*استفاده نکردن از تخصصها در مشاغل مربوط
تقریباً تمامی عوامل کاهش بهره وری نیروی انسانی به ضعف مدیریت ارتباط دارد. در این میان باید رابطه فرد با سازمان ارتباطی متقابل و دو طرفه باشد. اگر نتوانیم نیازهای رفاهی و معیشتی نیروی کار، نظام شایسته سالاری عدالت و انصاف را بر اساس یک نظام جامع ارزیابی عملکرد در سازمانها عملی سازیم می توان گفت به افزایش بهره وری امید نمیتوان داشت.
افزایش بهره وری، ایمنی و بهداشت شغلی نیرویکار از جمله نگرانیهای اصلی در صنایع می باشد. برخی مشکلات معمول در صنایع شامل طراحی نامناسب محل کار، عدم انطباق بین قابلیت‌های کارگر و الزامات شغلی، وجود محیط کارنامناسب و مشاغل زیان آور، طراحی نامناسب سیستم انسان- ماشین و برنامههای ضعیف مدیریت میباشد. این مشکلات منجر به ایجاد مخاطرات در محل کار، ضعف سلامتی کارگران، صدمات ناشی از کار با تجهیزات، معلولیتها و در عوض کاهش بهره وری کارگر و کیفیت تولید و افزایش هزینه میشود. (استاد زاده ، ۱۳۸۷)
۳-۲-۶-علوم مرتبط
۳-۲-۶-۱-علم ارگونومی
در جهان کنونی و در سرآغاز سده بیست و یکم میلادی، علوم بخش عمدهای از مشکلات افراد را در سیستمهای کاری گوناگون حل و فصل کردهاند. در این راستا علوم و فنونی وجود دارند که از زوایای مختلف سلامت و بهداشت انسانها و نیز کارایی آنها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میدهند. یکی از این علوم، ارگونومی یا همان مهندسی عوامل و فاکتورهای انسانی است.
این علم به مطالعه و تحلیل چگونگی انجام وظایف توسط افراد، نوع تجهیزات مورد استفاده آنها، چار چوب زمانی و جنبه های فیزیکی و روانشناسی محیط کار میپردازد. ارگونومی دارای اهدافی از قبیل افزایش ایمنی، کارایی و راحتی افراد توسط سازماندهی محیط کار، متناسب با قابلیتهایکاربران است ،علم ارگونومی دارای ابعاد گوناگونی است از جمله:
* فیزیولوژی کار: بخشی از دانش ارگونومیکه تطبیق انسان با کار را در مصرف انرژی و همچنین تغییرات پارامترهای فیزیولوژی بدن در حین انجام کار مورد توجه قرار میدهد به فیزیولوژیکار معروف است.
* بیو مکانیک شغلی: در بیو مکانیک از قوانین مکانیک برای بدن استفاده میشود. با به کارگیری این قوانین، این امکان به وجود میآید که در هنگام یک وضعیت خاص در بدن و حرکت آن، میزان فشار مکانیکی موضعی اعمال شده بر عضلات و مفصلها محاسبه کرد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

* روانشناسی مهندسی: به فاکتورهای محیط فیزیکی و شیمیائی مانند سر و صدا، ارتعاش، روشنائی، آب و هوا و مواد شیمیائیکه میتوانند بر روی ایمنی، سلامتی و آسایش افراد تاثیر بگذارند میپردازد.
* آنتروپی: شامل جمعآوری و تفسیر داده های مربوط به شکل و اندازه ابعاد بدن انسان (ابعاد طولی، عرضی، محیطی، وزن ) میباشد. (نیک پور، زارع کاسب،۱۳۹۰،ص۱۳۱)
۳-۲-۶-۱-۱- تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری
*آثار ادراکی: روانشناسان در پژوهشهای خود نشان دادهاند که روشنائی زیاد قدرت بینائی را افزایش داده ادراک را دقیقتر و حرکات آن را آسانتر میسازد و از سوی دیگر انسان در محیط روشنتر رنگها را بیشتر تشخیص میدهد. عملکرد کارکنان تحت تاثیر تیز بینی آنها قرار میگیرد. تیز بینی به همان اندازه که به مکانیسم های بینائی فرد وابسته است به روشنائی محیط کار نیز وابسته است که البته میزان روشنائی در مشاغل مختلف متفاوت است.
*آثارروانی: نور شدید موجب افزایش تمرکز میگردد و خستگی اندامهای حسی و حرکتی را به شدت کاهش میدهد تحقیقات نشان داده است که نور سفید خلق و خوی انسان را بهبود بخشیده و نیروهای انگیزشی فرد را بر فعالیت بیشتر متمرکز مینماید. قدرت بینائی افراد با بالا رفتن سن کاهش می یابد بنابراین به همین نسبت نیاز افراد به روشنائی افزایش مییابد. نشان دادهاند که روشنایی متناوب گاهی باعث نقصان در عملکرد می شود. هرگاه میزان شدت نور به طور مداوم تغییر کند چشمها باید خود را مرتب با آن سازش دهند که این موضوع موجبات خستگی چشم را بوجود آورده و ادراک دیداری را مختل میسازد و در نتیجه کارائی فرد کاهش می یابد نوری که بصورت متمرکز از یک نقطه میتابد بر روی اجسام سایههای کاملا واقعی ایجاد میکند که موجب پدیداری تضاد میگردد و در نتیجه لبهها و شکل آنها را بهتر نشان میدهد.
*اثر گرما بر عملکرد: علت اصلی دشوار بودن کار در محیط گرم، عدم امکان مبادله حرارتی بدن با محیط کار است در حالیکه حرارت بدن ضمن فعالیت به شدت افزایش مییابد. از آثار منفی کار در محیط گرم میتوان کاهش قدرت بدنی، تقلیل تمر کز و پایین آمدن سرعت واکشهای حرکتی را نام برد. به طور کلی گرما توانشهای شناختی آدمی را کاهش میدهد.
*اثر سرما برعملکرد: پژوهش های حاکی از آن است که سرما نیز بر کار و فعالیت ما اثر گذاشته و کارایی فرد را کاهش می دهد. پیلر و مک ورث نشان دادهاند سرعت واکنشهای عضلانی و تمرکز در شرایط محیط سرد،۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر میشود. (نیک پور، زارع کاسب،۱۳۹۰،ص۱۳۲)
*اثررطوبت بر عملکرد: رطوبت میتواند در عملکرد فرد مداخله کند. هوای مرطوب به خصوص در شرایط گرم فعالیت را دشوار میسازد رطوبت به دو دلیل موجب کاهش کارایی فرد میگردد:
به لحاظ کاهش اکسیژن آزاد در هوا از طریق جایگزین به علت اشباع شدن هوا از بخار آب
*اثررنگها: رنگها هر کدام بر فرد اثر خاص و متفاوتی دارند. که به دنبال آن رفتار و عملکرد فرد را تحت تاثیر قرار میدهد. روانشناسی کار، رنگ را در محیط کار به عنوان یک متغیر فیزیکی در نظر دارد که میتواند بر میزان بازدهی کارکنان تاثیر بگذارد. در زیر به اختصار اثر بعضی از رنگها بیان میشود.
خاکستری رنگی است خنثی که هیچ گرایشی را بر نمیانگیزد و عاری از هر نوع تحریک است و به همین دلیل در صنایع کاربرد فراوان دارد.
آبی تیره این رنگ به دلیل اثریکه بر اعصاب پارا سمپاتیک میگذارد، منجر به کاهش فشار خون و تعداد تنفس شده، احساس امنیت کارمند را افزایش میدهد و میزان تنش او را کاهش داده و خستگی روانی و جسمی او تقلیل می یابد.
سرخ این رنگ نمایانگر نیروی حیاتی است و به معنای تمایل و رغبت است و احساس گرما را بر میانگیزاند و احساس رقابت را تشدید میکند در حالت خستگی عصبی و فیزیکی آزار دهنده است و این رنگ در محیط کار به شرطی میتواندکارائی را افزایش دهد که سایر شرایط، نامساعد نباشد.
زرد روشن ترین رنگ است و شادی افزاست و باعث خوش روئی و شادمانی میشود و این رنگ امید بخش و دلالت کننده است. این رنگ در محیط کار افراد را در رهایی از مشکلات و موانع و تعارضات یاری میبخشد.
رنگهای دیگری هم درمحیط کار تاثیر گذارند اما به دلیل گستردگی آنها به ذکر همین چند مورد اکتفا میشود.
*اثر فضای محیط کار بر عملکرد: اجرای طرح فضای باز محل کار میتواند باعث افزایش تماس و ارتباط افراد با یکدیگر و میزان اجتماعی شدن کارکنان را افزایش میدهد و هزینه های آن در مقایسه با روش های سنتی کمتر است. همچنین در مطالعهای هم که توسط کوچران و همکارانش در سال ۱۹۸۴در زمینه ویژگیهای مدیران امور کارکنان انجام شد نتایج زیر به دست آمد:
مدیران درونگرا در اتاق کار خود گل وگیاه و تابلوی نقاشی میگذاشتهاند تا بدین وسیله اتاق کارشان تداعی کننده محل زندگی آنان باشد.
مدیران منظم در اتاق کار خود کاریکاتور میگذاشتهاند تا هر چند نشان دهنده تمیزی و وسواسی باشد، اما از حس شوخ طبعی نیز برخوردار باشد.
مدیران سلطهگر و علاقهمند به پیشرفت، دکوراسیون اتاق کارخود را با لوازم و مبلمان استاندارد تزیین میکردند. (نیک پور، زارع کاسب،۱۳۹۰،ص۱۳۳).
۳-۲-۶-۲-علم بیوریتمولوژی
یکی از تازهترین موضوعها در حیطه شناسایی ارگونومی ذهن است که با شناخت جنبه های فکری، جسمی و روحی شخص میتواند در تقلیل حوادث ناشی ازکار و اشتباهات بدون دلیل ظاهری بسیار موثر باشد. به این صورت که با شناختن رفتارهای فیزیولوژیک انسان، میتوان آنها را به نحوی برنامه ریزی کرد که با حداقل هزینه، حداکثر سود به دست آید.
بیوریتم در آکسفورد به معنای الگوهای مکرر فیزیکی و احساسی میباشد. تاریخ کشف این پدیده علمی به سال های۱۸۹۷تا ۱۹۱۲میلادی باز میگردد. در آن زمان دکتر هرمان سوبودا،استاد روانشناس دانشگاه وین (اتریش) در تحقیقات خود متوجه شد که حالت جسمی و احساسی بیماران او به صورت چرخهای و دوره ای است. وی با ثبت دوره های بیماری و سکته قلبی و توهم های بیماران خود، متوجه شد که چرخه یا سیکل تکرار اوج و نزول انرژی فیزیکی و جسمی افراد هر ۲۳ روز یکبار تکرار میشود و چرخه شارژ و دشارژ انرژی احساسی افراد، هر ۲۸ روز یکبارتکرار میشود. همزمان با او و بدون اطلاع وی، در برلین هم دکتر ویلهلم فلیس، پزشک و دوست نزدیک روانشناس بزرگ زیگموند فروید، این چرخه های ۲۳ و ۲۸ روزه را با فروید در میانگذاشت که ضمن تایید، نظریه وی روی افراد مختلفی آزمایش شد. بعد از آنها فردی به نام پروفسور آلفرد تلتچه که استاد علوم مهندسی بود، متوجه شد که قدرت استدلال و توانایی ذهنی شاگردانش همیشه یکسان نیست و از یک سیکل ۳۳ روزه تبعیت میکند. این دوره ها نه تنها در مورد شاگردان ضعیف و متوسط اتفاق میافتاد بلکه در مورد دانشجویان قوی و مستعد هم همین اتفاق رخ میدهد و هوش و هوشیاری آنها نیز یک الگوی ریتمیک ۳۳ روزه را دنبال میکرد. به عبارت دیگر، قابلیت افراد برای جذب و تفسیر ایدههای جدید و توانمندیهای ذهنی آنها، در یک سیکل ۳۳ روزه تکرار میشود.
کاربرد بیوریتم درمحیطهایکاری عبارتند از :
*جلوگیری از سوانح کار
*مسابقات ورزشی، امتحانات و امور مربوط به عقد قراردادها
*بهره وری در محیطهایکاری و تولیدی
در ایران، تا به حال تحقیقی جامع و کاربردی در رابطه با بیوریتمها و ساعتهای درونی بدن به منظور افزایش بهره وری کاری تولیدی انجام نشده است. یکی از مهمترین مشکلات و موانع موجود بر سر راه انجام چنین پروژه ای علاوه بر مسائل فرهنگی و مالی، عدم وجود تعداد کافی متخصصان در این رشته می باشد; باید به یاد داشت که متخصصان درپی نیاز اجتماع، تربیت شده و پرورش مییابند. اگر جامعه صنعتی ما برای بهره وری بیشتر احساس نیاز واقعی نماید، تمامی روشهاییکه توسط آنها می‌توان به پیشرفت مفهوم بهره وری کمک نمود، مورد عنایت قرارگرفته و نیازهای انسانی، علمی، فرهنگی ومالی آنها به راحتی حل میشوند. درژاپن پروفسورتاتی^[۴۰]بنیان گذار انجمن بیوریتم در ژاپن، آکادمیک مشهور خود را در ترویج استفاده از بیوریتمهای زندگی ( کاهش تصادفات ) بنیان نهاد.
هریک ازچرخههای سه گانه بیوریتم براساس موج سینوسی حرکت میکنند. هر فرکانس از این موج سه ناحیه دارد:
*ناحیه اول : ناحیه مثبت یا پر انرژی است که در بالای نقطه صفر قرار دارد هر یک از چرخه ها که در این ناحیه قرار دارند در مرحله شارژ است و قابلیت اعتماد دارد.
*ناحیه دوم : ناحیه منفی، کم ارزش است که در پایین نقطه صفر قرار دارد. هریک از چرخهها در این ناحیه در مرحله دشارژ یا ضعف قرار دارد.
*ناحیه سوم : نقطه بحرانی استکه دقیقا مرز نقطه صفر است و مرحله گذر از ناحیه مثبت به ناحیه منفی یا بالعکس است.
۳-۲-۶-۲-۲- سیکلهای حیات
*چرخه جسمی یا فیزیکی: ۲۳ روز می باشد. ناحیه مثبت زمان مناسب برای انجام فعالیتهای سنگین بدنی، مقاوم در برابر سختیها و بیماریها، اشتیاق به ورزش، آمادگی برای سفر، جراحی، امور دندان پزشکی و… است. ناحیه منفی خستگی پذیری، نیاز به استراحت وجود دارد.
نقطه بحرانی توانایی جسمی زیر سوال است، استعداد بیشتر برای خطا کردن، مستعد تصادف بودن، پرخاشگری از خصوصیات این منطقه است.
*چرخه حسی: ۲۸ روز میباشد. ناحیه مثبت تمایل به شرکت در جمع دوستان و فعالیتهای گروهی، حسن نیت عمومی، شادی، توازن و همسازی، آمادگی جهت انجام آزمونها و مسابقات، ظاهر عمومی مناسب و خوب وجود دارد. ناحیه منفی حس منفی نسبت به انجام کار گروهی، احساس بسیار منفی در نقطه منتهای شیب نفی، ناحیه بحرانی کج خلقی، کم طاقتی، مشکل رویارویی با ساده ترین مسائل در ناحیه مثبت، بیشترین فعالیت و نیروی فکری و ذهنی وجود دارد. مطالب جدید به سرعت و با آمادگی آموخته میشوند.حافظه بهتر، افکار واضح و روشن از خصوصیات این دوره است. ناحیه منفی، تاخیر در امور عادی خواهید داشت و نباید به انجام امور جدید و نا آزموده پرداخت.
نقطه بحرانی، کاهش توانایی تمرکز، آشفتگی ذهنی، زمان بسیار نامناسب برای تصمیم گیری، نیاز به زمان بیشتر برای امور فکری دقیق را شامل میشود.
۳-۲-۷-تعریف آسایش حرارتی
آسایش حرارتی عبارت است از احساس رضایت فرد از محیطی مشخص. آسایش گرمایی نزد افراد گوناگون متفاوت است و بنابراین حالتی شخصی دارد. و غیر از وجوه فیزیولوژیکی، جنبه های روانشناختی را نیز در بر می گیرد. محدودیتهای آسایش گرمایی همگام با درجه سازگاری محیط روانی- اجتماعی و اقلیم تغییر می کنند. به منظور احساس راحتی می بایست دمای درونی بدن در گستره محدوده ۳۷-۳۶.۵ درجه نگه داشته شود. فرایند سوخت و ساز بدن موجب گرما میشوند و بدن برای حفظ دمای پایدار درونی، این گرما را از دست میدهد.(کسمایی ،۱۳۸۷،ص۱۴)
به عبارت دیگر آسایشحرارتی انسان به موقعیتی اطلاق میشودکه انسان از نظر ذهنی و فکری در شرایط آسایش حرارتی قرار دارد. بسیاری از محققان فن معتقد هستند که خنثی بودن حرارتی تعبیر دقیقتری از آسایش حرارتی است. چرا که در چنین محیطی بدن انسان نه احساس سرا میکند و نه احساسگرما و نه احساس ناراحتی موضعی ناشی از تابش نامتقارن،کوران هوا، کف سرد اتاق، لباس ناهمگون، و جز اینها. حفظ آسایش حرارتی از تعادل دما میان بدن انسان و محیط اطراف ناشی میگردد. (واتسون،۲۰۰۰).
آسایش حرارتی شرایطی از ادراک است که در آن، محیط پیرامون از لحاظ حرارتی رضایت بخش باشد. آسایش حرارتی در انجمن مهندسین گرمایش برودتی و تهویه مطبوع آمریکا شماره استاندارد،۵۵ (ASHRAE) ^[۴۱]چنین تعریف شده است: منطقهای به عنوان منطقه آسایش است که بسیاری از افراد در جامعه در آن احساس راحتی کنند و شرایط ذهنی میباشد که از دمای محیط رضایت ذهنی داشته باشد با این حال این منطقه دارای ارزش مطلق برای همه افراد نمیباشد. در واقع منظور از شرایط آسایش حرارتی مجموعه شرایط حرارتی است که حداقل برای ۸۰ درصد از افراد مناسب باشد. حال اگر شرایط دما و رطوبت نسبی محیط تغییر کند این افراد به تدریج احساس ناراحتی میکنند. بنابراین، نسبت درجه حرارت و رطوبت نسبی هوا در ایجاد احساس آسایش انسان تاثیر دارد. البته واکنش بدن در برابر شرایط اقلیمی پدیدهای تجربی است و در فرهنگها و مناطق جغرافیایی مختلف، متفاوت است. عوامل مختلفی از جمله سرعت باد، تابش اشعه، میزان متابولیسم، فرهنگ، انتظارات حرارتی، مقدار لباس پوشیده شده، آب و هوا میتوانند به راحتی شرایط منطقه را تغییر دهند.
مکانیزم حرارت بدن یک انسان بی شباهت به یک اتومبیل نیست در اتومبیل به ازای سوختی که وارد سیستم شده و مصرف میشود، مقداری حرارت تولید شده که از طرق مختلف به محیط پیرامون منتقل میشود. در بدن انسان و سایر جانداران خونگرم نیز به وسیله غذایی که مصرف میکنند و به نسبت فعالیتی که دارند به میزان مختلف انرژی تولید میکنند.
دمای طبیعی درون بدن۳۷ درجه سانتی گراد و دمای سطح پوست ۳۲ درجه سانتی گراد است. بنابراین طبق اصل ترمودینامیک، چنانجه بدن در محیطی گرم تر از دمای پوست قرار گیرد شروع به جذب گرما کرده و در غیر این صورت به تدریج گرمای خود را از دست خواهد داد. در شرایط گرم، بدن با افزایشگشادگی رگها جریان خون را در سطح پوست بیشتر کرده و بر مقدار انتقال حرارت از بدن به محیط از طریق همرفتی و تشعشعی میافزاید. با بالا رفتن حرارت محیط عمل تعریق صورت گرفته و تبخیر رطوبت حاصل در سطح پوست موجب افزایش افت حرارتی از طریق تبخیر جلدی شده و حرارت اضافی به محیط منتقل میشود.
در شرایطی که محیط سردتر از دمای پوست باشد، بدن به وسیله تقلیل جریان خون به پوست، از افزایش انتقال حرارت از بدن به محیط جلوگیری میکند. اگر سرمای محیط بیش از این حد شود، کششهای عضلانی و لرز باعث تشدید متابولیزم و تولید حرارت در بدن میشود.
طبق تعریف وات^[۴۲]وقتی اغلب مردم احساس آسایش حرارتی میکنند که بدن آنها در شرایطی باشد که نه نیاز به دفع حرات داشته و نه نیاز به جذب آن داشته باشد. به طور کلی بدن انسان از سه طریق زیر حرارت را جذب یا دفع می نماید .(وات ، ۱۹۶۳)