در میان اختلالت روانپزشکی ،اعتیاد موضوعی است که پس از اختلالات خلقیبیشترین پژوهش بر آن انجام شده است . مطالعه دیگری که بر کلیه پژوهش های منتشر شده در سال های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ در چهاربانک اطلاعاتی جهانی از کشورهای با در آمد متوسط و پایین در زمینه بهداشت روان انجام شد نیز نشان داد که اعتیاد بیشترین میزان از این پژوهش را به خود اختصاص داده است.

اعتیاد در غرب: مصرف غیر قانونی و وسیع مواد مؤثر به مغز چنان در جوامع غربی آشفتگی به وجود آورده است که کاندیدای ریاست جمهوری ایالات متحده در اوایل دهه ۱۹۹۰ ، این وضعیت را جنگ شیمیایی خانگی نامید . در سال ۱۹۹۴ گزارش شده است که در آمریکا بیش از ۱۵ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال گرفتار مسایل جدی مصرف مواد هستند و حدود دوم سوم آنان نیز در درجه اول سؤمصرف الکل و یک سوم آنان به سؤمصرف موادی غیر از الکل می پرداختند . در نیمه دهه ۱۹۹۰ نیز هزینه سالانه برای جامعه امریکا حدود ۲۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شد . در سال ۱۹۹۱ حدود ۳۷ درصد (۱/۷۵ میلیون نفر) از جمعیت گزارش کرده‌اند که یک یا چند ماده غیر قانونی را در طول عمر خود مصرف کرده‌اند ۱۳ درصد {۸/۲۵ میلیون نفر} داروی قاچاق را طی سال گذشته مصرف و ۶ درصد (۸/۱۲ میلیون نفر) نیز در ماه قبل از پژوهش، این مواد را مصرف کرده بودند . نتایج تحقیقات دیگر در این زمینه (کاپلان و دیگران ترجمه ۱۳۷۵ ص ۱۵) حاکی از آن است که در آمریکا :

*تقریباً ۸۵ درصد جمعیت (۱۰/۱۷۱ میلیون نفر) در طول عمر خود ، الکل مصرف کرده‌اند . ۶۸ درصد (۱۳۸ میلیون نفر) در سال قبل و ۵۱ درصد (۲/۱۰۳ میلیون نفر) نیز در ماه قبل از بررسی همدیگر شناسی اعتیاد الکل مصرف کرده‌اند.

*تقریباً ۷۳ درصد جمعیت (۵/۱۴۷ میلیون نفر) در طی زندگی خود سیگار کشیده بودند ضمناً ۳۲ درصد (۱/۶۵ میلیون نفر) در سال قبل و ۲۷ درصد (۸/۵۴ میلیون نفر) نیز در ماه قبل سیگار کشیده بودند .

*ماری جوانا رایجترین قاچاق مصرف شده در آمریکا طی سال ۱۹۹۱ بوده است و در آن کشور ،از کل جمعیت ۱۲ سال به بالا تقریباً ۳۳ درصد (۷/۶۷ میلیون نفر )در طی زندگی خود ماری جوانا مصرف کرده‌اند .(تحقیقات آمریکا سال ۱۹۹۴))فرحنازبرجاس۱۳۹۱)

اعتیاد در ایران

نتایج بررسی سریع وضعیت سؤمصرف مواد و وابستگی به مواد مخدر در ۱۲۸ استان کشور (در سال ۱۳۸۳ )نشان داده است که (نارنجی ها،۱۳۸۴) که می توان رقم معتادان در ایران را بین -/۲۰۰/۱ تا-/۸۰۰/۱ نفر اعلام کرد . لازم به یادآوری است که این تخمین مربوط به معتادانی است که نیازمند دریافت خدمات درمانی و بازتوانانی هستند و این محاسبه شامل افراد مصرف کننده تفننی (سؤمصرف و مصرف نابجا ) نمی شود.

*جمعیت معتادان در ‌گروه‌های سنی ۱۹ تا ۳۴ سال، حاکی از جوان بودن معتادان کشور است .

*میانگین سنی افراد معتاد (نسبت به سال ۱۳۷۷) کاهش یافته و افزایش جمعیت معتادان در رده های سنی ۲۰ تا ۳۰ سال( در سال ۱۳۸۳) ،مؤید همین نکته است .

*۸۵ درصد از افراد معتاد، تحصیلات زیر دیپلم دارند . این نکته نشان می‌دهد که تحصیلات بالاتر از دیپلم و ورود به دانشگاه می‌تواند نقش مؤثری در پیش گیری از ابتلای افراد به اعتیاد داشته باشد .

*اعتیاد به طور مساوی در تمامی لایه‌های اقتصادی ،اجتماعی جامعه ،گسترش یافته است و هیچ یک از ‌گروه‌های اقتصادی – اجتماعی جامعه از مشکگل و خطرات اعتیاد ، در امان نمی باشد .

*۱۵ درصد از مواد مصرفی معتادان را مواد جدید، یعنی : اکتاسی ،کوکائین ،ال اس دی، کراک،شیشه ،بوپره نورفین، کریستال، آیس و غیره ،تشکیل می هد.

*بر خلاف تصور والدین ،کسانی که فرزندان آنان را معتاد می‌کنند . افراد غریبه با افکار سودجوانه و پلید نیستند. بلکه این افراد آشنا ، از گروه بستگان و اعضای درجه یک خانواده و دوستان هستند(۷۰ درصد)

*از حوزه های ذکر شده برای (آغاز مصرف مواد) منزل، سربازخانه ها و محیط کار نام برده شده است . نگاه اجمالی به خلاصه نتایج یک بررسی در زمینه اعتیاد در ایران ،ما را ‌به این نتیجه گیری ها می رساند که : ۱)آگاهی ما نسبت به مشکل جدی و خطرناک اعتیاد در کشور و در سازمان محل کارمان محدود است . ۲) با گذشت زمان، بر تعداد معتادان کشور افزوده می شود.۳)در هر سازمان از کارکنان یک سازمان نیز می‌تواند تلاش ها و روند افزایش بهره وری شغلی کارکنان در آن سازمان را کم اثر سازد . و ۵ )لازم است همه کارکنان به ویژه مدیران سطوح پایه ، میانی و عالی سازمان ها .

وزارت ارشاد اسلامی درگزارشی که ‌در سال‌ ۱۳۶۲ منشرساخت اعلام کرد:اگر تعدادمعتادان رادرایران حدود یک میلیون نفر پیش‌بینی کنیم.براین اساس ،میزان خسارت اعتیاد بسیار سنگین است .به عبارت دیگر ،اگر هریک ازمعتادان به موادمخدرروزانه فقط ۱۰۰تومان راخرج خرید موادمخدر کنند روزانه رقمی درحدود۱۰۰میلیون ریال ،|ودرهرسال نیز حدود۳۶۵میلیاردریال قادربودیم دریک سال ،حدود۵۰۰/۳۶مدرسه بسازیم ،اگردرهرمدرسه ادرسال فقط ۱۰۰نفر به تحصیل می پرداختند .با۳۶۵۰۰۰۰نفررادرمدارس آموزش دهیم .درآن سالها،اگر ازیک میلیون نفرمعتاد به موادمخدر ،نیمی ازآنان مبتلا به اعتیاد مزمن بوده اندوازاین تعداد نیز فقط ۵درصد آنان هزینه تهیه مواد مخدر ‌را از طریق بزهکاری تامین کرده‌اند ،حدود ۲۵هزار نفر معتاد مجرم درکشور ما وجود داشته است (وزرات ارشاد ۱۳۶۲)

با راه اندازی چند مرکز تحقیقات اعتیاد در کشور پس از سال ۱۳۸۱ و مطرح شدن اعتیاد به عنوان اولویت موضوعی در بسیاری از دانشگاه ها و مراکز علمی ، پیش‌بینی می شود در سال های آینده با رشد مطلوبتری در این زمینه روبرو باشیم .

سبب شناسی^[۱۴]

اگر چه مکانیسم دقیق پیدایش وابستگی به مواد مخدر شناخته نشده است ولی چندین تئوری در این مورد توسط محققان مختلف پیشنهاد شده است . مثل همه اختلالات روانی نظریه های سبب شناسی از مدل های روان پویشی مایه گرفته اند . مدل های بعدی شامل تئوری های رفتاری ،ژنتیک ،نور و شیمیایی می‌باشد . در تازه ترین مدل های سبب شناسی برای سؤمصرف دارو و از همه این نظریه ها کمک گرفته شده است .

۱-تئوری های روان پویشی^[۱۵] (عوامل روان پویایی و آسیب شناسی روانی)

طبق نظریه های کلاسیک روان پویایی ،سؤمصرف مواد معادل خود ارضایی بوده و مکانیزم دفاعی در مقابل تکانه های همجنس گرایانه یا تظاهری از پسرفت دهانی است .

از سوی دیگر تئوری های روان پویایی یقیین می‌داند که مصرف کنندگان مواد از یک نوع خاص عدم توازن عاطفی ،افسردگی شدید که با مصرف مواد تسکین می‌یابد رنج می‌برند و نیز از اختلال کنترل تکانه که برای کسب لذت است در عذاب هستند . (ساعت چی ۱۳۸۵)

این تئوری ها مسلم می دانند که نقائص (من^[۱۶]) باعث می شود که فرد برای برطرف کردن عواطف دردناک (احساس گناه ،خشم ،اضطراب)ناتوان باشد (شیوز ،۲۰۰۵ ،به نقل ازبرجاس ۱۳۹۰).

به نظر می‌آید برخی معتادان دارای مشکلات متعددی می‌باشند و آنچه را که آن ها احساس می‌کنند و تشریح می نمایند حالتی است که ((آلکسی تایمی^[۱۷])می‌نامند .

برخی از محققان آلکسی تایمی را به عنوان یک نوع اختلال شخصیت معرفی کرده‌اند. بدین ترتیب افراد آلکسی تایمی از حمایت های اجتماعی کمی برخوردارند و در مقابله با استرس ،بگونه ای ضعیف پاسخ می‌دهند . این حالت در گسترش رفتار مصرف دارو نیز نقش دارد .

سبب شناسی مصرف و وابستگی به مواد