df

EMS

G

g-1

r

r-1

e

(r-1)(g-1)

T

gr-1

در جدول بالاg و r به ترتیب تعداد ژنوتیپ و تکرار میباشد و ، و به ترتیب واریانسهای اشتباه، تکرار و ژنوتیپ را نشان میدهند (فرشادفر، ۱۳۷۷).
واریانس فنوتیپی (V_P) تشکیل شده از سه منبع تنوع که عبارتند از : ژنوتیپی، محیطی و اثرات متقابل.

وقتی اثرات متقابل بین ژنوتیپ و محیط وجود خواهد داشت که ژنوتیپها در محیطهای مختلف اثرات متفاوت داشته باشند. واریانس محیطی (V_E) شامل متغیری از قبیل نواحی مختلف رشد یا سالهای مختلف رشد و یا متغیرهای نامحسوستری مانند اثرات محیطی میباشد و شامل تمام فاکتورهای متغیری است که منشأ ژنتیکی ندارد. اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط (V_GE) از نحوه عملکرد نسبی ژنوتیپهای متفاوت در محیطهای مختلف ناشی می شود. اگر عملکرد نسبی ژنوتیپهای مختلف در محیطهای گوناگون متفاوت باشد، اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط وجود دارد. در غیر این صورت اثرات متقابل وجود نخواهد داشت و یا به عبارت دیگر واریانس اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط صفر و یا بسیار ناچیز است (اهدایی، ۱۳۸۱). در روش دوم اشاره شد که به منظور برآورد از واریانس ژنتیکی استفاده میشود و والد _۱ P ، _۲P و نسل_۱F و _۲F حاصل از آنها را در یک آزمایش مورد بررسی قرار میدهند. واریانسهای موجود در نسلهای والدینی و نسل اول نتاج به علت عوامل محیطی است زیرا کلیه گیاهان موجود در داخل هر یک از سالها دارای ژنوتیپهای مشابه هستند. از طرف دیگر واریانس موجود در _۲F به علت عوامل محیطی و ژنتیکی است. بنابراین واریانس محیطی را میتوان به صورت زیر بدست آورد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دقیقترین برآورد زمانی بدست میآید که کلیه ژنوتیپهای ممکن در کلیه محیطهای ممکن مورد ارزیابی قرار گیرند (فرشادفر، ۱۳۷۷).
۲-۷- اثر متقابل ژنوتیپ × محیط
اثر متقابل ژنوتیپ در محیط زمانی رخ میدهد که ارقام در محیطهای متفاوت مشابه نباشند بدین معنی که یکسان نبودن اختلاف عملکرد در محیطهای مختلف در ارزیابی، گزینش و معرفی ارقام توسط اصلاح گران مشکل ایجاد میکند(Vargas and Talbot, 1998). در جهت دستیابی به داده های مطمئن، سهم عوامل محیطی- ژنوتیپی در بروز عملکرد و یا دیگر صفات و تغییرات محیطی بایستی تفکیک بیشتری پیدا کنند. نیل به این منظور مستلزم اجرای آزمایشهایی است که تکرارهایش در بلوک تصادفی واقع و در چندین مکان و چندین سال عملی شود (عبد میشانی و شاه نجات بوشهری، ۱۳۸۷). در این صورت در انتخاب ارقام اصلاح شده، واکنش ارقام مختلف در برابر تغییرات محیط را در نظر میگیریم (Vargas and Talbot, 1998).
عملکرد نسبی ارقام زراعی مورد مقایسه در محیطهای مختلف، در مقایسه با یک دیگر یکسان نخواهند بود. ممکن است یک رقم در بعضی محیطها بالاترین عملکرد را داشته اما رقم دیگر در محیط‌های دیگری برتری نشان دهد. به تغییر حاصل در عملکرد نسبی ژنوتیپها در محیطهای گوناگون اثر متقابل ژنوتیپ در محیط گفته میشود. بسیاری از محققان به تشخیص اجزای تکرار پذیر اثرات متقابل ژنوتیپ در محیط تأکید کردهاند .(Basford and Cooper, 1998) به علاوه تلاشی اساسی جهت طبقهبندی و گروه بندی محیطها انجام گرفته بطوریکه اثرات متقابل ژنوتیپ در محیط به حداقل رسیده و رتبه های ژنوتیپی قابل قبول هستند (;Trethowan et al., 2001 Eagles et al., 2005; Trethowan et al., 2003).
پیشرفت در غلات خود گرده افشان جهت شناسایی این اثرات متقابل معمولاً زمانی که این ژنوتیپها، کوالتیوارها و لاینهای اصلاحی هستند انجام گرفتند. هر چند، ژنهای صفات موثر از قبیل عملکرد یا کیفیت دانه قدمت بسیار بیشتری از کوالیتورها دارند، با فناوریهای مولکولی ابزازی برای تشخیص تفاوتهای آللی فراهم آمده است. اعتقاد بر این است همان فناوریهای آماری و مولکولی که برای توارث ژنتیک کیفیت دانه استفاده شده میتواند برای توارث پلی ژنیک عملکرد دانه استفاده شوند، اما این ماتریسهای همبستگی برای به حداقل رساندن اریبی از اهمیت بیشتری برخوردار خواهند بود. اطلاعات حاصل از برنامههای اصلاح نباتات ضروری خواهند بود و هم اکنون میتوانند با این فناوری‌های مورد استفاده قرار گیرند (Eagles et al., 2005).
۲-۸- اهمیت اثر متقابل ژنوتیپ در محیط از نظر اصلاح گران:
اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای به نژادگر به دلایل زیر دارای اهمیت است:
۱- نیاز به تهیه ارقام مناسب اهداف خاص، از طریق ادراک اثر متقابل ژنوتیپها با عوامل محیطی قابل پیشبینی تعیین میشود، زیرا ارقام خاصی برای فواصل کاشت، نوع خاک یا تاریخهای کاشت مختلف ممکن است مورد نیاز باشد.