در سال اول رشد کند است در سال‌های بعد رشد سریع خواهد شد‌‌، به طوری که در سال پنجم از هر بوته اسطوخودوس ۵۰۰ گرم برگ خشک تولید خواهد شد‌‌. قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخه‌های گل‌‌‌‌‌دار آن است و بهترین زمان برداشت هنگامی است که گل‌ها روی گیاه ظاهر می‌شود (اوایل تیر تا اواسط مرداد)‌‌.
در طول زمستان برای جلوگیری از سرماخوردگی‌‌، باید روی قلمه‌ها را با پوشش‌های نایلونی پوشاند‌‌. در زمان مناسب باید قلمه‌هایی را که از ریشه‌های قوی و محکمی برخوردارند به زمین اصلی منتقل کرد‌‌. چنانچه ریشه‌ها طویل‌تر از ۱۵ سانتی‌متر باشند (اعم از تکثیر با بذر یا تکثیر رویشی) ریشه را باید هرس کرد‌‌. هنگام کاشت قلمه‌های ریشه‌‌‌‌‌دار شده در زمین دایمی، قلمه‌ها باید ۴ تا ۵ سانتی‌متر بالای منطقه یقه کشت شوند (عمویی، ۱۳۸۸). چنانچه زمان کافی برای کاشت قلمه‌های ریشه‌‌‌‌‌دار شده وجود نداشته باشد آن‌ ها را باید روی هم داخل گودالی قرار داد و با پاشیدن آب بر روی آن‌ ها از خشک شدن بوته‌ها جلوگیری کرد تا در زمان مناسب به کشت آن‌ ها اقدام شود‌‌. این عمل سبب حفظ قوه رویشی بوته‌ها می‌شود (عمویی، ۱۳۸۸)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مراقبت و نگهداری

رشد اولیه اسطوخودوس در سال اول رویش بسیار کند است و علف‌های هرز می‌توانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند‌‌. از این رو کنترل علف‌های هرز قبل از کاشت و تهیه بستر فاقد علف هرز ضرورت دارد. در سال اول رویش به منظور تولید شاخه‌های متعدد، باید قسمت هوایی گیاهان را به طول ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر هرس کرد. این هرس نه تنها مانع رشد نامناسب طول ساقه می‌شود بلکه با تولید شاخه‌های متعدد سبب پرپشت شدن بوته‌ها می‌شود. سال دوم رویش نیز عمل هرس اندام هوایی را از قسمت ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر باید تکرار کرد. در سطوح وسیع کشت‌‌، عمل هرس با دست امکان‌پذیر نیست و باید با ماشین‌های مخصوص هرس انجام گیرد. هرس گیاهانی در سال دوم رویش سبب می‌شود تا ساقه‌های گل‌‌‌‌دهنده از طول یکسانی برخوردار شوند. از سال سوم نیازی به هرس نیست زیرا گیاهان به شکل ثابت خود که نیمکره است می‌رسند. اواخر سال اول رویش نیز زمان مناسبی برای واکاری و جایگزینی کردن بوته‌های خشک شده است. وجین علف‌های هرز در طول رویش گیاهان ضروری است. از آنجایی که چند سال پس از کشت‌‌، خاک بین ردیف‌ها متراکم شده و عمل تهویه هوا به سختی انجام می‌گیرد. لذا هر چهار تا شش سال باید خاک بین ردیف‌ها را تا عمق ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متری برگردان کرد (عمویی، ۱۳۸۸).

برداشت محصول

گل‌های اسطوخودوس از اواخر بهار پدیدار شده و گل‌های باز شده از بیشترین مقدار اسانس برخوردارند‌‌. برداشت شامل جمع‌ آوری ساقه‌های گل‌‌‌‌دهنده‌‌‌ی دارای گل می‌باشد که توسط داس یا ماشین‌های برداشت انجام می‌گیرد. عملکرد گل تازه در سال اول ۴۰۰ تا ۷۰۰ کیلو گرم در هکتار می‌باشد که در سال‌های بعد افزایش چندین برابر مشاهده می‌شود. از آنجایی که گیاهان معمولاً هفت تا هشت روز در مرحله گلدهی هستند، در سطوح وسیع کشت امکان برداشت آنها در این مدت کوتاه وجود ندارد. به همین خاطر از بدو باز شدن گل‌ها می‌بایست آنها را برداشت کرد. هنگام برداشت گل‌ها، ساقه‌ها از نیمه قطع شوند سبب ناهماهنگی در نمو گل‌ها در سال‌های بعد می‌شوند و برداشت گل‌ها، آنها را در کیسه‌های بزرگ ریخته و بلافاصله جهت استخراج اسانس، گل‌ها را به کارخانه‌های مربوط منتقل می‌کنند‌‌. مقدار عملکرد گل متفاوت است و به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. عملکرد گل تازه در سال اول رویش ۴/۰ تا ۷/۰ تن در هکتار، در سال دوم ۵/۱ تا ۲ تن در هکتار‌‌، در سال سوم ۳ تا ۵/۳ تن در هکتار و از سال چهار به بعد ۵/۳ تا ۴ تن در هکتار می‌باشد. معمولاً از هر ۸ تا ۱۰ کیلوگرم تازه یک کیلوگرم گل خشک به دست می‌آید (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).

جمع‌ آوری بذر اسطوخودوس

برای برداشت بذرها باید گیاهانی سالم، قوی، پر گل و فاقد هر گونه علف هرز را انتخاب کرد. میوه‌ها از اوایل تابستان به تدریج می‌رسند. هنگامی که رنگ بذرها از اواسط تابستان به تدریج قهوه‌‌ای تیره شد باید ساقه‌های گل‌‌‌‌‌دار را برداشت و سپس خشک کرد. تاخیر در برداشت سبب ریزش بذرها می‌شود. پس از برداشت باید آن‌ ها را بوجاری و تمیز و بسته‌بندی نمود و در جای خشک و خنک نگهداری کرد. عملکرد بذر ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار است (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).

فرآوری

اسانس اسطوخودوس از تقطیر سرشاخه‌های گل‌‌‌‌‌دار با بخار آب حاصل می‌گردد. با بهره گرفتن از روش تقطیر با بخار آب، زمان لازم برای استخراج اسانس زمانی است که نه تنها حداکثر مقدار اسانس موجود از اندام مورد نظر خارج گردد، بلکه اسانس‌های حاصل از کیفیت مطلوبی نیز داشته باشند. تعیین زمان مناسب به منظور استخراج اسانس متفاوت است و به عوامل متعددی نظیر نوع اندام (اینکه گل باشد یا پیکر رویشی یا ریشه یا میوه)، نوع دیگر مورد استفاده، همچنین مقدار و سرعت بخار آب، بستگی دارد. سرعت بخار و مدت زمان لازم برای تقطیر اسانس از گل‌های تازه‌ی اسطوخودوس به ترتیب ۳۰۰ تا ۳۵۰ (بر حسب کیلوگرم بر ساعت) و ۴۰ تا ۶۰ دقیقه می‌باشد. اسانس استحصال شده از گیاهان به روش تقطیر با بخار، معمولاً حاوی مقادیری آب است. مقدار آب موجود در اسانس گیاهان مختلف به عواملی مانند اندازه ظروف جمع‌ آوری اسانس، شکل آنها، درجه حرارت، شدت و مقدار بخار و وزن مخصوص اسانس، عناصر تشکیل‌‌‌‌دهنده اسانس و قابلیت انحلال اسانس در آب بستگی دارد. اسانسی که در مرحله اول تقطیر استحصال می‌گردد به اسانس اولیه یا اسانس مستقیم معروف است. در آب خروجی ظروف جداکننده، مقادیر کمی اسانس موجود است که اسانس ثانویه خوانده می‌شود (امیدبیگی، ۱۳۷۹).
وجود اکسیژن در آب که معمولاً قابل انتقال در اسانس ثانویه است‌‌، باعث افزایش وزن مخصوص آن (در مقایسه با اسانس اولیه) می‌گردد. اسانس اولیه حاصل از گیاه اسطوخودوس حاوی مقادیر فراوانی “استر” است. در حالی که مقدار استر در اسانس ثانویه گیاه مذکور (بر اثر هیدرولیز با آب) بسیار کمتر است‌‌. با بهره گرفتن از روش تقطیر با آب یا بخار‌‌، می‌توان اقدام به استخراج اسانس ثانویه نمود. مقدار اسانس ثانویه در گل‌های اسطوخودوس ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم در مترمکعب می‌باشد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده‌‌‌ی بیشتری خواهد داشت. برگ‌ها و گل‌های این گیاه دارای ۵/۰ تا ۵/۱ اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند. اسانس این گیاه بیرنگ یا به رنگ زرد کمرنگ است و اجزای آن عبارتند از: لینالیل استات، لینالول، کامفور و ژرانیول. لینالیل استات مهمترین ترکیب اسانس می‌باشد که ۳۵ تا ۶۰ درصد اسانس را تشکیل می‌دهد (امیدبیگی، ۱۳۷۹).

عملکرد اقتصادی اسطوخودوس

مجموع هزینه‌های کاشت، داشت و برداشت و هزینه زمین جهت کشت اسطوخودوس (یک هکتار) (۱۳۸۹)

اقلام هزینه
مبالغ هزینه (به ریال)
توضیحات
آماده‌سازی زمین

۵۰۰۰۰۰

نشاء اسطوخودوس

۴۰۰۰۰۰۰

۲۰ هزار نشاء هر نشاء ۲۰ تومان

کود دامی پوسیده

۴۰۰۰۰۰

۲۰ تن کود دامی

کود شیمیایی

۵۰۰۰۰

کود فسفر و ازت

کارگر (جهت وجین، آبیاری، برداشت و‌‌…)

۷۵۰۰۰۰۰

سایر هزینه‌ها (مشاوره، گیاهپزشکی و…)

۵۰۰۰۰۰