گروه دوم : خسارات تدریجی

خسارات تدریجی مواردی است که به مرور ایجاد می‌شوند و وقوع آن ها قابل پیش‌بینی است مانند کهنگی ساختمان، فرسودگی ماشین آلات، پیری و بیماری افراد، تورم و امثال آن.

روش هایی برای جبران این گونه خسارات وجود دارد که برخی از آن ها مانند پیری، بازنشستگی و بیماری را می توان تحت پوشش قرار داد.

گروه سوم : حوادث و خسارات ناشی از عمل انسان‌ها

برخی حوادث ناشی از عمل و فعل انسان‌ها است که روی افراد بخصوصی در اجتماع اثر کرده و آن ها را دچار خسارت می‌کند مانند آتش سوزی، تصادف و امثال آن.

در چنین مواردی فرد مسئول ایجاد خسارت موظف به پرداخت زیان‌های ناشی از آن است.

با افزایش تعداد انسان‌ها، فشردگی جوامع، افزایش سرعت در زندگی و استفاده بیشتر از ماشین آلات و تکنولوژی، تواتر و شدت حوادث نیز افزایش پیدا کرده و خسارات ناشی از آن نیز ابعاد بزرگی یافته است.

بیمه در تلاش برای جبران خسارات مادی حوادث و وقایع است و ‌در مورد خسارات معنوی کاری از دستش ساخته نیست. حوادث این گروه، خطرات مطلوب برای پوشش بیمه های بازرگانی است. ریسک‌ها و خطرات را می توان به شرح زیر طبقه بندی نمود^[۹۰] :

• ریسک های مالی و غیر مالی

برخی ریسک ها موجب ایجاد خسارات مادی می‌شوند و برخی دیگر هزینه ای در پی ندارند. در بیمه بحث اصلی درباره ریسک های مالی است.

• ریسک های پویا و ایستا

ریسک های پویا از تغییرات در شرایط اقتصادی، مانند تغییر در سطح قیمت ها، سلیقه مصرف کنندگان، تکنولوژی و … به وجود می‌آیند و ممکن است برخی افراد از آن زیان ببینند. این ریسک ها از آنجا که نتیجه تطبیق تخصیص نامناسب منابع هستند معمولاً در بلندمدت ممکن است جامعه را منتفع سازند. ریسک های ایستا در بردارنده خسارت های ناشی از تصادفات، آتش سوزی، سایر خطرهای طبیعی و اقدامات غیر عادی و اشتباهات انسانی هستند. خسارت های ایستا معمولاً متضمن از بین رفتن اموال و دارایی اند و منبع کسب منفعت برای جامعه نیستند.

ـ ریسک های عام و خاص

ریسک های بنیادی یا عام حاصل خساراتی است که اصل و نتایج آن عمومی و غیر فردی است. این ریسک ها گروهی بوده و برای بخش‌های وسیعی از اقتصاد و جامعه حادث می شود و ممکن است علت آن حوادث طبیعی باشد. از آنجا که این ریسک ها به وسیله عواملی خارج از کنترل افراد به وجود می‌آیند، ‌بنابرین‏ فرد خاصی مسئول آن نیست و جامعه بایستی جبران آن را عهده دار شود. هر چند برخی ریسک های طبیعی مانند زلزله توسط بیمه های بازرگانی پوشش داده می‌شوند و برخی دیگر نظیر بیکاری توسط بیمه های اجتماعی مورد پوشش قرار می‌گیرد.

ریسک های خاص در حیطه مسئولیت افراد قرار می‌گیرد و ارتباطی با جامعه ندارد. افراد با پوشش بیمه ای با این ریسک ها و امثال آن مقابله می‌کنند.

ـ ریسک های تجاری و واقعی(خالص)

ریسک های تجاری (سوداگرانه) ریسک هایی هستند که در آن ها امکان سود یا ضرر وجود دارد مانند انواع کار و کسب. در این موارد ممکن است فرد متحمل زیان شود لیکن احتمال بردن سود نیز برای وی وجود دارد. سرمایه گذار یا کارآفرینی که با چنین ریسکی روبرو می شود در فکر بردن سود است و مواجهه با این ریسک به دلیل تلاش وی برای کسب سود ایجاد شده است.

در مقابل ریسک های تجاری ریسک های واقعی و خالص قرار می‌گیرد که حاصل آن عدم ضرر و یا ضرر است. به عنوان مثال کسی که اتومبیلی خریده است ممکن است برای وی تصادفی پیش بیاید (ضرر) یا تصادفی اتفاق نیافتد (عدم ضرر).

‌بنابرین‏ چنانچه در اثر وقوع حادثه ای کالایی آسیب ببیند و مالک آن متضرر شود، برای اینکه این کالا به حالت قبل از ایجاد خسارت باز گردد لازم است خسارتی پرداخت گردد و هزینه ای انجام شود.

این موارد از جمله ریسک هایی هستند که شرکت های بیمه تمایل زیادی برای پوشش آن ها دارند. پوشش اصلی شرکت های بیمه روی ریسک های واقعی (خالص) است چون در اثر آن ها به اموال مردم خسارت وارد می شود و آن ها در تداوم زندگی دچار مشکل خواهند شد. اگر خسارت آن ها جبران نشود تعادل زندگی آنان به هم خواهد خورد. ‌در مورد خسارت هایی که به عنوان مثال ‌در مورد اموالی نظیر خانه و اتومبیل اتفاق می افتد دید یکسانی در میان مردم وجود دارد و مقدار خسارت تقریباً مشخص است. لیکن در دنیای تجارت و برای سود حاصله از یک تجارت تفسیرهای شخصی و زیادی وجود دارد.

ـ ریسک های مطلوب و غیر مطلوب بیمه ای

ریسک های واقعی (خالص) و خاص ریسک های مطلوب بیمه ای هستند و ریسک های تجاری و بنیادی (عام) ریسک های مطلوب بیمه ای نیستند. هر چند ریسک های تجاری و عام نیز تا حدودی تحت پوشش بیمه قرار می گیرند.

ریسک های واقعی (خالص) به ۴ گروه تقسیم می‌شوند:

– ریسک اشخاص

– ریسک اموال

– ریسک مسئولیت

– ریسک بدهی

بند دوم : خطرات قابل بیمه شدن

خطراتی که قابلیت بیمه شدن را دارند، عموماً از ویژگی های مشترک زیر برخوردارند:

۱- پرشماری خطر

بسیاری از بیمه ها برای تک تک اعضاء طبقات وسیعی تدارک دیده می شود مثلاً بیمه اتومبیل در سال ۲۰۰۴، حدود ۱۷۵ میلیون اتومبیل را پوشش می‌داد. وجود تعداد زیادی از موارد در معرض خطرهای مشابه، مزیتی تحت عنوان «قانون اعداد بزرگ» را برای بیمه گران به همراه دارد که مبنی بر آن است که با افزایش تعداد واحدهای در معرض خطر، نتایج واقعی نیز به طور فزاینده ای به نتایج پیش‌بینی شده، نزدیک می‌شوند.البته این معیار، استثنائاتی نیز دارد. به عنوان مثال بیمه شخص ثالث یک نمونه از تعداد بسیار زیاد واحدهای در معرض خطر مشابه است. با افزایش تعداد بیمه شدگان احتمال ضرر و ریسک بیمه نیز کاهش می‌یابد زیرا با بهره گرفتن از تشابه خطرها می توان خسارات را بین همه بیمه گذاران توزیع کرد.

۲- تواتر خطرها

تناوب خطر به مفهوم آن است که خطر با شدت و ضعف مختلف در گذشته اتفاق افتاده و احتمال وقوع آن در آینده نیز وجود دارد.

برای آنکه خطرهای بیمه شده از نظر فنی قابل برآورد باشد باید بروز خسارت محتمل باشد و بروز حوادث نادر که با تحقیقات آماری نتوان احتمال وقوع و برآورد خسارت آن را پیش‌بینی کرد، برای بیمه گر مطلوب نیست. پس تناوب خطرها و امکان پیش‌بینی و احتمال بروز آن از نظر فنی، شرط اساسی عمل بیمه است.

تواتر و شدت در طبقات ریسک متفاوت است. خطرات اتومبیل دارای تواتر زیاد و شدت کم و خطرات هواپیما دارای تواتر کم و شدت زیاد است.

۳- پراکندگی

شرکت های بیمه توزیع مکانی خطر را در نظر می گیرند. هر شرکت بیمه تلاش می‌کند بیمه گذارانش را به نحوی انتخاب نماید که متحمل خسارات بزرگ نشود به همین دلیل ‌در مورد برخی بیمه ها، نظیر بیمه آتش سوزی، لازم است به پراکندگی بیمه گذاران توجه گردد. زیرا در صورت ایجاد حریق در یک منطقه خاص، بسیاری از بیمه گذاران وی دچارخسارت شده و مجبور به پرداخت غرامت سنگینی خواهد بود. در صورت تمرکز بیمه گذاران دریک منطقه خاص، بیمه گر تلاش می‌کند تا با پوشش بیمه اتکایی^[۹۱]، ریسک خود را کاهش دهد.