آنچه باعث تعجب و حیرت اروپائیان می شود، اطلاعاتی است که از شکوه و عظمت ایران عصر صفوی در سفرنامه­های آن دوره بدست آورده­اند و گمان آنها این است که با گذشت زمان ایران تغییرات بیشتری کرده است ولی برعکس ،ایران عصر قاجار به سمت ویرانی و خرابی پیش رفته و وسایل حمل و نقل به شکل بسیار ابتدایی در راه های خاکی و پردست­انداز قرار دارند.وجود تأسیسات بین راه ها همچون کاروانسراها حکم ناجی برای سیاحان اروپایی دارد که روزها در راه های صعب­العبور ایران سفر کرده­ و ساعتی استراحت در این مکانها سبب فراموش کردن برخی مشکلات سفر می شود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به سبب موقعیت اصفهان درمرکز فلات ایران و ارتباط این شهر با سایر نقاط که می تواند بر اقتصاد ایران تاثیر بگذارد، شناخت وضعیت جاده های آن و بر طرف کردن نواقص آن که ازوظایف حکومتها است، حائز اهمیت است.
اهداف تحقیق
این پژوهش همانند دیگر پژوهشهای تاریخی و ایرانشناسی به روشن شدن هر چه بیشتر تاریخ فرهنگ و تمدن ایران کمک می نماید و پژوهشگران را می تواند در راه دست یابی به فهم تحولات و تطورات تاریخی این سرزمین آشنا نماید که هدف اصلی این پژوهش نیز همین است.شناخت موانع و مشکلات درزمینه راهسازی،شناخت عوامل ایجاد ناامنی ها که منجر به عقب ماندگی اقتصادی می شود ازاهداف مهم دیگر این پژوهش است.
روش تحقیق
با توجه به موضوع پژوهش که به بررسی راه های اصفهان در عصر قاجاریه می ­پردازد، روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی است و برای مشخص کردن وضعیت راه ها و تأثیری که بر اقتصاد شهرها داشته است از روش گردآوری مطالب کتابخانه­ای بهره گرفته­ام.
محدوده­ زمانی و مکانی تحقیق
این پژوهش از لحاظ محدوده­ زمانی، دوره­ قاجاریه را دربرمی­گیرد و از لحاظ محدوده­ مکانی، اصفهان و حومه آن که شهرها و روستاهای بر سر راه آن می­باشد را شامل می­ شود که در مجموع اوضاع راه های ارتباطی و مسائل مربوط به آن را مورد بررسی قرار داده است.
سازماندهی تحقیق
این پژوهش در ۵ فصل تنظیم شده است که در فصل اول کلیات پژوهش را شامل می­ شود که در دو بخش به موضوعاتی چون مفهوم راه و اهمیت راه از دیدگاه های گوناگون چون اقتصادی، فرهنگی و نظامی مورد بررسی قرار می­دهد.و مشخص می سازد که توسعه و تکامل راه ها سبب تعامل و همبستگی اجتماعی و بالا بردن سطح فرهنگ جامعه و در نهایت رشدو پیشرفت اقتصادی جامعه و افزایش رفاه اجتماعی میشود. بنابراین تکامل راه سبب افزایش ضریب امنیت جامعه ازگزند نیروی خارجی خواهد شد
در فصل دوم به بررسی راه ها در دوره قاجار درچند بخش می پردازد.موضوعاتی چون انواع راه ها که شامل کاروان رو و چاپار است را بررسی میکند و در ادامه به دشواری و سختی راه ازنگاه سفرنامه نویسان می پردازد. امنیت راه ها و راهکارهای مناسب جهت مقابله با ناامنی ها و شیوه راهسازی در دوره قاجار و موانع توسعه راه ها ازموضوعات دیگر این بخش است و در پایان این فصل به نقش کشورهای بیگانه چون روسیه و انگلستان در ایجاد راه های ایران می پردازد.
از فصل سوم به موضوع اصلی یعنی راه های اصفهان اشاره دارد که نکته­ی قابل ملاحظه در این بخش مربوط به پیشینه­ی راه های اصفهان و راه های خروجی و ورودی اصفهان می­ شود که از جهات مختلف مورد بررسی قرار داده و نگاه سیاحان اروپایی به اوضاع راه ها را یادآور شده است.
در فصل چهارم چگونگی رفت و آمد در راه های اصفهان و نوع وسایل نقلیه در راه ها را نشان می‌دهد و در نهایت فصل پنجم به معرفی مهمترین تاسیسات و تجهیزات دربین راه ها می پردازد. درواقع سختی و مشکلات سفر درراههای ایران با وجود تاسیسات رفاهی جبران می شود تا به مسافران راه ها سخت نگذرد. سیاحان وجود چنین تاسیسات را در راه های ایران بخصوص درمرکز فلات ایران که ازتنوع راه ها برخوردار بودامری لازم و ضروری می شمارند. درکنار راه ها مناره ها- آب انبارها- تلگراف خانه ها- قهوه خانه ها – پل ها-ودر نهایت مهمترین تاسیسات کاروانسراها مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت فهرست منابع واسناد و تصاویر که در پژوهش مورد استفاده قرار گرفته­اند.
نقد و بررسی منابع
به تعدادی از مهمترین منابعی که درخصوص اوضاع راه ها بخصوص راه های اصفهان در عصر قاجاریه پرداخته است، اشاره می­کنیم. این مجموعه شامل سفرنامه­هایی است که در عصر قاجاریه نگاشته شده بود.
چون موضوع سفرنامه­ها به بررسی همه­جانبه زندگی اقشار مختلف مردم پرداخته است از لحاظ بررسی راه ها حائز اهمیت است. بنابراین خود سفرنامه­نویسان به عنوان سفیر کشورهای اروپایی قدم بر راه های ایران گذاشته و آن را با اوضاع اروپا مقایسه کرده ­اند، به همین جهت می ­تواند راهگشا باشد.
سفرنامه کلودانه یا گلهای سرخ اصفهان یکی از منابع مورد استفاده در پژوهش است که به زبان ساده و روان توسط فضل­الله جلوه ترجمه گردیده، این نویسنده فرانسوی در نخستین سالهای قرن ۲۰ به ایران سفر کرده و از مسیر روسیه وارد ایران شده و پس از تهران- کاشان به سوی اصفهان آمده است. نویسنده بنا نبوده به بررسی اوضاع سیاسی بپردازد. به همین لحاظ تنها مناظر طبیعی و نحوه زندگی مردم و رفتار و روحیات آنها را مدنظر قرار داده و بی­پرده هرآنچه از مشکلات مربوط به غبار آلودگی شهرها- ناامنی و دشواری راه ها بوده به صراحت سخن گفته است.
در سفرنامه “به سوی اصفهان” اثر پیرلوتی هم به اوضاع راه های اصفهان پرداخته. این نویسنده فرانسوی همزمان با سلطنت مظفرالدین شاه به ایران آمده و سفر او از خلیج فارس تا دریای خزر ادامه داشته و در مجموع به وصف مناظر، صحاری، کوهها و دشتها و راه ها پرداخته، یک سوم سفر پیرلوتی مربوط به اصفهان می­باشد و دلیل نامیده شدن سفرنامه به نام اصفهان به خاطر دلبستگی و شیفتگی نویسنده به اصفهان است.
کتاب از بیانی ساده و شیوا برخوردار بوده و در اکثر مواقع اوضاع ایران را با فرانسه مقایسه کرده است.
در سفرنامه کنت گوبینو، گزارشات نویسنده بسیار متعصبانه است و در برخی مواقع نویسنده به فرهنگها و آداب و رسوم ایرانی توهین کرده، در استفاده از این اثر، بخش راه های شیراز به اصفهان مورد توجه بوده و این اثر توسط ذبیح­الله منصوری به زبانی ساده و روان ترجمه گشته است.
اوژن اوبن هم به عنوان یک سفرنامه­نویس به بررسی اوضاع راه های خوب ایران پرداخته. در سفر ۱۰ ماهه به ایران سعی دارد به غیر از پایتخت یک سیاحت ۷ هفته­ای در شهرهای مختلف از جمله اصفهان داشته باشد.
این اثر نیز مانند سایر آثار عصر قاجار به زبانی ساده ترجمه گشته و اطلاعات مفیدی را از اوضاع راه ها به دست می­دهد.
یکی دیگر از آثار مورد استفاده سفرنامه ویلسن است که این اثر توسط حسین نوری به زبانی ساده به فارسی ترجمه شده و اطلاعات جالبی در حوزه جغرافیایی و وضع راه ها به ما می­دهد. سفر نویسنده از سوی جنوب و از طریق بندرعباس – شیراز- اصفهان و تهران و نهایتاً از راه رشت- بندر انزلی ایران را ترک کرده است.
ورود و خروج سیاحان اروپایی از یک مسیر نبوده و دلالت دارد بر ناامنی و دشواری راه های ایران. چون یکبار مواجه با چنین معضلاتی می­گردند، نمی­خواهند دوباره مسیر را طی کنند. بنابراین از سوی دیگر ایران را ترک می­ کنند.
در سفرنامه دکتر ویلز که در ۳۴ فصل به موضوعات سیاسی- اجتماعی و اقتصادی پرداخته در واقع به شکل گزارش،ابعاد مختلف زندگی مردم در شهرهای ایران را مورد بررسی قرار داده و با آداب و رسوم مردم از نزدیک آشنا شده است. این اثر به قلمی سلیس و روان به همه ابعاد پرداخته است.
در انجام پژوهش فصل راه ها مدنظر بوده، همچنین فواصل راه ها در سفرنامه مورد توجه قرار گرفته است که در پژوهش بسیار کارآمد بوده است.
موانع و مشکلات پژوهش
هیچ پژوهشی نیست که دارای مشکلات خاص خود نباشد.کمبود زمان شاید از مهمترین موانع در انجام پژوهش بوده است.و مشکلات پژوهش به رغم بیشتر ازآنکه به موضوع برگردد به مشکلات شخصی و شغلی این نگارنده وابسته بوده است. چرا که در طول هفته هم بعنوان معلم تدریس می کردم و هم باید به امور پژوهشی می پرداختم.هرگونه ضعف در انجام این پژوهش به این موارد برمیگردد.
فصل اول
کلیات
الف: مفهوم راه
به مسیری که دو نقطه را به هم پیوند دهد و باعث ارتباط با آن گردد، راه، خط یا جاده گویند. همه ما اطلاع داریم که برای ارتباط یک نقطه که می ­تواند روستا یا شهر باشد با یک نقطه دیگر، وجود جاده­ها و راه ها یک نیاز اساسی است.
بنابراین هر جایی از زمین که مردم از آنجا رفت و آمد کنند، محل عبور، گذرگاه، یا راه گویند. (فرهنگ عمید،)
در ایران آنچه را که به عنوان راه می­نامند به معنای واقعی کلمه جاده نیست. فقط معبری است که وسایل نقلیه اعم از گاری یا درشکه در آن بالا و پایین می­پرد و مسافر به شدت تکان خورده و احساس ناراحتی می­ کند. (کلودانه، ۱۳۷۰: ۳۲۱)
همچنین در ایران با عبور و مرور زیاد خاک قسمتی از بیابان کمرنگ و فشرده شده و در نتیجه جاده­ای پدید آمده است. و این راهی است که مسافر را به سوی هدف و مقصد پیش می­برد و تا چشم کار می­ کند امتداد دارد. (لوتی، ۱۳۷۲: ۲۹)
پس به نظر می ­آید که این راه های تنگ و باریک که به هیچ روی نباید از آن خارج شد طی قرنها به وسیله­ کاروانهای شبانه ایجاد شده است.
بنابراین اولین افرادی که در مسیری حرکت کرده و با فشردن خاک­ها راهی را ایجاد و به دنبال آن کاروانهایی نیز بر روی آن قدم گذاشته­اند، جاده­ها پدید آمده است. در حرکت کاروانها اگر مسیری غیر از اینها انتخاب می­شد، احتمال گم شدن و از مقصد دور ماندن زیاد بود.
در واقع راه ها به شکل کاملاً طبیعی توسط گذشتگان، بدون اینکه کوچکترین اقدامی از لحاظ جاده­سازی در آنها به عمل آید، معمولاً به شکل مستقیم و نزدیکترین راه از یک منزل تا منزلگاه دیگر را شامل می­شد و اگر با کوه، باتلاق یا رودخانه یا هر مانع مشابه دیگر برخورد داشت، انحراف پیدا می­کرد و معمولاً چهارپایان بدون اینکه کسی آنها را تحریک کند سر به زیر در این مسیرها به راه خود ادامه می­دادند. (ویلز، ۱۳۸۴: ۵۴)
ب-کارکردهای اقتصادی،فرهنگی،نظامی راه ها
توسعه و تکامل راه های کشور، از لحاظ اجتماعی می­توانند بین اقشار مختلف جامعه یک نوع تعامل ایجاد ­کند همبستگی و تعامل اجتماعی در گرو پیوند و ارتباط آسان و سریع از طریق راه های کشور است. سهل­العبور بودن راه ها و کاهش فاصله­ها و سرعت در روند حمل و نقل می ­تواند سبب پیوند و همبستگی ملی در میان اقشار مختلف یک جامعه باشد.
در برخی دوره­ های تاریخی (هخامنشیان- صفویان) این موضوع در کشور پهناوری چون ایران با موفقیت همراه بود و نتایجی که به دنبال داشت توسعه مرزهای جغرافیایی و یا حداقل تثبیت سرحدات ایران بود.
بخصوص دوره صفویه راباید یکی ازدرخشانترین ادوار توسعه سیاحت در ایران به حساب آورد.توسعه سیاحت در آن دوره به چند عامل بستگی داشت که مهمترین آنها عبارتند از امنیت راه های ارتباطی خوب و تاسیسات اقامتی متعدد و مناسب که خود سبب رواج صنعت و تجارت در ایران شده بود. (دالساندری، ۱۳۴۹:۴۴۴).
بنابراین تکامل راه ها سبب بهتر اداره کردن کشور پهناوری چون ایران می­شد.
در عصر قاجار نه تنها از مرزهای جغرافیایی حفاظت نشد بلکه با اهمیت ندادن به راه های ارتباطی، تعاملات و ارتباطات اجتماعی هم دستخوش مسائل و مشکلاتی گشت که اگر برای رفع برخی نابسامانیها حرکتی در گوشه ­ای از کشور صورت می­گرفت این حرکت نمی­توانست سریع با گوشه­ی دیگر کشور پیوند بخورد و سریع از بین می­رفت. پس یکی از شرایط بسیار ضروری و بنیادی برای ایجاد همگرایی اجتماعی گسترش شبکه­ راه های سراسری با امنیت بالا و سهل­العبور بودن آن است.
بدون ایجاد تسهیلات جابجاگری ارزان و کوتاه کردن مسافت­ها میان مناطق گوناگون کشور همگرایی اجتماعی غیرممکن است. بنابراین گسترش اندازه­ واحدهای اجتماعی از شرایط تحقق توسعه اجتماعی است. و این موضوع سبب غنی کردن فرهنگ جامعه می­ شود و کشور را در مقابل تهاجمات خارجی بیمه می­سازد.
۱- اهمیت راه از لحاظ اقتصادی
هراقدامی که در زمینه­ راهسازی در خصوص کاهش مسافت­هاو هزینه­ های حمل و نقل صورت گیرد، به راه ها از دید اقتصادی توجه شده است زیرا سرعت در حمل و نقل کالا و به موقع رسیدن آن بین عرضه و تقاضا تعادل ایجاد می کند.
مهمترین و نخستین لازمه بارزگانی وجود راه های ارتباطی است. اگر راه های ارتباطی مناسب نباشد حمل و نقل صورت نمی­گیرد و تأثیر منفی بر اقتصاد جوامع خواهد داشت. شهرهایی که بر سر مسیرهای بازرگانی واقع می­شوند از آبادانی و شهرت زیاد برخوردار هستند. اصفهان در عصر قاجار به عنوان یک مرکز بزرگ خرید و فروش یا یک مرکز بزرگ تولید بود. بنابراین تردد کاروانهای تجاری و بازرگانی از سمت و سوی اصفهان امری ضروری بود و از طریق راه های شیراز، قزوین و کرمانشاه را به هم متصل می­کرد. (ملکم، ۱۸۱۵: ۱۱)

شکل (۳-۱) مقایسه عملکرد سازه های معمولی (الف) و سازه های جداسازی شده (ب) دربرابر زلزله ۲۲
شکل (۳-۱) اصول طراحی جداسازی برای زلزله ۲۳

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل(۳-۲) جداساز لاستیکی دایره ای ۲۵
شکل (۳-۳) جداساز لاستیکی مستطیلی ۲۶
شکل(۳-۴) جداساز لاستیکی سربی ۲۷
شکل( ۳-۵) کرنش برشی برحسب مدول برشی ۲۸
شکل(۳-۶) کرنش برشی بر حسب میرایی ۲۹
شکل (۳-۷) جداگر لاستیکی طبیعی با میرایی زیاد(HDRB) 30
شکل (۳-۸) رفتار هیسترزیس تکیه گاه لاستیکی طبیعی با میرایی بالا ۳۰
شکل(۳-۹) جداساز اصطکاکی پاندولی ۳۲
شکل(۳-۱۰) جداساز اصطکاکی پاندولی ۳۳
شکل(۳-۱۱)جداساز اصطکاکی پاندولی ۳۳
شکل (۲-۱۲) الگویی برای سیستم P.F. 34
شکل (۳-۱۳) اجزای تشکیل دهندهی یک سیستم اصطکاکی EQS 35
شکل (۳-۱۴) سیستم جداگر لغزشی FIP 35
شکل(۳-۱۵) سیستم جداساز پایه ارتجاعی- اصطکاکی (R-FBI) 37
شکل(۳-۱۶)- الگویی برای سیستم E.D.F. 38
شکل(۳-۱۷) طیف پاسخ نیروی ایده آل شده ۴۰
شکل (۳-۱۸) طیف پاسخ جابجایی ایده آل شده ۴۱
شکل(۳-۱۹) طیف های پاسخ برای افزایش میرایی ۴۱
شکل(۳-۲۰) منحنی پسماند نیرو – جابجایی ۴۲
شکل (۳-۲۱) انواع مختلف مستهلک کننده های انرژی مکانیکی ]۳۶[ ۴۳
شکل(۳-۲۲) تغییرات نیروی برشی بر حسب تغییر مکان ۴۵
شکل (۳-۲۳) مقایسه حلقه هیسترسیس خطی با مستطیل محاطی برای تعریف ضریب غیرخطی ]۳۷و۸[ ۴۶
شکل(۳-۲۴) خصوصیات مدی یک سازه جداسازی شده ]۳۷و۸[ ۴۷
شکل (۴-۱) ضریب اصطکاک جداساز (FPS) 57
شکل(۴-۲)پارامترهای حلقه پسماند پایه ۶۱
شکل(۴-۳) برش پایه قاب چهار طبقه ناشی از تحلیل استاتیکی ۷۰
شکل(۴-۴) برش پایه قاب چهارهفت ناشی از تحلیل استاتیکی ۷۱
شکل(۴-۵) برش پایه قاب یازده طبقه ناشی از تحلیل استاتیکی ۷۲
شکل(۴-۶) جابه جایی نسبی قاب چهار طبقه بدون جداساز(تحلیل استاتیکی) ۷۴
شکل(۴-۷) جابه جایی نسبی قاب چهار طبقه با جداساز (FPS) (تحلیل استاتیکی) ۷۵
شکل(۴-۸) جابه جایی نسبی قاب چهار طبقه با جداساز (HDRB) (تحلیل استاتیکی) ۷۶
شکل(۴-۹) جابه جایی نسبی قاب چهار طبقه (تحلیل استاتیکی) ۷۷
شکل(۴-۱۰) جابه جایی نسبی قاب هفت طبقه (تحلیل استاتیکی) ۷۸
شکل(۴-۱۱) جابه جایی نسبی قاب یازده طبقه (تحلیل استاتیکی) ۷۹
شکل(۴-۱۲) جابه جایی بام قاب چهار طبقه (تحلیل استاتیکی) ۸۰
شکل(۴-۱۳) جابه جایی بام قاب هفت طبقه (تحلیل استاتیکی) ۸۱
شکل(۴-۱۴) جابه جایی بام قاب یازده طبقه (تحلیل استاتیکی) ۸۲
شکل (۴-۱۵) نمایش شماتیک مدهای ارتعاشی سازه ۸۶
شکل(۴-۱۶) نمودار طیف بازتاب وارد شده به برنامه ۸۸
شکل(۴-۱۷) برش پایه قاب چهار طبقه (تحلیل طیفی) ۹۲
شکل(۳-۱۸) برش پایه قاب هفت طبقه (تحلیل طیفی) ۹۲
شکل(۴-۱۹) برش پایه قاب یازده طبقه (تحلیل طیفی) ۹۳
شکل(۳-۲۰) جابه جایی نسبی قاب چهار طبقه(تحلیل طیفی) ۹۴
شکل(۴-۲۱) جابه جایی نسبی قاب هفت طبقه(تحلیل طیفی) ۹۵
شکل(۴-۲۲) جابه جایی نسبی قاب چهار طبقه(تحلیل طیفی) ۹۶
شکل(۴-۲۳) جابه جایی بام قاب چهار طبقه(تحلیل طیفی) ۹۷
شکل(۳-۲۴) جابه جایی بام قاب هفت طبقه(تحلیل طیفی) ۹۸
شکل(۴-۲۵) جابه جایی بام قاب یازده طبقه(تحلیل طیفی) ۹۹
شکل(۴-۲۶) شتاب قاب چهار طبقه(تحلیل طیفی) ۱۰۰
شکل(۴-۲۸) شتاب قاب هفت طبقه(تحلیل طیفی) ۱۰۱
شکل(۴-۲۸) شتاب قاب یازده طبقه(تحلیل طیفی) ۱۰۲

موانع متعدد و متفاوتی بر سر راه یک جریان اصلاحی و روند رو به تغییر می‌تواند وجود داشته باشد که به بعضی از آنها اشاره می‌شود: الف- عدم وجود منابع طبیعی، انسانی و اقتصادی لازم برای جذب دگرگونی‌ها ب- هراس حاکمان و صاحبان اقتصاد و سیاست از ایجاد تغییر، بخاطر محدود شدن قدرت اجتماعی آنها، که این اقدام کاملاً محافظه کارانه صورت می‌گیرد و لذا دست به مقاومت در برابر هر نوع اصلاح و تغییر در جامعه می‌زنند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ج- عدم سازگاری تغییرات ایجاد شده با ارزش‌های جامعه^[۱۳۶]
د- عدم وجود یک نظام و تفکر سازنده و متحول کننده
ن- عدم وجود ابزار مهم و کاربردی و موثر برای اجرای اصلاحات و تغییرات
و- مقاومت اجتماعی و روانی مسلط بر جامعه که مانع از انجام دگرگونی‌ می‌شود.
بدین‌روی در هر تغییر و اصلاحی، باید ابتدا به طور گسترده به آسیب‌شناسی جدی پرداخته شود و موانع پیش روی امور شناسایی شده و در جهت حذف آنها اقدام گردد. لذا در اسلام تنها به ایمان و عقیده صرف اکتفا نشده است، بلکه به موانع و اضداد هم توجه ویژه شده است، موانع و تبلیغات سوء و شکافها و تفاوت‌ها را هم باید از بین برد. ^[۱۳۷] ارائه راه و روش تغییرات، به همراه شناسایی مشکلات و موانع و دفع آنها، دو روی سکه اصلاحات و تغییرات در اسلام می‌باشند. به عنوان نمونه اگر خدای متعال توحید را درآیه «تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَهٍ سَوَاءٍ»^[۱۳۸]پیشنهاد کرد، بعد از آن به مانع این برابری و مساوات هم اشاره کرده است: «َلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ»^[۱۳۹] که شرک به خداوند مانع رسیدن به توحید و ایجاد یک امت واحده و برابر می‌شود.^[۱۴۰]
فصل دوم: اصلاحات اجتماعی

1. 1. اصلاحات اجتماعی

۱-۲٫ مقدمه
در دنیای کنونی، مکاتب و تفکرات گوناگون وفراوانی فعالیت دارند و همه آنها در درون ساختارهای خود، حرکت رو به رشد و ایجاد اصلاحات و تغییرات به سوی اهداف مورد نظر را پی‌گیری می‌کنند. با توجه به اینکه بسیاری از این مکاتب و ایدئولوژی‌ها، ساخته و پرداخته دست بشر می‌باشد، بدین روی در متن آنها خطا و طغیان به نام اصلاحات فراوان دیده می‌شود و در نتیجه حرکت‌های اصلاحی در این مکاتب، در بسیاری از موارد اثر معکوس داده و روند ضد اصلاح به خود می‌گیرد. روشن است که شریعت و دینی جامع که از سوی آفریدگار صُلح وصَلاح، با برنامه های متناسب با نیاز بشر با اهرم‌های اجرایی مؤثر مانند امربه معروف و نهی از منکر، می‌تواند الگوی کاملی برای اصلاحات به معنای واقعی کلمه در زندگی فردی و اجتماعی ارائه کند. ما بر این باوریم که چنین الگویی با نزول دین مبارک اسلام بر آخرین فرستاده الهی حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) بر بشریت عرضه گشت. بدیهی است که این پژوهش به دنبال استخراج الگوی اصلاحات ازآموزه‌های این آیین مقدس است که مکانیزم بایسته اجرایی آن، امربه معروف و نهی از منکر می‌باشد. طبیعی است که هرگونه اصلاح و تغییری که در این راستا صورت گیرد، زیرمجموعه اصلاحات اسلامی خواهد بود. بدین منظور باید نخست شناخت دقیقی از این فریضه از منظر دین به دست آورده، بحث را دنبال کنیم.
۲-۲٫ اصلاحات از منظر قرآن
واژه صلح و مشتقات آن، در پنجاه و چهار سوره قرآن، در وضعیت‌های زمانی و مکانی متفاوت طرح شده است که اولاً حاکی از اهتمام ویژه خدای متعال به پی‌گیری مداوم این امر در جامعه اسلامی است و ثانیاً به بیان مفهوم مشکک اصلاحات می‌پردازد و انواع مختلف و درجات و مراتب گوناگون آن را به تناسب یا شدت و ضعف بیان می‌دارد. فی‌المثل در جایی به اصلاحات فردی پرداخته و در زمانی به مسائل مربوط به خانواده و در مرحله‌‌ای اصلاحات اجتماعی به صورت عام را مطرح ساخته است. گاهی مؤمنین به صورت خاص را محور قرار داده و در پاره‌ای از موارد امربه معروف و نهی از منکر بیان کرده و به فراخور نیاز به آنها اشاره کرده و موردتجزیه و تحلیل قرار داده است.
۱-۲-۲٫ ایمان شرط لازم برای اصلاح
نخستین اصلی را که خداوند در قرآن برای اصلاح مطرح می‌کند، مسأله ایمان است «وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُوا….. الآیه»^[۱۴۱] کسانی که ایمان آورده و کارهای صالح و نیکو کرده‌اند نویدشان ده که بهشت‌ها در پیش دارند.
و درآیه دیگر می‌فرماید: «وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ»^[۱۴۲] و کسانی که ایمان آورده و عمل صالح می‌کنند، اهل بهشتند و ایشان در بهشت جاودانند.
آیات به وضوح نشان می‌دهند که اصلاح بر طبق معیارها و ضوابط دین اسلام، از ایمان به احکام و دستورات الهی شروع می شود، یعنی کسی عمل صالح بر اساس دستورات دینی انجام می‌دهد که ایمان به خدا و شریعت او آورده باشد، عطف(عملوا) بر (آمنوا) این معنا را بیان می‌کند. بدین روی خداوند به بندگانی که بین ایمان و عمل صالح جمع کنند، بشارت نعمتهای بهشتی می‌دهد. ^[۱۴۳]
در آیه دیگر«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمَانِهِمْ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ الأنْهَارُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ»^[۱۴۴] خداوند می‌فرماید: کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام می‌دهند، پروردگارشان بوسیله ایمانشان آنها را هدایت می‌کند.
هدایت به سوی صلاح و رشد و تکامل، شأن ایمان است: «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ»^[۱۴۵]و عمل صالح نیز کمک می‌کند به فرد باایمان در دستیابی به هدف مهم اصلاح و هدایت: «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ»^[۱۴۶] و در مقابل کسانی که عمل فاسد انجام دهند، مورد هدایت و اصلاح خداوند قرار نمی‌گیرند«إِنَّ اللَّهَ لا یُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِینَ»^[۱۴۷] صلاح و فساد، دو شأن متقابل می‌باشند و سنت جاری پروردگار بر این است که اصلاح می‌کند فرد صالح را و باطل و فاسد می‌کند فرد فاسد را و این اثر طبیعی هر یک از اعمال صالح و فاسد می‌باشد. ^[۱۴۸]
خداوند در آیات فراوانی، عمل صالح را در کنار ایمان به خدا بیان کرده و آن دو را بعنوان واژگان مزدوج معرفی کرده است^[۱۴۹]؛ زیرا عمل صالح از انسان مصلح صادر می شود، و او کسی است که ایمان به دستورات الهی آورده باشد.
۲-۲-۲٫ توبه راه اصلاح فردی
توبه رجوع بنده است به سوی پروردگار همراه با ندامت و پشیمانی از اعمال گذشته و به کسی که در عمل به انجام اعمال زشت می‌پردازد و در رفتار خود تجدیدنظر ننماید، توبه کار واقعی اطلاق نمی‌گردد.
در لغت توبه به ترک گناهان و اعمال زشت معنا شده است که بلیغ‌ترین وجه اعتذار می‌باشد. یعنی بلیغ‌تر و بهتر از توبه لسانی می‌باشد. خداوند می‌فرماید: « وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»^[۱۵۰] ای گروه مومنان همگی به سوی خدا توبه برید شاید رستگار شوید. مراد از توبه به طوری که از سیاق آیه بر می‌آید، بازگشت به سوی خدای تعالی است به امتثال اوامر و انتهاء از نواهی او و خلاصه پیروی از راه و صراط او^[۱۵۱].
در این آیه به اصلاح افراد اشاره می‌کند، کسی که بخواهد دست به اصلاح امور بزند، طبیعی است که پیش از آن باید به اصلاح خود بپردازد، به حدی که نیکوکاری و صلاح، ملکه نفس او شده باشد. این امر جز با توبه از فساد و ظلم، امکان پذیر نمی‌باشد. در واقع توبه از اعمال زشت و ناپسند، یکی از راه ها و شیوه‌های اصلاح فردی به شمار می‌رود که مفهومی متفاوت با جمله (اصلاح مقدمه بر پذیرش توبه است) دارد. مقبولیت توبه که منوط به اصلاح واقعی نفس و دست برداشتن از کژی‌ها است، بحثی متفاوت و متمایز از موضوع مطروحه دارد که باید بین آنها فرق نهاد.
در آیه دیگر به شرایط مؤمنان و توبه‌کنندگان اشاره می‌کند«التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ»^[۱۵۲] مؤمنان کسانی هستند که دارای این صفات می‌باشند(از گذشته خود) توبه می‌نمایند، عبادت کاران، رکوع و سجودکنندگان و آمران به معروف و نهی‌کنندگان از منکرات و مفاسد می‌باشند و حریم الهی را حفظ می‌کنند و تعدی و تجاوز به حدود پروردگار نمی‌کنند، چنین کسانی ایمان آورندگان هستند که بشارت برآنها باد.
نکته‌ای که در ترتیب اوصاف مذکور از مؤمنین بیان شده، این است که توبه از اعمال زشت وگردش و رکوع و سجود آنها، از اوصاف فردی آنان است. بعد از اصلاح امور فردی، اوصاف اجتماعی ایشان را ذکر می‌کند که ناشی از ایمان آنان است که با امر به معروف و نهی از منکر، در کنار افراد صالح، اجتماع صالحی را بوجود می‌آورند. ^[۱۵۳]
در تفسیر دیگر(التائبون) مبتدا و خبرش(العابدون) و اوصاف بعدی بیان شد، یعنی توبه‌کنندگان در حقیقت جمع‌کنندگان این صفات و خصلت‌ها می‌باشند. ^[۱۵۴]
البته در بیانی دیگر می‌توان (التائبون) را مبتدا و خبر آن را (الامر بالمعروف) در نظر گرفت^[۱۵۵]. یعنی توبه‌کار واقعی کسی است که هم خود را اصلاح می‌کند(اصلاح فردی) و هم با امر و نهی دینی، به اصلاح جامعه می‌پردازد(اصلاح اجتماعی) و حافظ خود و جامعه و حدود الهی می‌باشد.
۳-۲-۲٫ تقوی مقدمه اصلاح
حقیقت تقوی، تحرز و دوری از اعمالی است که ناخشنودی پروردگار را در پی دارد. پرهیز از محارم الهی، نشانه تقوی و هدایت است. متقی کسی است که ایمان و عمل صالح در او جمع شده باشد: «فَمَنِ اتَّقَى وَأَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ»^[۱۵۶] در این آیه(أصلح) عطف بر(إتّقی) می‌باشد مبنی بر اینکه از نشانه‌های اصلاح فرد، دوری از محارم و مفاسد الهی می‌باشد و نخستین گام در راه اصلاح این است که از منکرات و نواهی دینی پرهیز کنیم. مفهوم آیه در واقع به این صورت است«فمن اتقی منکم ما نهیه عنه و أصلح نفسه بفعل ما أوجبه» هر کس پرهیز کند از آنچه که نهی شده و خود را اصلاح کند با انجام واجبات دینی، مؤمن واقعی است.^[۱۵۷] در واقع تقوی و پرهیز از محرمات دینی اولین قدم در راه اصلاح است، انجام عمل صالح باید با ترک گناهان همراه باشد و در روایات هم ترک گناهان و معاصی بر انجام کارهای خیر و نیکو مقدم شده است. تقوی به پرهیز از نواهی الهی اطلاق می‌شود اما اصلاح هم به ترک نواهی و هم به انجام معروفات و خیرات اطلاق می‌گردد، لذا در آیه واژه‌ای «اتقی» بر «اصلح» مقدم شمرده شد و ذکر «اصلح» بر بعد از «اتقی» ذکر عام بعد از خاص است. امیر المومنین علی علیه السلام فرمودند: « غالبوا أنفسکم علی ترک المعاصی تسهل علیکم مقادتها الی الطاعات»^[۱۵۸] غلبه کنید بر نفس‌های خود بر ترک نمودن گناهان تا آسان شود بر شما کشیدن آنها به سوی طاعات.
۴-۲-۲٫ عفو و بخشش، راه اصلاح خطاکاران
بخشایش و درگذشتن از خطای بزهکاران به هر صورت نوعی فرصت دادن است، اما انتقام و مجازات گونه‌ای فرصت سوزی برای خطاکار است. بدیهی است که چون آدمی به طبع خود همواره در معرض تغییر است – و حوزه دگرگونی او می‌تواند در گستره‌ای از اسفل السافلین تا اعلی‌علیین تعریف شود- فرصت دادن به چنین فردی از رهگذر گذشت و اغماض چه بسا او را زیر و رو کرده، از بدترین وضعیت او را راهی بهترین شرایط سازد: «وَجَزَاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ»^[۱۵۹] کیفر بدی، بدی است مثل آن، و کسی که از کیفردادن صرفنظر کند و به این وسیله اصلاح نماید، پاداش او به عهده خداست. اگر چه بزرگانی چون مرحوم علامه طباطبایی (ره) مقصود از اصلاح در این آیه را اصلاح میان خود و پروردگار دانسته است، ^[۱۶۰] اما برخی بزرگان دیگر، عفو و بخشش و اصلاح بین خود و ظالم را مقدمه اصلاح دانسته و اغماض و انتقام نگرفتن از او را عامل اصلاح او برشمردند. ^[۱۶۱] « وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ »^[۱۶۲] و اگر تندخو و سخت دل بودی مردم از پیرامون تو متفرق می شدند، پس چون امت به نادانی درباره تو بد کنند از آنان درگذر و از خدا برای آنها طلب آمرزش کن. خدای متعال در این آیه به نبی اکرم دستور می فرمایند تا با عفو و گذشت از خطای مردم اعتماد آنها را جلب کرده و بدین روش آنها را در مسیر اصلاح قرار دهد. به هر حال با توجه به مقدمه بالا، عفو و گذشت به عنوان یک روش اصلاحی موفق در موارد فراوانی می‌تواند کارساز و موثر باشد. البته روشن است که این مکانیزم در همه جا کارآیی ندارد زیرا فطرت ظالم، میل به سوی ظلم دارد. طبعاً مراد بزرگانی که مقصود از اصلاح را عفو مخالفان و اصلاح پیوند با آنان دانسته اند موارد مؤثر و کارساز است نه تمامی موارد.
۵-۲-۲٫ اصلاح در خانواده
بدیهی است که نقطه آغاز رشد آدمی در محیط خانه صورت می‌پذیرد و روابط افراد و خانواده می‌تواند به عنوان مؤثرترین عامل اصلاح همه جانبه انسان مطرح باشد. در آموزه‌های دینی بر حساسیت خانه و خانواده ونقش آن در تکامل افراد تأکید فراوان شده است.
« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا»^[۱۶۳] اى کسانى که ایمان آورده‏اید خودتان و کسانتان را از آتشى که سوخت آن مردم و سنگهاست‏ حفظ کنید. حفظ خود و خانواده با ترک معاصی وانجام طاعات صورت می گیرد^[۱۶۴] و فراخواندن اهل خود به سوی طاعات الهی و نهی از قبائح دینی و تشویق آنها به انجام اعمال خیر می باشد^[۱۶۵].
۶-۲-۲٫ اصلاح اجتماعی با اوامر و نواهی الهی
اصلاح در همه ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی و… مصداق روشن معروف می‌باشد. نهی از ظلم و ستم و افساد که نقطه مقابل اصلاح قرار دارد، از مصادیق بارز نهی از منکر در آیات قرآن شمرده شده است.
در آیه«وَلا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَهً لأیْمَانِکُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»^[۱۶۶] خدای تعالی نهی می‌کند از قسم‌هایی که مانع از ایجاد نیکوکاری و اصلاح بین مردم و مؤمنین می‌شود.
مفهوم آیه این است که خدای تعالی امر می‌کند تا در بین مردم به نیکی و تقوا و اصلاح امور آنها مشغول باشیم. البته بزرگانی چون علامه طباطبایی(ره) فرمودند که تقدیر در آیه به حذف حرف (لا) نمی‌باشد و مناسب این است که حرف جر(حتی) در تقدیر باشد، لذا معنای آیه چنین می‌شود که خدا را در معرض سوگندهای بسیار خود قرار ندهید تا در نتیجه موفق به نیکی و تقوا و اصلاح بین مردم شوید. ^[۱۶۷]
درآیه«قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلَى بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّی وَرَزَقَنِی مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا وَمَا أُرِیدُ أَنْ أُخَالِفَکُمْ إِلَى مَا أَنْهَاکُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِیدُ إِلّا الإصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِیقِی إِلا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ أُنِیبُ»^[۱۶۸] به اصلاح اجتماعی توسط پیامبر و فرستاده الهی اشاره شده است اینکه آفرینش الهی، انسان را مفطور کرد بر اینکه بطور دسته جمعی زندگی کند، اجتماع قوام وپایداری نمی‌یابد مگر بوسیله سنن و قوانینی که در آن جریان داشته باشد و حکومتی که به دست عده‌ای از افراد مجتمع تشکیل شود، همه این مصالح از جانب خدای متعال برای اصلاح امور بشر نازل شده است. در واقع آیه داستان حضرت شعیب را نقل می‌کند که قوم او دعوت وی را به ترک بت‌پرستی رد کردند و ابراز داشتند که این دعوت تو، مخالف با مصالح و منافع و آزادی ما است؛ در حالی که این نهی حضرت شعیب از سوی خداوند، برای اصلاح جامعه بوده است نه امری شخصی. ^[۱۶۹]
روشن‌ترین آیاتی که در قالب امر و نهی، به اصلاح بین مؤمنین و اجتماع فرمان می‌دهد، آیات سوره حجرات می‌باشند:
«وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الأخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِیءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»^[۱۷۰] خداوند در این آیه به صراحت اعلام می‌دارد در جایی که بین مومنین جنگ و اختلاف رخ داد، باید تمامی مؤمنان به اصلاح میان آنان برخیزند و جالب اینکه این اصلاح در فرمان الهی، خطاب به تمامی اهل ایمان به کار رفته است.
بدیهی است که انجام این فرمان منطقاً پشتوانه‌هایی را می‌طلبد که بدون آن امر خداوند معطل می‌ماند. البته شرط اجرای این اصلاح اجتماعی، رعایت عدل و داد می‌باشد، که آیه با ذکر«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ»معلل شد و إقساط در آیه، یعنی اعطا هر چیزی در حد استحقاقش که همان عدل است و رعایت عدل همان اصلاح حقیقی در جامعه می‌باشد. ^[۱۷۱]
در ادامه مقدمه‌ای بیان شده است جهت تعلیل برای اصلاح و نیز جعل و تشریع برادری در میان اهل ایمان، تا مصلحان در پرتو این فرمان الهی، جهت صلح و اصلاح بین مؤمنان، قدم بردارند. ^[۱۷۲]
امام صادق علیه‌السلام در روایتی فرمودند: «المسلم أخوا المسلم لایظلمه و لایخذله و لایغتابه»^[۱۷۳] مؤمن و مسلمان، برادر مسلمان است، بنابراین نباید در حق او ظلم و خیانت و غیبت انجام دهد، مجموعه اوامر و نواهی الهی در کلام امام علیه السلام برای اصلاح بین مؤمنین صادر گشته است. وجود صدوهفتاد آیه و روایات بسیار از واژه‌های صلح و اصلاح و مشتقات آن، نشان از اهمیت موضوع در جامعه اسلامی و اصلاح امور آن دارد. در روایت دیگر، امام صادق‌علیه‌السلام فرمود‌ند: «صدقه یحبها الله إصلاح بین الناس إذا تفاسدوا و تقارب بینهم إذا تباعدوا»^[۱۷۴]
صدقه‌ای که محبوب پروردگار است، اصلاح بین مردم و مؤمنین می‌باشد زمانی که به فساد و تفرقه کشیده شدند. به هر حال اصلاح همه جانبه در ابعاد پیش گفته، تنها از طریق ابزار مؤثر امربه معروف ونهی از منکر در جامعه امکان‌پذیر می‌باشد.
۳-۲٫ اصلاح در روایات معصومین علیهم‌السلام
۱-۳-۲٫ مجاهده بانفس راه اصلاح فردی

فصل اول
مقدمه
1- فصل اول: مقدمه
1-1- اهمیت موضوع
ارتعاشات اجسام مختلف سالهاست که مورد تحقیق و بررسی پژوهشگران و محققان بالاخص دانشمندان علوم مکانیک، فیزیک و ریاضیات بوده و هست. شناسایی و تحلیل ارتعاشات سیستمهای مکانیکی و به دنبال آن محاسبه فرکانسها و مودهای طبیعی^[1] همواره خود را به صورت یک مسأله مهم در علم مکانیک در راستای طراحی، شناسایی عیوب و کنترل این سیستمها مطرح کرده است. از طرفی تحلیل و بررسی ارتعاشات سیستمهای پیوسته نیازمند اطلاع دقیق از هندسه، خواص فیزیکی و مکانیکی، بارگذاریها، شرایط اولیه و مرزی^[2] حاکم بر سیستم است. این درحالی است که غالباً مدل کردن این پارامترها در قالب یک مسأله ریاضی میتواند بسیار چالش برانگیز و در عین حال بسیار مؤثر و مهم باشد. لذا مدل کردن هرچه دقیقتر و واقعیتر این پارامترها کمک بسیار شایانی در راستای طراحی، کنترل و شناسایی عیوب یک سیستم تلقی میشود.
یکی از این اجزاء، تکیهگاهها^[3] هستند. اصولاً محل اتصال یک سازه به پی و یا سازه دیگر را تکیهگاه گویند. به طور کلی تکیهگاهها را میتوان به دسته های تکیهگاه مفصلی ثابت^[4]، تکیهگاه مفصلی متحرک^[5] (غلطکی)، تکیهگاه گیردار^[6] (صلب)، تکیهگاه فنری یا ارتجاعی^[7] و غیره تقسیمبندی نمود. هر کدام از تکیهگاههای مذکور دارای تعداد درجه آزادی^[8] مشخصی هستند. البته درجات آزادی مورد نظر که برای انواع تکیهگاههای مذکور تعریف شدهاند و در تحلیلها مورد استفاده قرار میگیرند، در حقیقت یک تعریف ایدآل از نوع تکیهگاهها هستند و ممکن است این تکیهگاهها در واقعیت رفتاری متفاوت داشته باشند، که این امر میتواند بر پاسخ سیستم مکانیکی تأثیرات متفاوتی داشته باشد. به همین دلیل در طراحی و تحلیل سیستمهای سازهای توجه به تکیهگاهها و اتصالات و نوع عملکرد آنها امری اجتنابناپذیر به شمار میرود. تکیهگاههای مختلف را توسط اتصالات مختلف از قبیل جوش، پرچ، پین، پیچ، رولر و غیره با ویژگیهای خاص خود در راستای ارضاء نیاز از پیش تعریف شده در سیستمهای مکانیکی متفاوتی از قبیل تیر، ورق، قاب، بال، انواع پوستهها و غیره ساخته و بکار گرفته میشوند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ازجمله سازه های پرکاربرد در مهندسی، تیرهای یک سر درگیر^[9] (تیرهای طرهای) هستند. اصولاً به تیری طرهای گفته میشود که یک سر آن ثابت (صلب) و سر دیگر آن آزاد باشد و بتواند آزادانه حرکت کند. همانطور که میدانیم در حالت ایدآل دﺭ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻩ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ تیرها ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺩﺭﺟﻪ ﺁﺯﺍﺩﻱ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻩ ﺣﺮﻛﺖ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻭ ﭼﺮﺧﺸﻲ^[10] ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻭ ﭼﺮﺧﺸﻲ ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
تیرهای طرهای در صنایع مختلفی چون صنایع نظامی، هوایی، ساختمانی و غیره کاربردهای مهمی دارند. به عنوان مثال بال هواپیما، کاوشگر نیروی اتمی، جرثقیلهای ساختمانی، پلها و غیره میتوانند یک تیر یک سر درگیر محسوب شوند. در شکل (1-1)، برخی از کاربردهای تیر طرهای به تصویر کشیده شده است.

شکل (1-1): کاربردهایی از تیرهای طرهای [1]

واضح است که تکیهگاهها در یک سیستم مکانیکی میزان اتلاف انرژی و انعطافپذیری^[11] آن سیستم را به شدت تحت تأثیر خود قرار میدهند و از آنجایی که میرایی و انعطاف یک سیستم شدیداً بر پاسخ ارتعاشی آن تأثیر میگذارد، ارائه مدلهایی که بتوانند هرچه دقیقتر و واقعیتر میزان آثار نشأت گرفته از قیود را محاسبه کنند، ضروری و اجتناب ناپذیر خواهد بود. همچنین همه مواد دارای مقدار مشخصی میرایی ساختاری^[12] هستند که این مقدار به جنس و ساختار آن ماده وابسته است و میزان این میرایی نیز بسته به جنس ماده و سیستم مورد نظر میتواند تأثیرگذار باشد [1].
1-2- هدف از انجام این پایان‌نامه و مراحل انجام آن
همانگونه که اشاره شد، تحلیل دقیق سیستمهای مکانیکی همچون تیرها نیازمند اطلاع هرچه واقعیتر از برخی پارامترها ازجمله آثار تکیهگاهی و میرایی ساختاری آن سیستم است. از طرفی یکی از مهمترین آثار ناشی از یک تکیهگاه در یک سیستم، میزان اتلاف انرژی و انعطافپذیری نشأت گرفته از آن تکیهگاه در سیستم است. طراحی، تحلیل و بررسی، فرایند کنترل و شناسایی عیوب یک سیستم مکانیکی بدون اطلاع از این پارامترها منجر به نتیجهگیریهای غیرواقعی میشود.
در پایان نامه پیش رو یک تیر یک سر درگیر و تیر دو سر درگیر که پارامترهای تکیهگاهی آنها مجهول است، در نظر گرفته میشود. واضح است که پارامترهای سفتی و میرایی تکیهگاهها در پاسخ ارتعاشی تیرهای مذکور نقش عمدهای ایفا میکنند. در این پایان نامه، هر تکیهگاه ثابت با یک پین^[13] به همراه یک فنر پیچشی خطی^[14] و یک دمپر پیچشی خطی ویسکوز^[15] مدل شده است. پین مذکور تنها اجازه حرکت حول محور عمود بر پین را دارد و بقیه جهات را ثابت میکند. در ادامه تلاش میشود تا این پارامترها با بهره گرفتن از داده های اندازه گیری کرنش^[16] و یا شتاب^[17]، تخمین زده و محاسبه شوند. داده های اندازه گیری به کمک شبیهسازی^[18] در نرم افزار انسیس^[19] فراهم میشوند. در فصلهای بعدی در خصوص این شبیهسازی و روش انجام آن توضیحات بیشتری آورده شده است. همانگونه که اشاره شد، بدست آوردن این پارامترها به روش مستقیم^[20] بسیار مشکل است و بهترین گزینه برای این امر بهره جستن از روش معکوس^[21] است. لذا استفاده از روش های معکوس که در سالهای اخیر بسیار مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است، میتواند بسیار کارآمد و مناسب باشد. اصولاً یک مسأله معکوس^[22]، یک چارچوب کلی است که برای تبدیل اندازهگیریهای مشاهده شده به اطلاعات مربوط به یک شیء فیزیکی یا یک سیستمی که مورد تحقیق است، مورد استفاده قرار میگیرد. تعریف فوق، یک تعریف کوتاه و مختصری از مسأله معکوس به شمار میرود. در فصلهای بعدی به طور مفصل به توضیح در خصوص روش معکوس پرداخته خواهد شد.
فصل دوم
مروری بر مطالعات پیشین
2- فصل دوم: مروری بر مطالعات پیشین
2-1- مقدمه
در این فصل به بررسی تاریخچه تحقیقات انجام گرفته در زمینه های ارتعاشات تیرهای طرهای، استفاده از روش معکوس در حل مسائل مختلف مکانیکی، استفاده از فنر و دمپر برای مدل کردن پارامترهای مختلف و شناسایی پارامترهای اتصالات مورد استفاده در تکیهگاهها از قبیل پیچها پرداخته میشود.
2-2-تاریخچه ارتعاشات تیرها
کاربرد وسیع تیرهای طرهای در صنایع مختلف بر کسی پوشیده نیست. تاریخچهای بسیار غنی در زمینه ارتعاشات تیرها وجود دارد و در طول دهه های گذشته تحقیقات بسیاری بر روی این سازه پرکاربرد صورت گرفته است. ارورا^[23] و همکاران [1] با بهره گرفتن از روش پهنای باند نیمهتوانی^[24] ضریب میرایی ساختاری را برای تیرهای آلومینیومی، برنجی و فولادی بدست آوردند. آنالیز ارتعاشی یک تیر دوار یکی از موضوعات مهم و خاص در مهندسی مکانیک به شمار میرود. رضایی و حسن نژاد [2] معادلات تحلیلی جدیدی را برای یک تیر ترکدار با تکیهگاههای ساده ارائه دادهاند. آنها با در نظر گرفتن یک مدل غیرخطی، معادلات حرکت یک تیر ترکدار را براساس مدل اغتشاشی^[25] بدست آوردند. آنان همچنین نتایج حاصله از این معادلات را با نتایج آزمایشگاهی و عددی مقایسه کردند. لیائو لیانگ^[26] و همکاران [3] ارتعاشات آزاد و کمانش الاستیک یک تیر ساخته شده از مواد مدرج تابعی^[27] حاوی ترک لبهباز را با بهره گرفتن از تئوری تیر تیموشینکو^[28] مورد مطالعه قرار دادهاند. در این پژوهش ترک به وسیله یک فنر پیچشی بدون جرم مدل شده است. میشل و موترشید^[29] [4] روشی برای محاسبه سختی مجهول در اتصال صلب با بهره گرفتن از معادلات متشکل از یک مدل تفاضل محدود و همچنین با بهره گرفتن از توابع پاسخ اندازه گیری شده پیشنهاد دادهاند. روش ارائه شده توسط آنها میتواند برای محاسبه خطای اتصالات در مدل تفاضل محدود بکار رود. لی^[30] [5] یک روش ساده و یکپارچه برای آنالیز ارتعاشی یک تیر با تکیهگاه کلی ارائه داده است. نتیجه مهم در این مقاله این است که نه تنها همیشه میتوان جابجایی تیر را به وسیله سری فوریه بسط داد، بلکه با این کار سرعت همگرایی افزایش مییابد. جینسو و ژیانگ^[31] [6] نشان دادند که چگونه میتوان میرایی وابسته به ماده را در یک آنالیز گذرای دینامیکی در نرم افزار انسیس مشخص کرد. در این مقاله یک تیر طرهای ساده با گزینه میرایی متغیر در انسیس مدل شده است. در همین راستا پراساد و سشو^[32] [7] نتایج حاصل از آنالیز مودال آزمایشگاهی از یک تیر با جنسهای مختلف نظیر فولاد، برنج، مس و آلومینیوم را ارائه دادهاند. آنها این تیرها را به وسیله یک چکش ضربه^[33] به ارتعاش درآورند و توابع پاسخ فرکانسی را در جهت شناسایی فرکانسهای طبیعی، میرایی و شکل مودها بدست آورند.
2-3-تاریخچه تحلیل معکوس
نخستین بار در سال 1923 در تحقیقاتی که توسط هادمارد^[34] صورت گرفت به مفهوم بدنهادگی^[35] و نبود جواب یکتا در بسیاری از مسائل معکوس اشاره شد [8]. اما از چند دهه پیش تعریف و تحلیل مسائل معکوس در رشته های مختلف مهندسی و غیرمهندسی آغاز گردیده است و هم اکنون نیز تحقیقات در این زمینه ادامه دارد. در ابتدا، مسائل معکوس در حوزه انتقال حرارت مورد توجه بوده و پس از آن به حوزه های دیگر علمی و مهندسی نیز گسترش یافت.
مسائل معکوس در انتشار موج یکی از اولین مسائل معکوس در مهندسی مکانیک به شمار میرود [9]. لیو و هان^[36] [10] در کتاب خود مفصلاً به بحث درباره رویکردهایی برای فرمولبندی^[37] مسائل معکوس، فرآیندهای تحلیل معکوس و تکنیکهای عددی پرداختهاند. بسیاری از مسائل معکوس مهندسی با بهره گرفتن از تکنیکهای مذکور در این کتاب فرمولبندی و پیشنهاد شدهاند و بسیاری از موضوعات مهم مربوط به مسائل معکوس با بهره گرفتن از مثالهای ساده، شرح داده شدهاند. در این کتاب همچنین روشهایی برای کار کردن با چنین موضوعاتی ارائه شده است. محققان و پژوهشگران با بهره گرفتن از این روشها به حل مسائل معکوس در حوزه مهندسی مکانیک پرداختهاند و میپردازند. در اینجا به تعدادی از مطالعات و پژوهشهایی که صورت گرفته است، میپردازیم:
2-3-1-شناسایی معکوس بارهای ضربهای
از نخستین بررسیهای انجام گرفته در زمینه تخمین بارهای دینامیکی میتوان به مقاله گودیر^[38] و همکاران [11] اشاره کرد. در این مقاله توزیع زمانی نیروی عمودی وارد به یک نیمصفحه با بهره گرفتن از یک معادله انتگرالی که از پاسخ سازه در نقاطی دور از محل اعمال نیرو استفاده میکرد، بدست آمده است. در سلسله مقالاتی که توسط دویل^[39] [14-12] ارائه شده است، ضربه عرضی وارد به تیرها و ورق شناسایی شده است. وی در آزمایشات خود از کرنشسنج^[40] برای خواندن پاسخ در نقاط تعیین شده استفاده کرده است. هلندسورث و بازبی^[41] [15] شتاب تیر یک سر گیردار را در بازه زمانی 40 میکروثانیه اندازه گیری کرده سپس با بهره گرفتن از سرعت در الگوریتم معکوس، ضربه وارد به تیر را محاسبه کردند. اینو^[42] و همکاران [16] مقدار و جهت ضربه اعمالی بر یک تیر با تکیهگاه ساده را در فضای سه بعدی محاسبه کردند، کمیت اندازه گیری شده در این بررسی، کرنش بوده است. زارع و همتیان [17] بارهای اعمالی به یک ورق کامپوزیتی را با بهره گرفتن از مقادیر کرنش افقی به عنوان کمیت اندازه گیری محاسبه نمودند. همتیان و همکاران [18] همین مسأله را در حالت غیرخطی نیز تحلیل کردند. کاظمی و همتیان [19] یک روش معکوس برای شناسایی مکان و توزیع زمانی یک تک نیروی ضربهای الاستیک را براساس پاسخهای سازهای زمانمند، ارائه دادهاند.
2-3-2-شناسایی معکوس ثابتهای مواد
میگنوگنا^[43] با بهره گرفتن از سرعت امواج ماوراصوت به عنوان داده های رفتار سازه، به محاسبه ثوابت الاستیک بسیاری از کامپوزیتهای ناهمسانگرد پرداختهاند. سوارس^[44] و همکاران [22] یک تکنیک برای پیشبینی خواص مکانیکی ورقهای کامپوزیتی با بهره گرفتن از فرکانسهای ویژه، پاسخ محاسبات مقادیر ویژه عددی، تحلیل حساسیت^[45] و بهینه سازی ارائه دادهاند. برخی از محققان از روش معکوس مبتنی بر روش المان محدود و اندازهگیریهای استاتیکی و یا اندازهگیریهای دینامیکی برای شناسایی ثوابت الاستیکی استفاده کردهاند. برخی دیگر از محققان نیز از روش المان مرزی برای شناسایی ثوابت مواد بهره گرفتهاند [29-27]. همتیان و همکاران [30] یک تکنیک معکوس مبتنی بر روش المان مرزی و آزمایشات الاستواستاتیک برای شناسایی ثوابت الاستیکی مواد دو بعدی اورتوتروپیک و ناهمسانگرد کلی ارائه دادهاند.
2-3-3-مسائل شناسایی ترک و عیوب
شناسایی ترک و عیوب یک دسته مهم از مسائل معکوس با اهمیت کاربردی آشکار است. در طول سه دهه گذشته شناسایی ترک در ماشینها و قطعات سازهای مورد توجه فراوان قرار گرفته است. لیو و لام^[46] [31] و لام و همکاران [32] از روش المان نواری برای مشخص نمودن ترکهای عمودی و افقی در لمینیتهای ناهمسانگرد استفاده کردهاند. لاو و لو^[47] [33] یک روش حوزه زمانی^[48] که در آن پارامترهای یک ترک در یک عضو سازهای به وسیله اندازهگیریهای کرنش و جابجایی بدست آمده است، پیشنهاد دادهاند. در تحقیق آنها، ترک به عنوان یک ترک باز گسسته که به لحاظ ریاضی به وسیله تابع دلتای دیراک^[49] مدل شده است، لحاظ گردیده است. آنان در تحلیل معکوس خود از روش بهینه سازی همراه با هموارسازی برای شناسایی ترکها استفاده کردهاند. لهله و مایتی^[50] [34] به هر دو روش مستقیم و معکوس به حل یک تیر تیموشینکو با مقطع عرضی مستطیلی و با یک ترک باز پرداختهاند. تیر مذکور تنها از طرف یکی از سطوح متقارن ارتعاش میکند. آنها همچنین ترک را با یک فنر پیچشی مدل کردهاند. لیو و چن^[51] [37-35] نیز چندین تکنیک معکوس محاسباتی برای یافتن عیوب در سازه های ساندویچی ارائه دادهاند.
2-4-تاریخچه کاربرد فنرها و دمپرها
محققان زیادی از فنر برای مدل کردن پارامترهای مختلف بهره جستهاند. در برخی از موارد برای شناسایی وجود ترک و میزان تأثیری که ترک در کاهش سفتی یک تیر دارد، ترک به عنوان یک فنر پیچشی خطی بدون جرم مدل شده است [38]. ژو^[52] و همکاران [39] براساس تئوری مکانیک شکست و به صورت تحلیلی مقدار ثابت فنر خطی معادل را با طول ترک در تیر مرتبط کردهاند. هیستی و اشپرینگر^[53] [40]، یک المان تیر را برای استفاده در کدهای المان محدود توسعه دادهاند. ترک به عنوان یک فنر خطی برای ارتعاشات محوری و به عنوان یک فنر پیچشی برای ارتعاشات خمشی تیر شبیهسازی شده است. این مدل برای تیرها با تکیهگاه ساده ، تیرهای طرهای [43] و تیرهای دو سر آزاد [44] نیز بکار رفته است. نارکیس^[54] [41] با بهره گرفتن از تحلیل معکوس به شناسایی ترک در تیرهای یکنواخت با تکیهگاههای ساده تحت ارتعاشات خمشی و محوری پرداخته است. وی از دو فرکانس طبیعی اول تیر استفاده کرده است. لی و ان جی^[55] [42] با بهره گرفتن از اندازه گیری شکل مودها و فرکانسهای طبیعی یک تیری که دارای ترک عرضی است، با بهره گرفتن از روش ریلی-ریتز^[56] به شناسایی ترک پرداخته است. در مدل آنها تیر به دو قسمتی که توسط یک فنر پیچشی متصل هستند، تقسیم شده است. بامنیوس و تروچیدس^[57] [43] به بررسی تأثیر ترک عرضی سطحی بر رفتار دینامیکی تیرهای طرهای پرداختهاند. آنها با توجه به نتایج تحلیلی و تجربی خود، یک ارتباطی را بین تغییر در فرکانسهای طبیعی و امپدانس مکانیکی^[58] تحت اثر محل و اندازه ترک برای ارتعاشات موجی فراهم آوردهاند. بولتزار^[59] و همکاران [44] فرآیندی را برای شناسایی محل ترک در تیرهای یکنواخت دو سر آزاد^[60] تحت ارتعاشات موجی^[61] ارائه دادهاند. شکاف عرضی تیر با یک فنر خطی معادل که دو قسمت تیر را به هم وصل میکند، مدل شده است. آنها با بهره گرفتن از تغییر در فرکانسهای طبیعی تیر و با کمک روش معکوس به شناسایی ترک پرداختهاند. لهله و مایتی [34] نیز وجود ترک را به وسیله یک فنر پیچشی در تیر ترک دار اویلر برنولی^[62] مدل کردهاند. لویا^[63] و همکاران [45] فرکانسهای طبیعی برای ارتعاشات خمشی^[64] تیرهای ترکدار تیموشینکو^[65] با تکیهگاههای ساده را بدست آوردهاند. آنان تیر را با دو قطعه که به وسیله دو فنر بدون جرم که یکی از آنها فنر کششی^[66] و دیگری فنر پیچشی است، مدل کردهاند.
برخی از محققان نیز از فنر برای مدل کردن تکیهگاهها و اتصالات بهره جستهاند. سیلوا^[67] و همکاران [46]، با بهره گرفتن از فنر و با بکارگیری آن در تکیهگاه روتور به ارائه یک مدل صحیح از خواص آن پرداختهاند. آنها برای این هدف، شفت دوار را با یک تیر با تکیهگاه الاستیک (تکیهگاهی که در آن فنر بکار رفته است) که در راستای طول آن تعداد محدودی جرم متمرکز قرار دارد، مدل کردهاند. آنها در مقاله خود با مقایسه کردن نتایج تجربی و مدل پیشنهادی خود، به این نتیجه رسیدهاند که استفاده از سختی الاستیک پیچشی برای مدل کردن رفتار دینامیکی تکیهگاه بسیار مناسب و دقیق است. آنها همچنین داده های خود را از فرکانسها و مودهای طبیعی تشکیل دادهاند. دروسا^[68] و همکاران [47] رفتار تکیهگاههای تیر در برابر چرخش و حرکت انتقالی را به صورت الاستیک مدل کردهاند. بنابراین این مدل میتواند تمامی شرایط تکیهگاهی رایج یک تیر را نیز پوشش دهد.
استفاده از فنر-دمپر برای مدل کردن برخی پارامترها نیز رایج است. همانطور که میدانیم بسیاری از سازه های مکانیکی از سازه های کوچکتر که به وسیله اتصالاتی چون پیچ به یکدیگر متصل شدهاند، تشکیل شدهاند. در بسیاری از تحقیقات خواص سفتی و میرایی این اتصالات نادیده گرفته شدهاند. این در حالی است که برای داشتن یک تحلیل دینامیکی دقیق، ابتدا بایستی خواص اتصالات شناسایی شوند. یوشیمورا^[69] یک سری از پیشنهادات تجربی برای اندازه گیری پارامترهای دینامیکی و مقادیر سفتی و میرایی اتصالات ساخته شده از پیچها و جوشها و همچنین اتصالات بکار رفته در ابزارها و ماشینهای مکانیکی ارائه داده است. پارامترهای مودال اندازه گیری شده نیز در تعدادی از تحقیقات پیشین برای شناسایی پارامترهای سازهای اتصالات مورد استفاده قرار گرفته است . برای مثال، اینامورا و ساتا^[70] [52] روندی را برای شناسایی پارامترهای سازهای اتصالات با بهره گرفتن از تمامی مقادیر ویژه و شکل مودها ارائه دادهاند. یوان و وو^[71] [53] و کیم^[72] و همکارانش [54] با بهره گرفتن از یک مدل المان محدود فشرده شده^[73] و برخی از شکل مودها به شناسایی خواص سفتی و میرایی اتصالات پرداختهاند. این روشها نیازمند پارامترهای مودال دقیق هستند. این در حالی است که اندازه گیری این پارامترها مخصوصاً در مواردی که میرایی بالایی وجود داشته باشد، بسیار مشکل است. برای غلبه بر این مشکل بسیاری از محققین، توابع پاسخ فرکانسی را برای محاسبه پارامترهای اتصالات پیشنهاد دادهاند . ابراهیم و پتیت^[74] [57] به طور مفصل به مرور تاریخچه مربوط به استفاده و مدل کردن اتصالاتی همچون پیچ پرداختهاند. آنها در مقاله خود به مرور مدلهایی که برای مدل کردن اتصالات شامل پیچها و دیگر اتصالات مورد استفاده و تحلیل قرار گرفته است، پرداختهاند. در این مقاله به طور مفصل به تحقیقات انجام شده در زمینه مدل کردن پارامترهای اتصالات (سفتی و میرایی) اشاره شده است.
یک تحلیل و طراحی مناسب از سیستمهای سازهای به دو عامل صلب بودن اتصالات و ایدآل بودن آنها وابسته است. اما واضح است که ساختن اتصالات ایدآل ممکن نیست و یا بسیار مشکل است. در نتیجه اتصالات موجود نمیتوانند در عمل رفتار اتصالات ایدآل را ارائه دهند . بنابراین شناسایی خواص اتصالات و تکیهگاهها یک امر مهم و ضروری برای پیشبینی پارامترهای دینامیکی سیستمهای مکانیکی از قبیل ابزارها و ماشینهای دینامیکی ، سازه های فضایی و بسیاری از سیستمهای سازهای دیگر به شمار میرود.
گوئل^[75] [63] ارتعاشات عرضی تیرهای مخروطی خطی^[76] که در هر دو تکیهگاه آن فنر پیچشی قرار دارد را بررسی کرده است. وی نتایج را برای سه فرکانس اول با مقادیر نسبی سفتی مختلف (نسبت سفتی فنر به سفتی تیر) و نسبتهای مخروطی^[77] مختلف ارائه داده است. وی همچنین ارتعاشات یک تیر با یک جرم اضافی که در یک نقطه دلخواه قرار دارد و تکیهگاههای آن با فنر پیچشی مدل شده است را با بهره گرفتن از تبدیل لاپلاس^[78] بررسی نموده است [64]. ساتو^[79] [65] تأثیر نیروی محوری را بر ارتعاشات عرضی و کمانش^[80] تیرهای مخروطی خطی که در هر دو تکیهگاه آن فنر پیچشی قرار دارد را بررسی کرده است. جونز^[81] و همکاران [66] به تحلیل قابها با اتصالات نیمهصلب^[82] پرداختهاند. آنها همچنین به بررسی داده های تجربی در دسترس بر روی اتصالات نیمهصلب و روشهایی برای مدل کردن اینگونه اتصالات نیز پرداختهاند. مدل فنر معادل برای توصیف رفتار این تکیهگاهها در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. در ده های اخیر نیز محققین زیادی از فنر برای مدل کردن تکیهگاه تیرها با مقاطع مختلف استفاده کردهاند [72-67].

نفوذ ایده آل^[۶۴]: فرایندی است که طی آن رهبر پیروان را با ایجاد عواطف قوی نسبت به آنان هویت وابسته به خود می بخشد و در آنان نفوذ می کند (ازگلی و قنبری، ۱۳۸۲، ۴۹۷). این بعد، به وسیله رهبرانی نشان داده می شود که به عنوان الگوهای نقش عمل می کنند، از طریق ایجاد یک بینش مشترک، حس هویت ایجاد می کنند و با غلبه کردن به موانع، حس اعتماد و غرور را به پیروانشان تزریق می کنند (لوینز^[۶۵]، ۱۹۹۷: ۴۱۷). چنین رهبرانی قادرند که تلاش مورد نیاز برای رسیدن به سطوح بهینه توسعه و عملکرد را در کارکنانشان برانگیزانند (بس، اولیو، ۲۰۰۷، به نقل از اطهری، ۱۳۸۸)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

انگیزش روحی^[۶۶]: رهبران با صحبت هایشان به افراد نیرو می دهند، نیک بینی و اشتیاق را افزایش می دهند، و بینش خودشان از آینده در دسترس را با شایستگی افراد ارتباط می دهند. آنها بینشی را فراهم می کنند که توان لازم برای انجام سطوح بالایی از عملکرد و توسعه را بر می انگیزاند (بس، اولیو، ۲۰۰۷) . آنها آینده جذابی که توضیح دهنده سازمان است را با سمبل ها نشان می دهند که این سمبل ها به عنوان اهدافی برای کار به سوی آینده سازمان در نظر گرفته می شوند (بش و هاتر، ۱۹۸۸؛ والدمیان و ایناستین، ۱۹۸۸). بدین ترتیب، کارکنان با دستیابی به اهداف متداول برانگیخته می شوند (بس، اولیو ۱۹۷۷).
ملاحظات فردی^[۶۷]: ملاحظات فردی یک ویژگی اصلی رهبری تحولی است و به معنای درک نیازهای رشدی پیروان است، در حالی که با هر یک از پیروان به طور خاص رفتار می شود. ملاحظات فردی همچنین معرفی کننده تلاش رهبر برای تشخیص، درک و ارضای نیازهای کنونی پیروان نیز هست، در حالی که این نیازها را برای رشد پیروان به سطوح بالاتر استعدادهایشان در نظر می گیرند. این رهبران فرصت هایی را برای یادگیری کارکنان خود به وجود می آورند و با هر یک از پیروان به عنوان فردی که دارای نیازهای رشدی متفاوتی است، رفتار می کنند؛ و به پیوند نیازهای کنونی آنان به هدف سازمان کمک می کنند، در حالی که آن نیازها را در مواقع مناسب ارزیابی می کنند (نگونی^[۶۸]، ۲۰۰۵). در مقابل، کارکنان مسئولیت بیشتری را برای رشد شخصی شان به عهده می گیرند که شامل فعالیتی همچون تغییرات شغلی می باشد (بس، اولیو، ۲۰۰۷، به نقل از اطهری، ۱۳۸۸).
تحریک ذهنی^[۶۹]: رهبران تحولی از طریق تحریک ذهنی به پیروان کمک می کنند تا درباره مشکلات قدیمی به شیوه جدید فکر کنند. زمانی که ایده های رهبری برای حل مشکلات کنونی، قدیمی یا نامناسب باشد، پیروان در بررسی ایده ها، فرض ها و ارزش های خود مورد حمایت قرار می گیرند. در نتیجه پیروان، توانایی خود برای تشخیص، درک و حل مشکلات آینده، را رشد و توسعه می دهند (بس و اولیو، ۱۹۹۰). پیروان از طریق تحریک ذهنی، به حل کنندگان اثر بخش مشکلات تبدیل می شوند. از طریق تحریک ذهنی پیروان است که وضع موجود مورد سوال قرار می گیرد و روش های خلاقانه جدید برای توسعه سازمان و برای تحقق اثر بخش هدف های مورد نظر تحقق می یابد. (بس، ۱۹۸۵). تحریک ذهنی، علاقه پیروان در مورد آگاهی از مشکلات را بالا می برد و توانایی و رغبت آنان به تفکر درباره مشکلات به شیوه جدید را توسعه می دهد. تاثیر تحریک ذهنی، در افزایش توانایی پیروان در تفکر، درک و تحلیل مشکلات، و در بهبود راه حل هایی که ارائه می دهند، دیده می شود (رافرتی و گریفین^[۷۰]، ۲۰۰۴).
بنابراین، رهبرانی که در رفتارهای آنان چنین شاخصه هایی وجود داشته باشد، به عنوان رهبر تحولی شناخته می شوند. رفتارهای رهبری تحولی به توسعه فرهنگ سازمانی و جوی که پذیرنده، نوآور، ریسک پذیر و یاد گیرنده باشد، کمک می کند.
نقش رهبری تحولی در سازمان های آموزشی
سازمان ها به واسطه عصر اطلاعات، با محیط بی ثبات و تغییرات پیش بینی نشده ای مواجه هستند. امروزه سازمان ها برای موفقیت باید سریع، انعطاف پذیر و همواره در حال یادگیری باشند. در این میان و در شرایط محیطی پیچیده و به سرعت در حال تغییر که الزامات زیادی را به سازمان ها تحمیل می کند، نقش رهبران و مدیران از اهمیت بیشتری برخوردار است (ازگلی و قنبری، ۱۳۸۲). رهبران سازمان ها باید افرادی باشند که بتوانند سازمان ها باید افرادی باشند که بتوانند سازمان و اعضای آن را به یادگیری برای انطباق با تغییرات برانگیزد و هدایت کند. سازمان ها باید یاد بگیرند که چطور با تغییرات محیط کار، مشتریان و تغییر خواسته های آنان سازگار شوند (بس، ۲۰۰۰).
سازمان های آموزشی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. تغییرات زیادی به واسطه انقلاب اطلاعاتی در این سازمان ها به وجود آمده است. رهبران سازمان های آموزشی، به عنوان سازمان های یاد گیرنده، اهداف را از طریق مشارکت یا مداخله افراد مختلف تنظیم می کنند. آنان برای هماهنگ کردن منافع آموزشی موسسات دولتی، اعضای آموزشی، مدیران، معلمان، دانش آموزان، والدین و جامعه تلاش می کنند. تحقیقات در سازمان های آموزشی نشان داده است که معلمانی که مدیرانشان نمره بیشتری در پرسشنامه رهبری تحولی داشتند، دارای انگیزه بالاتری بودند (اینگرم، ۱۹۹۷). همچنین کو^[۷۱] (۱۹۹۰) در تحقیق خود در مدارس متوسطه نشان داد که معلمان و دانش آموزانی که مدیران آنان نمره بیشتری در پرسشنامه رهبری تحولی دارند، تعهد، رضایت و عملکرد بالاتری از خود نشان دادند. مدیران ستادی تحولی، نه تنها با اعضای آموزشی و در اجتماع خود اثر بخش تر هستند، بلکه احتمالاً بهتر می توانند مدیران و معلمان را به ناحیه و بخش خود جذب و نگهداری کنند. این می تواند به عنوان مهمترین نقش مدیران ستادی آموزشی باشد، زیرا اکنون بار مسئولیت و فقدان رضایت و اثر بخشی در موقعیت مدیران آموزشی منجر به کاستی جدی مدیران آموزشی شده است (بس، ۲۰۰۰). کانتر^[۷۲] در راستای آنچه که برای سازمان یاد گیرنده مورد نیاز است بیان می کند که رهبرانی نیاز خواهند بود که یاد گیرنده محور باشند و به راحتی در سراسر مرزهای سازمانی عمل کنند. به خصوص سازمان های یاد گیرنده آموزشی نیازمند رهبرانی خواهند بود که به عنوان ناظر، هادی و سرپرست عمل کنند. رهبران آموزشی باید رهبرانی تحولی باشند و پیروان خود را به ورای منافع خود، به نفع کل برتر سوق دهند (بس ۲۰۰۰). آنها باید در روابط خود با مدیران و معلمان دموکراتیک باشند، و خود را در مواجه با کثرت مشکلاتی که مدارس در قرن ۲۱ با آن مواجه می شوند، به عنوان عامل تغییر بدانند. آنان باید به کارکنان، مدیران و معلمان و دانش آموزان کمک کنند تا یاد بگیرند برای عصر جهانی شدن و تنوع و عصر اطلاعات و اقتصاد جدید سازگار و آماده شوند. بنابراین، رهبران آموزشی، باید رهبرانی تحولی باشند. آنها مانند رهبران در هر سازمان دیگری به ارتقای مزیت رقابتی در سازمان و مدرسه خود، از طریق مدیریت خوب، اجتماع خوب و روابط بین فردی و دانش تخصصی در این زمینه کمک خواهند کرد (سیرجیوانی^[۷۳]، ۱۹۹۰، به نقل از بس، ۲۰۰۰).
در گذشته ای نه چندان دور سازمان ها در محیطی غیر پویا و با ثبات به سر می برند؛ پیش بینی وقایع آینده تقریبا برایشان ممکن بود؛ مدیران می توانستند در شرایط مطمئن سازمان را مدیریت و برنامه ریزی کنند. اما به تدریج تغییرات مربوط به علم و فناوری، اقتصاد، فرهنگ و سیاست به سرعت سازمان ها را تحت تاثیر قرارداد، به طوری که ساختار سازمان های سنتی مناسب شرایط پیچیده و متغیر بازارجدید نیست و مدیریت شیوه های سنتی نمی تواند محتوی درون و برون سازمانی را بگشاید، پیش بینی نماید یا آن را کنترل کند. در سازمان های پست مدرن، سرمایه از پول یا ماشین آلات تشکیل نمی شود، بلکه به صورت دانش و اطلاعات است. در چنین شرایطی تنها راه چاره سازمان ها تبدیل شدن به یک سیستم یادگیری دائمی است تا بتوانند نیازهای محیطی را تشخیص داده و ابزار لازم را جهت تطبیق با محیط فراهم آورند و بدین وسیله به حیات خود ادامه دهند.
نظریه سازمان یادگیرنده ^[۷۴]
نظریه سازمان یاد گیرنده با تشکیل نظریه های مربوط به یادگیری و یادگیری سازمانی شکل گرفته است. مفهوم سازمان یادگیرنده توسط پیتر سنگه^[۷۵] (۱۹۹۰) منتشر شده است (تولبرت، مک کلین و مایرز^[۷۶]، ۲۰۰۲). او ابتدا مقاله ای تحت عنوان «ساختن سازمان یاد گیرنده، کار جدید مدیر» در سال ۱۹۹۰ را منتشر کرد و سپس در همان سال کتاب «پنجمین فرمان، خلق سازمان یادگیرنده » را به رشته تحریر درآورد که در آن نظریه خود را به طور مبسوط شرح داد و با استقبال فراوان مواجه شد. سنگه در سال ۱۹۹۹ کتاب «رقص تغییر» را انتشار داد که در آن ۱۰ چالش در فرایند تغییر را مشخص کرده و زمینه های اجرایی سازمان یاد گیرنده را فراهم آورد (قدمگاهی، ۱۳۸۳).
نظریه پردازان تعاریف متعددی از سازمان یاد گیرنده ارائه کرده اند. پیتر سنگه سازمان یاد گیرنده را سازمانی می داند که در آن افراد به طور مستمر در حال توسعه ظرفیت های خود جهت تحصیل نتایجی هستند که به واقع طالب آنند، جایی که الگوهای تازه فکر کردن پرورش می یابد، محلی که خواسته ها و تمایلات گروهی محقق می شود و بالاخره مجموعه ای که در آن افراد پیوسته می آموزند که چگونه با یکدیگر یاد بگیرند (هدایت و روشن؛ ۱۳۸۴: ۱۰)، سازمانی که به طور مستمر در حال افزایش ظرفیت خود برای ساختن آینده ای بهتر است. برای چنین سازمانی، بقا و ادامه حیات هدف نخواهد بود. یادگیری برای ادامه حیات (یادگیری انطباقی) مهم و حتی ضروری است. اما در یک سازمان یادگیرنده، یادگیری انطباقی الزاماً با یادگیری زاینده ممزوج خواهد شد. یادگیری ای که ظرفیت خلاقیت سازمان را باور سازد. (همان ۲۲). سازمان یادگیرنده، بر توسعه و استفاده از ظرفیت های دانشی خود به منظور خلق ارزش های والاتر، تغییر رفتارها و بهبود نتایج سازمانی متمرکز است.(کینگ^[۷۷]، ۲۰۰۱).
به نظر داگسون (۱۹۹۳) سازمان یادگیرنده سازمانی است که با ایجاد ساختارها واستراتژی هایی به ارتقای یادگیری سازمانی کمک می کند. مایکل جی. مارکوارت نیز تعریف نسبتاً جامعی ارائه کرده است: «در تعریف سیستماتیک، سازمان یادگیرنده سازمانی است که با قدرت و به صورت جمعی یاد می گیرد و دائماً خود را به نحوی تغییر می دهد که بتواند با هدف موفقیت مجموعه سازمانی به نحو بهتری اطلاعات را جمع آوری، مدیریت و استفاده کند» (دعائی و عالی، ۱۳۸۴).
رابینز معتقد است این نوع از سازمان ها پایه و اساس فعالیت های خود را بر مفاهیم رفتار سازمانی، مانند مدیریت کیفیت جامع، فرهنگ سازمانی، سازمان بدون رمز، تضاد یا تعارض بین واحدها و دوایر سازمانی و رهبری تحولی گذارده و به پدیده هایی چون روراست بودن، خطر پذیری و رشد و توسعه ارج می نهند. سازمان یاد گیرنده از سیستمی حمایت می کند که به کارکنان خود اجازه متقابلاً عمل کردن، سوال پرسیدن و فراهم کردن آگاهی و بینش نسبت به وظایف را می دهد و در نهایت باعث ترویج تفکر سازمان یافته می گردد (لانگر، به نقل از فلاح رضوی، ۱۳۸۷ ). اینگونه سازمان ها، ظرفیت هایی برای یادگیری، انطباق و تغییر دارند؛ ارزش ها، سیاست ها، سیستم و ساختار چنین سازمان هایی، یادگیری را برای اعضای آن تشویق و تسریع می کند (تولبرت، مک کلین و مایرز ^[۷۸]، ۲۰۰۲).
تفاوت سازمان یادگیرنده و یادگیری سازمانی^[۷۹]
موضوع یادگیری سازمانی در حدود دهه ۱۹۷۰ مطرح شد. کتاب معروف سنگه تحت عنوان «اصل پنجم^[۸۰]» موجب شهرت و توسعه تفکر سیستم باز و یادگیری سازمانی شد (رضائیان، ۱۳۸۰) یادگیری سازمانی و سازمان یاد گیرنده مفاهیم مترادفی نیستند، اما گاهی اوقات، اشتباهاً به جای یکدیگر به کار برده می شوند (اسمیت ^[۸۱]، ۱۹۹۷، تسانگ^[۸۲]، ۱۹۹۷). یادگیری سازمانی مفهومی است که برای توصیف انواع خاصی از فعالیت هایی که در سازمان جریان دارد به کار گرفته می شود، در حالی که سازمان یادگیرنده به نوع خاصی از سازمان اشاره می کند (تسانگ، ۱۹۹۷). در بحث سازمان یادگیرنده، تمرکز بر چیستی است؛ سیستم ها، اصول و ویژگی های سازمان هایی که به عنوان یک هویت جمعی، شروع به یادگیری کرده و اقدام به تولید می کنند، مورد بررسی قرار می گیرد. از طرف دیگر، یادگیری سازمانی به چگونگی وقوع یادگیری سازمانی به معنی مهارت ها و فرایندهای ساخت و بهره گیری از دانش، اشاره دارد (نوروزیان، ۱۳۸۵). ادبیات مربوط به یادگیری سازمانی، عمدتاً توصیفی هستند، در حالی که ادبیات و آثار مربوط به سازمان یادگیرنده عمدتاً تجویزی است (امی^[۸۳]، ۲۰۰۸) . جدول زیر تفاوت بین یادگیری سازمانی و سازمان یاد گیرنده را نشان می دهد(حیدری، ۱۳۸۸):
جدول ۳-۲ مقایسه سازمان یادگیرنده و یادگیری سازمانی

یادگیری سازمانی

سازمان یاد گیرنده

نتایج

تغییر سازمانی بالقوه

بهبود سازمانی

انگیزه

ارزیابی سازمانی

مزیت رقابتی

ادبیات و آثار

توصیفی

تجویزی

هدف از تالیف

ساختن تئوری

مداخله

محرک ها

فوری (آنی)

برنامه ریزی شده

هدف خواننده