لذا با توجه به محدودیت های که ذکر خواهد شد دوره ی زمانی این تحقیق، ۵ ساله ، ازابتدای سال ۱۳۸۵ تا انتهای سال ۱۳۸۹ می‌باشد.

۳-۱۱-۱ قلمرو موضوعی تحقیق

در این تحقیق ، بررسی و سنجش سرمایه فکری، موضوعی است که مورد بحث و تحقیق قرار می‌گیرد و در حوزه مدیریت سرمایه گذاری قابل بررسی است.

۱۲-۱- تعریف اصطلاح ها وعملیاتی متغییر ها

سرمایه فکری : پژوهش های متعددی درخصوص سرمایه فکری صورت گرفته و این پژوهش ها منجر به چارچوب های متفاوتی جهت تعریف ، طبقه بندی و اندازه گیری آن شده است. آنچه تمامی نویسندگان ‌در مورد آن اتفاق نظر دارند این است که سرمایه فکری ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش می‌دهد و تمامی تعاریف بر این اصل استوار است که سرمایه فکری، مجموع دارایی های ناملموس سازمان اعم از دانش (بخشی از سرمایه انسانی)، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی ، سرمایه سازمانی، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی است (جعفری و رضایی نور، ۱۳۸۵، ۴۲).

سرمایه فکری شامل حاصل جمع دانش اعضای یک سازمان و کاربرد عملی دانش اعضای سازمان است (روس و روس ۱۹۹۷)^[۱۷].

سرمایه های فکری دارای اجزایی هستند که در یک طبقه بندی ساده شامل سه نوع سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری است (بونتیس و دیگران، ۲۰۰۰)^[۱۸].

سرمایه انسانی : شامل تمامی قابلیت های فردی ، استعدادها، دانش و تجربه کارکنان و مدیران سازمان بوده که هنگام ترک سازمان با خود می‌برند (جعفری، رضایی نور، ۱۳۸۵، ۴۸). سرمایه ی انسانی ، ذخیر ه ی دانش سازمان است که در کارکنان سازمان تجسم می‌یابد. روس و همکارانش ، سرما یه ی انسانی را به شایستگی، نگرش و تیزهوشی کارکنان نسبت می‌دهند. شایستگی شامل مهارت و آموزش است ؛ تیزهوشی نیز متضمن مؤلفه های رفتاری کارکنان است . اگرچه کارکنان به عنوان مهم ترین دارایی سازمانی مطرح می‌شوند ، سازمان نمی تواند آنان را مال خود بداند(روس و روس ۱۹۹۷).

بونتیس سرمایه ی انسانی را قابلیّت جمعی سازمان در استخراج بهترین راه حل ها از دانش افرادش توصیف می‌کند. خروج افراد می‌تواند به افت حافظه ی سازمان منجر شود؛ بنا براین، تهدیدی برای سازمان محسوب می شود . البته ، از زاویه ای دیگر می توان گفت چون نیروهای سازمان تازه می‌شوند، خروج افراد را می توان مفید در نظر گرفت (بونتیس و دیگران، ۲۰۰۰)^[۱۹].

سرمایه ساختاری (سازمانی یا داخلی) : دانش سازمان و مستقل از افراد و پرسنل بوده و هنگام ترک محل کار توسط کارکنان در پایان یک روز کاری در سازمان باقی می ماند. از جمله می توان به دارایی های فکری، پایگاه داده ها، قراردادها، سیستم ها و رویه های سازمانی، سیستم اداری، بهترین عملکرد و … اشاره نمود (ادوینسون و مالون، ۱۹۹۷، ۷۱)^[۲۰].

بونتیس نیز سرمایه ی ساختاری را دستورالعمل ها، راهبردها، خط مشی ها و هر آن چه ارزش سازمان را بیشتر از ارزش فیزیکی آن می‌سازد، معرفی می‌کند . طبق یافته های بونتیس ، در سازمانی با اسلوب و شیوه های ضعیف، سرمایه ی فکری به تمامی پتانسیل خود نمی رسد (بونتیس و دیگران،۱۹۹۹ ،۴۶۲-۴۳۳)^[۲۱]. سرمایه ساختاری به چند دسته تقسیم می شود: فرهنگ شرکت، ساختار سازمانی، یادگیری سازمانی، فرایند عملیاتی و سیستم اطلاعاتی. فرهنگ سازمانی عبارت است از ارزش ها، اعتقادات و معیار های رفتاری که توسط همه کارکنان پذیرفته و تسهیم شده است. منظور از ارزش‌ها آنچه که از دید کسب و کار، مشتریان و کارمندان شرکت مهم و شرکت باید آن ها را مد نظر قرار دهد، هستند. اعتقاد، به نگرش کارکنان نسبت به خود، سازمان و مشتریانشان بر می‌گردد و معیارهای رفتاری قوانین نوشته نشده ای هستند، که توسط وقایعی در شرکت مانند همکاری یک کارمند با دیگری تأیید و تأکید می شود (چن و زو، ۲۰۰۴(^[۲۲].

سرمایه فیزیکی

سرمایه فیزیکی دارایی تجدید پذیری است که آگاهانه ساخته دست انسان است. این ممکن است توسط یک ماشین تولید می شود، اما خواست به وجود عوامل اقتصادی و تولید شده است با بهره گرفتن از سایر شکلهای سرمایه، مواد، و خدمات کارگری. سرمایه فیزیکی، ممکن است به صورت محسوس و یا نامحسوس باشد.. تا همین اواخر، سرمایه گذاری در سرمایه ثابت بر اساس حساب های ملی به هزینه در موارد ملموس از جمله ساختمان ها و تجهیزات محدود شده بود که در سال ۲۰۰۱، هزینه های نرم افزار کامپیوتر از سرمایه گذاری در سرمایه ثابت را به لیست اضافه شده است.

در مدل پالیک برای ارائه یک تصویر کامل از کارایی منابع ایجاد کننده ارزش، لازم است که کارایی سرمایه فیزیکی و همچنین سرمایه مالی را در نظرگرفت که از تفاوت ارزش دفتری کل دارایی­ ها منهای دارایی های نامشهود است.

سرمایه ارتباطی (مشتری یا خارجی) : سرمایه مشتری در برگیرنده ارزش فعلی و ارزش بالقوه آتی روابط سازمان با مشتریان می‌باشد . به همین دلیل عمدتاً سرمایه مشتری در زمره دانش بازاریابی و روابط مشتری قرار می‌گیرد. از این رو این سرمایه شامل مواردی همچون : علائم تجاری، سهم بازار، اطلاعات مشتری، روابط با مشتریان، مراکز قابل دسترس مشتریان و قراردادهای تجاری می شود (بونتیس و دیگران، ۲۰۰۰)^[۲۳]. دانش یا ارزشی است که بین منابع خارجی سازمان مانند مشتریان، عرضه کنندگان کالا و خدمات، بستانکاران، شبکه ها و کانال های توزیع و … ارتباط برقرار می‌کند(بوزولان و ریسری، ۲۰۰۳، ۵۵۸-۵۴۳)^[۲۴]. سرمایه مشتری که به عنوان پل و یا کاتالیزوری در فعالیت های سرمایه فکری محسوب می شود، از ملزومات اصلی و تعیین کننده تبدیل سرمایه فکری به ارزش بازار و در نتیجه عملکرد تجاری شرکت است. بدون سرمایه مشتری، ارزش بازار و یا عملکرد تجاری شرکت قابل حصول و دستیابی نیست. سرمایه مشتری به طور مستقیم با عملکرد تجاری شرکت ارتباط دارد. سرمایه مشتری یک جزء اصلی و اساسی سرمایه فکری به شمار می رود که ارزش را در کانال های بازاریابی و ارتباطاتی که شرکت با رهبران آن صنعت و تجارت دارد، جای داده است. در مقایسه با سرمایه انسانی و سرمایه ساختار، سرمایه مشتری به طور مستقیم تری در تحقیق ارزش برای شرکت تاثیر دارد و به طور روز افزونی بر اهمیت آن افزوده می شود و رفته رفته به یک عامل حیاتی تبدیل می‌گردد. تحقیقات انجام شده در دانشگاه میشیگان، نشان داده است که رضایت مشتریان می‌تواند ارتباطات تجارت را حفظ کند و نوسان پذیری قیمت محصول را کم کرده و پرستیژ شرکت را بهبود بخشد (چن و زو، ۲۰۰۴) سرمایه مشتری به عنوان یک پل و سازمان دهنده عملیات سرمایه فکری تلقی می‌شود و یک عامل تعیین کننده در تبدیل سرمایه فکری به ارزش بازار است. این سرمایه، شامل استحکام و وفاداری مناسبات و روابط مشتری است (ستایش و کاظم نژاد، ۱۳۸۸).

ریسک : انحراف از بازده مورد انتظار و به عبارت دیگر ریسک از نظر آماری انحراف معیار از بازده موردانتظار است (رهنمای رودپشتی و فرزین،۱۳۸۲، ۱۷۱).

ریسک سیستماتیک: انحراف در بازده موردانتظار که با عوامل بیرون از شرکت (بازار وعوامل اقتصادی) مرتبط است و تحت کنترل مدیریت شرکت نمی باشد، به عنوان ریسک سیستماتیک با ریسک مهمی تعریف می‌کنیم (رهنمای رودپشتی و فرزین،۱۳۸۲، ۱۷۱).