکانی را نشان میدهد، تشکیل میدهند.
Inter Simple Sequence Repeats :ISSR
نشانگرهای ISSR از جمله نشانگرهای مبتنی بر PCR هستند که مزایای هر سه نشانگر SSR, AFLP,RAPD را دارا و فاقد معایبی از قبیل تکرارپذیری کم و هزینه بالا میباشد(سانتالا، ۱۹۸۸).
از این نشانگر به منظور تکثیر قطعهای از DNA بین دو ریزماهواره که در ژنوتیپ یک گونه در حالت عکس یکدیگر قرار گرفتهاند، استفاده میشود.
این نشانگر تا حدودی مشابه نشانگر RAPD میباشد با این تفاوت که در اینجا آغازگرها همان توالی ریزماهواره میباشند که در یک انتها َ۳ یا ۵َ به ۴-۲ بازپورین یا پریمیدین متصل شدهاند.
در واقع همین مسئله مزیت این نشانگر نسبت به SSR و RAPD را موجب شده است چرا که مشکل پرایمرهای تصادفی در RAPD و انجام کلونینگ و توالی یابی ناحیه متصل به ریزماهوارهها و طراحی پرایمر در SSR که بسیار دشوار و هزینهبر است را برطرف نموده است. نحوه توارث آن همانند RAPD غالب است و در نتیجه هتروزیگوسیتی را نشان نمیدهند.
همانگونه که میدانیم ریزماهوارهها اغلب غیرعملکردی هستند و استفاده از نشانگرهای SSR فقط به شناسایی ارقام یا ردهبندی گونهای محدود میشود اما نتایج آزمایشها نشان میدهد نشانگر ISSR به عنوان ابزاری مفید در نقشهیابی ژنتیکی و انگشت نگاری DNA قابل استفاده است.
ISSR نشانگر مولکولی با کاربرد آسان است که بهDNA الگوی کمی نیاز دارد. این روش دادههایی حاوی اطلاعات مفید، سریع قابل تکرار و ارزان ارائه مینماید.
۱-۶- دلایل استفاده از نشانگرهای مولکولی در زمینه گیاهان دارویی
نشانگرهای مولکولی دارای کاربرد فراوان در اصلاح گیاهان دارویی هستند. فاکتورهایی همچون خاک و شرایط آب و هوایی، بقای یک گونه خاص و همچنین محتوای ترکیب دارویی گیاه را تحت تاثیر قرار میدهند. در چنین حالاتی علاوه بر اینکه بین ژنوتیپهای مختلف یک گونه تفاوت دیده میشود از لحاظ ترکیب دارویی فعال نیز اختلاف وجود دارند.
در هنگام استفاده تجاری از گیاه دو فاکتور، کیفیت نهایی داروی استحصالی گیاه را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
تغییر محتوای یک ترکیب دارویی خاص در گیاه مورد نظر
اشتباه گرفتن یک ترکیب دارویی خاص با اثر کمتر که از گیاهان دیگر بدست آمده است به جای ترکیب دارویی اصلی که از گیاه اصلی به دست میآید.
چنین تفاوتهایی، مشکلات زیادی را در تعیین و تشخیص گیاهان دارویی خاص با بهره گرفتن از روش‌های سنتی (مرفولوژیکی و میکروسکوپی) به دنبال خواهد داشت.
بنابراین با توجه به مشکلات موجود در زمینه شناسایی گیاهان دارویی با بهره گرفتن از روش های سنتی و با توجه به پیشرفت محققین در زمینه ایجاد نشانگر DNA، استفاده از یک تکنیک نوین میتواند ابزاری قدرتمند در استفاده کارا از گونه های موثر دارویی محسوب شود.
از جمله مزایای این نشانگرها، عدم وابستگی به سن و شرایط فیزیولوژیکی و محیطی گیاهان دارویی است که این فاکتورها نقش مهم و محدود کنندهای در تولید و تکثیر گیاهان دارویی دارند. پروفیلی که از انگشت نگاری DNA یک گیاه دارویی بدست میآید، کاملاً به همان گونه اختصاص دارد که در اصلاح و تکثیر یک گونه برتر بسیار حائز اهمیت است. همچنین برای استخراج DNA به عنوان ماده آزمایشی در آزمایشات نشانگر مولکولی، علاوه بر بافت تازه، میتوان از بافت خشک نیز استفاده نمود واز این رو، شکل فیزیکی نمونه برای ارزیابی آن گونه اهمیت ندارد.
نشانگرهای مختلفی بدین منظور ایجاد شدهاند که از آن جمله میتوان به روش های مبتنی بر هیبریداسیون (مانند RFLP)، روش های مبتنی بر PCR (مانند AFLP) و روش های مبتنی بر توالییابی (مانندITS ) اشاره کرد (قاسمی دهکردی، ۱۳۸۰).
۱-۷- اهداف مشخص تحقیق
در این پژوهش اهداف ذیل دنبال میشود:
بررسی و مطالعه وقوع تنوع سوماکلونال در نمونه های حاصل از کشت بافت گیاه بارهنگ با بهره گرفتن از نشانگرهای ISSR
بررسی تاثیر نوع ریزنمونه، ترکیبات محیط کشت و تعداد واکشت بر میزان پلیمورفیسم در نمونه های گیاه بارهنگ
فصل دوم
بررسی منابع
۲-۱- بررسی مرور منابع
میرمعصومی(۲۰۰۱)، تولید موسیلاژ در کشت بارهنگ نیزهای(Plantago Lanceo lata) را مورد مطالعه قرار داد. در این مطالعه قطعات جدا کشت ریشه و دانه رستهای ده تا بیست روزه گیاه بارهنگ نیزهای، روی محیطهای کشت پایه B5, NT,MSH,MS با غلظت‌های مختلف از تنظیم کنندههای رشد کشت گردیدند. بهترین محیط کشت از نظر القاء کالوس در محیط کشت MSHI محتوی ۴/۰ میلیگرم در لیتر۲,۴-D گزارش شد. بیشترین مقدار موسیلاژ در محیط کشت MSHII محتوی۱/۰ میلیگرم در لیتر KIN تولید شد. مقدار موسیلاژ در محیطهای کشت مختلف بین ۴/۱۰ درصد تا ۷۳/۱۴ درصد وزن خشک متغیر بود. همچنین، مقدار موسیلاژ کالوس تقریباً ۳ برابر بیشتر از بذر و ۵/۱ برابر بیشتر از ریشه و برگ برآورد شد.
میرمعصومی(۱۳۷۱)، با بررسی تولید موسیلاژ در تیره بارهنگ در شرایط کشت بافت و کشت در مزرعه گزراش کرد که از نظر نقش محیط کشت در تولید موسیلاژ میتوان ۴ محیط را در نظر گرفت، بطوری که محیطهای MSH-2 تا MSH-4 بهترین گروه بوده و محیطهای B5-2، NT-1، MS-2، NT-4 و ۴-B5 ضعیفترین گروه راتشکیل میدهند. تولید موسیلاژ کالوس بارهنگ در محیط MSH-3 بالاترین است و ۵/۳۲ درصد وزن خشک کالوس را موسیلاژ خام تشکیل میدهد ، میتوان گفت در این تحقیق، تولید موسیلاژ خالص کالوس بارهنگ به حداکثر ۲۲ درصد رسیده است.
رحیمی و همکاران(۱۳۹۰)، تنوع ژنتیکی و برآورد وراثت پذیری عملکرد و موسیلاژ دانه در اکوتیپ‌های بارهنگ را مورد ارزیابی قرار دادند، نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در بین اکوتیپها تنوع معنیداری از نظر صفات مورفولوژیک و عملکرد دانه وجود دارد. ضرایب تغییرات ژنتیکی و فنوتیپی وزن موسیلاژ در یک گرم به ترتیب ۳۲/۲۰ درصد و ۸۸/۲۰ درصد برآورد گردید. نتایج همبستگی نشان داد که وزن موسیلاژ با مقدار تورم در یک گرم(۷۹/۰-= r) همبستگی منفی و با وزن هزار دانه(۶۹/۰=r) و شاخص برداشت (۶۶/۰r=) همبستگی مثبت و معنی داری داشت. همچنین، نتایج نشان داد که در بین صفات مورد بررسی ضریب تغییرات ژنتیکی و فنوتیپی برای کاتالاز بیشترین ۹۵/۴۶= CVg درصد و ۹۸/۴۷CVP= درصد برای آسکوربیک پراکسید از ۲۳/۵=CVg درصد و ۲۲/۶=CVP درصد کمترین بود. در بین صفات مورد ارزیابی کلروفیل کل بیشترین(۲۴/۹۸ درصد) و آسکوربیک پراکسید از(۷۷/۷۰ درصد) کمترین وراثتپذیری در بین صفات بیوشیمیایی را داشتند.
ابراهیمزاده و همکاران(۱۳۷۵)، در بررسی تشکیل کالوس و تولید موسیلاژ در قطعات جداکشت برگ و ریشه چهار گونه بارهنگ گزارش کردند، قطعات برگ و ریشه چهار گونه بارهنگ تخممرغیP.ovata) ( بارهنگ بزرگ (P.major) بارهنگ کلکی (P.psyllium) و بارهنگ نیزهای(P.lanceolata) در پنج محیط کشت پایه MSH, MSV , B5, NT, MS با غلظتهای هورمونی متفاوت کشت گردید و شرایط مناسب برای تشکیل کالوس مشخص شدند. بارهنگ کلکی، بیش از گونه های دیگر توانایی تشکیل کالوس از خود نشان داد و گونه های دیگر به ترتیب زیر تخم مرغی، نیزهای و بزرگ در گروه های بعدی قرار گرفتند. مناسبترین محیط برای کشت برگ و ریشه به ترتیب اندازه کالوس از بزرگ به کوچک، NT-1 برای بارهنگ کلکی (۹۷/۵ میلیمتر) NT-1 برای بارهنگ تخممرغی(۹۱/۴ میلیمتر) MSH برای بارهنگ نیزهای(۱۷/۴ میلیمتر) و B5-2 (38/2 میلیمتر) برای بارهنگ بزرگ است. مناسبترین محیط برای کالوسها حاصل از برگ و ریشه، و به ترتیب میانگین مقدار موسیلاژ از بالا به پایین MSH-3 برای بارهنگ بزرگ(۵/۲۰ درصد)، NT-3 برای بارهنگ نیزهای(۵۴/۱۲ درصد) است. بنابر این، توانایی تولید موسیلاژ در کالوس بالا بوده و از کشت در شیشه نیز میتوان برای تولید موسیلاژ استفاده نمود. بعلاوه بارهنگ کلکی با کشت در شیشه تولید بیشتری از خود نشان میدهد و به گونه های بارهنگ تخممرغی و بارهنگ بزرگ نزدیکتر میشود.
ساریهان و همکاران(۲۰۰۵)، بررسی تولید ساقه باززایی شده در (Plantago Afra L.) انجام شد. تولید ساقه باززایی شده در شرایط درون شیشهای از هیپوکوتیل و کوتیلدون کشت شده از دانه های یک هفتهایpsyllium درمحیط MS که حاوی مقادیر مختلف KIN+IBA, TDZ+IBA, BAP+IBA, BAP+NAA بود بوجود آمدند.تولید ساقه باززایی شده در بالاترین مقدار تولید از هیپوکوتیل(۱۷/۲۳) در محیط MS حاویM IBA μ۹۸/۰ وμM TDZ ۹۱/۰ مشاهده گردید.ساقه های باززایی شده در MS حاویM IBA μ ۹۸/۰- μM TDZ ۹۱/۰ و در ظرف حاوی mM NAA 22/3 بهترین ریشهزایی را دارا بودند. گیاهان ریشه‌دار به خاک منتقل شده و پس از وفق یافتن به منظور گل دادن و ایجاد دانه به گلخانه منتقل شدند.
رضوی و همکاران (۱۳۸۸)، در یک تحقیق خواص مهندسی دانه بارهنگ، در یک سطح رطوبتی تعیین گردید به طوریکه متوسط جرم هزار دانه mg 147 ومیانگین دانسیته توده، دانسیته حقیقی و درصد تخلخل به ترتیبkg/m³ ۸/۷۰۱ و kg/m³1283 و %۳/۴۵ محاسبه شد. ضریب اصطکاک استاتیک برای ۵ سطح تخته چند لایه، لاستیک، شیشه، فایبرگلاس و ورق گالوانیزه اندازه گیری شد و مقادیر میانگین آن به ترتیب ۵۱/۰، ۴۶/۰، ۳۶/۰، ۳۵/۰، ۳۳/۰ تعیین شد. زاویه ریپوز تخلیه و زاویه ریپوز پرکردن به ترتیب ۱/۳۶ و ۱/۱۸ درجه و سرعت حد M/S 86/1 به دست آمد توسط پردازش تصویر میانگین طول و عرض و سطح به ترتیب mM 9/778 و mM 8/514 و MM² ۱۰^۴ × ۶۳۴۴/۲۹و میانگین ضریب کرویت، ضریب گردی، نسبت نما به ترتیب ۹۹۶/۰ ، ۶۲/۰ و ۵۲/۱ بدست آمد.
راهنشان (۱۳۸۶)، پاسخهای فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی قطعات جداکشت چند گونه بارهنگ تحت تنش شوری Nacl را مورد مطالعه قرار دادند. وزن تر و خشک کالوس، P.ovata با افزایش غلظت نمک کاهش پیدا کرد. در گونهP.psyllium وزن تر و خشک کالوس‌ها در ۷۵ میلی مولار افزایش معنی داری را نشان داد. محتوای موسیلاژ در کالوس‌های حاصل P.ovata با افزایش شوری افزایش یافت. در کالوس‌های ریشه‌ایP.psyllium تنها در غلظتهای بالای Nacl محتوای موسیلاژ افزایش نشان داد.
اردکانی و همکاران(۱۳۸۳)، بررسی تولید و نگهداری کشت سلولی گیاه بادرنجبویه و مقایسه متابولیت‌های تولید شده در کالوس با گیاه کامل را انجام دادهاند. نتایج بدست آمده نشان داد که بیشترین درصد ترکیبات موجود در اسانس گیاه را سیترونلال، نرال، ژرانیال و بتاکاریوفیلن تشکیل میدهند. در مقابل، کالوس هیچ گونه ترکیب اسانسی تولید نکرد. اما بررسی مقدماتی روی عصاره کالوس نشان داد که سلولها، تانن تولید کردهاند.

محاسبات با بهره گرفتن از اطلاعات واقعی فرآهم شده از طریق سیستم قدرت الکتریکی جوردنیان،کمپانی توان الکتریکی جوردن انجام شده است. برای فرآهم آوردن رابطه بین تلفات توان اکتیو و اتوماتیک تپ چنجر، f(kT) = PΔ برای پیش ­بینی و بهینه­سازی مقدماتی تاثیر عملیات کنترلی سیستم قدرت. اطلاعات آموزشی اولیه شبکه عصبی از سیستم قدرت جمع­آوری شده و با تجهیزات اندازه ­گیری آغاز می­ شود. مقادیر وزن­ها و پایه مقادیر خروجی با مقادیر مطلوب خطای کل در تمام حالات مقایسه می­شوند که از مدل تقریب زده شده کمتر بود. تحقیقات نشان می­دهد که به وسیله کنترل توان راکتیو و بهینه­سازی زمان واقعی ولتاژ می­توان به حداقل تلفات توان در شبکه ­های توزیع الکتریکی با بهره گرفتن از شبکه ­های عصبی مصنوعی دست یافت. همچنین شبکه ­های عصبی مصنوعی می­توانند به طور موفقیت آمیز خطاها و نویزهای برخاسته از شیوه خطی­سازی بازگشتی را کمینه کنند. تاثیر قدرت راکتیو تزریقی روی تلفات توان اکتیو و همچنین تلفات قدرت روی نسبت تبدیل با بهره گرفتن از ANN الگوریتم آموزشی پس انتشار خطا مورد تحقیق قرار گرفت و با مدل بازگشتی مورد مقایسه قرار گرفت. بعلاوه، تاثیرات همزمان نسبت تبدیل و توان راکتیو تزریقی روی تلفات توان اکتیو تایید شده است. مطابق با نتایج بهینه بدست آمده، توصیه برای بهبود عملکرد سیستم قدرت معرفی می­ شود. محدودیت­های تنظیمی فرایند بهینه­سازی مورد توجه قرار گرفته و تجاوز نشده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۳-۳- بهینه سازی تلفات در شبکه توزیع با بهره گرفتن از الگوریتم مصنوعی کولونی زنبور عسل
در این مقاله، یک الگوریتم جدید که کولونی زنبور عسل نامیده می­ شود برای جایابی خازن در نقاط منتخب با تابع هدف کاهش تلفات توان در سیستم توزیع پیشنهاد شد. این شیوه از رفتار هوشمندانه جست و جوی غذا توسط دسته زنبور عسل الهام گرفته است. هدف جایابی خازن در سیستم توزیع کمینه­سازی هزینه سالیانه سیستم با توجه به محدودیت­های عملیات خاص و الگوی بار شبکه است. برای سادگی، هزینه نگهداری و بهره ­برداری خازن­های نصب شده در سیستم توزیع در نظر گرفته نمی­ شود. سیستم سه فازه متعادل فرض شده است و بارها غیرمتغیر با زمان فرض می­ شود. به لحاظ ریاضیاتی، تابع هدف مسئله مطابق رابطه (۳-۱۲) توصیف می­ شود:
(۳-۱۲)
که COST هزینه تلفات توان و نصب خازن را شامل می­ شود که در آینده بحث خواهد شد. تابع جریمه با λ در نظر گرفته می­ شود. مجذور مجموع تجاوز از محدودیت ولتاژ با نمایش شده است. به هر حال، تابع جریمه ویژگیهای زیر را ارضاء می­ کند: (۱) اگر تجاوز از محدودیت ولتاژ نداشته باشیم، ۰) = λ) (۲) اگر تجاوز از محدودیت باشد، جریمه قابل توجهی تحمیل می­ شود بدلیل آنکه تابع هدف به سمت مقادر غیر مطلوب حرکت می­ کند. دامنه ولتاژ در هر باس باید در محدوده مجاز حفظ شود و مطابق رابطه (۳-۱۳) بیان می­ شود. که دامنه ولتاژ باس K، ماکزیمم و مینیمم ولتاژ مجاز بترتیب با Vmax و Vmin نمایش شده است. تلفات توان هر خط که باس K را به ۱+ K وصل می­ کند را می­توان طبق رابطه (۳-۱۴) محاسبه نمود. کل تلفات توان در تمام فیدرها، ممکن با جمع تلفات تمام خطوط بخش آن فیدر مطابق رابطه (۳-۱۵) محاسبه شود. با توجه به خازن­های واقعی، تعداد معین با اندازه استاندارد وجود دارد که مضرب صحیحی از کمترین اندازه است. هزینه بر کیلووار از یک اندازه با اندازه دیگر تغییر می­ کند. در حالت کلی، خازن­ها بزرگ مقیاس قیمت واحد پایین­تری دارند. اندازه خازن در دسترس معمولا طبق رابطه (۳-۱۶) محدود می­ شود.
(۳-۱۳)
(۳-۱۴)
(۳-۱۵)
(۳-۱۶)
که L یک ضریب صحیح است. بنابراین، برای هر مکان نصب، L اندازه خازن دسترس پذیر است. هزینه نصب سالیانه معین برای هر باس جبران شده، هزینه کل بواسطه جایگذاری خازن و تغییرات تلفات توان بوسیله فرمول (۳-۱۷) محاسبه می­ شود. که n تعداد مکانهای منتخب برای نصب خازن، Kp هزینه سالیانه معادل بر واحد تلفات توان، Kcf هزینه ثابت برای جایگذاری خازن هستند. که Kk هزینه سالیانه نصب خازن، جبران سازی راکتیو طبق رابطه (۳-۱۸) محدود می­ شود. که و بترتیب توان­های راکتیو خازنی و سلفی در باس K هستند.
(۳-۱۷)
(۳-۱۸)
در الگوریتم کولونی زنبور عسل، کولونی زنبور عسل به سه دسته تقسیم می­شوند: که شامل زنبورهای عسل کارگر، زنبورهای عسل پیشاهنگ (اکتشاف­گر) و نگهبان است. زنبور عسلی که در ناحیه رقص برای گرفتن تصمیم درباره انتخاب یک منبع غذا انتظار می­کشد، زنبور عسل نگهبان نامیده می­ شود و زنبور عسلی که به منبع غذای از پیش یافته شده می­روند یک زنبور عسل کارگر نامیده می­ شود. زنبور عسلی که جستجوی تصادفی را انجام می­دهد، یک زنبور عسل پیش آهنگ (اکتشاف­­ گر) نامیده می­ شود. در الگوریتم کولونی زنبور عسل ABC ، نیمه اول کولونی زنبورهای عسل کارگر مصنوعی را شامل می­ شود و نیمه دیگر زنبورهای عسل پیشاهنگ را می­سازند. برای هر منبع غذا، فقط یک زنبور کارگر وجود دارد. به عبارت دیگر، تعداد زنبورهای عسل کارگر برابر تعداد منابع غذا اطراف کندو است. زنبور عسل کارگری که منبع غذای آن بوسیله زنبورهای عسل کارگر و نگهبان دیگر تخلیه می­ شود، زنبور عسل پیشاهنگ نامیده می­ شود. در الگوریتم کولونی زنبور عسل، هر سیکل جستجو سه مرحله را شامل می­ شود: گسیل زنبورهای عسل کارگر به منابع غذا و سپس اندازه ­گیری مقادیر شهد (شهد گل)، انتخاب منابع غذایی بوسیله زنبورهای عسل نگهبان بعد تقسیم اطلاعات زنبورهای عسل کارگر و تعیین مقدار شهد غذاها; تعیین زنبورهای عسل پیش آهنگ و سپس گسیل آنها به منابع غذای موجود می باشد. در مرحله آغازین، یک مجموعه از موقعیت­های منابع غذایی به طور تصادفی بوسیله زنبورها انتخاب می­ شود و مقادیر شهد تعیین می­ شود. این زنبورها به کندو بازمی­گردند و اطلاعات شهد منابع را با زنبورهای منتظر در ناحیه رقص (اجتماعات) کندو به اشتراک می­گذارند. در مرحله دوم، بعد به اشتراک گذاشتن اطلاعات، همه زنبورهای عسل کارگر به ناحیه شناسایی شده منبع غذا بوسیله او در سیکل قبلی می­روند چون آن منبع در حافظه آنها باقیمانده است و سپس یک منبع غذایی جدید با بهره گرفتن از اطلاعات ویژه در همسایگی مکان موجود انتخاب می­گردد. در مرحله سوم، یک زنبور عسل نگهبان یک ناحیه منبع غذا را با توجه به اطلاعات شهد توزیع شده بوسیله زنبورهای عسل کارگر در ناحیه رقص (اجتماعات) پیشنهاد می­دهد. از آنجایی که مقدار شهد یک منبع غذا افزایش می­یابد، احتمال اینکه آن منبع غذایی توسط یک زنبور نگهبان انتخاب شود به تناسب افزایش می­یابد. بنابراین، رفت و آمد زنبورهای عسل کارگر، زنبورهای کارگر جدید را به همراه زنبورهای عسل پیشاهنگ افزایش می­دهد. بعد از رسیدن در ناحیه انتخابی، او یک منبع غذایی جدید در همسایگی آن موجود در حافظه با توجه به اطلاعات ویژه انتخاب می­ کند. اطلاعات ویژه بر اساس مقایسه موقعیت منبع غذایی است. وقتی شهد یک منبع غذایی توسط زنبورها تخلیه شد و محل متروکه شد یک منبع غذایی جدید به طور تصادفی بوسیله زنبور عسل پیش آهنگ تعیین می­ شود و با محل متروکه قبلی جایگزین می­ شود. در مدل ما، در هر سیکل برای اغلب اوقات یک پیش آهنگ برای جستجوی منبع غذایی جدید به اطراف می­رود و تعداد زنبورهای عسل کارگر و پیشاهنگ برابر بوده است. احتمال Pi انتخاب یک منبع غذایی i با بهره گرفتن از عبارت زیر تعیین می­ شود:
(۳-۱۹)
که یک برازش از حل ارائه شده بوسیله منبع غذایی iام است و تعداد کل منابع غذایی است. به طور واضح، با این طرح منابع غذایی خوب نسبت به منابع غذایی بد به تعداد زنبور پیشاهنگ بیشتری خواهند رسید. بعد از اینکه همه پیش آهنگ­ها منابع غذایی خودشان را انتخاب کردند، هر یک از آنها یک منبع غذایی را در همسایگی آن تعیین می­ کند و برازش آن را محاسبه می­ کند. بهترین منابع غذایی میان همه منابع غذایی همسایه بوسیله پیش آهنگ متناظر با منبع غذایی ویژه i و منبع غذایی خودش، مکان جدید منبع غذایی i خواهد بود. اگر حل ارائه شده بوسیله یک منبع غذایی ویژه برای تعداد تکرار معین از پیش تعیین شده­ای بهبود نیابد سپس آن منبع غذایی توسط زنبورهای عسل کارگر مربوطه متروکه می­ شود و آن یک زنبور پیش آهنگ می­ شود برای مثال، آن برای منبع جدید غذایی به طور تصادفی جستجو خواهد کرد. این معادل با نسبت دهی منبع غذایی تولیدی تصادفی (حل) به این پیش­آهنگ (زنبور اکتشاف­گر) و تغییر وضعیتش دوباره از زنبور پیش­آهنگ به زنبور عسل کارگر است. بعد از اینکه مکان جدید هر منبع غذایی تعیین می­ شود، تکرار بعدی الگوریتم کولونی زنبور عسل آغاز می­ شود. کل فرایند دوباره و دوباره تکرار می­ شود تا شرایط پایان ارضاء شود. الگوریتم کولونی زنبور عسل به صورت زیر خلاصه می­ شود:
اطلاعات ورودی را بخوانید و فرایند MNC را آغاز کنید.
جمعیت اولیه را تشکیل دهید، .
مقدار برازش برای هر زنبور کارگر را با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه کنید.
عدد سیکل را مقداردهی اولیه کنید. (cycle =1).
جمعیت جدید را تولید کنید (حل) Vij در همسایگی Xij برای زنبورهای کارگر با بهره گرفتن از معادله ۹ و آنها را ارزیابی کنید.
فرایند انتخاب حریصانه بین Xi و Vi را بکار بگیرید.
مقادیر احتمالی Pi را برای جوابهای Xi به منظور سنجش مقادیر برازش آنها با بهره گرفتن از معادله ۸ محاسبه کنید.
جمعیت جدید Vi را برای زنبورهای عسل نگهبان از طریق جمعیت Xi تولید کنید. بر اساس احتمال Pi انتخاب شود با بکارگیری فرایند انتخاب روت ویل و سپس آنها را ارزیابی کنید.
فرایند انتخاب حریصانه را برای زنبورهای عسل نگهبان بین Xi و Vi بکار بگیرید.
جواب­های ترک شده را تعیین کنید، اگر موجودند، و آن را بوسیله جواب تولید شده تصادفی جدید Xi برای زنبورهای عسل اکتشاف­گر با بهره گرفتن از معادلات زیر جایگزین نمایید:
بهترین جوابی که تا کنون بدست آمده را به خاطر بسپارید.
(cycle = cycle + 1)
اگر MIC > cycle ، به مرحله ۵ بروید و در غیر این صورت به مرحله ۱۴٫
پایان.
در کار فعلی، یک الگوریتم کولونی زنبور عسل مبتنی بر جمعیت جدید برای حل مسئله جایابی بهینه خازن در شبکه توزیع ارائه شده است. شبیه­سازیها بر روی یک سیستم ۶۹ باسه نمونه انجام شده است و نتایج بار روش دیگر مبتنی بر جمعیت اجتماع گروه ذرات مقایسه شده است. نتایج فرآهم شده توسط این روش پیشنهادی به لحاظ کیفیت حل و راندمان محاسباتی بهتر از روش های دیگر معمول است. مزیت اصلی الگوریتم ABC این است که به طور مشابه با الگوریتم ژنتیک، ارزیابی دیفرانسیلی و دیگر الگوریتم­های ارزیابی به پارامترهای خارجی نظیر نرخ تقاطع و جهش و غیره … نیاز ندارد. مزایای دیگر این است که قابلیت جستجوی کلی (گلوبال) در این الگوریتم با معرفی مکانیزم تولید منبع همسایه که مشابه فرایند جهش در الگوریتم ژنتیک است، وجود دارد.
۳-۳-۴- روش مبتنی بر الگوریتم جدید کولونی مورچگان برای جایابی و مقداردهی بهینه خازن در سیستمهای توزیع
خازن­های موازی در شبکه ­های توزیع به منظور هدف­های مختلفی نظیر، کاهش تلفات قدرت، بهبود پروفیل ولتاژ در طول فیدر و افزایش ماکزیمم توان انتقالی در کابل­ها و ترانسفورماتورها استفاده می­شوند. برای کاهش تلفات توان، خازن­های شنت که به طور گسترده در شبکه توزیع نصب می­شوند برای جبرانسازی توان راکتیو استفاده می­شوند. به هر حال، نصب خازنهای شنت در شبکه توزیع نیازمند توجه به مکان و مقدار مناسب آنها است. بنابراین، جایابی خازن در شبکه توزیع بسیار با اهمیت می­ شود زیرا، ماکزیمم ذخیره انرژی الکتریکی بواسطه کاهش تلفات توان از طریق نصب مناسب خازن­های موازی در حالیکه هزینه خازن شنت کمینه شود، اتفاق می­افتد. در این مطالعه، ما مسئله جایابی خازن را با بهره گرفتن از ترکیب الگوریتم کولونی مورچگان با روش پخش بار جاروب رفت و بازگشتی حل می­نماییم. این شیوه پخش بار برای سیستمهای توزیع شعاعی مناسب است و برای افزایش سرعت محاسبات بدون ایجاد مشکل در امر همگرایی به جواب مسئله موثر است. الگوریتم مورچگان از رفتار مورچگان در طبیعت الهام گرفته که آنها می­توانند کوتاه­ترین مسیر را از خانه تا غذا پیدا کنند. زیست شناسان فهمیدند که مورچگان قابلیت تولید آزمایشی فرومون به نحوی که بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و اطلاعات مسیر را انتقال دهند، دارند. ابتدا، یک گروه از مورچه­ها جستجوی تصادفی اولیه را انجام می­ دهند و چگالی ثابتی از فرومون آزمایشی در زمان حرکت می­سازند. به عنوان یک نتیجه، چگالی فرومون آزمایشی در کوتاه­ترین مسیر به طور چشمگیر افزایش می­یابد و این برای جستجوهای بعدی مفید خواهد بود. این فرومون تولیدی منجر به یافتن کوتاه­ترین مسیر از خانه به غذا خواهد شد. در الگوریتم کولونی مورچگان، توزیع احتمالی حرکت تعریف می­ شود که برابر با ۰ است برای تمامی حرکات که در تبیو لیست مورچه K غیر ممکن هستند. لیست شامل تمامی حرکاتی که برای مورچه­های K در حال آغاز از وضعیت i غیرممکن هستند، در غیر این صورت، احتمال با بهره گرفتن از رابطه (۳-۲۰) محاسبه می­ شود:
(۳-۲۰)
که ijη تمایل به حرکت، Tij سطح فرومون تولیدی مسیر حرکت، α و β پارامترهای تعریفی توسط کاربر هستند. الگوریتم چگالی فرومون تولیدی را بعد آغاز جستجوی تصادفی و ارسال اولین گروه از مورچگان به روز رسانی می­ کند. معادلات به روز رسانی فرومون­های تولیدی از رابطه (۳-۲۱) تعیین می­ شود.
(۳-۲۱)
که m تعداد مورچه­ها و ρ یک پارامتر تعریفی توسط کاربر است که بعنوان ضریب تبخیر نامیده می­ شود و مجموع مشارکت همه مورچه­ها که برای ساختن این حل استفاده شده ­اند را نمایش می­ دهند. مقدار فرومون تولیدی بر روی (ij) توسط مورچه k، که توسط رابطه (۳-۲۲) قابل محاسبه است:
(۳-۲۲)
که Q یک پارامتر ثابت و Fk تابع هدف تولید شده توسط kامین مورچه است. در بکارگیری الگوریتم مورچگان برای حل مسئله جایابی خازن، تابع هدف یافتن مکان و مقدار بهینه خازن­های موازی در سیستم توزیع شعاعی است به طوری که ذخیره انرژی الکتریکی بواسطه کاهش تلفات توان حداکثر شود. برای حل مسئله جایابی بهینه خازن ما طبق رابطه (۳-۲۳) خواهیم داشت:
(۳-۲۳)
بهترین جایابی خازن در باسهای شبکه توزیع بوسیله الگوریتم بهینه­سازی کولونی مورچگان تعیین می­ شود درحالیکه به بیشترین کاهش در تلفات توان منجر می­ شود. اینجا، پخش بار جاروب رفت و بازگشتی برای محاسبه تلفات توان بکار گرفته شده است. فلوچارت نمایش شده در شکل (۱) نحوه حل مسئله جایابی خازن با بهره گرفتن از روش کولونی مورچگان را نشان می­دهد.

شکل ۳-۵ : شیوه حل مسئله جایابی خازن با بهره گرفتن از الگوریتم کولونی مورچگان
در این مطالعه، عملکرد الگوریتم کولونی مورچگان در حل مسئله جایابی خازن بر روی یک سیستم ۹ باسه ارزیابی می­ شود. از آنجاییکه تعداد باسها ۹ است، مورچه­ها باید بین خازنها انتقال یابند و مکان بهینه خازنهای ثابت را پیدا نمایند. از نتایج، می­توان دید که شناسایی مکان­های بهینه خازنها بوسیله روش پیشنهادی الگوریتم کولونی مورچگان بیشتر از دیگر روشها هستند. به هر حال، تلفات توان و هزینه کل توسط روش الگوریتم بهینه­سازی کولونی مورچگان در مقایسه با دیگر روش های بهینه­سازی به شدت کاهش می­یابد.
۳-۳-۵- بهینه­سازی توان راکتیو با بهره گرفتن از الگوریتم هوشمند اجتماع ذرات کوانتمی
مسئله کنترل یک سیستم قدرت وظیفه ساده­ای نیست، آن با محدودیت­های گوناگونی مواجه می­باشد. ریسک مسائل ناپایداری ولتاژ بواسطه شرایط پراسترس بهره ­برداری که از افزایش تقاضای بار و دیگر محدودیت شبکه سیستم قدرت ناشی می­ شود، وجود دارد. نیازمندی اصلی بهینه­سازی توان راکتیو و کنترل ولتاژ بهبود پایداری ولتاژ در سیستم و کمینه­سازی تلفات است. کنترل سیستمهای قدرت از طریق تعدادی تجهیزات کنترلی ولتاژ نظیر ژنراتورها، ترانسفورماتورهای تپ چنجردار، خازن/راکتور موازی، کندانسور سنکرون و جبرانسازهای استاتیک توان راکتیو و غیره … فرآهم می­ شود. بوسیله تغییر بار یا ساختار شبکه، کنترل زمان واقعی این تجهیزات مشکلات را افزایش خواهد داد. روش PSO متداول می ­تواند تنها کنترل­های پیوسته را اداره نماید. الگوریتم QPSO به سادگی می ­تواند برای کنترل­های گسسته نیز بسط و توسعه داده شود. این مقاله الگوریتم QPSO و کاربرد آن را برای حل مسئله بهینه­سازی توان راکتیو با توجه به هر دو نوع کنترل­های پیوسته و گسسته توصیف می­ کند. هدف اولیه بهینه­سازی توان راکتیو کاهش تلفات توان سیستم و فرآهم آوردن تنظیمات مختلف کنترلی و دیگر اهداف مشابه است. تلفات توان اکتیو یک تابع غیر خطی از ولتاژ باسها و زوایای فاز متناظر با آنها است. آن تابعی از متغیرهای کنترلی سیستم می­باشد، که در آن تعداد خطوط شبکه مطابق معادله (۳-۲۴) بوسیله اندیس K نمایش می­ شود. تابع بالا برای کمینه­سازی محدودیت­های مختلفی مطابق معادلات (۳-۲۴) الی (۳-۲۷) را شامل می­ شود.
(۳-۲۴)
(۳-۲۵)
(۳-۲۶)
(۳-۲۷)
اینجا n تعداد کل باسها، ng و nc بترتیب تعداد ژنراتور و منابع راکتیو هستند، nt تعداد تپ چنجرها است. فلوی توان در معادلات (۳-۲۵) و (۳-۲۶) به عنوان معادلات تساوی استفاده شده ­اند، معادلات (۴) محدودیت­های نصب منابع توان راکتیو، محدودیت­های تولید راکتیو، تنظیمات ولتاژ باس به عنوان محدودیت­های نامساوی استفاده می­شوند. بهینه­سازی اجتماع ذرات یکی از تکنیک­های محاسباتی برای حل مسئله بهینه­سازی توان راکتیو است. آن بر اساس رفتار اجتماعی ارگان­ها نظیر گروه ماهی و غیره.. است. یک دسته از پرندگان تابع هدف خود را دارند. هر ذره بهترین مقدار خود را (Pbest) و موقعیتش در فضای XY می­شناسد. هر ذره بهترین مقدار در گروهش را با عنوان gbest می­شناسد. بر اساس سرعت و فاصله بین بهترین مقادیر (Pbest , gbest)، موقعیت آنها می ­تواند حاصل شده یا تصحیح شود. سرعت هر ذره اصلاحات آن را نمایش می­دهد. سرعت با توجه به معادلات (۳-۲۸) تصحیح می­ شود:
(۳-۲۸)

۴۰-شیرمحمدی، حمید، عامل انسانی در معضلات ترافیکی و راهکارهای کاهش تخلفات ترافیکی. اولین همایش ترافیک شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسکان. اصفهان، ۱۳۸۵.
۴۱-حق شناس، حسن و حسینی، ماریه و جمشیدی معصومه و عزیزی حمیدرضا، رابطه بین ویژگی های شخصیتی و رفتار رانندگی در شهر شیراز، مجله پژوهشی حکیم، دوره یازدهم، شماره سوم، ۱۳۸۷.
۴۲-اسماعیلی،علیرضا، ،نقش قانون­ها و مجازاتهای بازدارنده در کاهش حوادث رانندگی،روزنامه سلامت،۲۱ شهریور۱۳۸۹.
۴۳-روشندلی، محمدرضا، ده سال حمل‌ و نقل جاده‌ای از نگاه آمار، ماهنامه صنعت حمل و نقل، شماره ۲۷۰، ۱۳۸۶.
۴۴-فاجعه‌ای به وسعت یک جنگ، روزنامه جوان، تصادفات رانندگی؛ ، ۲۳ آبان، ۱۳۸۷.
۴۵-مرکز آمار ایران, سالنامه آماری ۱۳۷۹.
۴۶- نقوی، محسن، سیمای مرگ و میر در ۱۸ استان کشور در سال ۱۳۸۰، معاونت سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، ۱۳۸۲
۴۷- نقوی، محسن، سیمای مرگ و میر در ۲۳ استان کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۳۸۳، صفحه ۱۲۵-۱۰۲
۴۸-یاوری، پروین و ابدی، علیرضا و محرابی، یداله، اپیدمیولوژی علل مرگ و میر و روند تغییرات آن در سال­های ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۰ در ایران، مجله پژوهشی حکیم، دوره ششم، شماره سوم، ۱۳۸۲.
۴۹-راسخ، عبدالرحمان و منصوری، بهزاد، مطالعه مرگ و میر ناشی از بروز حوادث و سوانح غیر عمد در استان خوزستان در سال­های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴، مجله علمی پزشکی قانونی، دوره ۱۴ ، شماره ۴، ۱۳۸۷.
۵۰-باقیانی مقدم، م و حلوانی، غ و احرامپوش، م، بررسی تیپ شخصیتی و وضعیت حادثه در موتور سواران حادثه دیده شهرستان یزد سال ۱۳۸۳، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره شانزدهم شماره ۵١، ۱۳۸۵.
۵۱-اسماعیلی، علیرضا، فرهنگ صحیح رانندگی را بیاموزید، جام جم آنلاین، شنبه ۲۴ مهر، ۱۳۸۹.
۵۲- شومیکر،مدیولی،کم توجهی به نقش جاده در تصادفات کشور، روزنامه خراسان،شماره۱۸۵۵۰،سه‌شنبه۲۱آبان ۱۳۹۲
۵۳-محمدی، فریبرز، کم توجهی به نقش جاده در تصادفات کشور،روزنامه خراسان،شماره ۱۸۵۵۰، سه‌شنبه۲۱آبان۱۳۹۲
۵۴-حبیبی نوخندان، مجید، مطالعه توزیع مکانی و زمانی بارش و اثرات آن بر ایمنی حمل ونقل جاده ای در ایران، پژوهشنامه حمل و نقل، سال ششم، شماره دوم، ۱۳۸۸، صفحه ۱۹۲-۱۸۵
۵۵-دالایی، حمیده، نقش دانش اقلیم شناسی در صنعت حمل و نقل جاده ای، ماهنامه راه ابریشم، سال پانزدهم، شماره ۱۰۹، ۱۳۸۹، صفحه۴۳-۴۰
۵۶-شایان مهر، علیرضا، دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، انتشارات کیهان، ۱۳۷۷.
۵۷-عبدالرحمانی، رضا، نقش خانواده در آموزش فرهنگ ترافیک به فرزندان، نشریه آموزش علوم اجتماعی، شماره ۴، دوره هشتم، ۱۳۸۴.
۵۸-افروز، غلامعلی، روان­شناسی رانندگی، ویژگی های شخصیت و رانندگی تهاجمی، سومین کنفرانس منطقه ای مدیریت ترافیک، ۱۳۸۵.
۵۹-روحانی، احمد، راهکارهای توسعه رفتار امن کاربران ترافیک در ایران، اولین کنفرانس بین المللی حوادث رانندگی و جاده ای، ۱۳۸۴.
۶۰-مهماندوست، مریم، هزینه های سنگین تصادفات جاده­ای، روزنامه رسالت، شماره ۷۷۹۸، شنبه ۳۱ فروردین، ۱۳۹۲.
۶۱-هزینه های تصادفات ترافیکی در ایران، پروژه تحقیقاتی پژوهشکده حمل و نقل، ۱۳۸۸.
۶۲-سالنامه آماری سازمان پزشکی قانونی، سال­های ۷۹-۱۳۸۸، ۱۳۸۹
۶۳-محمدفام، ایرج و قاضی زاده، احمد، بررسی اپیدمیولوژیک حوادث رانندگی منجر به مرگ در استان تهران در سال ۱۳۷۸، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، سال ششم، شماره ۲۴، بهار، ۱۳۸۱، صفحات۴۰-۳۵.
۶۴-جلیلی قاضی زاده، مرتضی و قاسمی نوقابی، مسعود و احمدی، محمد و عطاران، حمیدرضا، بررسی تاثیر عوامل انسانی بر میزان خستگی و خواب آلودگی رانندگان وسایل نقلیه سنگین با بهره گرفتن از مدل رگرسیونی، اولین کنفرانس ملی تصادفات و سوانح جاده ای و ریلی ایران، زنجان، آذر ۱۳۸۸.
۶۵-نقوی، محسن، سیمای مرگ و میر در ۱۸ استان کشور در سال ۱۳۸۰، معاونت سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، ۱۳۸۲.
۶۶-عامری، محمود، فرهنگ سازی، شروعی برای کاهش سوانح رانندگی، خبرگزاری ایرنا، ۱۶ فروردین، ۱۳۸۹.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۶۷- برآورد هزینه‌های تصادف‌های درون‌شهری و برون‌شهری در راه‌های ایران از ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۶، پژوهشکده حمل و نقل، ۱۳۸۷.
۶۸-آیتی، اسماعیل، هزینه تصادفات (تئوری و کاربرد)، وزارت راه و ترابری، پژوهشکده حمل و نقل، ۱۳۸۸.
۶۹-کاظمی، مجتبی و خوشبخت، میرزاعلی، باقری، سید رامتین و حسین نژاد، عزیز، مقایسه میزان هدر رفت تولید ناخالص ملی در تصادفات جاده ای، فصلنامه راهور، شماره ۲۰، ا۱۳۹۱، صفحات ۱۰۹ تا ۱۲۹.
۷۰-کاظمی، مجتبی و خوشبخت، میرزاعلی و حسن پور، شهاب، باقری، سید رامتین، تحلیل و ارزیابی نرخ سرانه های تصادفات ترافیکی ایران و جهان، سومین همایش ملی ایمنی و ترافیک، هتل المپیک، تهران، ۱۹ اردیبهشت، ۱۳۹۱،
۷۱- راهبرد ملی ایمنی راه های ایران، دبیرخانه کمیسیون ایمنی راه های کشور، دفتر مطالعات فناوری و ایمنی، وزارت راه و ترابری، ۱۳۹۰، صفحات ۱- ۷۰ .
۷۲-آیتی, اسماعیل، هزینه تصادف ترافیکی ایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، پاییز، ۱۳۸۱.
۷۳-آیتی، اسماعیل، برآورد هزینه تصادفات ترافیکی راه­های ایران و نرم افزار مربوطه، پژوهشکده حمل ونقل، ۱۳۸۳.
۷۴-رضایی، ستار و اکبری ساری، علی و عرب، محمد و قاسم پور، سامان، برآورد بار اقتصادی تصادفات جاده ای در استان تهران، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۱۳۸۸.
۷۵-اسماعیلی،علیرضا، ،نقش قانون­ها و مجازاتهای بازدارنده در کاهش حوادث رانندگی،روزنامه سلامت،۲۱شهریور ۱۳۸۹.
۷۶- قربانی،علیرضا و نبوی­فرد،حسین و خوشحال،محمود و حسینی،حمید،هزینه­ های تحمیل شده بر اثر مرگ ­ومیر ناشی از حوادث ترافیکی (مطالعه: شهرستان سبزوار)، فصلنامه مطالعات مدیریت ترافیک،شماره ۲۰، بهار۱۳۹۰، صفحه ۵۸-۴۹.
۷۷-رضایی، آرش، جامعه شناسی وضعیت رانندگی در شهرهای ایران، سایت جوان امروز، ۹ مهر ۱۳۸۸.
۷۸-روزنامه ایران، ۵۲ هزار میلیارد تومان هزینه تصادفات جاده ای کشور، شماره ۵۵۰۵- ۱۶آبان، ۱۳۹۲، صفحه ۶.
۷۹-اسماعیلی، علیرضا، حوادث رانندگی در ایران به صورت یک مشکل جدید سلامت،خبرنامه امین نیوز،۹شهریور ۱۳۹۳‌.
۸۰-کریم زادگان، حسن، هزینه های خارجی حمل و نقل زمینی (شناسایی و بررسی)، پژوهشکده حمل و نقل، ۱۳۸۹.
۸۱-برآورد هزینه تصادفات ترافیکی راه­های ایران و ارائه نرم افزار مربوطه، پژوهشکده حمل ونقل راه و ترابری، ۱۳۸۵.
۸۲-

۲-۴-۱-دورنمای کلی اشعار دوره سلطنت رضاشاه پهلوی
رضا خان که در سال ۱۳۰۴ فرمانده کل قوا گشته بود،در اردیبهشت سال بعد(۱۳۰۵) تاجگذاری کرد و تخت سلطنت رسما” به او واگذار شد و این سرآغاز یک دوره خفقان شانزده ساله برای جامعه سیاسی و ادبی بود، شخصی که برای استحکام پایه های دیکتاتوری خود به نزدیک ترین افراد و حامیان خود رحم نکرد چگونه می توانست صداهای مخالف به خصوص شاعران مخالف پرداز را بشنود؟وی در راه اثبات استبداد خود هرکس را که لازم بود قربانی می ساخت، اعدام سردار اسعد و تیمور تاش و زندانی کردنی داور که از حامیان او بودند دلیل روشنی بر این ادعا است، تعطیلی اکثر مطبوعات مخالف، تصویب قانون منع فعالیت های اشتراکی، اجبار در تغییر وضع پوشاک مرد و زن و … همه و همه نشان می دهد که رضا شاه جامعه ای می خواست که یک دست مطیع و فرمانبردار اوامرش باشد در چنین شرایطی «آزادی قلم مقوله ای فراموش شده بود سانسور از مقالات گذشته حتی به کلمات تسرّی یافته بود، مثلا” قدغن شده بود کلمه ((کارگر)) نوشته نشود،باید به جای آن((عمله)) نوشته می شد…کار سانسور به آنجا کشیده شد که وقتی یکی از مأمورین سانسور، در یکی از روزنامه ها مصرع معروف (( رضا به داده بده وزجبین گره بگشا)) را می بیند فورا” به مدیر روزنامه تعرض نموده روی کلمه ((رضا)) خط می کشد و بالای آن می نویسد ((حسن)) شعر می شود (( حسن به داده وزجبین گره بگشا».( ذاکر حسین، ۱۳۷۷ : ۲۰) « فشار پلیس و سانسور به حدّی شدید بود که شهربانی دستور می داد اشعار غم انگیز ممنوع است و همه باید در شعر خشنودی و رضایت را بیان کنند، حتی شاعری در وصف جنگل شعر سروده بود، پلیس به بهانه اینکه ممکن است این همان جنگلی باشد که میرزا کوچک خان درآن بوده است انتشار این شعر را اجازه نمی داد» (همان : ۲۰)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در شعر دوره رضاشاه انتقاد اگر هست با توجه به چیزهای سطحی و روبنایی است، آن تندی که به ریشه مسائل می زند در این مرحله نیست رژیم این اجازه را به کسی نمی دهد که به مسائل عمیقی بیندیشد، ادبیات سیاسی را در مقوله ادبیات زیر زمینی می توان سراغ گرفت، در چنین شرایطی سخن پروران سیاسی و روشنفکران دوره غم انگیزی را می گذرانند به عنوان مثال عارف در تبعید است و سر به درّه ها نهاده است و صدایش را هیچ کس نمی شنود ، اشرف الدین گیلانی(نسیم شمال) در گوشه تیمارستان انداخته شده، فرخی مدتی را در گریز و فرار سپری می کند و سرانجام راه چاره را در بازگشت به وطن می بیند ولی در کنج دیوارهای محبس تهران گرفتار دژخیمان رژیم شده و سرانجام جان می دهد، ملک الشعرای بهار نیز، زمانی در تبعید، گاهی در زندان و در نهایت گوشه نشین می شود و در هیئت یک استاد دانشگاه و محقق ادبی نامی از او شنیده می شود، نیما نیز به اختیار خود خلوت گزیده است.« روی هم رفته در طی ۱۶ سال سلطنت رضا شاه که با بگیر و بند وتبعید و زجر و شکنجه و کشت و کشتار آزادی خواهان توأم بوده سروده های سیاسی شاعران کم ونادر است( النار و کالمعدوم) می توان گفت عصر رضاشاه دوره فترت و رکود سروده های سیاسی است» ( ذاکر حسین، ۱۳۷۷ : ۲۱)
در این دوره انتقاد از دستگاه حکومت یا بیان و ابراز حقوق و آزادی، آزادی های شخصی گناه بدون بخشش شمرده می شود و به قیمت جان نویسنده و شاعر تمام می شود، در یک نگاه کلی در این دوران عموما” دو صدا بگوش می رسد:یکی آواز شعرای سنتی مانند فرخی و ملک الشعرای بهار و دوم صدای تجدد نیما، در این میان تفاوت های عمده ای نیز دیده می شود، اول اینکه گروه اول کسانی بودند که همیشه در صحنه های سیاسی و جریان های گوناگون حضور مداوم داشته اندو صدای این حضور هم در اشعارشان شنیده می شود ولی نیما از ابتدا سیاست را کنار گذاشته بود امّا «به رغم دخالت نکردن در جریان های سیاسی، زندگی نیما حاصل اخلاقی درون جوش و اصولی سازش ناپذیر بود».(سپانلو، ۱۳۶۸ : ۵۱۷ ) دومین تفاوت این بود که هرگونه مخالفت، انتقادات سیاسی و اجتماعی و دفاع از محرومان و دیگر مسائل شعر اعتراض در اشعار شاعران گروه اول، صریح بود و هیچ گونه پیچیدگی و ابهامی در آن دیده نمی شود، اما در شعر نیما بجز در اشعار آغازینش اشعار درونی می شوند و گرایش او به نماد و سنبل زیاد می شود این درونی کردن و بیان راز گونه شعرهای نیما، نتیجه همان اختناق و فشارهای سیاسی و بیرونی است.
مفاهیم و محتوای شعر دوره رضاشاه تقریبا” همانند گذشته است ولی نسبت به گذشته تفاوت هایی دارد، در این دوره« صدای مشروطیت هم بیش و کم است امّا به دلیل سانسور و فشار شدیدی که روز به روز بر روشنفکران و ادبا وارد می آید و – خیلی هم با برنامه و تنظیم شده است- همان مفهوم وطن وآزادی هم زیر فشار دیکتاتوری رضاخانی خیلی کم رنگ می شود ولی هنوز ادامه دارد، جزء در مورد نیما و فرخی که صداهای تازه ای بر صداهای مشروطه افزودند… در شعر دوره رضاخانی انتقاد هست ولی متوجه چیزهای سطحی است و آن تندی که در شعر عارف و عشقی و بهار در سال های قبل بود و به ریشه مسائل می زد در این دوره نیست، رژیم این اجازه را به کس نمی دهد که به مسائل عمیق بیندیشد و این مسائل را در آثار خود منعکس کنند به جز در ادبیاتی که آن را باید در مقوله ادبیات زیرزمینی به حساب آورد مثل شعر فرخی و حتی نیما که نوعی ادبیات زیرزمینی است.هرچند نیما ستیز مستقیم با رژیم رضاخانی نداشت، اما شعرش پر از انتقاد بود» (شفیعی کدکنی، ۱۳۵۹ : ۴۹-۵۰)
از نظر زبان شعری، شعر این دوره نسبت به دوره قبل رشد بهتری داشت.« خصایص تکنیکی زبان شعر دوره رضاخانی متنوع و پخته تر است و آن اشتباهات فاحش شعر دوره مشروطه در آن دیده نمی شود… بر روی هم شعر این دوره از لحاظ مراعات بعضی مسائل زبان سنتی غنی تر شده است و به دلیل رشد نشر کتب و مباحث دستوری و وجود انجمن های تحت کنترل رضاخان مثلا” زبان شعر فرخی یزدی، بهار بسیار سنجیده و ورزیده است و آن گرایش به عامه گویی- متأسفانه – کم شده است و بیشتر کلمات ادبی و آرکائیک به کار می رود».( شفیعی کدکنی ، ۱۳۵۹ :۵۵-۶۰)به طور کل حکومت رضاشاه ادیبانی می خواست که ستایشگر و مداح حکومت و اقدامات آن باشند و یا این که حداقل آثارشان بی ضرر باشد«بیشتر ادبیات تعلیمی – از نوعی که رژیم می خواست- نشر پیدا می کرد – پایان این دوره یعنی سقوط رضاخان دوره بسیار پر تلاطم و متحولی در جامعه ایرانی به وجود می آید که از لحاظ ادبی هم کاملا” متحول است».( همان :۵۰)
در ادامه این فصل ما آثار شاعران این دوره را با توجه به مفاهیم و محتوای اشعار دسته بندی کرده و به تحلیل و بررسی آنها می پردازیم به طور خلاصه این آثار در دو دسته قابل تقسیم است: دسته اول که عمده این اشعار را در بر می گیرد مربوط به شاعران بازمانده از نسل مشروطه یعنی ملک الشعرا فرخی و عارف است و دسته دوم نوآوری های نیما در زمینه محتوا و شکل است که از دوره قبل آغاز شده بود، اندک اندک کامل می گردد و در دوره های بعد مورد استقبال قرار می گیرد.
الف – اعتراض به نظام رضاشاهی و استبداد وی
بعد از آنکه مجلس مؤسسان لایحه انتقال سلطنت را از قاجار به پهلوی به تصویب رساند، در جامعه ی ادبی ایران دوره ای آغاز گردید که می توان آن را « دوره سکوت ادبی» نام نهاد، علی اصغر حکمت در نخستین کنگره نویسندگان ایران (۱۳۲۵) دوران رضاشاه را (دوره دیکتاتوری) می نامد و معتقد است در این دوره ادبیات انتقادی و به نوعی هیاهو گر فرو می نشیند و به شکلی جدید تداوم می یابد، ادبیاتی که در این دوره شکل می گیرد به نوعی با فضای ایجاد شده در دوران رضاشاه در تعامل است، وی اعتقاد دارد که در این دوران به دلیل وجود حکومت های فردی و استقرار نازی ها و فاشیسم در بیشتر کشورهای اروپایی، در ایران نیز حرکت به سوی آزادی و حاکمیت ملی، بازگشتی قهقرایی داشته و اراده فردی واحد، حکمفرای اجتماع گردید، در ابتدا شاعرانی همانند ملک الشعرای بهار و فرخی یزدی، گویا هنوز قدرت دیکتاتوری جدید را باور نکرده بودند که دست به سرودن اشعاری زدند که مخالفت آنها را بیان می کرد، فرخی به عنوان شاعری که در طول زندگی همواره بر روی عقیده خود ثابت و پا برجاست، با انتخاب رضاخان به سلطنت بلافاصله غزلی در مخالفت با او سرود:

راستی نبود به جز از افسانه و غیر از دروغ
بی جهت از خادم مغلوب گوی ناسزا
پیش چشم مردمان چون شب بود رویت سیاه
از رضا جز نارضایی حکمفرما گرچه نیست

آنچه ای تاریخ وجدان کش حکایت می کنی
بی سبب از خائن غالب حمایت می کنی
زانکه در هر روز ای جانی جنایت می کنی
بعد از این از او هم اظهار رضایت می کنی

(فرخی یزدی،۱۳۸۰ : ۹۲)
فرخی در این شعر با صراحت رضاشاه را (خائن غالب) و (جانی) می نامد و این چنین به سلطنت رسیدن او را تبریک می گوید، با خواندن این غزل می فهمیم که به جاست اگر گفته اند « فرخی اقلاً دوازده سال دیر کشته شده است».(سپانلو، ۱۳۶۹ : ۴۲۲).
ملک الشعرای بهار نیز گویی هنوز به حمایت افرادی چون تیمورتاش و فروغی پشت گرم است که بلافاصله پس از انتقال قدرت و به سلطنت رسیدن رضاشاه قصیده زیر را می سراید:

پهلوی تاج بر سر گر نهد از بد کاریست
حبس و تبعید و زبان بستن و مردم کشتن
مملکت مفلس و مردم همه بیزار از شاه
طشت رسواییت از بام در افتاد ای شاه
خلق را کشتن و پس منتخب خلق شدن

کچلک بازی و دوز و کلک و عیاریست
بی سبب طاس میفکن که حریف آزاریست
الحق این خوب ترین شیوه مردم داریست
بهر تحصیل شهی زشتی و بدکرداریست
نیست آن تاج گذاری که کله برداریست

( دیوان بهار، جلد اول ۱۳۴۴ : ۴۱۳-۴۱۰)
در این شعر بهار شدیدترین اعتراض ها و سرزنش ها را به این دلیل که رضا شاه با زندانی کردن و تبعید و کشتن مخالفانش به سلطنت رسیده است به وی می کند، امّا بعد از این شعر، ملک الشعرا تغییر شیوه می دهد و چندین قصیده در مورد به تخت نشستن رضاشاه سرود، خود وی دلیل این تغییر روش را در رباعی زیر اینگونه بیان می کند:

من اگر مدحی از ابنا بشر می گویم