قطبیت
الف)جریان مستقیم با الکترود منفی (DCEN)^[8]
این حالت قطبیت، که معمولاً در روش GTAW به کار برده می شود، قطبیت مستقیم^[۹] نیز نامیده می شود. در این حالت، الکترود به قطبیت منفی منبع تغذیه متصل می شود. الکترون ها از الکترود تنگستنی ساطع شده و در طی حرکت در قوس، شتاب می گیرند. برای ساطع شدن الکترون از الکترود، مقدار مشخصی انرژی لازم است، که به این میزان انرژی، تابع کار^[۱۰] گفته می شود. در هنگام وارد شدن الکترون به قطعه کار، مقداری انرژی معادل با تابع کار آزاد می شود. این امر سبب می شود که در روش GTAW با قطبیت DCEN، توان بیشتری در قطعه کار (در حدود دو سوم توان) متمرکز شود و توان کمتری (در حدود یک سوم توان) در انتهای الکترود آزاد شود. بنابراین در این حالت، حوضچه جوش نسبتاً باریک و عمیقی ایجاد می شود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب)جریان مستقیم با الکترود مثبت (DCEP)^[11]
این حالت قطبیت را قطبیت معکوس^[۱۲] نیز می نامند. در این حالت الکترود به قطب مثبت منبع تغذیه متصل می شود. عمده حرارت در الکترود تنگستنی آزاد می شود و حرارت کمتری در قطعه کار متمرکز می شود. بنابراین یک حوضچه جوش کم عمق حاصل می شود. علاوه بر این، در این حالت، به منظور جلوگیری از ذوب نوک الکترود، باید از الکترودهای تنگستنی با قطر زیاد و با سیستم آبگرد استفاده شود. یون های مثبت گاز محافظ، سطح قطعه را بمباران کرده، باعث برطرف کردن لایه های اکسیدی و ایجاد یک سطح تمیز می گردند. بنابراین از قطبیت DCEP می توان در جوشکاری ورق های نازک مواد شدیداً اکسید شونده، مانند آلومینیوم و منیزیم، در مواردی که عمق نفوذ زیاد مورد نیاز نیست، استفاده کرد.
پ) جریان متناوب (AC)^[13]
عمق نفوذ خوب و توان تمیز کردن سطح از کسیدها، از مشخصه های استفاده از جریان متناوب در جوشکاری است. در این روش بیشتر برای جوشکاری آلیاژهای آلومینیوم استفاده می شود.

الکترودها
الکترودهای تنگستنی با ۲% سریم^[۱۴] یا توریم^[۱۵] در مقایسه با الکترودهای تنگستنی خالص، نشر الکترونی، ظرفیت حمل جریان^[۱۶] ، و مقاومت به آلودگی^[۱۷] بیشتری دارند. در نتیجه، با بهره گرفتن از این الکترودها، شروع قوس به آسانی صورت گرفته و قوس حاصل پایدارتر خواهد بود. نشر الکترونی، توانایی نوک الکترود برای نشر الکترون است. هر چه میزان نشر الکترونی الکترود کمتر باشد، بنابراین باید دمای نوک الکترود بیشتر باشد، که در این صورت احتمال ذوب شدن نوک الکترود افزایش می یابد.

گازهای محافظ
در این روش هر دو نوع گاز آرگون و هلیم می تواند استفاده شود. پتانسیل یونیزه شدن^[۱۸] آرگون، eV 7/15 و این پتانسیل برای هلیم eV 5/24 است. بنابراین یونیزه کردن آرگون ساده تر از یونیزه کردن هلیم است و بنابراین در هنگام استفاده از آرگون به عنوان گاز محافظ، شروع قوس ساده تر بوده و افت ولتاژ در طول قوس کمتر است. هم چنین به دلیل آن که آرگون سنگین تر از هلیم است بنابراین آرگون حفاظت موثرتر و مقاومت زیادتری در برابر جابه جایی عرضی^[۱۹] نسبت به هلیم دارد. در هنگام استفاده از قطبیت DCEP و یا AC، گاز آرگون وظیفه برطرف کردن لایه های اکسیدی را بهتر از هلیم انجام می دهد. مزایای مذکور علاوه بر هزینه کمتر گاز آرگون، سبب جذابیت بیشتر آرگون در روش GTAW در مقایسه با هلیم شده است.
به دلیل افت ولتاژ بیشتر در طول قوس هلیم در مقایسه با قوس آرگون، در هنگام استفاده از هلیم، ورودی توان بیشتر و حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات طول قوس حاصل می شود. بنابراین ورودی توان بیشتر، امکان جوشکاری مقاطع ضخیم تر و سرعت جوشکاری بیشتر را فراهم ساخته و حساسیت زیاد نسبت به تغییرات طول قوس، باعث کنترل بهتر طول قوس در حین جوشکاری GTAW به روش اتوماتیک می شود.

مزایا و محدودیت ها:
جوشکاری قوسی تنگستن-گاز برای جوشکاری مقاطع نازک مناسب است، چرا که میزان حرارت ورودی محدود است. در این روش، نرخ تزریق فلز پرکننده تا حدودی مستقل از جریان جوشکاری بوده و بنابراین امکان تغییر در میزان نسبی ذوب شدن فلز پایه و ذوب شدن فلز پرکننده وجود دارد. بنابراین کنترل میزان رقت^[۲۰] و میزان حرارت ورودی به جوش، بدون تغییر در اندازه جوش، امکان پذیر است. هم چنین می توان ورق های نازک را به صورت سر به سر و بدون نیاز به پرکننده^[۲۱] به یکدیگر اتصال داد. نظر به این که روش GTAW، یکی از فرآیندهای بسیار تمیز جوشکاری است، بنابراین از این روش می توان در جوشکاری فلزات فعال مانند تیتانیم، زیرکنیم، آلومینیوم و منیزیوم استفاده کرد.
اما نرخ رسوب گذاری در GTAW کم است. جریان های زیاد جوشکاری نیز می تواند باعث ذوب شدن الکترود تنگستنی و در نتیجه ایجاد ناخالصی های ترد تنگستنی در حوضچه جوش شود. با این وجود، با پیشگرم کردن فلز پرکننده، نرخ رسوب گذاری را می توان افزایش داد. در فرایند GTAW با سیم گرم^[۲۲]، سیم در تماس با حوضچه جوش به درون آن تغذیه می شود، به نحوی که با عبور جریان الکتریکی از درون سیم، گرم شدن آن به صورت مقاومتی اتفاق بیفتد.

تکنولوژی جوشکاری[۳]
فرایند قوس الکترود با گاز محافظ:
از سال ۱۹۴۰ توجه بر روی استفاده از گازهای خنثی برای محافظت قوس الکتریکی با الکترود تنگستن بیشتر شد. دستگاه ابتدایی شامل الکترود تنگستن و ژنراتور جریان مستقیم بود که قوس الکتریکی توسط مالش الکترود بر روی قطعه کار شروع می شد. اما این عمل سبب ورود ناخالصی تنگستن به داخل مذاب فلز جوش (در نقطه شروع) می گردید، بعدها جرقه فرکانس بالا High-Frequency Spark به مدار ژنراتور اضافه شد تا قوس بدون نیاز به اصطکاک الکترود و کار در لحظه معین آغاز شود.
استفاده از الکترودهای مثبت و یا منفی در بدو پیدایش متداول بود ولی الکترودهای منفی به دلیل ایجاد حرارت کمتر بر روی الکترود ترجیح داده می شدند زیرا برای جوشکاری ورق های ضخیم نیاز به شدت جریان بالاتر از ۱۰۰ آمپر است که با الکترود مثبت، موجب ذوب الکترود و اضافه شدن ناخالصی تنگستن به مذاب فلز جوش می گردد و حتی اگر الکترود منفی نیز به کار رود سیستم سردکنده آبگرد برای الکترود تنگستن لازم می گردد.
از طرف دیگر تا آن تاریخ این فرایند برای جوشکاری ورق منیزیم و بعضی فولادهای زنگ نزن استفاده می شد، استفاده این فرایند برای ورق های آلومینیومی نیازمند فلاکس بود. ضمن کار با الکترود مثبت متوجه شدند که قوس الکتریکی نقش فلاکس را هم انجام داده و لایه اکسیدی را می شکند، بدین ترتیب در سال ۱۹۴۴ نقش بیشتر قطب مثبت (در جریان دائم یا نیم سیکل از جریان متناوب) شناخته شد. البته در جریان متناوب اگر مینی موم یا حداقل «ولتاژ مدار باز» لازم موجود نباشد قوس در هر نیم سیکل خاموش شده و ادامه جوشکاری مشکل می گردد. بعداً توسط تغییراتی در مدار نیرو، پایداری قوس با جریان متناوب نیز تامین شد.
در ادامه پیشرفت و تکامل این فرایند تحقیقات نشان دادند که گاز آرگون نسبت به هلیم برتری دارد چون تغییرات ولتاژ قوس در اثر تغییرات طول قوس کمتر است که از نظر جوشکار نکته قابل توجهی است. همچنین موفق به بالا بردن درجه خلوص گاز آرگون مصرفی شدند که برای جوشکاری فلزات فعال حائز اهمیت است.
در کاربرد این روش با شدت جریان های بالا نازل (افشانک) گرم می شد از این جهت آنرا از نوع سرامیکی ساختند. بعداً متوجه شدند که عمر نازل های سرامیکی محدوده و کوتاه است از این جهت ساخت نازل فلزی با مبردهای آبی و هوائی متداول گردید سبکی و انعطاف پذیری مشعل در هنگام کار نیز همواره مورد توجه بوده و پیشرفت هایی در این زمینه حاصل شده است.

تجهیزات جوشکاری TIG:
در بالا به تاریخچه و اصول این فرایند اشاره شد تجهیزات و قسمت های مختلف سیستم عبارتند از:
الف: نگهدارنده الکترود که خود شامل: عبور دهنده گاز، نازل برای هدایت گاز و مکانیسم گیره ای برای نگاه داشتن الکترود تنگستن می باشد.
ب: منبع تامین کننده گاز محافظ
ج: منبع قدرت یا مولد نیرو
د: فلومتر و تنظمیم کننده فشار گاز
هـ: سیستم سردکننده آبی برای نازل که در بعضی از انواع دستگاه ها بسته و در برخی دیگر به لوله کشی آب متصل می شود.
انواع و اقسام نگهدارنده الکترود در بازار موجود است که هر یک در شرایط خاصی کاربرد دارند ولی بطور کلی سعی براینست که نگهدارنده ها سبک و به راحتی قابل استفاده بوده همچنین تعویض نازل و الکترود و حتی تغییر زاویه الکترود ساده باشد.
ممکن است به نظر برسد که از دیگر مواد نسوز هم بتوان به عنوان الکترود استفاده نمود اما در عمل مناسب نیستند. در موارد استفاده صحیح تلفات تنگستن بسیار کم است ولی هیچگاه به صفر نمی رسد.
گاز محافظ علاوه بر اینکه حوضچه جوش را محافظت می کند باید نوک الکترود را هم از اکسید شدن حفظ کند چون در درجه حرارت های بالا احتمال اکسید شدن الکترود (تنگستن) نیز وجود دارد. گاز محافظ می تواند از مخلوطی از گازهای بی اثر با گازهای دیگری نظیر هیدروژن و یا ازت باشد، اما هیدروژن چون ولتاژ باز مدار را زیاد می کند، و همچنین احتمال جذب در مذاب و ایجاد تردی هیدروژنی و یا خلل و فرج را دارد، کمتر به کار می رود. ازت نیز در همه موارد قابل استفاده نیست. از گازها بی اثر معمولاً آرگون و هلیم بیشتر استفاده می شوند به علت گرمای ویژه (Specific Heat) بیشتر هلیم، حرارت بیشتری صرف گرم کردن آن در ضمن جوشکاری می شود. در نتیجه حرارت موثر کمتری به جوش می رسد که از یک طرف جوش حاصل دارای ساختار میکروسکپی ریزتر و احتمال پیچیدگی کمتری دارد، اما از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. همینطور چون هلیم سبکتر از آرگون است مقدار بیشتری برای محافظت جوش لازم است و قیمت تجارتی آن نیز گرانتر است. گاز آرگون دارای ولتاژ یونیزاسیون پائین تری است و در نتیجه جریان متناوب برای روشن کردن مجدد قوس در هر نیم سیکل مناسب تر است. با توجه به نکات مذکور در این روش بیشتر از گاز آرگون و یا مخلوطی از آن استفاده می شود.
در فرایند جوشکاری قوس-الکترود تنگستن محفوظ در گاز بی اثر (TIG) کمتر از الکترود مثبت استفاده می شود (حرارت زیادتری در قطب مثبت متمرکز می شود). شدت جریان بیش از A 100 امپر با الکترود مثبت سبب بالا رفتن درجه حرارت نوک الکترود و ذوب شدن انتهای آن و بزرگ شدن نوک و نتیجتاً ناپایدار شدن ذرات تنگستن مذاب می شود. این عمل حتی اگر قطر الکترود ۶ میلیمتر باشد احتمال وقوع آن وجود دارد. وقتی الکترود منفی باشد شدت جریان بحرانی به ۸ برابر حالت قبل می‌رسد. مزیت مهم الکترود مثبت با جریان یک نواخت، عمل تمیز کردن^[۲۳] است. دلیل این امر کاملاً روشن نیست و تئوری های مختلفی برای بیان آن وجود دارد، از جمله: «بمباران یونها سبب تمیز شدن و پراکنده کردن اکسید در روی سطح حوضچه جوش می شود»، یا «جریان الکترون ها از کار به الکترود باعث عقب راندن اکسید در سطح مذاب می گردد». فیلم برداری با سرعت بالا در قوس نشان می دهد که نوسانات و لرزش های شدید و سریع در نقطه کاتد که محل ذرات اکسید و یا ناخالصی است وجود دارد. البته مقداری از ناخالصی ها و اکسیدها بخار شده و قسمت دیگر شکسته و به اطراف لبه های حوضچه جوش پراکنده می شود. این فعالیت به ویژه در مورد آلومینیوم حائز اهمیت است.
جریان متناوب تقریباً قسمتی از مزایا و محدودیت های جریان مستقیم با الکترود مثبت را دارد، بدین معنی که از یک طرف عمل تمیز کردن را در هر نیم سیکل انجام می دهد، از طرف دیگر در هر نیم سیکل بعد الکترود خنک می شود.
بنابر دلایل فوق شدت جریان نباید خیلی زیاد باشد، کاهش شدت جریان به مقدار زیاد نیز موجب ناپایداری قوس می شود. بنابراین شدت جریان در دامنه معینی که تا حدودی به قطر الکترود، طرح مشعل و سیستم سردکنندگی آن و شرایط کار بستگی دارد تعیین می شود.
وجود ۲-۱ درصد توریا یا زیرکونیم مقاومت الکترود تنگستن در مقابل ذوب، اکسید شدن و ناخالص کردن جوش را افزایش می دهد. این نکته لازم به تذکر است که زاویه نوک الکترود تنگستن تراشیده شده بر روی عمق نفوذ جوش تاثیر قابل توجهی دارد. همچنین هنگامیکه از سیستم کنترل اتوماتیک قوس استفاده می‌شود زاویه مخروط نوک الکترود برروی رابطه طول قوس و ولتاژ قوس تاثیر دارد. زاویه مخروط نوک الکترود برای مقاصد مختلف به شرح زیر پیشنهاد شده است:
الف: نفوذ کامل با آمپر ۲۰۰-۵۰۰ زاویه ۶۰-۳۰ درجه
ب: نفوذ کامل با آمپر ۲۰۰-۵۰ (جائیکه نوسان الکترود لازم است)، زاویه مخروط ۱۲۰-۹۰ درجه.
ج: ردیف پر کننده با شدت جریانی کمتر از ۱۲۰ آمپر، زاویه مخروط ۶۰ درجه
د: حالت پرکننده، استفاده جریان بیش از ۲۰۰ آمپر با کمترین «ریز-برش» زاویه مخروط ۱۲۰درجه

دمای خروجی توربین توسط شش ترموکوپل از نوع دو کاناله اندازه‌گیری می‌شود ترموکوپل‌های فوق در انتهای توربین و در مسیر گاز داغ خروجی نصب شده‌اند. هدف از بکارگیری ترموکوپل‌ها‌‌ در این محل کنترل دمای گازهای خروجی و توزیع آنها مطابق با داغ‌ترین ناحیه می‌باشد. دمای واقعی خروجی توربین با میانگین‌گیری از شش ترموکوپل فوق و تصحیح آن با دمای ورودی کمپروسور (TETC) صورت می‌گیرد. گاز داغ از طرف محفظه‌ها‌‌ی احتراق که در دو سمت چپ و راست قرار‌دارند. وارد توربین شده وبه اولین ردیف پره‌ها‌‌ی توربین برخورد‌می‌کند، جهت حرکت گازهای داغ در جهت محور توربین می‌باشد. با توجه به توضیحات داده‌شده انتظار می‌رود که حداکثر دمای گاز خروجی بعد از ردیف چهارم توربین، در همان جهت گازهای ورودی باشد. اما مسیر واقعی گاز یک زاویه ۴۵ درجه را با مسیر گازهای ورودی می‌سازد. ترتیب نصب ترموکوپل‌ها‌‌ی خروجی به نحوی ‌است. که پدیده فوق‌الذکر مد‌نظر قرار گرفته ‌شود [۷].
داده‌ها‌‌ی فنی TETC
دمای TET توسط شش ترموکوپل دو جفتی از جنس نیکل-کرم-نیکل، که به‌طور یکنواخت در محیط دیفیوزر یا منتشر کننده نصب‌شده‌اند اندازه‌گیری می‌شود. هر کدام از ترموکوپل‌ها‌‌ دارای دو خروجی A و B می‌باشند که میانگین حسابی مقادیر شش ترموکوپل خروجی A برای کنترل سیستم بکار گرفته می‌شود. از آنجایی که هیچ سنسوری بطور مستقیم نمی‌تواند در مسیر گاز داغ ورودی به توربین با دمای ۱۰۷۰ درجه سانتی‌گراد (بار پایه) و ۱۰۹۰ درجه سانتی‌گراد (حداکثر بار) اندازه‌گیری نماید. لذا از مقدار میانگین شش خروجی A برای شاخص تنش‌ها‌‌ی حرارتی^[۶۸]۱ استفاده می‌ شود [۲].

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۴-۳ وظایف نظارتی^[۶۹]
“OIU” مدیریت تمامی فرامین و اطلاعات مربوط به وضعیت سیستم‌ها‌‌ و اجزاء مجموعه توربین ژنراتور V94.2 را به عهده‌‌دارد. بعد از صدورفرامین، پارامترها و نقاط تنظیم با بهره گرفتن از موس و یا صفحه کلید “OIU” تنظیم می‌گردد. وضعیت تجهیزات توسط مانیتور “OIU” در اختیار بهره‌بردار قرار می‌گیرد‌. تمامی آلارم‌ها‌‌ از طریق مانیتور و چاپگر “OIU” مدیریت می‌شوند. صفحات گرافیکی اجازه نظارت کامل بر توربین ژنراتور V94.2 را با نمایش دینامیکی و زنده به بهره‌بردار می‌دهد. وضعیت تجهیزات با سمبل‌ها‌‌ی رنگی نمایش داده‌‌‌می‌‌شوند. بطور مثال وضعیت‌ها‌‌ی مختلف از قبیل در حال کار بودن، متوقف بودن و یا در دسترس نبودن تجهیزات همچنین آلارم‌ها‌‌ با سمبل‌ها‌‌ی رنگی و تغییر رنگهای ویژه مشخص می‌شوند. صفحات مختلفی برای نمایش مرتبط با گروه‌ها‌‌ و زیر گروه‌ها‌‌ی کنترلی^[۷۰] در دسترس می‌باشند.
مهمترین صفحات گرافیکی نظارت عبارتند از :

• • نظارت کلی بر توربین

• • برنامه راه انداز و مراحل آن

• • برنامه خاموشی و مراحل آن

• • کنترل کننده سوخت

• • سیستم جرقه‌زنی گاز

• • سیستم سوخت گاز

• • سیستم سوخت گازوئیل

• • سیستم تخلیه

• • نظارت محفظه احتراق

• • سیستم روغن کاری و “Jacking”

• • سیستم تریپ روغن

• • سیستم هیدرولیک

• • سیستم هوای ورودی^[۷۱]

• • سیستم بلوآف

• • سیستم حلقه بسته خنک کن آب

• • خشک‌‌کن هوا

• • سیستم‌ها‌‌ی الکتریکی

• • تحلیل تریپ

• • لیست صفحه آلارم

• • آزمایش تریپ

• • نظارت بر لرزش

• • صفحه نمایش

به‌منظور دستیابی به نوعی افزونگی در وظایف نظارتی، برخی از نمایشگرهای آنالوگ و دیجیتال را در یک بکاپ پانل ایجاد نموده‌اند. این بکاپ پانل به عنوان یک پشتیبان “OIU” عمل‌می‌کند و در صورت خرابی، کامپیوتر می‌تواند؛ برخی از وظایف آن را به‌عهده بگیرد. بکاپ پانل در اتاق فرمان اصلی نیروگاه و در کنار”OIU” قرار‌‌دارد. برخی از فرمان‌ها‌‌ی اساسی می‌تواند از طریق بکاپ پانل مرسوم اعمال‌شود، همچنین بعضی از پارامترهای اصلی و نقاط تنظیم را می‌توان به کمک این بکاپ پانل انجام‌داد.
لیستی از فرمان‌ها‌‌ در زیر بیان‌می‌شود:

• • فرامین راه‌اندازی و خاموشی

• • تریپ توربین

• • انتخاب نوع سوخت

• • فرمانهای سنکرونیزاسیون

• • نقطه تنظیم افزایش/کاهش بار

• • نقطه تنظیم سرعت( افزایش/کاهش)

بعضی از نمایش‌ها‌‌ی اصلی روی بکاپ پانل به صورت نمایشگر‌ها‌‌ی آنالوگ، دیجیتال وچراغ‌ها‌‌ی LED میباشند.
لیستی از این نمایش‌ها‌‌ به شرح زیر می‌باشد:

• • سنکروسکوپ^[۷۲]

• • ولت‌متر دوبل

• • فرکانس‌متر دوبل

• • سرعت توربین

• • بار تولیدی

• • شماره گام^[۷۳]

درحدود ۵۰ آلارم اصلی را از طریق پانل میتوان مدیریت‌کرد.
۲-۴-۴ وظایف حفاظتی
GTCMPS94 وظایف حفاظتی ویژه‌ای را برای توربوژنراتور V94.2 و سیستم‌ها‌‌ی جانبی و کمکی آن تحقق بخشیده‌است. حفاظتهای ژنراتور و سایر تجهیزات الکتریکی در GTCMPS94 پیاده سازی نشده‌است، بلکه در تابلوهای جداگانه‌ای همراه با تجهیزات کنترل و در محدوده تجهیزات مجموعه توربین و ژنراتور ارائه می‌شوند‌. حفاظت سرعت بالا استفاده از مدارهای حدی، سخت افزاری شامل شمارنده‌ها‌‌ی سریع و مقادیر حدی نرم افزاری، طراحی و ساخته ‌شده ‌است‌. برای هر شمارنده اصلی، که در کارت افزونه مربوطه قرار‌‌دارد یک برنامه قابل‌اجرا برای آزمایش اضافه دور یا سرعت بالا قرار داده ‌شده‌است. که توسط بهره‌بردار قابل‌اجرا می‌باشد این برنامه هنگام ‌‌‌بهره‌برداری عادی توربین‌گاز، صحت عمل سخت افزار و نرم افزار مدار حفاظت را آزمایش‌می‌کند.

در حوزه‌ی معماری سازمانی، چارچوب بیش از هر حوزه‌ی دیگری مورد توجه است به گونه‌ای که می‌توان گفت بدون وجود چارچوب، معماری معنایی ندارد. انتخاب چارچوب در هر پروژ‌های که به نوعی مربوط به معماری اطلاعات می‌شود، تضمین کننده‌ی یکنواختی و استاندارد، در زمان گذار و یکپارچه‌سازی سامانه‌‌‌های اطلاعاتی است[۳۵].
چارچوب معماری سازمانی قصد دارد امکان تمرکز برروی یک جنبه از سازمان بدون از دست دادن دیدگاه کل‌نگر برای تمام ذینفعان را فراهم آورد. یک چارچوب خوب، تضمین کننده جامعیت محصولات نهائی تولید شده برای معماری می‌باشد. چارچوب‌‌های معماری سازمانی مانند قفسه‌‌های خالی یک کتابخانه هستند که در آن مشخص شده چه چیزهائی باید تهیه شده و جایگاه هر کدام کجاست. بدین شکل هم خروجی‌‌های که از معماری سازمانی مورد انتظار می‌باشد، تعیین شده و هم چگونگی مرتب‌سازی آنها بیان گردیده است[۸].

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۱-۳- انواع معماری سازمانی
درخصوص انواع معماری سازمانی نمی‌توان به صورت قطعی دسته‌بندی‌‌هایی را برشمرد و با توجه به سطح جزئیات توصیف سازمان، زمان، ابعاد و جنبه‌‌های مختلف سازمان و دیدگاهی که به کسب و کار سازمان وجود دارد،‌ معیارها، تعاریف و دسته‌بندی‌‌های مختلفی از معماری سازمانی ارائه شده است که در این بخش به برخی از آنها می‌پردازیم:
الف) طبقه‌بندی براساس زمان: در این نوع دسته بندی، اغلب برای معماری سازمانی، دو وضعیت «فعلی» و «مقصد» متصور است که به ترتیب از آن‌ها به «معماری وضع موجود»‌ و «معماری وضع مطلوب» تعبیر می‌شود.
ب) طبقه‌بندی براساس جنبه‌ای از سازمان که براساس آن سند معماری تدوین می‌گردد. معمولاً در این حالت، معماری سازمان در چهار لایه‌ی کسب و کار، داده، برنامه کاربردی و فناوری مستند می‌گردد و به ترتیب از آن‌ها به عنوان معماری کسب و کار، معماری داده، معماری برنامه کاربردی و معماری فناوری یاد می‌شود.
ج) معماری سازمانی فرایند محور^[۲]
این نوع معماری سازمانی با هدف مدیریت و بهبود فرآیندها صورت می‌پذیرد، اهداف کسب و کار با رویکردی بالا به پائین به عملیات و فعالیت‌ها نگاشت می‌شود تا نهایتاً کلیه فرایند‌های کسب و کار سازماندهی شوند، این نوع پروژه‌‌های معماری سازمانی توسط مدیران ارشد کسب و کار اجرا شده و زیر نظر مستقیم ریاست سازمان می‌باشند[۹].
د) معماری سرویس‌گرا^[۳]
معماری سرویس‌گرا مفهومی جدید نیست و از دهه ۹۰ میلادی وجود داشته است ولی آنچه جدید است توانائی اجرا و عینیت بخشیدن به آن است که به کمک ابزارها و پروتکل‌‌های مربوطه میسر شده است. معماری سرویس‌گرا از دیدگاه‌‌های مختلف قابل بررسی است و هر فرد یا ذینفع بر طبق جایگاه خود تصویری از معماری سرویس‌گرا دارد[۹].
برای معماری سرویس‌گرا تعاریف مختلفی ارائه شده است. IBM، معماری سرویس‌گرا را این گونه تعریف می‌کند[۳۶]: «رهیافتی برای ساخت سیستم‌‌های توزیع شده که کارکرد‌های نرم‌افزاری را در قالب سرویس ارائه می‌کند. این سرویس‌ها هم توسط دیگر نرم‌افزارها قابل فراخوانی هستند و هم برای ساخت سرویس‌‌های جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند، این رهیافت برای یکپارچه سازی فناوری‌ها در محیطی که انواع مختلفی از سکو‌های نرم‌افزاری و سخت افزاری وجود دارد ایده آل است.»
ه) طبقه‌بندی براساس حجم مستندات معماری، میزان انعطاف‌پذیری، تطابق با تغییرات محیطی و بویژه تغییرات پیش بینی نشده صورت می‌گیرد و از آن به عنوان معماری چابک و یا غیرچابک یاد می‌شود که در ادامه به طور مفصل‌تری به آن خواهیم پرداخت.
۲-۱-۴- محصولات معماری سازمانی
به خروجی‌‌های فرایند معماری سازمانی، «محصولات معماری» گفته می‌شود. خروجی‌‌های معماری سازمانی شامل توصیف‌هایی متنی و گرافیکی از جنبه‌ها و لایه‌‌های مختلف معماری سازمانی است. توصیف‌‌های فوق، بنا به مورد از مدل‌ها و تکنیک‌‌های خاصی استفاده می‌کنند. خروجی‌‌های معماری سازمانی معمولاً در قالب یکسری کتابچه مشخص ارائه می‌گردند.
۲-۲- تاریخچه‌ معماری سازمانی
پس از ظهور رایانه و ورود سیستم‌‌های اطلاعاتی در دهه ۱۹۶۰ به محیط‌‌های کسب و کار و به دنبال استقبال گسترده در استفاده از آنها، نگرانی‌‌ها‌یی برای صاحبان کسب و کار و سازمان‌ها ایجاد شد که می‌توان چالش‌هایی را نظیر چگونگی مدیریت و برنامه‌ریزی در جهت استفاده‌ بهینه، متناسب ساختن با کسب و کار، روش توسعه سیستم‌‌های اطلاعاتی و یافتن روش‌هایی استاندارد برای توسعه‌ی آنها برشمرد.
تلاش‌ها و اقدامات مرتبط با توسعه سیستم‌ها، در ابتدا وابسته به روش‌‌های تصادفی و غیرسیستمی بودند. در اواخر دهه ۱۹۶۰، مشکلات توسعه سیستم‌ها منجر به پدید‌های تحت عنوان بحران نرم‌افزار گردید. این عارضه به معنی نگاه و تمرکز سیستم‌ها بر توسعه، همراه با هزینه زیاد، عدم کارکرد و زمان طولانی است.
با توجه به پیچیدگی سیستم‌ها، نیاز شدیدی به توسعه بود، در حالی که وضعیت، روز به روز بحرانی‌تر می‌شد. به همین دلیل رویکرد‌های متدولوژی به توسعه سیستم‌ها پدیدار گشت. توجه به متدولوژی در دهه ۷۰ تا ۸۰ بسیار زیاد بود. در این دهه ‌ها بحث، بیشتر روی دو رویکرد سخت‌افزار و نرم‌افزار از توسعه سیستم‌‌های اطلاعاتی قرار داشت. در این دوران سازمان‌های بزرگ و دولت‌ها از متدولوژی‌‌های خاصی برای مدیریت پروژه‌‌های IT خود استفاده کردند. استفاده از این متدولوژی‌ها با مشکلاتی همراه شد. مثلاً اینکه آن‌ها هرگز کار نمی‌کردند یا با تأخیر طولانی کار می‌کردند و یا با عملکرد پایین خود انتظارات کاربران را برآورده نمی‌نمودند. در اواخر دهه ۸۰ انتقادات نسبت به متدولوژی افزایش یافت و در دهه ۹۰ مطالعات روی این موضوع کاهش یافت و آن هم به دلیل مخالفت با مکتب متدولوژی و شکست‌‌های پی در پی آن و مورد دیگر تغییر الزامات و نیازمندی‌‌های سازمان‌ها بود. تحول در تکنولوژی و ساختار سازمان‌ها عللی دیگر بر عدم پذیرش متدولوژی‌ها بود[۴۷].
در اوایل دهه ۹۰ میلادی، با رشد انفجارگونه فناوری‌‌های اطلاعات جدید به ویژه با ابداع و همه‌گیر شدن اینترنت و محیط‌‌های چند رسانه‌ای، سازمان‌های بزرگ با کاربرد‌های متنوع این فناوری‌ها در واحد‌های تابعه خود، روبه رو شدند. هر یک از این واحدها در جهت خاصی در حال گسترش بودند. این سازمان‌ها از سویی زیر فشار تقاضا‌های زیاد و روزافزون کارکنان خود و از سوی دیگر با دسترسی به بازار‌های گسترده محصولات، ناگزیر از استخدام و بکارگیری عملی محیط‌ها و فناوری‌‌های جدید شدند. بکارگیری مدام فناوری اطلاعاتی جدید مستلزم سرمایه‌گذاری هنگفتی در این زمینه بود که برای انجام آن نیاز به توجیه اقتصادی کافی و برنامه‌‌های استراتژیک، احساس می‌شد. این امر خود را در سازمان‌های دولتی آمریکا که برای تامین هزینه خود به بودجه عمومی دولت متکی بودند، با شدت بیشتری آشکار نمود. به دلیل شتاب روزافزون نوآوری در زمینه فناوری اطلاعات و سرمایه گذاری‌‌های بی هدف، فناوری‌‌های جدید به سرعت کهنه شده و بدون بازگشت سرمایه اولیه، منجر به خروج سرمایه از چرخه منابع سازمان‌ها می‌شدند[۸].
در سال ۱۹۹۲ وزارت دفاع آمریکا^[۴] پروژه تحقیقاتی را آغاز کرد که به اختصار TAFIM^[5] نامیده شد، هدف از این پروژه تهیه یک طرح جامع برای چارچوب بخشیدن و هماهنگ کردن کلیه منابع اطلاعاتی در داخل مجموعه وزارت دفاع بود. در سال ۱۹۹۴ وزارت دفاع آمریکا با انتشار بیان‌های واحد‌‌های تابعه خود را ملزم به اجرای نتایج TAFIM و انطباق سیستم‌‌های اطلاعاتی خود با آن نمود. این تجربه مورد استقبال سایر وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی فدرال قرار گرفت و روشها و الگو‌های بکار گرفته شده در آن در سایر سازمان‌ها نیز بکار گرفته شد.
در سال ۱۹۹۶ قانونی در کنگره آمریکا به تصویب رسید که به قانون کلینگر-کوهن^[۶] معروف شد. مطابق این قانون همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های فدرال آمریکا ملزم شدند معماری فناوری اطلاعات خود را تنظیم کنند. مسئولیت تدوین، اصلاح و اجرای معماری فناوری اطلاعات یکپارچه در هر سازمان مطابق این قانون بر عهده مدیر ارشد اطلاعاتی آن سازمان قرار گرفت. این قانون مهمترین سند قانونی در مورد الزام تنظیم معماری اطلاعاتی در سازمان‌های دولتی آمریکاست. به دنبال تصویب آن، سازمان مدیریت و بودجه ریزی آمریکا نیز در رهنمودی که در سال ۱۹۹۶ منتشر ساخت، بر لزوم هماهنگی طرح‌ها و هزینه‌‌های انجام شده توسط مؤسسات دولتی آمریکا با معماری فناوری اطلاعات سازمان تأکید نمود. پس از آن تاریخ تقریباً همه موسسات دولتی آمریکا، از جمله وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، نیروی انتظامی و دانشگاه‌هایی که از بودجه دولتی استفاده می‌کنند، پروژه‌هایی را برای تنظیم و تدوین معماری اطلاعات خود به انجام رسانده‌اند. پس از این وقایع شورای مدیران ارشد اطلاعاتی آمریکا، سندی را منتشر ساخت که حاوی چارچوب معماری سازمانی دولت فدرال آمریکا است[۸].
۲-۳- ضرورت و نتایج معماری سازمانی
«جان زکمن» یکی از پیشگامان معماری سیستم‌‌های اطلاعاتی در سال ۱۹۸۷ در کتاب «چارچوب زکمن در معماری سازمانی» می‌گوید: «برای جلوگیری از فروپاشیدگی مأموریت‌‌‌های سازمان، لازم است تا مفهوم معماری سازمانی از یک موجودیت غیرضروری به یک موجودیت ضروری و واجب تبدیل شود.» زکمن انگیزه اصلی خود از ارائه معماری سازمانی را «حل مشکل مربوط به پیچیدگی سیستم‌‌های اطلاعاتی و بهبود مدیریت بر آن» می‌داند. وی پیچیدگی را نه فقط از جنبه بزرگ شدن سیستم‌ها بلکه مربوط به عوامل متعددی نظیر توزیع شدگی جغرافیائی سیستم‌ها، نیاز به تغییرات سریع سیستم‌ها به دلیل رشد سریع بازار تجارت، نیازمندی‌‌های خاص و کلیدی شدن جایگاه فناوری اطلاعات در سازمان‌ها می‌داند[۹].
لزوم معماری سازمانی را می‌توان در ظهور سازمان‌های بزرگ، نیاز به طراحی و توسعه سیستم‌‌های اطلاعاتی پیچیده، ظهور سیستم‌‌های اطلاعاتی با منظور‌های خاص و اهمیت انعطاف‌پذیری سازمان‌ها در برابر فشار‌های بیرونی نظیر تغییر کسب و کار، تغییر مأموریت‌ها و ساختار‌های سازمانی و تغییرات سریع فناوری ارزیابی کرد[۶].
یکی از دلایل افزایش اهمیت مقوله معماری سازمانی، نیاز به همراستایی فناوری اطلاعات و همراستایی کسب و کار است[۳۷]. همراستایی استراتژیک نیازمند ابزار است، یکی از این ابزارها معماری سازمانی است. معماری سازمانی تعریف جامع و یکپارچ‌های از عناصر کلیدی سازمان و نحوه ارتباط آنها ارائه می‌دهد. به عبارت دیگر معماری سازمانی تصویر سیستماتیکی از ازمان، فرایند‌‌های تجاری، داده ها و فناوری اطلاعات به نمایش می‌گذارد که زیربنایی برای همراستایی استراتژیک می‌باشد[۳۸].
یکی از علل اصلی بکارگیری معماری و ضرورت وجودی آن، مسئله‌ای بنام پیچیدگی است. پیچیدگی موجود در نرم‌افزار و سیستم‌‌های اطلاعاتی از نوع ذاتی بوده و نمی توان آن را از بین برد. تنها می‌توان این پیچیدگی را کنترل و مدیریت نمود. این پیچیدگی ناشی از متغیر و غیردقیق بودن تقاضای کاربران، عدم درک متقابل بین کاربران و مهندسان نرم‌افزار، پیچیدگی فرایند تولید، انعطاف پذیری نرم‌افزار و استاندارد نبودن آن می‌باشد. بجز مطالب فوق مشکل توصیف و مدل‌سازی رفتار سیستم‌‌های پیچیده یک سازمان خود مسئله دیگری است که موجب می‌شود نیاز به وجود معماری در تمامی زمینه‌ها بیشتر احساس شود[۸].
بطور خلاصه می‌توان لزوم معماری سازمانی را در ظهور سازمان‌های بزرگ، نیاز به طراحی توسعه سیستم‌‌های اطلاعاتی پیچیده، ظهور سیستم‌‌های اطلاعاتی با منظور خاص، اهمیت انعطاف‌پذیری سازمان‌ها در برابر فشار‌‌های بیرونی نظیر تغییرات کسب و کار، مأموریت و ساختار سازمانی، تغییرات سریع فناوری و توزیع شدگی سازمان‌ها در گستره جغرافیائی، بیان نمود[۸].
به طور کلی مزایای حاصل از پیاده‌سازی معماری سازمانی برای سازمان‌های امروزی به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند: الف) مزایای مربوط به حوزه کسب وکار : معماری سازمانی، فناوری اطلاعات را به ابزاری توانمند در راستای تحقق اهداف راهبردی کسب و کار مبدل می‌سازد. ب) مزایای مربوط به حوزه فناوری اطلاعات : معماری سازمانی، سرمایه گذاری‌‌های این حوزه را هدفمند و اثربخش می‌کند و با صرف هزینه و زمان کمتر سیستم هایی یکپارچه و با کیفیت برای سازمان مهیا می‌سازد[۱۸].
امروزه فواید و دلایل استفاده از معماری سازمانی را شامل این موارد می‌دانند[۹]:
– کاهش هزینه‌‌های فناوری اطلاعات
– کاهش هزینه مدیریت پیچیدگی‌ها
– حذف افزونگی
– گسترش سیستم‌‌های فناوری اطلاعات
– پاسخ به نرخ تغییرات کسب و کار
– نیاز به اشتراک گذاری اطلاعات
– برون سپاری
– دلایل مربوط به شرایط آینده
مهمترین نتایج معماری سازمانی را باید بهبود روش‌ها و فرآیندها در مأموریت‌‌های سازمانی، ایجاد نظامی یکدست و قابل مقایسه در توصیف سیستم‌ها و یکپارچگی دانست[۴۰].
۲-۴- چارچوب‌‌های معماری سازمانی
۲-۴-۱- چارچوب زکمن
چارچوب زکمن، چارچوب مرجعی برای معماری اطلاعات سازمانی است که سازمان را از پنج دیدگاه و شش جنبه مستند می‌کند و پایه و اساسی برای چارچوب‌هایی نظیر «چارچوب معماری فدرال» می‌باشد.
زکمن با ارائه یک روش و الگوی جامع در زمینه معماری اطلاعات آن را تبدیل به یک چارچوب معماری اطلاعات نمود، که در این چارچوب، یک سازمان از زوایای مختلف و در کلیه سطوح مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. زکمن معتقد به تحلیل سازمان بر مبنای یک چارچوب معماری است و می‌گوید تزریق فن‌آوری اطلاعات به یک سازمان‏‎ْ‏ بدون به کارگیری چارچوب معماری، سازمان را در آینده با هزینه‌‌‌های متعدد نگهداری و توسعه سیستم‌ها، عدم کارائی در راستای مأموریت سازمان و عدم تطابق پذیری با فناوری‌‌های روز و هزینه‌‌‌های سنگین تبدیل سیستم‌ها و داده‌ها روبرو می‌سازد.
در این چارچوب دستاورد‌‌های معماری سازمانی در پنج سطح و شش وجه متفاوت تهیه می‌شود. وجه‌‌های مختلفی که براساس این چارچوب، در معماری سازمانی مورد بررسی قرار می‌گیرند، عبارتند از [۸] :
– داده : محتوی سیستم‌ها و داده‌‌های آنها را تعریف می‌کند.
– عملکرد: کاربرد و عملکرد سیستم‌ها را بیان می‌دارد.
– شبکه: اجرای سیستم‌ها، ارتباطات آنها و توزیع آنها در سازمان را بیان می‌دارد.
– افراد یا کنشگران : ساختار سازمان و افراد سازمان که در تعامل با سیستم‌ها می‌باشند را تعریف می‌کند.
– زمان: توالی زمان‌بندی قابلیت‌هائی که در جنبه عملکرد ذکر شده اند را مشخص می کند.
– انگیزه: تأکید بر انگیزه تولید سیستم‌ها در برنامه‌‌های راهبردی سازمان و جهت استفاده از آنها را مشخص می کند.
این وجوه از پنج دیدگاه مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند:

غیرفرهنگی

غیرمستقل

عمومی

شورای عالی انقلاب فرهنگی

‌آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی

۲۰/۴/۱۳۷۴

غیرفرهنگی

غیرمستقل

بخشی- لباس دانشجویان

اصول، مبانی و روش‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف

۱۴/۱۱/۱۳۷۶

فرهنگی

مستقل

عام

ج- در دهه سوم انقلاب اسلامی رویکرد فرهنگی به مسئله پوشش که در اواخر دهه گذشته شروع شده بود تداوم می‌یابد. این مدعا را می‌توان با بررسی حجم سیاست‌ها و مداخلات فرهنگی و جزایی حکومتی در باب مسئله پوشش به خوبی دریافت. به طوری که بخش عمده مداخلات حاکمیت در این حوزه در دهه سوم انقلاب اسلامی از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت می‌گیرد. هر چند شورای عالی انقلاب فرهنگی در اسناد مختلف به طور غیرمستقیم متعرض مسئله پوشش می‌گردد اما در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۵۸ با تصویب اسناد و سیاست‌های مستقل در حوزه پوشش گام مهمی در این زمینه برداشته شد.
توجه به نقش نهادهایی نظیر خانواده و سایر متولیان غیررسمی عرصه فرهنگ و زمینه‌سازی بسترهای مشارکت این نهادها با سازمان‌های رسمی و نیز توجه به نقش و تأثیر سایر دستگاه‌های مؤثر در این زمینه و نیز تعامل رویکرد فرهنگی و نرم با رویکردهای جزایی و حقوقی با اولویت رویکرد فرهنگی ویژگی عمده مصوبات شورا و به طور کلی سیاست‌های فرهنگی دهه سوم انقلاب تلقی می‌شود.
سیاستگذاری پوشش در دو دهه پس از انقلاب اسلامی انجام می‌شود و نهادهای سیاستگذار در حوزه پوشش چهار سازمان: مجلس، دولت، شورای عالی انقلاب فرهنگی و قوه قضائیه هستند که نقش و تأثیر هر کدام در دوره‌های مختلف متفاوت است. به طور مثال مداخله قوه قضائیه در سیاستگذاری پوشش از مداخله حداکثری در دهه اول آغاز شده و در دهه دوم و سوم از میزان این مداخلات کاسته می‌شود. از سوی دیگر مداخله شورای عالی انقلاب فرهنگی در دهه سوم انقلاب اسلامی مداخله‌ای حداکثری و پررنگ است.
علاوه بر آن می‌توان اشاره به این نکته حائز اهمیت است که آنچه در دو دهه اول انقلاب اسلامی قابل بررسی است، حوزه مداخله سیاستی دستگاه‌های کلان سیاستگذار کشور است که به دلیل مبهم بودن نهادهای اجرایی مسئول در این زمینه و وظایف هر یک از آنها، عملکردها قابل بررسی نیست اما با آغاز دهه سوم و مشخص شدن نهادهای اجرایی در حوزه پوشش و وظایف آنها می‌توان عملکرد این نهادها را نیز مطالعه کرد.
سازمان‌های اجرایی در حوزه پوشش ۲۶ سازمان هستند که عبارتند از: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت بازرگانی، سازمان صدا و سیما، نیروی انتظامی، سازمان ملی جوانان، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی)، مرکز امور زنان و خانواده، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان تربیت بدنی، شهرداری‌ها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، سازمان بهزیستی، وزارت امور خارجه، وزارت کار و امور اجتماعی، مجلس شورای اسلامی، وزارت کشور، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، قوه قضائیه، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، نیروی مقاومت بسیج و وزارت راه و ترابری.
از منظر سیاستگذاری فرهنگی می‌توان گفت که در دو دهه اول انقلاب اسلامی سیاستگذاری در حوزه پوشش وجود ندارد. به عبارت دیگر هیچ گونه راهبرد یا برنامه دراز مدت وجود ندارد و به تبع آن جای خالی برنامه‌ها و طرح‌های اجرایی مشهود است. به تبع این وضعیت سازمان‌های مسؤول در این زمینه مشخص نیستند و حوزه اجرا با مداخلات پراکنده مواجه است. حاکمیت در مداخله در حوزه پوشش در دهه اول انقلاب اسلامی، رویکردی سخت و کیفری را در پیش گرفته است و در دهه دوم این مداخله اندکی سمت و سویی فرهنگی می‌یابد اما هنوز راهبردها، برنامه‌ها و طرح‌های اجرایی مشخصی وجود ندارد و حوزه اجرا نیز مبهم است.
در دهه سوم انقلاب اسلامی است که سیاستگذاری پوشش در جمهوری اسلامی اندکی معنا پیدا کرده و روشن می‌شود. در این دهه راهبردهای حوزه پوشش مشخص می‌شوند و راهکارهای اجرایی مربوط به آن تعریف می‌گردند. سازمان‌های مسؤول در این زمینه احصا شده و مسؤولیت‌ها و وظایف هر یک از آنها مشخص می‌شود. رویکرد فرهنگی در حوزه پوشش در این دوره در قالب راهبردها و راهکارها و مشخص شدن حیطه اجرا متبلور می‌شود.
اما نکته‌ای که در زمینه سیاستگذاری پوشش در دهه سوم انقلاب اسلامی به چشم می‌خورد، ضعف و ناکارآمدی سازمان‌های اجرایی و به خصوص سازمان‌های فرهنگی در حوزه عملیاتی و اجرایی است. این ضعف و ناکارآمدی کمتر در حجم و کمیت برنامه‌های اجرایی است و بیشتر آن در حوزه کیفیت و محتوای این برنامه‌هاست. با مطالعه گزارش عملکرد سازمان‌های اجرایی در این زمینه می‌توان گفت در بسیاری موارد هدف آمار دادن و آمارسازی کردن است به نحوی که فعالیت‌های معمولی درون سازمانی و گاهاً بی‌ربط در گزارش عملکرد سازمان در زمینه فرهنگ پوشش ذکر شده است. این مسئله خود نشانگر ضعف سازمان نظارتی و گزارش گیرنده است.
بر این اساس بایستی در دهه چهارم انقلاب اسلامی تأکید بیشتری بر حوزه اجرا، خصوصاً در مورد سازمان‌های فرهنگی صورت گیرد. این مسئله نیازمند وجود سازمان نظارتی قوی است تا سازمان‌های مسؤول در این زمینه را در مورد وظایف‌شان مورد بازخواست و سؤال قرار دهد.
وظایف سازمان صدا و سیما در خصوص ترویج فرهنگ عفاف و حجاب، حوزه‌های متفاوتی را پوشش می‌دهد؛ از گروه‌های سنی متفاوت کودک، نوجوان و جوان، ارائه الگو از طریق به تصویر کشیدن چهره بانوان محجبه کشورهای خارجی، به تصویر کشیدن ابعاد شخصیت‌های الهی اسلام و زنان نمونه از صدر اسلام تا دوران معاصر، معرفی نمونه‌های عینی از اساتید، مربیان، نفرات اول کنکور، المپیادی‌ها و خانواده‌های ایثارگران و … از نظر مظاهر عفاف و حجاب و ساده زیستی و تهیه فیلم و گزارش از زندگی زنان فعال در عرصه‌های خانوادگی، مدیریتی، علمی، فرهنگی و هنری با محوریت موضوع «عفاف و پوشش»، تبیین و آموزش احکام شرعی حجاب و عفاف و رعایت حریم عفاف در خانه و اجتماع و آموزش معیارهای رفتار صحیح زن و مرد جهت برقراری روابط متعادل اجتماعی و اتخاذ سیاست‌های انضباطی در خصوص بازیگران زن صدا و سیما و جلوگیری از تجلیل و تبلیغ چهره‌هایی که در مناظر اجتماعی و عمومی با ظاهر و پوشش بد حضور پیدا می‌کنند، حوزه‌های گوناگونی است که در حوزه وظایف سازان صدا و سیما قرار می‌گیرد.
در تحلیل وظایف سازمان صدا و سیما باید به این مهم توجه نمود که وظایف تعیین شده رویکردی برون سازمانی دارد. یعنی وظایف به نحوی تعیین نشده است که بر اساس ساختار سازمان صدا و سیما بتواند به طور جدی راهنمای عمل باشد. از سوی دیگر، تشتط و عدم وجود دسته‌بندی در این وظایف کار را برای تحلیل و ارزیابی دشوار می‌سازد. وظایف تعیین شده برخی کاملاً جزئی و موردی می‌باشند و برخی به صورت شعاری و آرمانی و کلی می‌باشند. عمده وظایف، ناظر بر محتوای تولید شده در سازمان می‌باشد که برخی پیشنهادهایی برای محتواهای خاص بوده و برخی رویکردها را شامل می‌شوند. دسته دیگری از وظایف ناظر به شرایط درون سازمانی سازمان صدا و سیما می‌باشد. به نظر می‌رسد چنان‌چه در تدوین این وظایف به صورت دسته‌بندی شده‌تری عمل می‌شد، در مقام اجرا و نیز ارزیابی این امکان فراهم می‌شد که با دقت و جامعیت بیشتری عمل شود.

اما در خصوص فعالیت‌های انجام شده در خصوص ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در سازمان صدا و سیما می‌توان دو گروه هدف را تشخیص داد؛ فعالیت‌هایی که گروه هدف آنها عموم مخاطبان رسانه‌های صدا و سیما هستند و فعالیت‌های درون سازمانی که در صدد نهادینه کردن این فرهنگ در میان کارکنان و کارمندان و افرادی است که اگر چه نه به عنوان کارمند صدا و سیما، به عنوان بازیگر و گریمور و… با صدا و سیما سر و کار دارند. در طول دو سال مورد بررسی، به نظر می‌رسد تمرکز اصلی بیشتر بر گروه دوم بوده است. البته روشن است که تأثیرگذاری بر گروه دوم به نوعی به معنای تأثیرگذاری غیر مستقیم بر گروه اول نیز می‌باشد. در واقع هم در میان تعیین‌کنندگان این وظایف و هم در میان متولیان اجرا در سازمان، این ذهنیت وجود دارد که برنامه‌سازان و نیروی انسانی سازمان دارای اهمیت بسیاری است و در صورت اصلاح آن‌ها، برنامه‌ها نیز تا حد زیادی اصلاح خواهند شد. هر چند اهمیت نیروی انسانی غیر قابل انکار است، اما باید گفت این رویکرد می‌تواند به نوعی نشان دهنده ضعف در رویه‌ها و چارچوب‌ها باشد که اهمیت افراد در آن بیشتر می‌شود.
در حوزه برنامه‌سازی، با تحلیل اقدامات انجام شده می‌توان گفت که در طول این دو سال فعالیت جدی و قابل توجهی صورت نگرفته است؛ پیشنهاد و طراحی چند برنامه «مناظره تلویزیونی با موضوع عفاف و حجاب، برگزاری جلسات مقدماتی و جلسات کارشناسی و کسب مجوز از ریاست سازمان، سفارش تهیه طرح اولیه برنامه به کارگردان. با نگاهی به جدول پخش برنامه‌های سیما که مطلبی مرتبط با عفاف و حجاب داشته‌اند، می‌توان متوجه شد که برنامه‌ها کاملاً خاص و محدود هستند؛ برنامه‌های مناسبتی، برنامه‌های معارفی و برنامه‌هایی مثل تصویر زندگی، مردم ایران سلام و سیمای خانواده است. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد هیچ اقدام زیربنایی و اساسی برای تأثیرگذاری مستمر و رویه‌ای بر روند تولید تلویزیونی پیش‌بینی نشده است و صرفاً به برنامه‌های موردی اکتفا شده است.
در حوزه محتوایی در طول این دو سال، عمدتاً برنامه‌هایی که به شکل مستقیم موضوع حجاب و عفاف را هدف قرار داده بودند مورد توجه بوده است. در واقع در طراحی محتوایی این برنامه‌ها، ظرافت لازم به خرج داده نشده است و معمولاً به ساده‌ترین کارها بسنده شده است. این در حالی است که در وظایف محوله به سازمان، پرداختن عمیق‌تر و ظریف‌تر به موضوع و نیز پرداختن به ابعاد مختلف و از جنبه‌های مختلف پیشبینی شده است. اگرچه وظایف سازمان حوزه های مختلفی را پوشش می دهد، اما فعالیت ها کاملا ناظر به حوزه‌های خاصی هستند؛ فقدان برنامه‌هایی که گروه‌های سنی کودک و نوجوان را مخاطب قرار می‌دهد، فقدان برنامه‌‌هایی که از طرق مختلف به معرفی الگو می‌پردازد، فقدان برنامه‌هایی که به معرفی آثار مخرب و جلوه‌های زشت تمدن غرب و برهنگی در آن می پردازد و… نشان می‌دهد که فعالیت‌ها با وظایف بسیار فاصله دارند.
نکته مهم دیگر این که، اگر چه سازمان صدا و سیما متصدی تلویزیون و رادیو است اما عمده فعالیت‌های گزارش شده مربوط به برنامه‌های تلویزیون است، گو اینکه از ظرفیت‌های رادیو در خصوص ترویج فرهنگ مذکور غفلت شده یا برای آن برنامه‌ای ریخته نشده است. در حوزه برنامه‌سازی عمده تولیدات، تلویزیونی است. این در حالی است که تولیدات رادیویی خود حجم قابل توجهی از تولیدات سازمان را تشکیل می‌دهد. اکنون شبکه‌های رادیویی بسیاری در مجموعه سازمان وجود دارد که مخاطبان گسترده و متنوعی را دارا می‌باشند. به ویژه آن که برخی شبکه‌های رادیویی مانند رادیو جوان و رادیو ورزش دارای مخاطبین خاصی هستند که ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای پرداختن تخصصی به موضوع حجاب و عفاف برای یک گروه مخاطبین خاص فراهم می‌آورند. یا به عنوان مثال رادیو گفتگو این امکان را فراهم می‌آورد که در قالب گفتگوهای تخصصی و علمی به موضوع حجاب و عفاف پرداخت. بنابراین غفلت از ظرفیت‌های رادیو و اکتفا کردن به تلویزیون نمی‌تواند توجیه داشته باشد.
اگرچه فعالیت‌های برنامه سازی بسیار اندک و ناچیز است، فعالیت‌های مقدماتی در حوزه اول مخاطبین بسیار گسترده است؛ برگزاری جلسات توجیهی متعدد در معاونت‌ها و مراکز، برگزاری جلسات توجیهی با مدیران آموزش سازمان، برگزاری جلسات توجیهی و تصمیم‌گیری جهت اجرایی شدن «طرح ساماندهی وضعیت گریم و آرایش هنرمندان»، برگزاری جلسات متعدد با مدیران حراست سازمان به منظور بررسی موانع و محدودیت‌های اجرایی «طرح انضباطی کارکنان»، برگزاری جلساتی با مدیران مرکز نظارت و ارزیابی، برگزاری جلسات متعدد با مدیران و کارشناسان مرکز اطلاعات و برنامه‌ریزی سازمان و… . این فعالیت‌های عمدتاً ناظر به فراهم آمده زیرساخت‌هایی در دررون سازمان برای پرداختن به موضوع می‌باشد. هر چند درباره اثرگذاری این اقدامات ممکن است اکنون نتوان به خوبی قضاوت کرد، اما در مجموع این تلاش‌ها نشان از جدیت در این حوزه می‌باشد.
عمده دیگر فعالیت‌هایی که با عنوان فرهنگی، تبلیغی یا آموزشی و پژوهشی می‌توان از آنها یاد کرد ناظر به تقویت و ترویج فرهنگ عفاف در میان کارکنان سازمان است؛ تألیف کتاب جهت توزیع بین همکاران، برگزاری جلسات اخلاق با رویکرد عفاف و حجاب در بسیج سازمان، تهیه بروشورهای آموزشی و تبلیغی ماهانه در سطح سازمان، تهیه و ارائه طرح فعالیت‌های تبلیغی فرهنگی جامع در سطح کارکنان و خانواده‌های ایشان با موضوع عفاف و حجاب در سازمان، پیش بینی و طراحی نشست‌های علمی و فرهنگی ماهیانه با موضوع عفاف و حجاب در سازمان و… .
در مجموع به نظر می‌رسد تلاش برای نهادینه کردن این فرهنگ در میان کارکنان و فعالان رسانه مورد عنایت بیشتری قرار گرفته است، به نحوی که بسیاری از فعالیت‌های گزارش شده ناظر به توزیع کتاب، برگزاری مسابقه و طراحی دوره‌های فرهنگی تفریحی برای فعالان رسانه است، نه تولید و پخش برنامه‌های تلویزیونی رادیویی برای گسترش فرهنگ عفاف در میان مخاطبان رسانه. باید در نظر داشت که اقدامات ناظر به کارکنان و فعالین رسانه‌ای در درون سازمان بیشتر جنبه موردی و اهداف کوتاه مدت را دارد به نحوی که بعد از گذشت چند سال می‌توان درباره عملیاتی شدن یا نشدن آن‌ها ارزیابی و قضاوت کرد. اما وظایف ناظر به محتوا یک موضوع درازمدت و همیشگی است. در این حوزه اشکال اساسی توجه بیشتر به برنامه‌های موردی و مناسبتی و عدم فراهم آوردن زیرساخت‌های رویه‌ای می‌باشد.
اگر چه می‌توان با بهره گرفتن از تقسیم‌بندی ۵گانه شامل وظایف نظارتی، ممانعتی، حمایتی، تولیدی و همکاری، فعالیت‌های انجام گرفته از سوی دفاتر و معاونت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به تفکیک بررسی کرد اما در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی علاقه وافری به فعالیت‌های نظارتی و ارزیابی دارد، آن هم از نوع رعایت شئونات اسلامی از سوی کارکنان و کارمندان دفاتر و معاونت‌ها. در خصوص سایر حوزه‌ها نیز به نظر می‌رسد فعالیت عمده تأکید بر اهمیت و ضرورت انجام فعالیت است تا انجام فعالیت خاص.
به نظر می‌رسد عمده فعالیت‌های گزارش شده فعالیت‌هایی است که هر ساله توسط دفاتر و معاونت‌های مربوط انجام می‌شود و اگر گزارش سال‌های بعد و قبل را با این گزارش مقایسه کنیم، به نظر می‌رسد نقاط اشتراک عمده‌ای داشته باشد. متأسفانه شاهد فقر شدید در خصوص فعالیت‌ها و طرح‌های نو و مبتکرانه هستیم به طوری که برخی عملکردهای ذکر شده در حوزه فعالیت‌های این وزارت بسیار سطحی و نامربوط است (مانند انتقال یک کارمند از یک بخش به بخش دیگر یا جمع‌ آوری اسپیکرها از سطح سازمان) و شاید هیچ گونه پژوهشی در خصوص عفاف و حجاب در وزارت انجام نشده است.
در حوزه فضای سایبر نیز که امروزه یکی از حوزه‌های تأثیرگذار و بسیار مهم و یکی از کانون‌های اصلی تهاجم فرهنگی و جنگ نرم است نیز هیچ گونه فعالیتی صورت نگرفته است.

دوره

نهاد سیاستگذار

عنوان مداخله

تاریخ

شیوه مداخله(فرهنگی یا غیرفرهنگی)

مستقل یا غیرمستقل

عام یا بخشی

دهه سوم- سال‌های ۷۶ تا ۸۴

قوه قضائیه

بخشنامه برخورد با فروشندگان لباس‌هایی که….

۲/۱۰/۱۳۷۸

جدول 4-13- اطلاعات جمعیت مورد مطالعه در دو گروه معتاد به شیشه و سالم 45
جدول 4-14- توزیع فراوانی ژنوتیپ‌ ژن‌های GSTT1 و GSTM1 در افراد معتاد به شیشه و سالم 46
جدول 4-15- بررسی تعادل هاردی- واینبرگ در جمعیت معتاد به شیشه و سالم برای ژن کاتالاز 47

جدول 4-16- فراوانی ژنوتیپ ها و الل های چندشکلی CAT-262 در افراد معتاد به شیشه و سالم 47
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل 1-1- فراوانی مصرف کننده گان الکل و مواد مخدر در 6 کشور مختلف 3
شکل 1-2- ساختار گیرنده­های اپیوئیدی 5
شکل 1-3- ROS و کانال­های L-Type کلسیمی 7
شکل 1-4- آنزیم های GST مسؤل کاتالیز کردن ترکیبات کارسینوژنیک و سایتوتوکسیک از طریق کنژوگه کردن آنها با گلوتاتیون می باشند 11
شکل 1-5- خانواده ی سوپر ژن گلوتاتیون-S- ترانسفراز 12
شکل 1-6- شکل شماتیک ژن کاتالاز و جایگاه چندشکلی ژنتیکی مورد بررسی 16
شکل 3-1- یک نمونه از آنالیز multiplex-PCR و چند شکلی ژنتیکی دو ژن GSTM1 و GSTT1 بر روی ژل آگاروز 33
شکل 3-2- تعیین ژنوتیپ چندشکلی ژن کاتالاز بر روی ژل آگاروز 34
فصل اول
مقدمه
1-1: اعتیاد^[1]
مصرف مواد مخدر یکی از خطرناک‌ترین پدیده ­های جوامع بشری در عصرِ حاضر است. اعتیاد در جهان ما چنان گسترش یافته است که به یک بیماری مزمن اجتماعی تبدیل شده و امنیت اجتماعی را متزلزل ساخته است. بر طبق داده های رسمی 2/1 تا 2 میلیون ایرانی با میانگین سنی 18سال معتاد به آمفتامین هستند. بیش از 11 میلیون از جمعیت کشور با مسئله­ اعتیاد روبرو هستند. در طول 30 سالِ گذشته، جمعیت ایران با نرخ رشد سالانه­ی 8 درصدی، با بیماری خانمان سوز اعتیاد دست و پنجه نرم کرده ­اند. این آمار بیانگر این است که تعداد نوجوانانی که گرایش به مواد مخدر پیدا کرده اند؛ در حال افزایش بوده است(Afkari et al., 2013). متأسفانه امروزه گسترش و شیوع اعتیاد به­حدی است که معضلات اجتماعی، جسمانی و خانوادگی بسیاری را موجب شده است .(Agha et al., 2008)
به طوری­که سازمان جهانی سلامت برآورد کرده بود که بیش از 2 میلیارد مصرف کننده­ الکلی، 3/1 میلیارد مصرف کننده­ تنباکو و 185 میلیون مصرف کننده­ داروهای غیرِمجاز وجود داشته است. بنابراین جهتِ پرده برداشتن از سطح معضلاتی که پاره­ای از کشورها با آنها درگیر بوده ­اند نمودار ترسیمی شکل 1-1 را که بیانگر مصرف مواد مخدر و مقدار الکل مصرف شده این گونه کشورها می­باشد به ­عینه دربرابر دیدگان حقیقت بین خوانندگان قرار می­دهیم .(Goldman et al., 2006)

شکل 1-1- فراوانی مصرف کننده­گان الکل و مواد مخدر در 6 کشور مختلف
عواملی که در شیوع اعتیاد نقش دارند عبارتند از:

• • محیط: محیط از 3 طریق می ­تواند در گرایش به سوء مصرف مواد مخدر نقش داشته باشد که عبارتند از:

• • تجربه ­های جدید زندگی

• • فردی که حتی برای مدت طولانی از مصرف مواد دور بوده است، در محیط پاک یا اصطلاحاً خنثی قرار داشته است؛ می ­تواند با قرار گرفتن در معرض محیط­های آلوده به مصرف مواد مخدر دوباره به سمت اعتیاد گرایش پیدا کند.

• • تجربه­ خوب مصرف مواد و تاثیرات روحی و روانی آن می ­تواند باعث جذب دوباره­ی افراد به استفاده از این­گونه مواد مخدر شود .(Caprioli et al., 2007)

• • مصرف دارو^[2]: مصرف سوء داروهایی مثل الکل و نیکوتین، منجر به تغییر در بیان ژن ها و تغییرات رفتاری افراد درگیر با­ این گونه مواد شده ­اند.(Sinha et al., 2009)

• • ژنتیک: مطالعه بر روی خانواده و دوقلوها نقش ژنتیک در اعتیاد را تایید کرده است.

مطالعاتی که بر روی خانواده­ها و دوقلوها صورت گرفته است نشان­ می­دهد، که وابستگی به الکل، نیکوتین، حشیش و دیگر مواد مخدر غیر­قانونی، تحت تاثیر فاکتور های ژنتیکی بوده است .(Agrawal et al., 2008)
البته در ارتباط با تأثير عوامل ژنتیکی در مطالعه ای که توسط Tsuang و همکاران بر روی 3372 دوقلو در ویتنام انجام گرفت؛ تأثيرات مختلفی از عوامل ژنتیکی، محیط خانوادگی و غیر خانوادگی بر روی داروهای متعدد گزارش شد که بزرگترین میزان تاثیر سوء در مصرف مواد مخدر را عوامل ژنتیکی داشته اند .(Tsuang et al., 1998)
1-2: گیرنده­های اپیوئیدی
اپیات­ها^[3]از تریاک گرفته می­شوند، که تواناییِ اتصال به گیرنده­های اٌپیوئیدیِ درون­زا را دارند. از این گیرنده­ها کاپا، دلتا و میو را می­توان نام­­ برد؛ که از خانواده­ی G پروتئین­ها می­باشند. با فعال شدن این گیرنده ها توسط اپیات‌های مانند مورفین 1- کانال­های کلسیمی حساس به ولتاژ^[4] بسته می­شوند 2- با تأثير بر روی کانال­های پتاسیمی باعث خارج شدن پتاسیم از سلول و هایپرپلاریزه شدن سلول می­ شود 3- باعث مهار آنزیم آدنیلات سیکلاز می­ شود. در­نتیجه اپیات­ها باعثِ کاهشِ تحریک پذیریِ غشا و کاهش آزاد شدنِ نورترانسمیترها می­شوند. در شکل 1-2 ساختار این گیرنده و مکانیسم عمل آن نشان داده شده است .(Lambert et al., 2005)از طریق این مکانیسم اپیات های مانند مورفین باعث مهار درد می شوند. رسپتور­های اپیوئیدی مختلفی در سلول­های گوناگون تولید می­شوند و در موقع تحریک­پذیری باعث ایجاد تاثیرات متفاوتی می‌شوند.
شکل 1-2- ساختار گیرنده های اپیوئیدی و مکانیسم عمل این گیرنده
مواد مخدر(اپیات­ها) حداقل از طریق دو مکانیسم باعث تولید پاداش و تقویت آن می­شوند که عبارتند از:

1. 1. فعال­سازی ناحیه تگمنتوم شکمی^[5] (VTA) که نتیجه­اش آزاد شدن دوپامین در هسته­ی آکومبنس^[6] است.

1. 1. به طور مستقیم به رسپتور­های هسته­ی آکومبنس متصل می­شوند که غیر وابسته به دوپامین می­باشد.

مواد مخدری که به صورت غیر وابسته به دوپامین باعث ایجاد پاداش و تقویت آن می­شوند به طور مستقیم به رسپتورهای میو و شاید دلتا هسته­ی آکومبنس متصل می­شوند. رسپتورهای میو و دلتا هم در ناحیه تگمنتوم شکمی و هم در هسته­ی آکومبنس وجود دارند. و ممکن است که هر دویِ آنها در مسیرِ پاداش نقش داشته باشند. اپیوئیدهای مشتق شده از پروداینورفین باعث مهار دوپامین از نورون­های مزولیمبیک می­شوند و در نتیجه با فعال­سازی این گیرنده ممکن است که باعث ایجاد احساس ناخوشی در انسان و حیوانات شوند. (Kopnisky et al., Chapter 96).
1-3: مت­آمفتامین(شیشه)
مواد مخدری مثل شیشه با تأثیر بر روی نورون­های دوپامینرژیک باعث آزاد شدن دوپامین
می شوند. اتواکسیداسیون دوپامین باعث تولید DA- quinone می شود. DA- quinone یک محصول سمی است که موجب تخریب میتوکندری، التهاب، ROS و یوبی کوتینه کردن پروتئین می شود .( Miyazakiy et al., 2008) گلوتاتیون و گلوتاتیون S ترانسفراز ممکن است باعث سم زادیی DA- quinone شوند .( Hashimoto et al., 2005)
1-4: علل گرایش به مواد مخدر