۶- مذهب اسلام داشتن چهار زن عقدی را جایز میداند.
۷- در ازدواج هر طبقه با هم سلک خود ازدواج مینماید.
۸- زنان با حجاب کامل در حالی که تمام بدن و چهره خود را مثل مردمان سوریه با پارچه سفیدی میپوشانند از خانه خارج میشوند.
مسئله تعدد زوجات که در اسلام در صورت اجرای عدالت و مساوات مطرح میشود مورد توجه بعضی نظریه پردازان بوده است.
از نظر فریتیوف شوئون تعدد زوجات دو علت عمده دارد:
کشته شدن مردان در جنگها و غزوات و گرم مزاجی اعراب و حلیت طلاق هم به زعم وی جز این علتی ندارد^[۱۱۹].»
نظر کلودلوی استروس نیز در این زمینه شایان اعتناست میگوید: به طور کلی از میان همه اموال زنان بیش از هر چیزی قیمت دارند زیرا هم نادر و کمیاباند و هم واجب برای حیات جماعت.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به قول لوی استروس اگر تعداد زنان و مردان مساوی باشد باز همه زنان از لحاظ جنسی و اقتصادی به یک اندازه خواستنی نیستند بلکه خواستنیترینشان همواره در اقلیتاند و بنابراین میان عرضه و تقاضا در این زمینه پیوسته بالفعل یا بالقوه عدم تعادل و تنش وجود دارد^[۱۲۰].
با توجه به آنچه رفت چنین میتوان نتیجه گرفت که اگر در دوره قاجار و زمان مشروطه موضوعاتی مربوط به وضع زنان در شعر و نثر فارسی پدید آمد تاثیرپذیری اندیشه غرب است.
«در عصر بیداری (دوره مشروطه) به سبب آشنایی ناصر الدین شاه با زبان فرانسه و مسافرتهای او به غرب به دلیل داشتن طبع شعر، نثر ساده و طبیعی و بی تکلف رواج پیدا کرد^[۱۲۱].»
شاید یکی از نخستین افرادی که به این مقوله توجه کرده حزین لاهیجی باشد. که در یکی از آثار خود به روال حکومت و شیوه زندگی اروپائیان و محاسن آن التفات کرده و مینویسد: «شاید، تنها راه اصلاح امور ایران اتخاذ شیوه های غربیان باشد.^[۱۲۲]»
به این ترتیب بیشتر شاعران و نویسندگان نوشته های خود را با دفاع از موج فمینیسم و دفاع از حقوق زن و بیان سرگذشت فلاکت بار زن ایرانی اختصاص دادهاند و همه اینها تحت تأثیر از فرهنگ غرب است.
بخش چهارم:
جایگاه زن در عصر مشروطیت (نگاهی گذرا به موقعیت اجتماعی، فرهنگی و ادبی زن در نهضت مشروطه)
۲-۴-۱- جایگاه زن در عصر مشروطیت (نگاهی گذرا به موقعیت اجتماعی، فرهنگی و ادبی زن در نهضت مشروطه)
تا قبل از انقلاب مشروطه در ایران، زن وضع نابسامانی داشت، زن نه تنها در عرصهی سیاست و اجتماع حق هیچ گونه ابراز عقیدهای نداشت، که در ادبیّات و فرهنگ دینی آن زمان، در جایگاه نازل قرار میگرفت و گاهی حکمهایی در مورد او صادر میشد که هیچ انسان عاقلی حاضر به پذیرفتن آنها نبود. عدهای به بهانهی دین، برای تضعیف مقام زن و خانه نشین کردن او، فتوا داده و به احادیث نادرستی استناد کردند و گروهی دیگر که خود را دانای دهر میدانستند و در فرهنگ و ادبیات این آب و خاک دستی داشتند به شرع پناه آوردند و با سرودن و نگاشتن، زن را تا سطح یک حیوان پست و حقیر نمودند. این نکوهشهای زن تا قبل از انقلاب مشروطه ادامه داشت، امّا با شروع نهضت، زنان این مرز و بوم به فکر افتادند که از حقوق خود دفاع کنند. در حقیقت با آغاز نهضت مشروطه، جنبشهای گوناگون زنان ایرانی، شکل گرفت. هر چند زنان نو اندیش در اوان کار، با مشکلات فراوان رو به رو شدند، اما همین حرکت باعث شد که بعدها زنان، خود و نقش اساسی خود در خانواده و اجتماع را بشناسند و برای رهایی از بندهای دروغین اقدام نمایند.
در دوره های بعد، یعنی از سدهی سیزدهم، شاهد نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به زنان هستیم، این تغییر نگرش را باید مرهون زحمت زنانی بدانیم که در عصر مشروطیت جدیت به خرج دادند و در برابر توهین و تهمت دیگران قیام کردند. زنان در این دوره به تکامل شخصیت خود اندیشیدند و از خانهها به اجتماع قدم نهادند تا اجازه ندهند هر قلم به دست و هر بی تعهدی در مورد آنان، هرگونه که خواست بنویسد.
آنها در عصر مشروطه نشان دادند که امکانات، نقش موثری در شکوفایی استعدادها دارد. کسی که تمام عمر خود را در چهار دیواری خانه سپری کرده و حتی اجازه آموختن نداشته است، چگونه میتوانسته از استعدادهای خود بهره ببرد؟
گاه در گذر تاریخ، با زنانی شاعر و نویسنده مواجه میشویم که به خاطر تعصب افراطی و دروغین مردان خود، آثارشان را بدون نام و عنوان به جامعه تحویل میدادند، چرا؟ چون اگر زن در اجتماع راه مییافت، مرد دیگر نمیتوانست حاکم یگانه باشد و در خانه فرمانروایی کند.
در حقیقت زنان ما «همراه با تحولات اجتماعی کشورمان فهمیدهاند که دیگر تنها برای زاییدن و فراهم کردن وسایل راحتی و سرگرمی مرد، آفریده نشدهاند زنان ما به این شناخت رسیدهاند که باید برای هم رزمی، هم فکری و همراهی با مرد، در همهی زمینه های زندگانی تا به دست آوردن آزادی و حقوق انسانی- اجتماعی تلاش کنند.^[۱۲۳]»
«با امضای مظفر الدین شاه در سال ۱۲۸۵ شمسی (۱۹۰۶ میلادی) مشروطیت به رسمیت شناخته شد. مردان و زنان این سرزمین با فداکاریها و جانبازیها، سرانجام توانستند به خواسته های خود دست یابند. آزادی، بالاترین هدفی بود که مردم آن روز، خواهانش بودند^[۱۲۴].»
آزادی مورد درخواست مردان با زنان بسیار تفاوت داشت. مردان برای نیل به دموکراسی و آزادی بیان و حق رای و گزینش، خواستار مشروطه بودند ولی زنان، آزادی میخواستند تا بیاموزند که چگونه بنویسند و بخوانند، که علاوه بر پخت و پز و پرورش کودکان، گاهی در جامعه حق اظهارنظر و سخن داشته باشند. اما «انبوه زنان بی سواد و خانه نشین، قادر نبودند حرکت به سوی دموکراسی را شتاب دهند، زیرا اولاً آموزش همگانی و اجباری نبوده ثانیاً زیر بنای فکر سنتی چنان زن ستیز بود که با سواد شدن زن را بر نمیتافت و خروج زن از خانه حتی برای استفاده از مکتب خانه های زنانه مورد تأیید فکر رایج نبود، عامهی مردم خروج زن از خانه را قبیح تلقّی میکردند در این چنین فضایی، سخن راندن از فکر آزادی زن جایز نبود.^[۱۲۵]»
ولی همین زنان برای برقراری مشروطیّت و برای به دست آوردن کم ترین امکانات، دوشادوش مردان قیام نمودند و در اجتماعهای سری که تشکیل دادند، هدفهای خود را پایه ریزی کردند.
در سال ۱۲۸۶ شمسی، زنان قطعنامهای را تصویب کردند که شامل دو بند بود بند اول آن قطعنامه «بر تاسیس مدارس زنان تاکید داشت و بند دوم خواستار حذف جهیزیه ی سنگین برای دختران بود و چنین استدلال می کرد که بهتر است پولی که صرف تدارک جهیزیه میشود، در راه آموزش دختران هزینه شود.^[۱۲۶]»
به خاطر تصویب این قطعنامه، پنجاه مدرسه در تهران تاسیس گردید و به دنبال آن کنگرههای آموزشی در پایتخت برقرار شده بنابراین زنان در انقلاب مشروطه به این مهم پی بردند که برای پیشرفت باید بیاموزند و به جای این که جهیزیه دختران خود را به رخ همدیگر بکشند، سواد و دانش آنان را به رخ بکشند.
با برقراری مدارس دخترانه در تهران، تغییرات زیادی در جامعه رخ داد، دختران به فکر تحصیل افتادند و به همین منظور نیمی از روز را در خارج از خانه و در مدارس دخترانه به سر بردند برقراری همین مدارس و ادارهی آنان به آسانی انجام نمیگرفت و عده زیادی از گروه مردان با حضور زن مخالفت مینمودند و به آزار و اذیت طرفداران و پایه گذاران این نوع موسسات میپرداختند.
آنان اعتقاد داشتند تا زمانی که زن در پشت پردهها پنهان باشد، پاک و بیآلایش باقی میماند و در حقیقت آنان رواج فرهنگ غربی را دلیل این تغییرات میدانستند اما سوال این جاست که اگر مردان ایرانی در عصر مشروطه مخالف فعالیت زنان در اجتماع بودند و حتی با آموختن و تعلیم نیز مخالفت مینمودند پس چگونه در اوان مشروطه، به آنان اجازه دخالت دادند و در راهپیماییها از آنان یاری جستند به نظر میرسد که مردان تا زمانی از حقوق زنان جانبداری مینمودند که زنان به نفع آنان قدم بر میداشتند و هر آنچه که مردان میگفتند گوش میکردند به تبعیت از مردان به خیابانها ریختند و یا دست به اعتصاب زدند. اما بعد از به بار نشستن مشروطه، مردان، زنان و خواستههایشان را فراموش کردند و باز به فکر حاکمیت مطلق خود افتادند و زنان از حق انتخاب شدن و انتخاب کردن بی نصیب شدند.
انجمنهای زنان ایرانی در عصر مشروطه در حدود سالهای ۱۲۸۶ تا ۱۲۹۰ به وجود آمدند نام این انجمنها عبارتند از (انجمن آزادی زنان) (اتحادیه غیبی نسوان) (شرکت خیریه خواتین ایران)…^[۱۲۷].
در این عصر به زنانی فعال و مبارز بر میخوریم که در برابر تغییرات آن دوره عکس العمل نشان میدادند (تاج السلطنه) و (افتخار السلطنه) دختران ناصر الدین شاه، در این زمینه نقش موثری به عهده داشتند. تاج السلطنه که اندیشهی سوسیالیستی داشت، یکی از پرچم داران دفاع از حق زن دانسته شده است. تاج السلطنه از زنان هنرمند و نویسندهی متجدّد آن دوره محسوب میشود^[۱۲۸].
صدیقه دولت آبادی که در رشته تعلیم و تربیت از دانشگاه (سوربن) پاریس فارغ التحصیل شد در کنگرهی بین المللی زنان در پاریس شرکت کرد و بعد از مراجعت به ایران برای سرپرستی (کانون بانوان) انتخاب شد و کتاب (آداب معاشرت) را نوشت این زنان نقش مهمی در احیای آزادی و حقوق زنان به عهده داشتند^[۱۲۹].
با وجودی که زنان در نهضت مشروطه نقش اساسی داشتند، اما چون به جامعه مرد سالاری پشت پا زده بودند غربی و مخالف اسلام معرفی میشدند. در حالی که عدم حضور زن در هیچ یک از احکام الهی نوشته نشده و حتی در برههی خاصی از زمان، این زن بود که از اسلام دفاع نمود و آن را گسترش داد.
اما این محافظه کاران نمیدانستند غرب و فرهنگ غرب همان چیزی نبود که میدیدند زنانی که به فکر چگونه خوردن و چگونه پوشیدن بودن و آیا زنان موفق و فرهنگ دوست در غرب وجود نداشت.
مادام کوری از جمله زنانی است که با کشف کوانتوم و رادیواکتیو، نام خود را در میان زنان مشهور به ثبت رساند استعمار دوست نداشت که زنان و دختران ما، به مانند زنان اروپایی بیندیشند او در سرزمینها تحت سلطه به دنبال زنانی است که مصرف گرا باشند و تنها به مد لباس و مد روز فکر کنند.
هر چند در عصر مشروطه زنان به حق و حقوق کامل خود دست نیافتند و مردان در نیمهی کار آنان را رها کردند و در بعضی مواقع با آنان ضدّیت ورزیدند اما همین تغییرات عاملی شد که راه برای زنان در آینده هموار شود و تغییرات قابل ملاحظهای در (نگرش به زن) به وجود آید. این تحولات در زمینهی فرهنگی، نمود بیشتری داشت.
در کنار محافظه کاران مردانی هم یافت میشدند که از حقوق زنان دفاع میکردند و آنان را در دستیابی به آزادی یاری میدادند بزرگ مردانی چون دهخدا، ایرج میرزا، عشقی و لاهوتی جزء این دسته از افراد بودند.
«مادر در شعر شاعران معاصر، ارجمند است شعر معروف «مادر» سرودهی ایرج میرزا شاهکار ادبی ایرج میرزا به حساب میآید که گفته میشود «ادوارد براون» این شعر زیبا را درصدر جلد چهارم تاریخ ادبیات ایران خود قرار داده است^[۱۳۰].»
لالایی مادر در شعر معاصر، فراوان یافت میشود و گاه شاعر با مادر درد دل میکند در حالی که خسته و ناامید است. سپهری در جای جای دیوانش از مادر تصاویر زیبا ارائه میدهد.
زن در زندگی منبع عشق به حساب میآید و جامعهی بدون زن جامعهی خشک و بی روح است و بسیاری از صوفیان از عشق زن به خدا رسیدهاند.
از نظر شاملو عشق به زیباترین زنان مفهوم سبزی خاک را به همراه دارد و در چنین سرسبزی میتوان شکوفا شد. گاهی برای تجلی عشق، شاعر از واژههایی استفاده میکند که لطافت و رهایی در روشنی را میتوان از آن فهمید.
فروغ یکی از موفق ترین شاعران معاصر است لطافتی که در شعرش وجود دارد برگرفته از روح زنانگیاش است. در کنار این لطافت گاهی اشعاری دیده میشود که جسارت او را در بیان سخنانش نشان میدهد.
تشبیه زن به زمین یکی از اندیشه های مورد توجه در شعر معاصر است این تشبیه به خاطر باروری و زایندگی اوست.
میرزاده عشقی در اثر معروف خود به نام «کفن سیاه» بر این باور است که امروزه نیز به نوعی «دختر» نحس شمرده شده و با محدودیّتهای نا به جا در واقع در چهار دیوار خانه، زنده به گور شده است.
شاعرانی چون نیما زنانی که چرخ زندگی را میچرخانند ستایش میکنند.
۲-۴-۲- نگاهی گذرا به مسائل زنان در عصر مشروطه
در اشعار گویندگان وضعیت زنان دوره مشروطه مسائل و مشکلات جامعه زنان ایران انعکاس چندانی نیافته است علت این امر را باید تا اندازهای در عدم مشارکت زنان در امور اجتماعی و زندگی شهری ایران جستجو نمود.