۴

رابرت مرتن
– ۱۹۱۰

اجتماعی شدن دانشجویان پزشکی

در حوزه خدمات بهداشتی و نقش اجتماعی شدن دانشجویان پزشکی و تأکید بر اجماع ارزشی و توسل به نظم اجتماعی

یکی از عوامل اجتماعی خطرآفرین، اختلال­های ژنتیکی است.
در مدل بیماری ارثی، ژن­های نهفتۀ تغییریافته­ را شامل می­ شود که در این مورد ، پدر و مادر دچار بیماری نیستند و هر یک ناقل هستند در ازدواج های خویشاوندی این پدیده ۲ برابر بیشتر است (هالجین، ۱۳۹۲: ۲۴۱).

به نظر می­رسد بین نسبت خویشاوندی والدین و مسایل ژنتیکی با ابعاد بیماری و شدت بیماری ارتباط وجود دارد.

فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
دگرگونی­های سریع اجتماعی و گوناگونی واقعیت­های زندگی, پژوهشگران اجتماعی را به گونه­ فزاینده­ای با مناظر و بافت­های جدید اجتماعی رو به­رو ساخته است(هومن، ۱۳۸۵: ۱). انتخاب یک روش تحقیق بستگی به شرایطی از جمله؛ سؤالها و هدف هر تحقیق، توانایی­های شخص محقق و امکانات او، نوع داده ­های در دسترس، شرایط مورد مطالعه و محدویت­های آن دارد.
با توجه به اینکه دست­یابی به نتایج صحیح و مورد اعتماد، وابسته به استفاده­ی بجا و صحیح از روش­های تحقیق می­باشد، لذا باید تشخیص و درک روش­های پژوهشی در همان حد که موضوع تحقیقی برای پژوهشگر اهمیت دارد، مورد توجه قرار گیرد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۲- تعریف مفهومی و عملیاتی
تعریف نظری تعریفی است که هدف آن تعیین قلمرو معنایی مفهوم است. در این نوع تعریف معنای یک مفهوم از طریق مفهوم یا مفاهیم دیگر تعیین و راه برای تعریف عملی هموار می­ شود(ساعی، ۱۳۷۷: ۷۵).
تعریف مفاهیم کاری بیش از تعریف ساده یا قراردادی واژگان فنی یک علم است که به منظور فهمیدن امر واقعی صورت می­گیرد. بنابراین در تعریف مفاهیم همه جنبه­ های واقعیت مورد نظر قرار نمی­گیرند، بلکه فقط آن جنبه­هایی بر گرفته می­شوندکه برای تحقیق اصلی و اساسی به حساب می­آیند ( کیوی و کامپنهود، ۱۳۷۷: ۱۱۴).
در این بخش متغیر وابسته^[۱۲] و متغیرهای مستقل^[۱۳] مورد استفاده در این تحقیق، تعریف می­شوند.
۳-۲-۱-افسردگی و غمگینی
اختلالات افسردگی جزو اختلال‌های خلقی محسوب می‌شود. افسردگی به هر شکل دیده شود، شیوه دید فرد از خود، از دیگران و از دنیا را تعریف می‌کند. افسردگی قدرت قضاوت را تضعیف می‌کند و باعث رفتارهای نامعقول می‌شود. در هر یک از موارد، بیمار نمی‌تواند زندگی روزمره عادی داشته باشد(هالجین، ۱۳۹۲ : ۷۰).
بیشتر در دهه چهارم عمر شروع می‌شود، هرچند امکان شیوع آن در تمام سنین، حتی در جوانان ۲۰ تا ۳۰ سال نیز وجود دارد. افسردگی می‌تواند منجر به عدم تمرکز و مسئولیت پذیری در زندگی شود، بنابراین ممکن است فرد افسرده کنترل و تمایل خود را برای ادامه زندگی از دست بدهد، افسردگی موجب عدم لذت فرد از زندگی می‌شود. فرد افسرده به سمت بدبینی، انتقاد، عدم اعتماد به نفس و کاهش احساسات و قدرت تخیل هدایت می‌شود. (همان منبع)
جدول ۳-۱

خیلی­زیاد

نسبتاً زیاد

متوسط

کم

به هیچ­وجه

وضعیت رابطه بیمار با جنس مخالف

۵

۴

۳

۲

۱

وضعیت روانی بیمار، افسردگی

۵

۴

۳

۲

۲-۲-۲-۲ رادیکال DPPH (1و۱-دی فنیل ۲-پیکریل هیدرازیل)
این ترکیب یک رادیکال پایدار با رنگ بنفش می­باشد که با احیاء شدن توسط عناصر دهنده الکترون یا هیدروژن (ترکیبات آنتی­اکسیدانی) به دی فنیل پیکریل هیدرازین زرد رنگ تبدیل می­ شود. توانایی دادن اتم هیدروژن یا الکترون توسط ترکیبات و عصاره­های مختلف، به وسیله آزمونی با همین نام، با میزان بی­رنگ کردن یا کاهش میزان جذب نوری محلول بنفش رنگ DPPH در متانول مورد بررسی قرار می­گیرد (بیوریتس و بوکار^[۳۲]، ۲۰۰۰).
۲-۲-۳ آنتی اکسیدان­ها
آنتی­اکسیدان­ها موادی هستند که باعث به تاخیر انداختن اکسایش و افزایش ماندگاری و مطبوع بودن غذاهای چرب می­شوند. این مواد ممکن است به طور طبیعی در ترکیبات چرب حضور داشته باشد، مانند توکوفرول­ها، فلاونوئید­ها، ال-­اسکوربیک اسید، کاروتنوئید­ها، و یا به صورت صنعتی تولید و به ماده غذایی افزوده گردند. ترکیباتی چون بوتیلیتد­ هیدروکسی­آنیزول (BHA)، بوتیلیتد ­­هیدروکسی­تولوئن (BHT)، ترشری­بوتیل­ هیدروکینون (TBHQ) از این گروه می­باشند. روغن­های گیاهی نسبت به روغن­ها و چربی­های حیوانی، به­ طور طبیعی دارای آنتی­اکسیدان­های بیشتری بوده و در نتیجه پایدارترند (فاطمی، ۱۳۸۱).
۲-۲-۳-۱ سیستم آنتی­اکسیدانی بدن انسان
سیستم آنتی اکسیدانی موجود در بدن انسان به دو گروه تقسیم می­ شود :

1. 1. آنزیمی

1. 1. غیر آنزیمی

سیستم آنتی­اکسیدانی آنزیمی به دو سیستم دفاعی اولیه و ثانویه تقسیم می­ شود. سیستم دفاعی اولیه از سه آنزیم مهم تشکیل شده که باعث خنثی سازی و یا جلوگیری از تشکیل رادیکال­های آزاد می­شوند:
۱. آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز که با اهدای ۲ الکترون، باعث احیاء پراکسید­ها شده و در نتیجه پراکسید، که بستر بالقوه­ای برای واکنش فنتون (Fenton) می­باشد را از بین می­برد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲. کاتالاز که پراکسید­هیدروژن را به آب و اکسیژن مولکولی تبدیل می­ کند و یکی از بزرگترین تغییر و تبدیل کننده­ها در بدن انسان است به طوری­که یک مولکول کاتالاز باعث تغییر ۶ بیلیون مولکول پراکسید می­ شود.
۳. سوپراکسید دسموتاز که با تبدیل سوپراکسید آنیونی به پراکسید­هیدروژن، آن را به سوبسترایی برای آنزیم کاتالاز تبدیل می­ کند (کرکو و فریرا، ۲۰۱۳).
دومین سیستم دفاع آنزیمی شامل آنزیم­هایی است که به طور مستقیم باعث خنثی سازی رادیکال­های آزاد نمی­شوند اما نقش حمایت کننده برای آنتی­اکسیدان­های داخلی دارند. این آنزیم­ها شامل موارد زیر می­باشند :
۱. گلوتاتیون ردوکتاز: باعث تبدیل گلوتاتیون اکسید شده، به فرم احیاء آن می­گردد و در نتیجه آن را بازیافت کرده و برای خنثی سازی رادیکال­های آزاد بیشتر، آماده می­سازد.
۲. گلوکز-۶- فسفات دهیدروژناز باعث احیاء NADPH^[33] که کوآنزیم مورد استفاده در واکنش­های­ آنابولیک می­باشد، می­گردد.
اما سیستم آنتی­اکسیدانی داخلی غیر­آنزیمی شامل موارد متعددی از جمله ویتامین A، کوفاکتور­های آنزیمی (Q₁₀)، ترکیبات نیتروژنی (اوریک اسید) و ترکیبات پپتیدی (گلوتاتیون) می­باشد:
۱. ویتامین A از شکستن بتا-کاروتن در کبد تشکیل می­ شود. حدود ۱۲ فرم ویتامین A ایزوله شده و می­دانیم که اثرات مفیدی بر پوست، چشم و اعضای داخلی بدن ایجاد می­ کنند. توانایی آنتی اکسیدانی آن مربوط به قدرت بالای آن در واکنش با رادیکال پروکسیل ( ROO^.(تیرا^[۳۴] و همکاران، ۲۰۱۵)) و جلوگیری از گسترش پراکسیداسیون در چربی­هاست.
۲. کوآنزیم Q₁₀ در تمام سلول­ها و غشا­ها حضور داشته و نقش مهمی در زنجیره تنفسی و دیگر متابولیسم­های سلولی ایفا می­ کند. این کوآنزیم باعث جلوگیری از تشکیل رادیکال پروکسیل می­ شود و حتی در مواردی گزارش شده که پس از شکل گیری این رادیکال­ها، باعث خنثی­سازی آن­ها گشته و همچنین توانایی بازسازی ویتامین E را داراست.
۳. اوریک اسید محصول نهایی متابولیسم نوکلئوتید پورینی در بدن انسان است، غلظت آن به تدریج افزایش یافته و پس از فیلتراسیون کلیوی، ۹۰ درصد اوریک اسید باز جذب می­ شود که نشان دهنده نقش مهم آن در بدن است. اسید اوریک از تولید بی رویه اکسیدان­های Oxo-hem که محصول واکنش هموگلوبین با پراکسیدها هستند جلوگیری می­ کند. همچنین مانع تحلیل رفتن گلبول­های قرمز توسط پراکسیدان­ها گشته و قدرت مهار کنندگی بالایی نسبت به اکسیژن یگانه و رادیکال هیدروکسیل دارد.
۴. گلوتاتیون یک تری­پپتید داخلی است که از سلول­ها در برابر رادیکال­های آزاد محافظت می­ کند و این کار را با دادن یک اتم هیدروژن یا یک الکترون انجام می­دهد و در نتیجه نقش مهمی در بازسازی سایر آنتی­اکسیدان­ها از جمله آسکوربات دارد.
با وجود این سیستم آنتی­اکسیدانی درونی، بدن انسان به انواع مختلف آنتی­اکسیدان­های خارجی نیاز دارد و این نیاز را از طریق رژیم غذایی مرتفع می­سازد تا بتواند غلظت رادیکال­های آزاد را در سطح پایینی نگه دارد (کرکو و فریرا، ۲۰۱۳).
۲-۲-۳-۲ آنتی­اکسیدان­های طبیعی
ویتامین C نامی عمومی است که برای اسید آسکوربیک استفاده می­ شود. اسید آسکوربیک دارای ۲ فرم است که دارای خاصیت آنتی­اکسیدانی هستند: L- اسکوربیک اسید و L- دهیدرو­اسکوربیک اسید، که هر دو از طریق دستگاه گوارش جذب می­شوند. اسید آسکوربیک در مهار آنیون رادیکال سوپراکسید، پراکسید­هیدروژن، رادیکال هیدروکسیل، اکسیژن یگانه و اکسید نیتروژن فعال مؤثر است (باروس^[۳۵] و همکاران، ۲۰۱۱).
ویتامین E دارای ۸ ایزوفرم است که ۴ تای آن­ها توکوفرول و ۴ فرم دیگر آن توکوتری­انول می­باشند. در بین آن­ها آلفا-توکوفرول بیشترین فراوانی را داراست. ویتامین E پراکسیداسیون لیپیدی را با اهدای هیدروژن فنولی به رادیکال پروکسیل و تبدیل شدن به رادیکال توکوفروکسیل، متوقف می­ کند. رادیکال توکوفروکسیل با وجود داشتن ساختار رادیکالی، غیر فعال بوده و نمی­تواند به واکنش زنجیره­ای اکسیداتیو ادامه بدهد. ویتامین­های C و E دارای رفتار هم افزایی هستند به طوری­که ویتامین C می ­تواند ویتامین E را از فرم رادیکال توکوفروکسیل به یک فرم حد واسط تبدیل کند که تا حدودی خاصیت ضد­اکسیدانی خود را باز یابد.
ویتامین K یک ترکیب محلول در چربی است که ساختار ۱و۴-نفتوکوئینون (۱,۴-naphtoquinone) آن به این ویتامین خاصیت ضد­اکسیدانی بخشیده است. ۲ ایزوفرم طبیعی این ویتامین K₁ و K₂ هستند (وروورت^[۳۶] و همکاران، ۱۹۹۷).
فلاوونوئید­ها یک گروه آنتی­اکسیدانی متشکل از فلاونول­ها، فلاوانول­ها، آنتوسیانین­ها، ایزوفلاونوئید­ها، فلاوانون­ها و فلاون­ها هستند. همه این ترکیبات از ساختار مشابهی به نام دی­فنیل پروپان (diphenylpropane) مشتق شده ­اند. فلاوانون و فلاون معمولاً در میوه­های مشابهی یافت می­شوند و توسط آنزیم خاصی ارتباط برقرار می­ کنند. این در حالیست که فلاون و فلاونول از این پدیده مستثنی بوده و به ندرت در کنار هم یافت می­شوند. همچنین آنتوسیانین­ها در گیاهان غنی از فلاوانون یافت نمی­شوند. خاصیت آنتی­اکسیدانی فلاونوئید­ها مربوط به گروه ­های هیدروکسیل فنولیک متصل به ساختار حلقوی است که آن­ها را قادر می­سازد به عنوان عامل احیاء کننده، دهنده هیدروژن، خاموش کننده اکسیژن یگانه، مهار کننده رادیکال سوپراکسید و شلات کننده فلزات فعالیت کنند. همچنین می­توانند باعث فعالسازی آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی و احیاء رادیکال­های توکوفرول (توکوفروکسیل) گردند.
اسید­های فنولیک از هیدروکسی سینامیک و هیدروکسی بنزوئیک اسید تشکیل شده ­اند و دارای خاصیت ضد­اکسیدانی بوده و به عنوان شلاته کننده و مهار کننده رادیکال­های آزاد عمل می­ کنند. یکی از ترکیبات این گروه که بسیار مؤثر بوده و مطالعات زیادی بر روی آن صورت گرفته، گالیک اسید است که پیش­ساز بسیاری از تانن­هاست (ترپینک^[۳۷] و همکاران،۲۰۱۱).
کاروتنوئید­ها گروهی از رنگدانه­های طبیعی هستند که بوسیله گیاهان و میکروارگانیسم­ها سنتز می­شوند و حیوانات قادر به سنتز آن نیستند. بتاکاروتن یک کاروتنوئید مهم بوده و یکی از رنگدانه­های طبیعی با خاصیت آنتی اکسیدانی قوی است (اج^[۳۸] و همکاران، ۱۹۹۷). و به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی و ضدسرطانی این رنگدانه
از آن در تهیه مکمل­های غذایی و مواد دارویی استفاد می­ شود (تیم^[۳۹] و همکاران، ۲۰۰۷).
مواد معدنی در مقادیر بسیار کم در بدن حیوانات یافت شده، بخش کوچکی از آنتی­اکسیدان­ها در رژیم غذایی انسان را تشکیل می­ دهند و نقش بسیار مهمی در سوخت و ساز بدن ایفا می­ کنند. در بین مواد معدنی سلنیوم و روی بیشترین خاصیت آنتی­اکسیدانی را دارا هستند.
عنصر سلنیوم را می­توان در هر دو فرم آلی (سلنوسیستئین و سلنومتیونین) و معدنی (سلنیت) در بدن انسان یافت. سلنیوم به طور مستقیم بر رادیکال­های آزاد اثر نمی­گذارد ولی بخش مهمی از آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی نظیر گلوتاتیون­پراکسیداز را تشکیل می­ دهند (تبیسوم^[۴۰] و همکاران، ۲۰۱۰).
عنصر روی یک ماده معدنی است که در مسیر­های مختلف متابولیسم شرکت می­ کند. این فلز نیز مانند سلنیوم رادیکال­های آزاد را مستقیماً مورد حمله قرار نمی­دهد اما از تشکیل آن­ها کاملاً جلوگیری می­ کند. روی همچنین از عمل NADPH-اکسیداز ممانعت به عمل آورده و از نقش کاتالیزوری آن در استفاده از NADPH به عنوان دهنده الکترون برای تبدیل اکسیژن به اکسیژن یگانه جلوگیری می­ کند. علاوه بر آن روی در ساختار آنزیم سوپراکسید دسموتاز شرکت دارد. سوپراکسید دسموتاز یک آنزیم آنتی­اکسیدانی مهم است که باعث تبدیل رادیکال اکسیژن یگانه به پراکسید هیدروژن می­ شود و در نهایت روی با مس در اتصال به دیواره سلولی رقابت می­ کند که این عمل کاهش تولید رادیکال هیدروکسیل را در پی خواهد داشت (پراساد^[۴۱] و همکاران، ۲۰۰۴).
۲-۲-۳-۳ آنتی اکسیدان­های سنتزی
با افزایش مصرف روغن­های گیاهی چند غیراشباع بسیار حساس به اکسایش، در فرآوری غذا و رژیم غذایی انسان، نیاز به آنتی­اکسیدان­های با پتانسیل بیشتر احساس شد. در نتیجه تولید ترکیباتی با خاصیت آنتی­اکسیدانی بالا، بسیار مورد توجه قرار گرفت. از آنتی­اکسیدان­های سنتزی رایج می­توان به TBHQ، BHA، BHT و گالات­ها اشاره نمود.
TBHQ در سال ۱۹۷۰ معرفی شد. این ترکیب گرد متبلور سفید یا قهوه­ای مایل به زردی است که در چربی­ها و روغن­ها حل پذیری متوسطی دارد. در آب اندکی محلول است و با آهن و مس کمپلکس تشکیل نمی­دهد. به عنوان بهترین آنتی­اکسیدان برای محافظت روغن­های سرخ کردنی و فراورده­های سرخ شده در نظر گرفته می­ شود و هیچ تغییری در طعم و رنگ محصول ایجاد نمی­کند (کراکو و فریرا، ۲۰۱۳).
بوتیلیتد هیدروکسی آنیزول (BHA) ماده جامد پرکی سفید مومی بسیار محلول در لیپید­ها و نامحلول در آب است. از پایداری حرارتی بالایی برخوردار است اما در حرارت­های بالا یک بوی فنولی ایجاد می­ کند. این موضوع باعث شده از آن به میزان کم و همراه با سایر آنتی­اکسیدان­ها استفاده گردد (کراکو و فریرا، ۲۰۱۳).
بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن (BHT) یکی از پرمصرف­ترین آنتی­اکسیدان­ها در صنعت غذاست که در سال ۱۹۵۴ در آمریکا، بر اساس نتایج آزمایش­های زهر شناختی، مصرف آن در روغن­های خوراکی بی­زیان شناخته شد. این ماده، پودر جامد متبلور سفید رنگی است که در چربی­ها و روغن­ها به آسانی حل می­ شود ولی در آب نامحلول است. همراه بخار آب تبخیر می­ شود و طی فرآوری در معرض اتلاف قرار می­گیرد. BHT و BHA با توجه به شباهت ساختار مولکولی آن­ها، در عمل وجه تشابه دارند، از آن جمله ضعف نسبی آن­ها به عنوان آنتی­اکسیدان در روغن­های گیاهی است. BHT در فراورده­های غذایی کم چرب، فرآورده ­های ماهی، مواد بسته بندی، پارافین و روغن­های معدنی به کار می­رود. همچنین به همراه آنتی­اکسیدان­های دیگری چون BHA، پروپیل گالات و سیتریک اسید در پایدار سازی روغن­ها و غذاهای پرچرب کاربرد گسترده­ای دارد (کراکو و فریرا، ۲۰۱۳) .
گالات­ها (Galates) دارای ساختاری سه هیدروکسیلی هستند که انتظار می­رود قدرت آنتی­اکسیدانی بالایی داشته باشند. استفاده از گالات­های بالاتر، مانند اکتیل­گالات (OG) و دودسیل­گالات (DG)، دشواری حل پذیری (بیشتر در آب و کمتر در روغن)، که استر­های بوتیل و پروپیل ممکن است دارا باشند را برطرف می­سازد ولی گرایش شدید همه استر­های گالات­ها به کمپلکس شدن با مقادیر ناچیز آهن و تغییر رنگ آبی­­-­­­­­­­­­­­­سیاه، مصرف این آنتی­اکسیدان­های نسبتاً نیرومند را به حداقل می­رساند. گالات­ها تا اندازه­ای به گرما حساس هستند، به ویژه در شرایط قلیایی و در دما­های بالای روغن­های پخت و پز، به ویژه روغن­هایی که برای فرپزی و سرخ کردن عمیق استفاده می­شوند، نسبتا به سرعت از دست می­روند. پروپیل گالات (PG) به صورت گرد بلوری سفید در دسترس است و در آب بسیار کم حل می­ شود. در جلوگیری از اکسایش روغن­ها، چربی­های جانوری و فرآورده ­های گوشتی سودمند است. در فرایند­های سرخ کردن که از دمای بالاتر از ۱۹۰ درجه سانتی ­گراد استفاده می­ شود، نامناسب بوده و اثر محافظت کننده آن به غذای سرخ شده منتقل نمی­ شود (کراکو و فریرا، ۲۰۱۳).
اگرچه آنتی­اکسیدان­های سنتزی مثل BHA و BHT کاربرد گسترده­ای دارند اما در بین سال­های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲، سازمان کنترل سلامت غذای اروپا (EFSA^[42]) اطلاعات موجود در مورد این دو آنتی­اکسیدان را مورد ارزیابی مجدد قرار داد. این داده ­ها شامل مطالب چاپ شده­ای­ است که اطلاعات متناقضی را گزارش داده­اند (کراکو و فریرا، ۲۰۱۳). خاصیت سرطان­زایی بعضی از این افزودنی­ها (نیتو و همکاران، ۲۰۱۰)، و آسیب­های کبدی ناشی از مصرف BHT و BHA(کریشنایا و همکاران، ۲۰۰۷) و یا در موردی دیگر NDGA^[43]، که گرچه به عنوان آنتی­اکسیدان در مواد غذایی شناخته شده­ است اما علائمی از بروز بیماری­ کیستیک کلیوی در جوندگان، پس از مصرف آن دیده شده است (کراکو و فریرا، ۲۰۱۳) افزودن آن­ها به موادغذایی را محدود و بعضاً ممنوع کرده است (نیتو و همکاران، ۲۰۱۰).
۲-۲-۴ شرایط آنتی­اکسیدان­های غذایی
ماده آنتی اکسیدانی مورد استفاده در صنعت غذا باید:
۱. در چربی محلول باشد.
۲. پس از نگهداری طولانی، نباید تغییری در رنگ، بو و مزه چربی ایجاد کند.
۳. حداقل یک سال در دمای Cº ۳۰-۲۵ مؤثر باشد.
۴. در برابر گرما پایدار باشد.
۵. بی زیان بودن آن به اثبات رسیده باشد.
بی­زیان بودن آنتی­اکسیدان را تحقق دو شرط تأمین می­ کند، اول اینکه LD₅₀ ماده مورد استفاده نباید از mg/kg 100 وزن بدن کمتر باشد (متوسط دوز کشنده^[۴۴] که به صورت LD₅₀ نشان داده می شود، عبارت است از مقدار معینی از یک سم که اگر روی یک عده از حیوانات آزمایشگاهی مورد مصرف قرار گیرد به طور متوسط ۵۰ درصد آنان را از بین می‌برد). هرچه مقدار ال‌دی ۵۰ بزرگتر باشد سمیت ماده کمتر است. ال­دی ۵۰ بر حسب میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن حیوان استفاده شده برای تعیین درجه سمیت بیان می‌شود. مثلاً ال‌دی ۵۰ مالاتیون، ۳۰۰۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است (حامدی، ۱۳۸۷). دوم اینکه، آنتی­اکسیدان در میزان ۱۰۰ برابر مقداری که برای مصرف انسان منظور می­ شود نباید بر رشد جانور مورد آزمایش در مطالعه­های بلند مدت اثر مهمی داشته باشد، از این رو از میان صد­­ها ماده آنتی­اکسیدانی موجود، شمار بسیار اندکی از آن­ها را می­توان در مواد غذایی به کار برد (حامدی، ۱۳۸۷).
۲-۲-۵ مکانیزم عمل آنتی­اکسیدان­ها
به­ طور ساده می­توان گفت، آنتی­اکسیدان با دادن یک اتم هیدروژن به رادیکال آزاد، از گسترش واکنش­های زنجیره­ای اکسیداسیون جلوگیری می­ کند (فاطمی، ۱۳۸۱). توانایی آن­ها در انجام این کار بر مبنای ساختار فنولی آن­ها استوار است. آنتی­اکسیدان­های اصلی یا مواد فنولی با تأمین اتم­های هیدروژن یا الکترون برای بنیان­های آزاد و تشکیل فرآورده ­های پایدارتر، اکسایش را در مرحله آغاز و گسترش، پایان داده و جریان خود­اکسایشی را مختل می­سازند. آنتی­اکسیدان­ها به دو شیوه عمل می­ کنند، می­توانند به بنیان آزاد چربی، اتم هیدروژن بدهند تا مولکول چربی دوباره تشکیل شده و اکسایش در نخستین مرحله قطع شود (این واکنش تا تمام شدن آنتی­اکسیدان ادامه می­یابد)، همچنین با دادن اتم هیدروژن به بنیان آزاد پروکسی برای تشکیل هیدروپروکسید، اکسایش را پایان می­دهد. این بنیان آزاد آنتی­اکسیدانی، بسیار پایدارتر از رادیکال آزاد و واکنش پذیر اسید چرب است (فاطمی، ۱۳۸۱) .
برداشته شدن H از OH و تشکیل R˙، به انرژی زیادی نیاز داشته و در نتیجه این مرحله از اکسایش به کندی انجام می­ شود. چنانچه پیش از آن­که مقادیر بالایی رادیکال آزاد تولید شود، آنتی­اکسیدان حضور داشته باشد، مقادیر کم آنتی­اکسیدان می ­تواند به سادگی نقش بازدارنده­ای در پیشرفت اکسایش بازی کند، اما اگر دوره القاء سپری شده و اکسیداسیون سریع آغاز شود، آنتی­اکسیدان بی­اثر خواهد شد به طوریکه سرعت اکسایش در چربی­ حاوی آنتی­اکسیدان و چربی فاقد آنتی­اکسیدان برابر خواهد بود. بنابراین روغن­های تند شده را نمی­ توان با افزودن آنتی­اکسیدان تازه کرد.
بدیهی است رادیکال­ آزاد به جا مانده از آنتی­اکسیدان پس از دادن هیدروژن، نباید باعث تولید رادیکال­های آزاد اسید چرب و آغاز اکسیداسیون شود و در ضمن نباید سریعاً توسط اکسیژن اکسید گردد. این ویژگی آنتی­اکسیدان به دلیل وجود رزونانس در رادیکال­های آزاد ایجاد شده از آن می­باشد (فاطمی، ۱۳۸۱).
بنیان­های آزاد آنتی­اکسیدان با اکسید شدن به کینون­های غیرفعال تبدیل می­شوند. ترکیبات فنولی که می­توانند به آسانی به کینون تبدیل شوند، آنتی­اکسیدان­های فعالی هستند (حامدی، ۱۳۸۷). در اثر ترکیب یک آنتی­اکسیدان فنولی مثل هیدروکینون با رادیکال پروکسی، هیدروپرکسید و سمی­کینون تولید می­شوند. سمی­کینون­های تولید شده ممکن است با یکدیگر ترکیب شده و هیدروکینون تولید کنند که به این ترتیب بخشی از آنتی­اکسیدان مصرف شده مجدداً تشکیل می­گردد.
۲-۲-۶ عوامل تبدیل آنتی­اکسیدان به پراکسیدان
رادیکال­های آزاد را به عنوان پراکسیدان می­شناسیم اما در کمال تعجب گاهی آنتی­اکسیدان­ها نیز رفتار پراکسیدانی از خود بروز می­ دهند. مثلاً ویتامین C یک آنتی­اکسیدان بسیار قوی است که در بسیاری از واکنش­های فیزیولوژیک شرکت دارد اما گاهی می ­تواند در نقش یک پراکسیدان ظاهر شود و این اتفاق زمانی رخ می­دهد که با آهن و مس سه ظرفیتی واکنش داده و آن­ها را به آهن و مس دو ظرفیتی تبدیل کند و این ترکیبات جدید باعث تبدیل پراکسیدهیدروژن به رادیکال هیدروکسیل می­گردند.

استانی و ویسنر^[40](2002) به مطالعه “شناسایی ابعاد کیفیت خدمات خرید” پرداختند. هدف کلی از این پژوهش، تجزیه وتحلیل الگوهای ارتباطی داخلی، ابتکارات کیفیت خدمات، استراتژی­ های مدیریت تأمین کننده، و عملکرد داخلی در سازمان­ها که سطح بالایی از کیفیت خدمات برای مشتری خارجی خود فراهم می­ کند. داده ­ها از 118 مدیر خرید از سازمان­های خدماتی و تولیدی جمع­آوری شد. از پاسخ ­دهندگان درخواست شده بود به ارزیابی کیفیت خدمات داخلی و خارجی به شناسایی شماری از فعالیت­های کیفیت­گرای خدمات داخلی به کار گمارده شده در شرکت خود پرسیده شده است. نتایج سطح بالایی از کیفیت خدمات خارجی و سطح پایینی از کیفیت خدمات داخلی را بیان می­ کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

منتزر و همكاران^[41](2001) به بررسی”کیفیت خدمات لجستیک به عنوان فرایند سفارشی- بخشی” پرداختند. هدف از این پژوهش بررسی دو مسئله زیر است. 1- کیفیت خدمات لجستیکی به عنوان فرایندی از نه مفهوم کیفیت مرتبط است. 2- این نه مفهوم در سراسر بخش­های مشتری قابل اعتماد و معتبر هستند. 3- تأکید مبتنی بر هر یک از مفاهیم متفاوت در سراسر بخش­های مشتری، حاکی از آن است که تأمین­کنندگان باید خدمات لجستیک خود را برای خواسته­ های فردی بخش­های مشتری سفارشی سازی کند. بخش­های مشتری بر 9 مفهوم تمرکز داشته اند.
1- کیفیت برخورد کارکنان: مشتریان علاقه­مندند به اینکه، آیا پرسنل خدمات مشتری کاملا آگاه و با آن­ها همدردی می­ کند و همچنین برای حل مشکلات آن­ها به مشتریان کمک می­ کند. 2- مقادیر ترخیص محصول به مفهوم در دسترس بودن محصول است. سازمان می ­تواند خواسته­ های مشتری به منظور تعیین نیاز قبل از درخواست آن­ها به چالش بکشد. مشتریان از اینکه مقادیری که می­خواستند را بدون معطلی به دست می­آوردند رضایت زیادی به دست خواهند آورد. 3- کیفیت اطلاعات: به ادراک مشتریان از اطلاعات ارائه شده توسط تأمین­کننده – در مورد محصولاتی که مشتریان ممکن است انتخاب کنند- اشاره دارد. 4- رویه­های سفارش: به اثربخشی و کارایی رویه­های تأمین کننده اشاره دارد. 5- دقت سفارش: به چگونگی مطابقت محموله با سفارشات پس از ورود اشاره دارد و شامل داشتن اقلام صحیح در سفارش، تعداد درست از اقلام و اینکه هیچ جایگزینی برای اقلام سفارش داده شده نباشد. 6- شرایط سفارش: به عدم آسیب به سفارشات اشاره دارد. اگر محصولات آسیب دیده باشند مشتریان نباید از آن­ها استفاده کنند. 7- کیفیت سفارش: اشاره به اینکه آیا محصول به خوبی کار می­ کند دارد.کیفیت محصول متوجه ساخت محصولات است. 8- بررسی ناهمخوانی سفارش: به هر اختلافی در سفارش پس از اینکه سفارش­ها دریافت شدند. اگر مشتریان سفارشی را دریافت کردند که صحیح نباشد، در شرایط بدی باشد یا کیفیت پایین داشته باشد همه این موارد باید بررسی شود. 9- به هنگام بودن: به اینکه آیا سفارشات مشتری در هنگامی که وعده داده شده است به مشتری می­رسند. به هنگام­بودن به مدت زمانی که بین سفارش­دادن تا دریافت آن اشاره دارد. برای بررسی ساختار کیفیت خدمات لجستیک، نمونه­هایی از بخش­های مشتری از آژانس دفاع لجستیک انتخاب شده است. که مجموع آنها 5000 است. نتایج این تحقیق برای بازاریابان و مدیران بازار و محققان کاربرد دارد.
بستوک^[42](1997) به بررسی “اندازه ­گیری کیفیت خدمات توزیع فیزیکی” پرداخت. هدف از این پژوهش، توسعه مقیاسی معتبر و قابل اعتماد برای اندازه ­گیری درک مشتریان صنعتی (مانند تولیدکنندگان، عمده­فروشان، خرده­فروشان، سازمان­های دولتی) از کیفیت خدمات توزیع فیزیکی که آن­ها از تأمین­کنندگان خود دریافت می­ کنند. برای جمع­آوری داده ­ها از یک پرسشنامه با 23 آیتم و همچنین مصاحبه بدون ساختار از 8 مدیر خرید از اعضای انجمن ملی برای به دست آوردن درک مدیران خرید راجع به کیفیت خدمات توزیع فیزیکی انجام شد. در هر مصاحبه، موضوعات زیر مورد بحث واقع شد: 1- از هر مدیر خرید خواسته شد که تعریفی از آنچه خدمات توزیع فیزیکی ایده­آل در نظر گرفته شده بیان کنند. 2- از هر مدیر خرید در مورد نمونه­هایی از رضایت یا نارضایتی با خدمات توزیع فیزیکی سؤال شد. 3- از هر مدیر توضیحی درباره آنچه کیفیت خدمات توزیع فیزیکی شامل می­ شود، بدهد. داده ­های جمع­آوری شده از مدیران خرید از 36 آیتم استخراج شده از ابزار تحقیق به دو قسمت تقسیم شده است. اولین قسمت داده ­ها شامل 201 پاسخ قابل استفاده و دومین قسمت شامل 205 پاسخ قابل استفاده است. اولین قسمت داده ­ها برای استخراج 36 آیتم اندازه ­گیری ابعاد کیفیت خدمات توزیع فیزیکی پیشنهاد شده است مانند خرده مقیاس بهنگام بودن، در دسترس بودن و شرایط و ارزیابی قابلیت اطمینان، قسمت دوم از داده ­ها به منظور بررسی قابلیت اطمینان، اثبات همگرایی، تفکیک و اعتبار پیش ­بینی از ابزارهای کیفیت خدمات مورد استفاده قرار می­گیرد و نهایتاً به ارزیابی مقدماتی از ابزار کیفیت خدمات توزیع فیزیکی با بهره گرفتن از آزمون همبستگی برای تمام آیتم­ها در هر خرده مقیاس (به هنگام بودن، در دسترس بودن و شرایط) می ­پردازد.
2-4-2- پیشینه تجربی کیفیت خدمات در زنجیره تأمین در ایران
علی­محمدلو و همکاران (1391) به بررسی «طراحی چارچوبی برای اندازه ­گیری کیفیت خدمات در زنجیره تأمین» پرداخته­اند. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیتی، پیمایشی– تحلیلی و مبتنی بر جمع­آوری داده ­های عملیاتی است. جامعه تحقیق، صنعت خودروسازی کشور است.به صورت نمونه گیری قضاوتی یک نمایندگی فروش برای هر مدیر فروش و یک مشتری برای هر نمایندگی فروش انتخاب شدند. بدین صورت تعداد نمونه­ها 42 زنجیره­ تولید­کننده- نمایندگی- مشتری می­باشد و جهت جمع­آوری اطلاعات از سه پرسشنامه براساس طیف لیکرت پنج­ گزینه­ای استفاده کرده است. یافته­های تحقیق بیان­گر آن بودکه: 1- بین انتظارات شرکت مرکزی و آنچه که دریافت می­ کنند شکاف وجود دارد. 2- بین انتظارات توزیع­کننده و آنچه که آن­ها دریافت نمودند شکاف منفی وجود دارد. 3- بین انتظارات مشتری نهایی و آنچه که آن­ها دریافت نمودند شکاف منفی وجود دارد. 4- بین شکاف­ها ارتباط مستقیم وجود دارد بدین معنی که در صورتی که انتظارات شرکت مرکزی از تأمین­کننده و یا انتظارات توزیع­کننده از شرکت مرکزی برآورده نشود می­توان پیش ­بینی کرد که انتظارات مشتری نهایی نیز برآورده نخواهد شد.
علی­محمدلو و همکاران (1389) به بررسی «طراحی مدل کیفیت خدمات در زنجیره تأمین: تبیین مفهوم کیفیت خدمات دو سویه» پرداخته­اند. این تحقیق علاوه بر اینکه به عنوان ادراک شرکت مرکزی از خدمات دریافتی پرداخته­اند، برای اولین بار انتظارات و ادراک تأمین کننده از عملکرد شرکت مرکزی را نیز به عنوان جزئی دیگر از کیفیت خدمات مطرح می­ کند. به این ترتیب، کیفیت خدمات را در مفهومی جدید و به صورت دو سویه پیشنهاد می­ کند. برای اجرای مدل طراحی شده، شرکت­های خودروسازی و تأمین­کنندگان مهم آن­ها به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده که در مجموع 35 زوج نمونه برای تحقیق انتخاب شده و شکاف­های کلیدی در دو جهت مستقیم و معکوس بین عناصر زنجیره تأمین تعریف و اندازه ­گیری شدند. یافته­های تحقیق بیان­گر آن بود که: 1- تنها 7 درصد از شركت­هاي مركزي آنچه كه مورد انتظارشان است، دريافت مي­كنند.2- تأمین­كنندگان عملكرد لجستيك خود را بيش از انتظارات شركت مركزي هدف­گذاري كرده­اند. 3- تفاوت معنادار منفی بين عملكرد لجستيك كه توسط شركت مركزي درك شده و آن­چه كه توسط تأمین­كننده درك شده وجود دارد. 4- وجود تفاوت معناداری بين انتظارات تأمین­كننده و آن­چه كه آنها دريافت نموده ­اند. 5- وجود شكاف بين عملكرد لجستيك دريافتي توسط مشتريان و آن­چه كه تأمین­كنندگان دريافت كرده­اند قوياً تاييد شده است. 6- بين شكاف­هاي مستقيم و معكوس و همچنين در درون آن­ها روابط شناسايي شدند. بيشترين ارتباط بين شكاف­هاي دوم و سوم مستقيم و اول تا سوم معكوس وجود داشته است.
زارعیان و همکاران (1388) به بررسی «ارزیابی کیفیت خدمات بانکی و تعیین اولویت و راهکارهای ارتقای آن با بهره گرفتن از مدل تحلیل شکاف» پرداخته­اند. در این پژوهش، با مطالعه گسترده در ادبیات تحقیق، عوامل مؤثر بر کیفیت خدمات بانکی شناسایی شد. سپس وجود اختلاف نظر میان دیدگاه­ های مشتریان و کارکنان بانک با بهره گرفتن از آزمون­های آماری متعدد، بررسی شد، در ادامه از مدل تحلیل شکاف به منظور ارزیابی کیفیت خدمات بانکی، استفاده گردید. یافته­های تحقیق بیان­گر آن بود که بین دیدگاه کارکنان و مشتریان در مورد کیفیت خدمات ارائه شده در بانک، تفاوت معناداری وجود دارد.
سعیدی­زاده (1387) با ارزیابی کیفیت خدمات بانکی با بهره گرفتن از مدل سروکوال در بانک صادرات پرداخته و هدف آن بررسی سطح رضایت مشتریان از خدمات ارائه شده به آن­ها می­باشد. جهت دستیابی به این هدف از مدل سروکوال استفاده شده است و کیفیت خدمات را در دو بعد ادراکات و انتظارات ارزیابی شده است. در این راستا شش فرضیه تعریف شده است که پنج فرضیه آن به معنادار بودن تفاوت بین وضعیت موجود و مطلوب ارائه کیفیت خدمات از لحاظ ابعاد لمس­پذیری، قابلیت اطمینان، مسئولیت­ پذیری، ضمانت و تضمین و همدلی پرداخته است و فرضیه ششم میزان اهمیت مؤلفه­ های کیفیت خدمت را در رضایت مشتری می­سنجید. برای آزمودن این فرضیه ­ها از پرسش­نامه سروکوال کمک گرفته است و به توزیع پرسش­نامه بین 300 نفر از مشتریان پرداخته است و یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که در هیچ­کدام از مؤلفه­ های کیفیت خدمت، کیفیت خدمات ارائه شده توسط بانک سطح رضایت مشتریان را برآورده نکرده است و هر پنج فرضیه رد شدند و مهم­ترین عامل در ایجاد نارضایتی بعد همدلی و سپس به ترتیب ابعاد ضمانت و تضمین، پاسخگویی، قابلیت اطمینان و لمس­پذیری بوده ­است.
علی­محمدلو و همکاران (1384) به بررسی مقایسه­ ای کیفیت خدمات بانکی از دیدگاه مشتریان و کارکنان پرداخته­اند. هدف از این مقاله، تعیین مؤلفه­ های مؤثر بر کیفیت خدمات بانکی، ارزیابی اهمیت مؤلفه­ های مؤثر بر کیفیت خدمات از دیدگاه مشتریان و ارائه­دهندگان خدمات بانک، تحلیل میزان تطابق میان دیدگاه مشتریان و ارائه­دهندگان خدمات در خصوص کیفیت خدمات بانکی و در نهایت فراهم­کردن امکان ارتقای عملکرد بانک­ها در کشور می­باشد. نتایج تحلیل­های آماری وجود تفاوتی معنادار میان دیدگاه مشتریان و کارکنان بانک در خصوص اهمیت نسبی مؤلفه­ های کیفیت را به اثبات رسانده است از طرف دیگر، نتایج تحلیل­ها بیانگر وجود تفاوتی معنادار میان اولویت­ بندی اقدامات اصلاحی مشتریان و کارکنان بانک جهت بهبود کیفیت خدمات می­باشد.
با توجه به مطالب گفته­شده در پیشینه تجربی، در پژوهش­های ابتدایی خارجی تنها به بررسی شکاف میان انتظارات و ادراکات در سازمان­های خدماتی پرداخته شده است و در زنجیره تأمین، پژوهش­های چندانی صورت نگرفته است. در سال 2006، سیت و همکاران در اولین تحقیقشان، تنها به طراحی مدل مستقیم و معکوس پرداخته­اند و هیچ­گونه ابزار و متغیری را معرفی نکرده ­اند و در دومین تحقیقشان، شاخص­ هایی را برای اندازه ­گیری کیفیت خدمات در زنجیره تأمین معرفی کرده ­اند، اما مدل آن­ها در عمل پیاده­سازی نشده است.
در سایر پژوهش­ها نیز به طور کامل به بررسی شکاف­ها پرداخته نشده است، مانند پژوهش پراکاش در سال 2011 که تنها یک شکاف کیفیت خدمات (شکاف شماره 5) مورد بررسی قرار گرفته است یا در پژوهش محمدلو و همکاران (1391) تنها به بررسی چهار شکاف کیفیت خدمات پرداخته شده است.
وجه تمایز این پژوهش با سایر پژوهش­ها در این است که در این پژوهش به تعیین متغیرهای اولیه اندازه ­گیری شکاف­های کیفیت خدمات در شرکت روغن نباتی پرداخته است و اولویت­ بندی متغیرها نیز با روش آنتروپی شانون برای نخستین بار صورت گرفته است و همچنین از رویکرد تکمیلی در اندازه ­گیری شکاف­های مستقیم و معکوس (در تحقیق­های پیشین در نهایت با چهار فرضیه شکاف­ها بررسی شدند ولی در این پژوهش با الهام از مدل شکاف کیفیت خدمات پاراسورامان و زیتمال (1985) از شش فرضیه برای اندازه ­گیری شکاف­ها استفاده گردید)، استفاده شده است. از سوی دیگر تعیین ارتباط میان شکاف­ها به صورت کامل­تر با روش معادلات تفسیری- ساختاری انجام گرفته است.
2-5- متغیر­های اولیه کیفیت خدمات در زنجیره تأمین
پاراسورامان (1988) عنوان مي­كند كه درك مشتريان از كيفيت­خدمات تابعي­ از پنج بعد، قابليت اطمينان، تضمين، عوامل ملموس، همدلي و پاسخگويي است و ابزار سروكوال را براي اندازه­گيري آنها پيشنهاد مي­كند (پاراسورامان و همکاران، 1988: 44). در جدول 2-5 تلاش شده است تا اين ابعاد كيفيت­خدمات سنتي مرور شده و از ديدگاه زنجيره­تأمين تحليل شود تا از اين طريق ارتباط بين اين ابعاد با مفهوم زنجيره­تأمين روشن­تر شود.
جدول 2-5- متغیرهای اولیه كيفيت خدمات در ادبيات تحقيق و ارتباط آن با زنجيره تأمين (علی­محمدلو و آذر، 1391: 6)

متغیر­های اولیه
ارتباط با مفهوم زنجيره تأمين
نام محقق

دستيابي

در دسترس بودن، امكان دسترسي سريع و آسان

گرونروس^[43](1984)

پيش­دستي

پيش­بيني نياز و تلاش در جهت برآورده­كردن آن

هایوود- فارمر^[44](1988)

تضمين

توانايي كاركنان در ايجاد حس اعتماد و اطمينان در شركت مركزي

پاراسورامان^[45](1988)

طرز برخورد

ميزان نگرش مثبت و خير خواهانه

هایوود- فارمر (1988)

ارتباط

قلـب آتش دیـد و در دم شد سیاه

قلـب را در قلبکی بـودست راه

(مثنوی۴/۳۸۴۹)

«مصراع دوم اشارت به مَثَل:«أَلْقَلْبُ ألَی الْقَلْبِ رَوْزَنَهٌ، أَلْقُلُوبُ تَتَشَاهَدُ ألْقُلُوبُ تُجارِی الْقُلُوبَ. وَلِلْقَلْبِ عَلَی الْقَلْبِ دَلِیلٌ حِینَ یَلْقَاهُ»،دل به دل راه دارد، دل ها گواه یک دیگرند، دل ها هم دیگر را همراهی میکنند. ملاقات دل ها با هم بی دلیل نیست». (فروزان فر،۱۳۹۰: ۲۱)

فَیَــومَــئذٍلایَسئلُ الرَّحمـــن

وِات عَـنْ ذَنــَب اِنــسِ والاَجــــان

۱) ترجمه بیت: خداوند بخشنده در آن روز قیامت از هیچ انس و جنى از گناهش پرسیده نشود.
۲) نکات بلاغی: الرّحمن با الاجان: کلمه قافیه است، تلمیح به آیه(۳۹) سوره الرحمن است: (فَیَوْمَئِذٍ لَّا یُسْأَلُ عَن ذَنبِهِ إِنسٌ وَلَا جَانٌّ).
۳) شرح مفاهیم عرفانی: «رحمن: بخشنده ومهربان، دراصطلاح عرفانی یعنی به اعتبارجمعیت اسمائیه که درحضرت الهیه است و وجود از آن فائض گردد، اسم حق ـ تعالی ـ است». (سجادی، ۱۳۸۹: ۴۱۴) مولوی گوید:

مصطفایی کوکه جسمش جان بود

تـاکـه رحمـن علـم القرآن بود

(مثنوی ۳/۶۰۰)

«اشاره به سوره رحمان آیات اول ودوم دارد: (الرَّحْمَنُ، عَلَّمَ الْقُرْآنَ)، ملاپریشان به آیه (۳۹)سوره الرحمن اشاره دارد: ( فَیَوْمَئِذٍ لَّا یُسْأَلُ عَن ذَنبِهِ إِنسٌ وَلَا جَانٌّ)، که خداوند رحمان در روز قیامت ازگناه هیچ انس وجنی سؤال نمی کند. مولوی بیان می دارد که پیامبر همانند بشرنیست و این از موارد استثنائات است، جسم پیامبر هم روح بوده است وخداوند سوره الرحمن را که نازل نموده برای آموزش وتعلیم به پیامبر نبوده است. زیرا این آموزش برای زندگی مادی است نه برای پیامبر».(استعلامی،شرح دفتر:۳/۲۵۳:۱۳۷۸)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

پَــس مَعْنَــایِ آیِــه چِیْشَن وَقِیَــاس

کـاظمَین الغَیــظ عافیــنَ عَــن الناس

۱) ترجمه بیت: بنابرقیاس معنی آیه چیست؟ خورندگان خشم و در گذرندگان ازگناهان مردم و خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.
۲) نکات بلاغی: قیاس با ناس: کلمه قافیه وجناس است، چِیشَن: چه هست به چه معنی است، اقتباس ازسوره آل عمران آیه(۱۳۴) که میفرماید: (الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ). در این مثنوی ملاپریشان ابتدا ازخود بحث می کند، که فردی گناه کار است و از اعمال و رفتار خود احساس شرم دارد، و از ولایت حضرت علی علیه السلام درخواست امان می کند. و بیان می کندکه ایمان یک امر فطری و درونی است، که خداوند در وجود بشر قرارداده است و من هم از همان فطرت غیبی که خداوند به من عطاکرده است، استفاده نمودم و به اسلام ایمان آورده ام. یا علی در این دنیا نمونه ای ازیک انسان کامل وعارف بعد ازحضرت محمّد(ص) در وجود غیرتویی سراغ ندارم، وتو واسطه قرارگیر و در این سرای و آن سرای نجاتم بده. تا مورد هجوم دشمن درونی که درکنارمن وهمیشه با من است قرارنگیرم، وازجاده حقیقت خارج نشوم. همان طوری که اگرعضوی ازبدن ناراحت شود بقیه اعضاء ناراحت و باید کار او را تعهد نمایند تو هم واسطه گناهان ما قرار بگیر، و از خداوند بخواه تا مورد عفوو بخششم قراردهد. مولوی گوید:

گفت: ازین خشم خدا چه بود امان؟

با آغاز قرن بیستم، روان شناسی همچون یک حوزه مطالعاتی جدید ظهور کرد. و نیمهی دوم قرن بیستم را باید دوران گرایشهای روانشناسی دانست. ضعف مکاتب مختلف در تبیین رفتار از یک طرف و یکسونگری این مکاتب از طرف دیگر باعث گردید تا به رفتار نه به صورت کلیشهای (آنگونه که در مکاتب کلاسیک نگریسته میشد) بلکه با واقع بینی مبتنی بر خردگرایی نگریسته شود و رفتار از دیدگاه های مختلف بررسی شود، از جمله این گرایشها و دیدگاه ها باید از گرایش عصبی – روانی ^[۲۴] ، گرایش روانی – زبانی ^[۲۵] و گرایش پدیدار شناسی ^[۲۶] نام برد که هر یک دریچه و روزنهای نوین را بر رفتار گشودند و بسیاری مدلهای تجربی را از زوایای مختلف رفتاری به ارمغان آوردند.
در گرایش پدیدار شناسی که به حق از پر حادثه ترین گرایشهای این علم است، به جنبه های درونی رفتار با بهره گرفتن از ابزار درون نگری پرداخته میشود؛ مانند مفاهیمی که هر فرد از خود در ذهن دارد: اراده، عزت نفس و خود آگاهی و از این قبیل پدیده های هوشیاری. بیشترین تحولات در نظریات شخصیتی از این گرایش آغاز شده است. خلق مفاهیم نوینی مانند وجود گرایی^[۲۷]، انسان گرایی^[۲۸] و خلق نظریههای شناختی^[۲۹] همه حوادثی بودند که زوایای جدید را بر معمای رفتار گشودند. ^[۳۰]
محور مباحث مربوط به شناخت متعدد است. شناخت، گاه در ارتباط با جسم مورد توجه بوده است و گاه آنرا همراه با روح و روان به بحث گذاشتهاند. از محور بحث شناخت و روان، روان شناسی شناختی زاده شده است.^[۳۱] روانشناسی شناختی، شاخهای از روانشناسی است که به مطالعه فرایندهای ذهنی شامل چگونگی تفکر، درک یادآوری و یادگیری افراد میپردازد. “هیلگارد” روانشناسی شناختی را به تمامی فعالیتهای ذهنی اعم از دقت و ادراک، و هم به جریانهای عالی نظیر یادآوری، تفکر ژرف، تفکر خلاق، کاربرد زبان و اشکال گوناگون حل مساله اطلاق میکند.^[۳۲]
روانشناسی شناختی پیشرفت پر شتاب خود را از نیمهی دوم قرن بیستم آغاز کرده است. رشد و پیشرفت شتابان فن آوری، به ثمر رسیدن پژوهشهای گوناگون و گرایش به فعال پنداری ذهن انسان، زمینهی پیشرفت و بالندگی روانشناختی را فراهم آورده است. بازگشت به هوشیاری، آغاز رسمی جنبش روان شناسی شناختی، را میتوان در سالهای دههی ۱۹۵۰ ردیابی کرد، هرچند نشانه های آن در سالهای دههی ۱۹۳۰ (در آثار ژان پیاژه ^[۳۳](۱۹۸۰-۱۸۹۶ ) به چشم میخورد.^[۳۴]
جنبششناختی مانند روانشناسی کارکرد گرایی، مدعی است که بنیانگذار منحصر به فردی ندارد. تاریخ، دو دانشمند را شناسایی کرده است که هر چند به طور رسمی بنیانگذار محسوب نمیشوند، اما از راه یک مرکز پژوهشی و یک کتاب به طور بنیادی در این راه خدمت کردهاند که تاکنون پایه های اصلی توسعه روانشناسی شناختی تلقی میشود و آن دو “جرج میلر”^[۳۵] و “اولریک نیسر”^[۳۶] هستند. ^[۳۷]
۱-۲-۳٫ بررسی دو نظریه شناخت در روان شناسی
امروزه، نظریه های شناختی مرتبط با رفتارهای غیر عادی به عنوان یکی از رویکرد های مطرح در روان شناسی بالینی شناخته شده است.^[۳۸] “جورج کلی”^[۳۹] (۱۹۶۶-۱۹۰۵) یکی از نخستین روانشناسان شناختی بود که پیشنهاد کرد فرایندهای شناختی نقشی، محوری در عملکرد فرد دارد.^[۴۰] این دیدگاه بر اهمیت و تاثیر شناختها، برداشت و تفکرات و باورهای افراد در ایجاد و تداوم اختلالات روانی تاکید دارد. باورهای غیر منطقی، به عقایدی گفته می شود که در نگرش و برداشتهای افراد شدیداً بر اجبار، الزام و وظیفه تاکید میکند. “آلبرت الیس”، یکی از روانشناسان شناختی است که”رفتار- درمانی- عقلانی- هیجانی”را در دهه ۱۹۵۰مطرح نمود. او تفکر غیرمنطقی را اندیشه باطل وهمی و خیالی میداند که اختلالاتی در طرز تفکر، استدلال و در برخورد با حالات فرد یا مسائل زندگی او ایجاد میکند. تحریف های شناختی به معنای عدم شناخت صحیح واقعیتها و قدرت کنترل فکر است و اولین بار توسط “آرون تی بک”(۱۹۷۶) مطرح شد و “شناخت درمانی” توسط او ابداع گردید. کانون شناخت درمانی، شناخت عقاید تحریف شده و تغییر فکر ناسازگارانه به کمک برخی فنون است که شامل فنون عاطفی و رفتاری میشود. به نظر”الیس” و “بک”، افراد با تغییر دادن مفروضات نادرست میتوانند تغییرات مهمی در خود ایجاد کنند و بر اختلالات روانی خویش فائق آیند. لذا رویکرد شناختی در روانشناسی مورد توجه بسیاری از متخصصان قرار گرفته است.^[۴۱]
۱-۳٫ شناخت در قرآن
در قرآن به تفصیل دربارهی شناخت و امکان آن و همچنین درباره شرایط و راه های شناخت، موانع و حجابهای شناخت صحیح، سخن به میان آمده است. لذا در این بخش، بعد از بررسی امکان شناخت و راه های شناخت در قرآن، به مهمترین عوامل بازدارنده شناخت صحیح از منظر قرآن اشاره می شود.
۱-۳-۱٫ امکان شناخت و ارزش آن از منظر قرآن
اولین رکنی که حقیقت شناخت متکی بر آن است، وجود معلوم است. از دیدگاه قرآن، شناخت ممکن است؛ زیرا اولاً وجود معلوم، بدیهی است و ثانیاً قدرت شناخت به انسان عطاء شده است؛ و آیات قرآنی فراوانی دلالت بر تحقیق علم و شناخت انسان مینماید. بدینسان، در منکرین شناخت، سوفسطائیان، کسانی هستند که با انکار اصل واقعیت، به انکار معلوم میپردازند. و اما مادیون، گرچه اصل معلوم را منکر نیستند لیکن معلومات غیرمادی را انکار میکنند.^[۴۲] آیت الله جوادی آملی دربارهی مباحث “جهان خارج”در قرآن میفرمایند: “قرآن کریم در مورد اصل وجود معلوم از آن جهت که محقق و موجود است بحثی را طرح نکرده است. بحثهایی که در قرآن کریم دربارهی جهان خارج وارد شده است همه در تحلیل اوصاف جهان است، از قبیل اینکه جهان منظم است و یا اینکه جهان هدفدار است و یا اینکه جهان نشانه و آیت حق میباشد. قرآن کریم، همچنان که درباره اصل جهان خارج، بحث مبسوطی نکرده است؛ اصل ذات اقدس الله را نیز که حق محض و مطلق است مفروغ عنه دانسته و تمامی مباحثی که در قرآن کریم درباره خداوند سبحان مطرح شده است، درباره اسماء حسنی و صفات اولیای حضرت حق است. مانند اینکه او احد، صمد، حی، سمیع و … است.” ^[۴۳]
آیات قرآنی که دلالت بر تحقیق علم و شناخت انسانی مینماید، بر اساس نحوه دلالتی که دارند به چند دسته تقسیم می شوند:
الف: تشویق به کسب معرفت و شناخت و فراگیری علم
قرآن، سراسر جهان پهناور آفرینش را در زمینه های گوناگون، زمینه تفکر و مطالعه و تحقیق انسان قرار میدهد و او را به چنین اندیشه وسیع و گسترده فرا میخواند. بررسی واژه های “تفکر”، “تعقل”، “تدبر”، “تبیین”، “سیر”، “نظر”،” برهان” و” سلطان” در قرآن، نشان دهنده این است که قرآن تا چه اندازه به معارف بشری ارج می نهد. چنان که در آیه ۵۳ سوره فصلت می فرماید:
“سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهیدٌ.” (سوره فصلت، آیه ۵۳ )؛ به زودى نشانه‏هاى خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان مى‏دهیم تا براى آنان آشکار گردد که او حق است آیا کافى نیست که پروردگارت بر همه چیز شاهد و گواه است. ^[۴۴]
ب: تعظیم عالمان و توبیخ کاهلان
در این دسته خداوند به معرفی کسانی میپردازد که راه معرفت را طی نموده و دارای مقامات رفیع گردیدهاند. قرآن از این گروه به عظمت یاد نموده و در وصف مقامات آنها میفرماید:
” ….یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر”(سوره مجادله، آیه ۱۱)؛ خداوند کسانى را که ایمان آورده‏اند و کسانى را که علم به آنان داده شده درجات عظیمى مى‏بخشد و خداوند به آنچه انجام مى‏دهید آگاه است!
و برخی دیگر از آیات در توبیخ کسانی است که راه معرفت ملک و ملکوت را طی نمیکنند و در حرکت به سوی آن سستی و کاهلی میورزند؛ مانند آیه ۱۸۵ سوره اعراف:
“أَ وَ لَمْ یَنْظُرُوا فی‏ مَلَکُوتِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْ‏ءٍ وَ أَنْ عَسى‏ أَنْ یَکُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَیِّ حَدیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ”(سوره اعراف،آیه ۱۸۵)؛ آیا در حکومت و نظام آسمانها و زمین، و آنچه خدا آفریده است، (از روى دقت و عبرت) نظر نیفکندند؟! (و آیا در این نیز اندیشه نکردند که) شاید پایان زندگى آنها نزدیک شده باشد؟! (اگر به این کتاب آسمانى روشن ایمان نیاورند،) بعد از آن به کدام سخن ایمان خواهند آورد؟!
و این دو دسته آیات، به خوبی نشان دهنده آن است که علم واقعیت داشته و راه شناخت جهان ممکن است والا اگر راه معرفت مسدود باشد، تشویق بر شناخت و یا توبیخ بر ترک آن معنا نخواهد داشت.
ج: ذم تقلید
دسته دیگر از آیات قرآن کریم، آیاتی میباشد که مستقیما در ذم تقلید و تکریم علم و تبیین انسانیت انسان، براساس آگاهی و شناخت او وارد شده است. قرآن کریم راجع به کسانی که زندگی و حیات خود را براساس تقلید بنیان نهاده اند، می فرماید:
“وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطانٍ مَرید(۳) کُتِبَ عَلَیْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ وَ یَهْدیهِ إِلى‏ عَذابِ السَّعیرِ”(۴) ( سوره حج ، آیات ۳-۴ ) ؛ گروهى از مردم، بدون هیچ علم و دانشى، به مجادله درباره خدا برمى‏خیزند و از هر شیطان سرکشى پیروى مى‏کنند.(۳) بر او نوشته شده که هر کس ولایتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش مى‏سازد، و به آتش سوزان راهنماییش مى‏کند.
در آیه دیگر نیز درباره رهبران و متبوعانی که تابعین خود را نه براساس شناخت و معرفت، بلکه بر اساس تقلید بی جا به دنبال خود جلب میکنند، آمده است:
“وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا کِتابٍ مُنیرٍ”(سوره حج، آیه ۸ ) ؛ و گروهى از مردم، بدون هیچ دانش و هیچ هدایت و کتاب روشنى بخشى، درباره خدا مجادله مى‏کنند.
در آیه بعد درباره ی این گروه از متبوعات می فرماید:
“ثانِیَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ لَهُ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ نُذیقُهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ عَذابَ الْحَریقِ”(سوره حج، آیه ۹)؛ آنها با تکبّر و بى‏اعتنایى (نسبت به سخنان الهى)، مى‏خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند! براى آنان در دنیا رسوایى است و در قیامت، عذاب سوزان به آنها مى‏چشانیم.
بنابراین، از نظر قرآن کریم هم متبوع موظف است بر اساس شناخت و تحقیق به راهبری بپردازد و هم تابع موظف است در تبعیت و تقلید خود محقق باشد. و لذا تاکید بر لزوم تحصیل علم و ذم تقلید بدون علم، دلیل دیگری است بر وجود راه معرفت و امکان شناخت از دیدگاه قرآن کریم. ^[۴۵]

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۳-۱-۱٫ امکان شناخت خدا
با عنایت به امکان شناخت جهان، سوالی که مطرح میشود این است که آیا شناخت خدا ممکن است؟ یا نه؟ اگر ممکن است، راه چیست؟ و اگر ممکن نیست چگونه شناخت وی، آغاز دین قرار گرفته است؟
آیت الله جوادی آملی در پاسخ به این سوال می فرمایند:”در قرآن کریم، عده ای به این دلیل، مورد مذمت خدا قرار گرفتهاند که آنها، خدا را آنطور که باید نشناختهاند، از این مسئله روشن می شود آنگونه که باید خدا را شناخت، نه تنها مقدور است بلکه واقع نیز شده است و عدهای، آنطور که باید، خدای را نشناختهاند، “آنطورکه باید” یعنی آن مقدار که میسور انسان است و در نتیجه، نسبت به او تکلیف دارد. وگرنه بیش از حد امکان، نه مورد قدرت است و نه مورد تکلیف. و به عبارت دیگر، آن مقدار از معرفت که برای بشر لازم و ضروری است میسور همگان بوده و استعداد آن در نهاد همه قرار گرفته و با فطرتش عجین گشته است، چنان که فرمود:
“ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزیزٌ”(سوره حج، آیه ۷۴)؛ خدا را آن گونه که باید بشناسند نشناختند خداوند قوىّ و شکست‏ناپذیر است.
این که در آیه میگوید:«اینها خدا را آنطور که باید نشناختهاند»، روشن میشود که دیگران، خدا را آنطور که باید شناختهاند. حضرت امیر(ع) آنجا که صفات ربوبیت را تشریح می کند، می فرماید:” لم یطلع العقول علی تحدید صفته و لم یحجبها عن واجب معرفته” ^[۴۶]حضرت باری تعالی، اندیشه اندیشمندان بشری را به عمق و صفاتش و کنه آن مطلع نساخته، زیرا عقل محدود انسان توان احاطه صفات نامحدود را ندارد، صفت نامحدود را هرگز ممکن نیست عقل محدود دریابد. یعنی ممکن نیست، عقل محدود، شناخت نامحدود داشته باشد یا نامحدودی را بشناسد، خواه از راه عقل و فکر سفر کند و خواه از راه عرفان بخواهد به شهود و حضور نایل آمد. بنابراین تحدید و اکتناه واجب الوجود، مقدور عقل نیست و چون مقدور عقل نیست مورد تکلیف نیست، اما آن مقداری که ادراکش لازم است، راهش باز است. ازاین رو، در دنباله آن فرمود:
“فهو الذی یشهد له اعلام الوجود علی اقرار قلب ذی الجحود تعالی الله عما یقول المشبهون به الجاحدون له علواً کبیراً”؛ ^[۴۷]پس، هم اوست که گواهی نشانه های هستی، دل های منکران را بر اقرار به وجودش وا داشته و بسیار برتر است، از گفتار آنان که وی را به مخلوقات تشبیه کنند یا انکارش نمایند.” ^[۴۸]
۱-۳-۱-۲٫ امکان شناخت نفس
یکی از مهمترین مباحث در زمینه شناخت، شناخت و سازندگی خویشتن میباشد که در آیات قرآنی تاکید بسیار زیادی بر آن شده است. ^[۴۹] از جمله آیه ۵۳ سوره فصلت:”سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ َ…”(سوره فصلت،آیه ۵۳)؛ به زودى نشانه‏هاى خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان مى‏دهیم تا براى آنان آشکار گردد که او حق است.
قرآن کریم همچنین در آیه ۲۱ سوره ذاریات می فرماید: “وَ فىِ أَنفُسِکمُ‏ْ أَ فَلَا تُبْصِرُون” (سوره ذاریات،آیه ۲۱)؛ و در وجود خود شما (نیز آیاتى است) آیا نمى‏بینید؟
در روایات فراوانی، انسان، مورد تاکید به شناخت نفس خویش قرار گرفته است؛ از جمله در روایتی که از حضرت علی(ع) وارد شده است: “اعظم الجهل، جهل الانسان امر نفسه”^[۵۰]؛ برترین (بزرگترین ) جهل آن است که انسان خود را نشناسد.
وقتی انسان خود را شناخت، مالک خویشتن میشود. حضرت علی (ع ) می فرمایند: “اعظم ملک، ملک النفس”^[۵۱]؛ برترین قدرت ها، نیرومندی انسان بر نفس خویش است. آیت الله جوادی آملی در توضیح این روایت می فرمایند: “نیرومندترین انسانها کسانی هستند که بر نفس خود قدرت داشته باشند و بر قوای علمی و عملی خود چیره باشند؛ استدلال، حس و خیال و وهم را تحت سیطره عقل نظری درآورند و در عمل، شهوت و غضب خویش را مهار کنند و تحت نفوذ عقل عملی درآورند.”^[۵۲] ایشان، معرفت نفس را به عنوان راهی برای مظهر ولی خدا شدن معرفی مینمایند و می فرمایند: “با توجه به اینکه معرفت نفس، ریشه همه کمالات است و عدم شناخت نفس، منشاء همه رذایل خواهد بود، لذا اگر انسان بخواهد به مقام ولایت برسد، لازم است خویشتن خویش را شناخته و خود را از عیوب رهانده و کمالات را تحصیل کند، تا از طریق معرفت نفس بتواند همراه با سعی و تلاش مظهر ولی مطلق شود.”^[۵۳]
۱-۳-۲٫ ابزارهای معرفت در قرآن
قرآن کریم در مواردی به برخی از ابزارهای شناخت اشاره کرده است؛ از جمله آیه ۳۶ سوره اسراء که در ضمن بیان وظیفه و مسئولیت انسان، درباره این ابزار می فرماید:
“وَ لَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کلُ‏ُّ أُوْلَئکَ کاَنَ عَنْهُ مَسُْولاً”(سوره اسراء،آیه ۳۶)؛ از آنچه به آن آگاهى ندارى، پیروى مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئولند.
سمع و بصر دو نمونه از ابزار شناخت و از مجاری اولیه ادراک آدمی است و اختصاص به ذکر این دو، در آیه از آن جهت است که وسعت آگاهی این دو حس از محسوسات، نسبت به دیگر حواس بیشتر است و اما فواد، همان جان و حقیقت انسان و مرکز تصدیق و تشخیص حق و باطل است. قرآن کریم در دیگر مواردی که در باب معرفت انسانی سخن گفته، از این دو ابزار و از “افئده” نام برده است. از جمله آیه ۷۸ سوره نحل:
“وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیًْا وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفِْدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون” (سوره نحل، آیه ۷۸)؛ و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود در حالى که هیچ چیز نمى‏دانستید و براى شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را بجا آورید.
منظور از “افئده” در این دو آیه، قلبی است که قرآن درباره آن می فرماید: .
” إِنَّ فىِ ذَالِکَ لَذِکْرَى‏ لِمَن کاَنَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید”(سوره ق، آیه ۳۷)؛ در این تذکّرى است براى آن کس که عقل دارد، یا گوش دل فرادهد در حالى که حاضر باشد. ^[۵۴]
۱-۳-۳٫ راه های شناخت در قرآن کریم
در قرآن کریم، از راه های مختلفی، جهت شناسایی حقیقت یاد شده است؛ از جمله آیاتی که به راه های مختلف شناخت اشعار دارد، آیه شریفه سوره حج است که می فرماید:
” وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا کِتابٍ مُنیرٍ” ( سوره حج ، آیه ۸ )؛ و گروهى از مردم، بدون هیچ دانش و هیچ هدایت و کتاب روشنى بخشى، درباره خدا مجادله مى‏کنند.