بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

جانیک ، کالاماری ، ریمن و هفیلفینگر^[۱۲۹] (۲۰۰۱) نشان دادند که مؤلفه خودآگاهی شناختی بین بیماران وسواس و گروه اضطرابی غیر وسواس تفاوت ایجاد می کند . تمایل به بازگشت های فراوان به پردازش شناختی ممکن است فرصت های ارزیابی منفی افکار ناخوانده را افزایش داده به پرورش اهمیت باورهایی راجع به افکار منفی و در نهایت به افزایش احتمال تحول وسواس منجر شود .
استوبر و جورمن^[۱۳۰] (۲۰۰۱) در تحقیقی نگرانی ، تعلل و کمال گرایی دانشجوی دانشگاه آزاد برلین را بررسی کردند . نتایج نشان داد که بین نگرانی غیرمرضی با نمره اضطراب و افسردگی رابطه معنی داری وجود دارد.
در تحقیقی با عنوان نقش باورهای فراشناختی در توهمات شنیداری ، لوبان و همکاران (۲۰۰۲) به مقایسه مؤلفه های باورهای فراشناختی در چهار گروه پرداختند : بیماران اسکیزوفرنیک با توهم ، بیماران اسکیزوفرنیک بدون توهم ، بیماران اضطرابی بدون وسواس ، اضطراب فراگیر و استرس پس از سانحه که اکثریت آنها اختلال پانیک داشتند ، و بهنجاران . در این تحقیق تفاوت معنی داری بین ۴ گروه مذکور در مؤلفه باورها مثبت در مورد نگرانی به دست نیامد. گروه دارای توهم و گروه اضطرابی به طور معنی داری در مؤلفه باورهای منفی در مورد کنترل ناپذیری افکار نمره بالاتری از بهنجار ها بدست آورند . همچنین در این مولفه گروه اضطرابی به طور معنی دار بالاتر از گروه اسکیزوفرنیک بدون توهم نمره آورند . در مؤلفه خودآگاهی شناختی بیماران دارای توهم به طور معنی داری بیشتر از بهنجاران نمره آورند . گروه اسکیزوفرنیک توهم دار و بیماران اضطرابی در مؤلفه اعتماد شناختی نمره پایین تری نسبت به دو گروه دیگر کسب نمودند . این یافته ها نشان می دهد که حداقل یک مولفه فراشناختی در بیماران اضطرابی و اسکیزوفرنیک دارای توهم، نسبت به دو گروه دیگر نقش بیشتری در پایداری و تحول بیماری دارد. ترکیب افکار آزاردهنده مرتبط با اضطراب ، اعتماد شناختی پایین و باور به اهمیت افکار می تواند به رخداد توهمات شنیداری یاری برساند.
در تحقیق دیگر با عنوان بازبینی واقعیت و باورهای فراشناختی مرتبط با اعتماد شناختی در اختلال وسواس ، هرمنز^[۱۳۱] و همکاران (۲۰۰۳)به بررسی باورهای فراشناختی در بیماران وسواس و ۱۹ بیمار غیراضطرابی کنترل پرداختند . نتایج نشان دادکه بین این دو گروه در فراشناخت و مؤلفه های آن تفاوت معنی دار است . مشابه با داده های ارائه شده توسط کارترایت ، هاتون و ولز (۱۹۹۷) بیماران وسواسی در باور مثبت در مورد نگرانی از گروه کنترل متفاوت نبودند . طبق مدل نظر ولز (۲۰۰۰ ، ۱۹۹۷) در مورد نگرانی و فراشناخت ، نگرانی بهنجار وقتی مرضی می شود که فرد شروع به نگرانی می کند یا وقتی باورهای منفی در مورد نگرانی ، اجتناب ناموفق یا سرکوب افکار نگران کننده را بر می انگیزد .
این موضوع که در مؤلفه باورهای فکر راجع به غیرقابل کنترل بودن و خطر ناک بودن افکار واقع شده است، چنین باورهای فراشناختی منفی را ارزیابی می کند.
تفاوت های معنی دار بین دو گروه نشان می دهد که افراد وسواسی به این واقعیت مجابتر می شوند که افکار نگران کننده و مزاحم آنها غیرقابل کنترل است و یک نفر باید آنها را کنترل کند و اینکه نگرانی برای حالت فیزیکی و جسمانی خطرناک است . همچنین داده ها نشان دادند که گروه وسواسی باورهای منفی بیشتری در مورد تفکری دارند که مشتمل بر موضوعات فکری خرافی ، تنبیه و مسئولیت پذیری در مورد نگرانی است . برای مثال بیماران وسواسی نمرات بالاتر در ماده های مربوط به باورهایی که پیامد های منفی را ارزیابی می کند، به دست می آورند و ممکن است از داشتن افکار معین راجع به حس مسئولیت برای جلوگیری از این پیامدها ، تبعیت کنند .

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در تحقیق فرانسیس و دوگاس (۲۰۰۴) بین نگرانی ، افسردگی و اضطراب رابطه معنی داری بدست آمد همچنین آنها نشان دادند که باورهای ناکارآمد در مورد نگرانی با نگرانی مرضی ، افسردگی و اضطراب ارتباط معنی دار دارد
در تحقیق فرانسیس و دوگاس (۲۰۰۴)، مولفان بین ۴ مؤلفه باورهای مثبت در مورد نگرانی و نگرانی به عنوان یک راهبرد کنار آمدن رابطه مثبت و معنا دار پیدا کردند . این چهار مؤلفه عبارتند از : ۱- نگرانی به عنوان راهبر حل مسئله و برانگیزاننده ۲- نگرانی به عنوان محافظت کننده از هیجانهای منفی ۳- نگرانی به عنوان یک صفت شخصیتی مثبت و ۴- نگرانی به عنوان تفکر جادویی .
کامر^[۱۳۲] و همکاران (۲۰۰۴) در پژوهشی نشان دادند که همپوشی میان اختلال وسواس فکری – عملی و اختلال اضطراب تعمیم یافته در نوجوانان با نگرانی و اشتغال ذهنی زیاد قابل تبیین است . در واقع نگرانی مؤلفه‌ی اصلی هر دو اختلال می باشد و اشتغال ذهنی در اختلال وسواس ، اختصاصی و در مورد اضطراب تعمیم یافته مبهم و کلی می باشد .
تولین^[۱۳۳] و همکاران (۲۰۰۴) با مقایسه ای میان کل اختلالات اضطرابی به بررسی این مطلب پرداختند که آیا باورهای وسواسی مختص اختلال وسواس هستند ؟ نتایج نشان دادند که برآورد تهدید ، تحمل بلا تکلیفی ، اهمیت و کنترل افکار و کمال گرایی به طور قوی تری در بیماران وسواس وجود دارد اما با کنترل افسردگی و اضطراب صفت گروه وسواس گروه سایر اختلالات اضطرابی تفاوتی از لحاظ تفکر کلی وجود ندارد که ممکن است لازم باشد افکار شخصی کنترل شوند .
فصل سوم
روش پژوهش

۳-۱- روش پژوهش و نوع طرح پژوهش

روش پژوهش مطالعه حاضر با توجه به بررسی دو گروه بیماران از نظر متغیرهای روان شناختی از نوع تحقیقات علی مقایسه ای است .

۳-۲- جامعه‌ی آماری پژوهش

جامعه‌ی آماری این پژوهش کلیه افراد مراجعه کنند بالاتر از ۲۰ سال با میزان سواد حداقل ابتدایی هستند که به مراکز مشاوره و کلینیک های تخصصی روان شناختی و روان پزشکی در استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۲ مراجعه کرده اند.

۳-۳- شیوه‌ی نمونه گیری و حجم نمونه

با توجه به این‌که تحقیقات علی مقایسه ای تعداد ۱۵ نفر برای هر زیر گروه کفایت می کند (دلاور ، ۱۳۸۲) اما در مطالعه حاضر جهت افزایش اعتبار بیرونی طرح تعداد ۱۰۰ نفر ازمودنی (برای هر زیر گروه ۵۰ نفر) به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند . بدین صورت که پس از تشخیص متخصص مبنی بر محرز شدن اختلال افسردگی یا اختلال وسواس ، پرسش نامه ها در اختیار آزمودنی های انتخاب شده قرار می گیرد . بررسی نهایی پرسش نامه ها و صحت پاسخ ها ، موجب شد تا تعداد ۱۶ نفر از تحلیل نهایی حذف گردند . در نهایت داده های بدست آمده از ۸۴ نفر تحلیل شد.که از این تعداد ۴۶ نفر مبتلا به اختلال افسردگی بودند و ۳۸ نفر هم مبتلا به اختلال وسواس فکری – عملی بودند.

۳-۴- ابزارهای پژوهش

۳-۴-۱- مقیاس تنهایی دانشگاه کالیفرنیا^[۱۳۴]

این آزمون در سال ۱۹۹۸ توسط روسل ^[۱۳۵] و پیلو از دانشگاه کالیفرنیا ساخته شده ، دارای ۲۰ سوال است که با بهره گرفتن از مقیاس ۴ نقطه ای (اصلاً =۱ و اغلب =۴) نمره گذاری می شود. ۱۰ سوال به جهت مثبت و ۱۰ سوال به جهت معکوس نمره گذاری می شود .
میانگین نمره‌ی هر آزمودنی در ۲۰ سوال بیانگر میزان تنهایی او است (احساس کم =۱، احساس تنهایی زیاد=۴).
همسانی درونی پرسش نامه در مطالعات مقدماتی برابر ۹۳% به دست آمد (شیخ و همکاران ، ۱۳۸۵) . این پرسشنامه برای گروه های سنی مختلف و مقاطع گوناگون شغلی اجرا شده است.

۳-۴-۲- مقیاس حساسیت به اضطراب ^[۱۳۶]

این پرسش نامه خود گزارش دهی توسط پیرسون و رایس^[۱۳۷] (۱۹۸۷) ساخته شده است . دارای ۳۶ آیتم می باشد که باورهای تهدید آمیز راجع به علائم برانگیختگی را مورد سنجش قرار می دهد . هر آیتم روی مقیاس درجه بندی شده (صفر -خیلی کم) تا (۴- خیلی زیاد) قرار می گیرد . در مطالعه نورمن و توماس^[۱۳۸] (۲۰۰۲) که بر روی ۲۳۳ نفر افراد نرمال انجام گرفته بود پایایی این آزمون با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ ۸۷% بدست آمده
همچنین اعتبار صوری و محتوایی این آزمون و اعتبار سازه آن به دست آمد که در حد قابل قبول و رضایت بخش می باشد .

۳-۴-۳- مقیاس کمال گرایی اهواز^[۱۳۹]

مقیاس خود گزارشی ۲۷ ماده ای است که به وسیله تحلیل عوامل توسط نجاریان ، عطاری و زرگر (۱۳۷۸) در یک نمونه ۳۹۵ نفری از دانشجویان دانشگاهای شهید چمران و آزاد اسلامی اهواز ساخته شده است . ماده های اولیه آن براساس متون معتبر روان شناسی ، ماده های ذی ربط در مقیاس های پرسشنامه چند وجهی شخصیتی مینه سوتا اضطراب اسپیل برگر ، مقیاس فکری – عملی مادزلی و افکار غیرمنطقی جونز و همچنین از طریق پرسش نامه مصاحبه های بالینی تهیه گردیده است .
ماده های این مقیاس دارای چهار گزینه (هرگز ، بندرت ، گاهی اوقات و اغلب اوقات) می باشد که آزمودنی ها یکی از این گزینه ها را انتخاب و با ضربدر علامت می زند . در این مقیاس به استثنایی ماده ۱۱ ، ۱۶ ، ۱۷ ، ۲۲ که به شیوه معکوس نمره گذاری می شوند. به بقیه ماده ها براساس مقادیر «۱» ، «۲» ، «۳» ، «۴» نمره گذاری می گردند ، در نهایت حاصل جمع نمرات است و میزان کمال گرایی فرد را نشان می دهد
نجاریان و همکاران برای سنجش همسانی درون مقیاس کمال گرایی اهواز از ضریب آلفای کرونباخ استفاده نموده اند . براساس نتایج حاصله ضرایب آلفا برای کل نمونه ۹۰% آزمودنی های دختر ۹۰% و آزمودنی های پسر ۸۹% می باشد
همچنین ضریب پایایی بازآزمایی با چهار هفته فاصله زمانی بر روی ۱۹۰ دانشجو به ترتیب برای کل آزمودنی ها ، آزمودنی های دختر و آزمودنی پسر به ترتیب ۶۸% ، ۶۹% و ۶۷% می باشد یک نمونه ۱۱۵ نفری دانشجوان با بهره گرفتن از روش های دو نیمه سازی ، آلفای کرونباخ و گاتمن به دست آورد که این ضرایب به ترتیب ۸۸% ، ۹۰% و ۸۳% گزارش شده است .
وردی (۱۳۸۰) ضرایب پایایی بازآزمایی (فاصله زمانی یک ماه) و ضریب آلفای کرونباخ این پرسش نامه را در یک نمونه ۷۰ نفری به ترتیب ۶۳% و ۸۵% بدست آورد .
نجاریان و همکاران برای سنجش اعتبار مقیاس کمال گرایی ، مقیاس مذکور را به طور همزمان با مقیاس های الگوی رفتاری تیپ A سمی ، خرده مقیاس شکایات جسمانی و مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت به دانشجویان نمونه پژوهش خود دادند . ضرایب همبستگی بین نمره های کل آزمودنی ها در مقیاس کمال گرایی با مقیاس الگوی رفتاری تیپ A سمی ۶۵% بوده است ، ضرایب همبستگی بین مقیاس کمال گرایی با مقیاس رفتاری تیپ A غیر سمی ۰۲/۰- بود که معنی دار نیست . ضریب همبستگی بین مقیاس کمال گرایی اهواز با مقیاس شکایات جسمانی مثبت (۴۱/۰ = r) و با مقیاس عزت نفس کوپر اسمیت منفی (۳۹/۰=r) بود (۰۵/۰ ≥pvalue). هرمزی نژاد (۱۳۷۹) ضریب اعتبار این مقیاس را با پرسش نامه افسردگی و تیپ A محاسبه کرد .
ضریب اعتبار ۷۴/۰ را برای عامل اول تیپ A (سمی) و ۱۹/۰- را برای عامل تیپ A (غیرسمی) به دست آورده است.
همچنین وردی (۱۳۸۰) ضریب اعتبار این مقیاس را با پرسش نامه افسردگی بک و تیپ A محاسبه کرد . این محقق ضریب اعتبار ۵۰/۰ را با پرسش نامه بک، ۶۲% را برای عامل اول تیپ A (سمی) و ۳۰/۰ – را برای عامل دوم تیپ A (غیر سمی) به دست آورده است (۰۱/۰ ≥pvalue).

۳-۵- روش جمع آوری

ابتدا با توجه به روش مطالعه حاضر حجم نمونه ۱۰۰ نفر برای دو گروه بیماران وسواس و افسرده در نظر گرفته شد و در ادامه به روش نمونه گیری در دسترس از بین کلیه افراد مراجعه کننده بالاتر از ۲۰ سال با میزان سواد حداقل ابتدایی که به مراکز مشاوره و کلینیک های تخصصی روان شناسی و روان پزشکی در استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۲ مراجعه کرده اند . و براساس تشخیص متخصص ، اختلال افسردگی یا اختلال وسواسی بودن در آنان مشخص شده. نمونه مورد نظر انتخاب شد و به کمک همکاران و متخصصان ، پرسش نامه های مقیاس تنهایی دانشگاه کالیفرنیا (UCLA) ، مقیاس حساسیت به اضطراب ، مقیاس کمال گرایی اهواز در اختیار هر یک از بیماران انتخاب شده قرار گرفت و توضیحات لازم در مورد چگونگی پاسخ دادن و دقت آنان داده شد.
بررسی نهایی پرسش نامه ها و صحت پاسخ ها ، موجب شد تا تعداد ۱۶ نفر از تحلیل نهایی حذف گردند . در نهایت داده های بدست آمده از ۸۴ نفر تحلیل شد .
روش پردازش داده ها در سطح توصیفی با بهره گرفتن از شاخص های گرایش مرکزی و پراکندگی بود و در سطح استنباطی برای بررسی فرضیه های پژوهش و جلوگیری از میزان خطای آلفا ، از تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA )استفاده شده است.

فصل چهارم

یافته های پژوهش

۴-۱- یافته های پژوهش

اطلاعات جمعیت شناختی
اطلاعات جمعیت شناختی در این پژوهش شامل سن، جنسیت، تحصیلات، وضعیت تأهل، و نوع اختلال می باشد، که بطور خلاصه در جدول زیر آمده است :
جدول (۴-۱) توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها براساس نوع اختلال

گروه

فراوانی

درصد

بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی × ۲ میلی‌گرم در لیتر هورمون

۰۰/۵ab

بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی × ۴ میلی‌گرم در لیتر هورمون

۸۰/۴ab

بستر کاشت مخلوط خاک مزرعه و ماسه بادی × ۶ میلی‌گرم در لیتر هورمون

میانگین‌های دارای حروف غیر مشترک اختلاف آماری معنی‌داری با هم دارند (آزمون دانکن درسطح ۵درصد).
۱-۶- سطح ریشه
نتایج تجزیه واریانس حاکی از اثر غیر معنی­دار بستر کاشت و کاربرد هورمون ایندول بوتیریک اسید بر سطح ریشه می باشد (جدول ۳-۴). ولی با این حال بررسی تغییرات این صفت در شرایط بسترهای مختلف کاشت نشان داد که بیشترین سطح ریشه در بستر کاشت ماسه بادی و کمترین آن در شرایط بستر کاشت خاک مزرعه (بافت رسی) به دست آمد که این نتیجه را با توجه به مزایا و معایبی که به ترتیب برای بافت سبک و سنگین در قسمت‌های قبل ذکر شد، می‌توان به خصوصیات بافت بستر کاشت نسبت داد (شکل ۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل ۵- مقایسه تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر سطح ریشه گیاه رزماری ۳۰ روز پس از کاشت قلمه
۱-۷- وزن خشک ریشه
نتایج حاصل از تجزیه واریانس حاکی از اثر معنی‌دار بستر کاشت در سطح احتمال یک درصد و برهمکنش بستر کاشت و کاربرد هورمون بر وزن خشک ریشه در سطح احتمال پنج درصدمی باشد، در حالی که اثر کاربرد هورمون بر این صفت معنی‌دار نبود (جدول ۳-۴). نتایج مقایسه میانگین های برهمکنش بستر کاشت و کاربرد هورمون بر وزن خشک ریشه نشان داد که بیشترین وزن خشک ریشه در تیمار بستر کاشت ماسه بادی و شرایط بدون هورمون به دست آمد که البته با تیمارهای بستر کاشت ماسه بادی و کاربرد ۲ میلی‌گرم در لیتر هورمون و بستر کاشت مخلوط ماسه بادی و خاک مزرعه و شرایط بدون هورمون در یک گروه آماری قرار گرفت (جدول ۵-۴). به طور کلی کمترین مقادیر برای این صفت نیز در بستر کاشت خاک مزرعه در شرایط کاربرد غلظت‌های مختلف هورمون ایندول بوتیریک اسید به دست آمد (جدول ۵-۴). در راستای تعیین تأثیر هورمون اکسین (شامل غلظت‌های ۰، ۲۰۰۰، ۳۰۰۰ و ۴۰۰۰) بر ریشه‌زنی قلمه‌های گیاه زینتی خرزهره نیز گزارش شده است که کاربرد اکسین در غلظت‌های ۳۰۰۰ و ۴۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر بر وزن خشک ریشه اثر معنی‌داری داشت (حبیبی کوتنایی، ۱۳۸۹).
جدول ۵- برهمکنش بستر کاشت و کاربرد هورمون ایندول بوتیریک اسید بر وزن خشک ریشه قلمه گیاه رزماری ۳۰ روز پس از کاشت قلمه

وزن خشک ریشه (گرم)

تیمار (بستر کاشت × هورمون)

۱۲/۰d

بستر کاشت خاک مزرعه × بدون هورمون

۴۴/۰d

بستر کاشت خاک مزرعه × ۲ میلی‌گرم در لیتر هورمون

۵۶/۰cd

بستر کاشت خاک مزرعه × ۴ میلی‌گرم در لیتر هورمون

۸۴/۱bc

بستر کاشت خاک مزرعه × ۶ میلی‌گرم در لیتر هورمون

۰۹/۴a

بستر کاشت ماسه بادی × بدون هورمون

۰۹/۳ab

بستر کاشت ماسه بادی × ۲ میلی‌گرم در لیتر هورمون

۶۲/۲b

بسیار زیاد

Zn, Pb, Fe, Cu

پرتاران

بسیار زیاد

Cu

ماکروآلگ(علوفه های دریایی)

متوسط

اکثر فلزات

ماسل و سایر دو کفه ایها

متوسط

فلزات

پرتاران

متوسط

P, Cd

ده پایان(خرچنگ ها)

متوسط

Cd, Pb

ماهیان

متوسط

Cd, Pb

مطالعات زیست شناختی نوعی ارزیابی استاتیک از موجودات زنده، متغیرها و فرآیندهای موجود در هر محیط انتخابی است. نظارت زیست شناختی، شامل یک سری مطالعات زیست شناختی مشابه است که در یک محیط مشخص در طول زمان انجام می شود و بنابراین دینامیک است. اگر این نظارت هدف مشخصی د‏اشته باشد مثلاً بخواهد ظرفیت مجاز آلاینده ها را د‏ر آن محیط تعیین کند، نام پایش زیستی بر آن نهاده می شود. با وجود دانستن این تفاوت از این پس، عبارت پایش زیستی برای نظارت زیست شناختی هم به کار برده خواهد شد.

‏روش های پایش زیستی برتری های مهمی نسبت به آنالیزهای شیمیایی دارند. برای مثال، بیشتر برنامه های پایش آلاینده ها بر پایه نمونه گیری در فواصل معین بنا شده، چون نمونه گیری مداوم غیر عملی و بسیار گران است. به این ترتیب در یک برنامه نمونه گیری شیمیایی منظم، به خصوص در محیط های تغییر پذیر هم چون نهر و رودخانه، نوساناتی که در میزان آلاینده ها در بین فواصل نمونه گیری پیش آید ثبت نخواهد شد. در حالی که موجودات زنده در اغلب مواقع به چنین تغییراتی در آلاینده های محیط پاسخ هایی می دهند که قابل اندازه گیری است و معمولاً با افزایش سطح آلاینده ها نسبت عکس دارند. این موجود‏ات هم چنین پاسخ هایی به سطح متغیر آلاینده ها در محیط می دهند که تابع زمان است. براساس دوره زندگی هر موجود زنده، مدت این پاسخ می تواند بین چند روز (میکروارگانیسم ها) تا یک ماه یا چند سال (ماکروفیت ها، بی مهر گان بزرگ و مهره داران) تغییر کند.
‏علاوه بر این، تعداد آلاینده های موجود در یک محیط بسیار است و همیشه در مورد تعداد مواردی که در یک برنامه نظارت شیمیایی واحد قابل ارزیابی باشد، محدودیت علمی وجود دارد. چون جامعه زیستی به هر ماده مضر موجود در محیط پاسخ خواهد داد، هرگونه تغییری که ثبت شود می تواند به عنوان یک هشدار عمل کند که به آنالیز شیمیایی دقیق هر آلاینده که سطح آن افزایش یافته یا به بررسی حضور یک آلودگی جدید بیانجامد. همچنین، اثرات تقویتی یا تضعیفی بسیاری از آلاینده ها جز با بررسی تاثیرآنها بر موجودات زنده قابل ردیابی نخواهد بود. روش های متفاوتی برای استفاده از موجودات زنده، در پایش آلودگی ها وجود دارد. این روش ها در جدول (۱-۶) ‏به تفصیل نشان داده شده اند. انتخاب نمونه های ‏نمایانگر و بامعنی در موفقیت هر نوع ارزیابی، بدون توجه به روش انتخابی، از ‏اهمیت حیاتی برخوردار است. روش های مختلفی برای نمونه گیری از مواد زیستی در دسترس است. بعضی از روش ها نسبت به روش های دیگر، خطا های بیشتری در نمونه گیری دارند که در زمان انجام آزمایش یا استخراج نتایج از داده های جمع آوری شده باید مد نظر قرار گیرند. بررسی های بیشتری لازم است تا بتوان به یک روش ایده آل نمونه گیری دست یافت که از نظر زمان، قیمت، نیروی انسانی و غیره به صرفه باشد. اگر قرار باشد یک برنامه پایش منظم صورت گیرد این مساله اهمیت بیشتری پیدا می کند(اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱).
جدول ۱-۶: روش های اصلی مورد استفاده در پایش زیستی (اسماعیلی ساری، ۱۳۸۱).

نوع ارزیابی

موجودات اصلی مورد استفاده

آلاینده های مورد بررسی

مزایا

معایب

مطالعات ساختار جامعه

خانوارهای دارای رایانه COMP))، یکی دیگر از شاخص­ های فناوری است با ضریب ۱۱۶۸/۰- در خانوارهای شهری و ۱۱۴۹/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر است. هر چه درصد خانوارهای دارای رایانه در بین خانوارهای شهری و روستایی افزایش یابد احتمال وقوع فقر کاهش می­یابد.
نتایج فوق حاکی از اهمیت بالای شاخص­ های فناوری ارتباطات و اطلاعات در کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی می­باشد. با توجه به اهمیت این فناوری لازم است بر اساس سند راهبردی نظام جامع فناوری اطلاعات کشور نسبت به توسعه و ایجاد زیربناهای لازم توسعه ICT اقدام گردد.
-اثر میزان تحصیلات سرپرست خانوار:
میزان تحصیلات سرپرست خانوار (EDU)، یکی از شاخص­ های سرمایه انسانی است با ضریب ۰۵۶۹/۰- در خانوارهای شهری و ۰۴۵۵/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­دار ی بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی می­باشد. با افزایش میزان تحصیلات سرپرست خانوار احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی کاهش می­یابد.
– اثر باسواد بودن سرپرست خانوار:
باسواد بودن سرپرست خانوار (LIT)، یکی دیگر از شاخص­ های سرمایه انسانی است با ضریب ۰۲۲۸/۰- در خانوارهای شهری و ۰۲۱۲/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی است. که در صورت باسواد بودن سرپرست خانوار احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی کاهش می­یابد.
سرمایه انسانی انباره­ای از دانش است که به صورت غیر فیزیکی در نیروی کار نهفته شده است. این سرمایه، مجموعه ­ای از مهارتها و توانایی­های فردی را شامل می­ شود که فرد در بازار کار آنها را به همراه دارد و از طریق کارایی و بهره‌وری به ظرفیت بالقوه درآمدزایی خانوار می‌افزاید و موجب کاهش احتمال وقوع فقر می­ شود.
– اثر نسبت افراد دارای درآمد در خانوار:
نسبت افراد دارای درآمد در خانوار (INC)، با ضریب ۰۸۰۱/۰- در خانوارهای شهری و ۰۳۷۵/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی می­باشد. و با افزایش افراد دارای درآمد در خانوار احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی کاهش می­یابد.
– اثر بعد خانوار:
بعد خانوار (SIZ)، با ضریب ۰۴۱۴/۰- در خانوارهای شهری و ۰۶۵۳/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوار می­باشد. با افزایش بعد خانوار احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی کاهش می­یابد. بالا بودن بعد خانوار در بین خانوارهای بالای خط فقر نشانگر آن است که یکی از انگیزه‌های اصلی کنترل جمعیت، شرایط بد اقتصادی خانوارها می‌باشد، چنانچه خانوارهایی که درآمد بالایی داشته‌اند دارای کنترل­های پایین­تر و بعد خانوار بالاتری بوده‌اند. این مسأله قابل تأمل می‌باشد چرا که امروزه در سطح عام جامعه این باور وجود دارد که انگیزه اصلی کاهش رشد جمعیت بالا رفتن سطح فرهنگی خانوارها می‌باشد ولی چنانچه مشاهده شد بعد خانوار در خانوارهای کم درآمد به میزان قابل توجهی از خانوارهای با درآمد بالاتر کمتر بوده است و نشانگر آنست که مسائل اقتصادی سهم بالایی در انگیزه کنترل رشد جمعیت خانوارها ایفاء می نمایند.
– اثر شاغل بودن سرپرست خانوار:
شاغل بودن سرپرست خانوار (SHAG)، با ضریب ۰۳۸۴/۰- در خانوارهای شهری و ۱۱۳۴/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوار می­باشد. در صورت شاغل شدن سرپرست خانوار احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی کاهش می­یابد.
– اثر سن سرپرست خانوار:
سن سرپرست خانوار (AGE)، با ضریب ۱۱۱۶/۰- در خانوارهای شهری و ۱۶۳۴/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی می­باشد.
– اثر مجذور سن سرپرست خانوار:
مجذور سن سرپرست خانوار (AGES)، با ضریب ۰۱۰۷/۰ در خانوارهای شهری و ۰۱۳۷/۰ در خانوارهای روستایی دارای اثر منفی و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی می­باشد.
مقایسه سن سرپرست خانوار در بین خانوارهای شهری و روستایی حاکی از آنست که سن سرپرست خانوار در خانوارهای روستایی اثر بیشتری بر کاهش احتمال وقوع فقر دارد. احتمال وقوع فقر در سنین پایین سرپرست خانوار بالا می­باشد. با افزایش سن سرپرست خانوار، ابتدا درآمد خانوار افزایش یافته و احتمال وقوع فقر کاهش می­یابد. ولی با گذشت زمان و پس از رسیدن به مرحله­ ای، درآمد خانوارها کاهش یافته و احتمال وقوع فقر افزایش می­یابد که این امر ضمن تأیید فرضیه دوران زندگی مودیگلیانی نشان می­دهد احتمال وقوع فقر در ابتدای سنین جوانی و سن بازنشستگی بالا می­باشد.
– اثر همسردار بودن سرپرست خانوار:
همسردار بودن سرپرست خانوار (MAR)، با ضریب ۰۶۵۲/۰- در خانوارهای شهری و ۰۸۷۶/۰- در خانوارهای روستایی دارای اثر مثبت و معنی­داری بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی می­باشد. در صورت همسردار شدن سرپرست خانوار احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی کاهش می­یابد.
۵-۴- توصیه­های سیاستی

• • • شاخص­ های فناوری اطلاعات و ارتباطات می ­تواند بر کاهش احتمال وقوع فقر مؤثر باشد لذا در این خصوص لازم است که با فراهم کردن فرصت‌های برابر، عادلانه و امن فناوری اطلاعات برای تمامی خانوارها به توسعه بیشتر ICT در روستاها اقدام گردد.

    ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• • با توجه به اینکه سرمایه انسانی بر کاهش احتمال وقوع فقر مؤثر می­باشد در این خصوص لازم است سرمایه انسانی در قالب سطح تحصیلات سرپرست خانوارها به ویژه در مناطق محروم افزایش یابد که این می‌تواند از طریق گسترش آموزش­های رسمی و غیررسمی و گسترش مهارت­ های فنی و حرفه‌ای صورت پذیرد. در این حیطه نقش سازمان­های آموزش و پرورش، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و مراکز آموزش عالی بسیار پر رنگ می‌باشد.

• • در خصوص سن سرپرست خانوار که بر کاهش احتمال وقوع فقر مؤثر می­باشد لازم است حمایت­های بیشتری از جوانان و بازنشستگان در حوزه ­های مختلف اقتصادی صورت پذیرد. در این زمینه توجه به اشتغال، مسکن و ازدواج جوانان و نیز ارائه خدمات تأمین اجتماعی کارآمد برای بازنشستگان می‌تواند نقش مهمی در کاهش احتمال وقوع فقر خانوارها داشته باشد.

• • نظر به اینکه بعد خانوار می ­تواند بر کاهش احتمال وقوع فقر مؤثر ­باشد. در این خصوص لازم است از طریق آموزشهای گسترده و تبیین نحوه ارتباط منافع خانوارها با منافع جامعه، زمینه فرهنگی لازم برای تنظیم بهینه جمعیت صورت گیرد.

• • نتایج تحقیق حاکی از آنست که با همسردار شدن سرپرست خانوار احتمال وقوع فقر در بین خانوارهای شهری و روستایی کاهش می­یابد. در این خصوص گسترش فرهنگ ازدواج به همراه تأمین بستر اقتصادی لازم برای ازدواج جوانان از مهم­ترین اقدامات لازم جهت کاهش فقر می­باشد.

• • با توجه به اینکه اشتغال سرپرست خانوار بر کاهش احتمال وقوع فقر خانوارهای شهری و روستایی مؤثر می­باشد، بنابراین ایجاد اشتغال مولد برای کسب درآمد توسط سرپرستان خانوار پیشنهاد می­گردد.

۵-۵- پیشنهادها برای پژوهش­های آتی

• • نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایجاد اشتغال جدید برای افراد دارای مهارت بالا

• • نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در گسترش بازارهای روستایی

• • بررسی ICT و رابطه­ آن با افزایش کیفیت زندگی

• • بررسی ICT و رابطه­ آن با افزایش رقابت

• • بررسی رابطه علّی بین شاخص­ های فناوری اطلاعات و احتمال وقوع فقر

• • بررسی رابطه علّی بین شاخص­ های سرمایه انسانی و احتمال وقوع فقر

ضمایم و پیوست­ها
پیوست­ها
نتایج شهری:
نتایج برآورد مدل تحقیق با روش پروبیت
نتایج اثرات نهایی مدل پروبیت
برآورد احتمال وقوع فقر متغیرهای شاخص­ های فناوری
– برآورد احتمال وقوع فقر درخانوارهای بدون خط اینترنت
– برآورد احتمال وقوع فقر در خانوارهای دارای خط اینترنت
– برآورد احتمال وقوع فقر در خانوارهای بدون خط تلفن همراه غیر شغلی
– برآورد احتمال وقوع فقر در خانوارهای دارای خط تلفن همراه غیر شغلی
– برآورد احتمال وقوع فقر در خانوارهای بدون رایانه
– برآورد احتمال وقوع فقر در خانوارهای دارای رایانه