ایده شبکه عصبی مصنوعی از سال ۱۸۹۰ بر اساس نظریات ویلیام جیمز^۱ مطرح شد. همچنین فعالیت های پاولف و لوریا در اواسط قرن ۱۹ به شکل گیری این نظریات کمک کرد. در سال ۱۹۴۳، پیتز و مک کالچ^۲ یک مدل سلولی عصبی را به صورت مصنوعی فرمول بندی کردند. در این مدل رفتار همه یا هیچ یک از سلول های عصبی، انبار اطلاعات در اتصالات سیناپسی، تأخیر سیناپسی به عنوان یگانه منبع تأخیر در سلسله عصبی و مکانیزم بازدارندگی کامل سیناپس های بازدارنده گنجانده شده بود. [۵]
در سال ۱۹۴۹، دونالد هب^۳ قانونی را برای آموزش سلول ها معرفی کرد که امروزه، به قانون آموزش هب^۴ شناخته می شود. طبق این قانون چنانچه یک سلول عصبی مانند A به طور پیوسته روی سلول عصبی دیگری مانندB اثر کند، رابطه بین سلول های A و B ( درواقع همان وزن بین سلول های عصبی A وB ) تقویت می یابد. [۵]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

William James
Mc Culoch & Pitts
Donald Hebb
Hebian
۱۳
در سال ۱۹۵۸، فرانک روزن بلات^۱ و همکارانش اولین مدل کامپیوتری مربوط به شبکه عصبی، معروف به پرسپترون^۲ راساختند. پرسپترون اولین شبکه عصبی موفق خودسازمانده^۳ و خودانتسابگر^۴ بود . [۹و۱۷]
در سال ۱۹۶۰، ویدرو و هوف^۵ شبکه عصبی^۶ Adaline و Madaline را مطرح کردند وبرای آموزش آن از قانون یادگیری دلتا استفاده نمودند . [۵]
در سال ۱۹۶۹، منسکی و پاپت^۷ با انتشار کتابی با عنوان پرسپترون ایراداتی را به شبکه پرسپترون وارد کردند از جمله اینکه این شبکه قابلیت نگاشت مسأله XOR (یای فصلی) را ندارد. این کتاب باعث شد نزدیک ۱۵ سال مسائل شبکه عصبی از جذابیت افتاده و بودجه پژوهشی به آن تخصیص نیابد. در این مدت افرادی چون کوهنن ، اندرسون ، گراسبرگ و … در این زمینه مشغول تحقیق بودند. در سال ۱۹۸۲ یک فیزیکدان به نام هاپفیلد با انتشار مقاله ای با عنوان شبکه عصبی هاپفیلد باعث توجه مجدد محققان به موضوع شبکه عصبی شد. [۸ و۱۶]
در سال ۱۹۸۶، با انتشار کتابی تحت عنوان پردازش موازی اطلاعات توسط رومل هارت^۸ و کلیلند^۹ حیات مجدد شبکه های عصبی آغاز گردیده و تا امروز پیشرفت های چشمگیری در این زمینه حاصل شده است. [۵]
Frank Rosen Blatt
Perceptron
Self – organizing
Self-associative
Widrow & Hoff
Adaptive linear elemaent
Minsky & Papert
Rumelhart
Kleylend
۱۴
مرضیه حسن آبادی (۱۳۹۰ ) درتحقیقی با عنوان ” استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی در تخمین ظرفیت باربری شالوده های سطحی واقع بر بسترهای چند لایه چسبنده ” به کمک پارامترهای چسبندگی و زاویه اصطکاک داخلی خاک و نیز شرایط هندسی مسئله شامل ضخامت لایه های خاک و عرض شالوده توانست ظرفیت باربری شالوده های واقع بربسترهای لایه را به کمک شبکه های عصبی مصنوعی پرسپترون تخمین بزند . [۶]
محمدرضا عسگری (۱۳۸۴) در تحقیقی با عنوان “بکار گیری شبکه های عصبی در پیش بینی مشخصات خاک با در دست داشتن اطاعات گمانه های مجاور” بوسیله داده های بدست آمده از گمانه های موجود در یک منطقه اطلاعاتی در زمینه مختصات و تراز سطح زمین نقاط مختلف را بعنوان ورودی به شبکه عصبی چندلایه پیش خور، ارائه نموده و پس از آموزش شبکه، توزیع فضائی لایه های خاک و پارامترهای ژئوتکنیکی مورد نظر آن منطقه را بدست آورده است که شبکه مذکور نتایجی قابل قبول ارائه نموده است . [۳]
محمد بزمی (۱۳۸۱)، با بهره گرفتن از شبکه های عصبی مصنوعی با الگوریتم های پس انتشار خطا و توابع پایه شعاعی، نشست در شالوده های سطحی روی خاک های غیر چسبنده را بررسی نموده و نتایج دقیقتری را نسبت به روش های معین موجود ارائه نموده است. [۷]
ابو کیفا^۱ (۱۹۹۸)، در تحقیقی به کمک شبکه های عصبی مصنوعی (رگرسیون عمومی شبکه های عصبی مصنوعی)، ظرفیت نهایی شمع های کوبیده شده در خاکهای غیر چسبنده را بررسی نموده و با

1. 1. A. Abu kiefa

۱۵
مقادیر اندازه گیری شده، مقایسه کرده و نشان داد که شبکه های عصبی مصنوعی قادر هستند برای محاسبات انواع شمع های کوبیده شده در خاکهای غیر چسبنده کارآیی داشته باشند. [۱۱]
سلیمان بیگی و هاتف (۲۰۰۵)، با بهره گرفتن از شبکه های عصبی مصنوعی پس انتشار و شعاع مبنا، ظرفیت باربری نهایی پی های سطحی را در خاکهای غیرچسبنده مسلح بررسی نموده و نتایج بدست آمده از شبکه های طراحی شده را با مقادیر مشاهداتی اندازه گیری شده مقایسه کرده و نشان داد شبکه های عصبی مصنوعی در مقایسه با روش های سنتی از درجه دقت و صحت بیشتری برخوردار هستند. [۱۲]
هارندی مایزر^۱ و همکارانش (۲۰۱۳)، به کمک شبکه های عصبی مصنوعی ظرفیت باربری محوری شمع های کوبیده شده را بررسی نموده و نتایج مشاهداتی را با نتایج بدست آمده از شبکه طراحی شده مقایسه کرده و نشان داد که شبکه های عصبی مصنوعی قادرند ظرفیت باربری محوری شمع های کوبیده شده را با دقت بسیار بالایی پیش بینی کنند. [۱۳]
محمد شاهین و همکارانش(۲۰۰۲)، به کمک شبکه های عصبی مصنوعی، نشست پی های سطحی را بررسی نموده و نشان دادند که شبکه های عصبی مصنوعی یک تکنیک مفید برای پیش بینی میزان نشست پایه های کم عمق درخاک های غیرچسبنده به جای استفاده ازروش های سنتی می باشد.[۱۴]
د سی^۲ و همکارانش(۱۹۹۷)، به کمک شبکه های عصبی مصنوعی ظرفیت شمع را با بهره گرفتن از مدل پس انتشار، بررسی نموده و توانایی شبکه های عصبی مصنوعی را در پیش بینی ظرفیت شمع را نشان دادند. [۱۵]
Harnedi Maizir
Teh C
۱۶
فصل سوم
روش ها ومواد
۳-۱ مقدمه
توسعه و ساخت شبکه های عصبی مصنوعی حدوداً ۵۰ سال پیش آغاز شد و انگیزه آن نیز درک مغز انسان و شبیه سازی عملکرد آن بود. در این اواخر، بدلیل ساخت و توسعه الگوریتم های پیچیده تر و ظهور ابزار محاسباتی قویتر، این مقوله حیاتی دوباره را تجربه کرده است. تحقیقات وسیعی در خصوص قابلیت های بالقوه شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان ابزاری محاسباتی که نگاشتی از یک محیط ورودی چند متغیره به محیط دیگر را دریافت و محاسبه کرده و نمایش می دهد، انجام شده است. از نقطه نظر ریاضیاتی، شبکه عصبی مصنوعی اغلب به عنوان یک تقریبـزن جهانی دیده می شود. قابلیت شناسایی یک رابطه از الگوهای داده شده امکان حل مسئله های بسیار عظیم و پیچیده از قبیل تشخیص الگو، مدل سازی غیر خطی، طبقه بندی، تجمیع، و کنترل را برای شبکه عصبی مصنوعی ممکن می سازد. علیرغم اینکه ایده شبکه های عصبی مصنوعی توسط مک کالچ و پیت ارائه شد، توسعه تکنیک های شبکه عصبی مصنوعی در دو دهه اخیر به خاطر تلاشهای هاپفیلد در زمینه شبکه های عصبی خود تطبیق تکرار شدنی، رنسانسی را تجربه کرده است. از زمانیکه رومل هارت و همکارانش یک چهارچوب نظری ریاضیاتی دقیق پس انتشار^۱ را برای شبکه های عصبی کشف کردند، رشد
Back-Propagation
۱۸
بسیارعظیمی در میزان علاقه به این مکانیزم محاسباتی اتفاق افتاده است. متعاقباً، شبکه های عصبی مصنوعی درحوزه های متنوعی از جمله نوروفیزیولوژی، فیزیک، مهندسی زیست پزشکی، مهندسی الکترونیک، علوم کامپیوتر، صوت شناسی، فرمانشناسی، علم رباتیک، پردازش تصویر، حسابداری و دیگر زمینه ها کاربردهای متعددی پیدا کرده است. [۱۳]
۳-۲ معرفی متدولوژی و روش انجام کار
متدولوژی استفاده شده برای شبیه سازی و پیش بینی مکانی ظرفیت باربری خاک، روش شبکه عصبی مصنوعی می باشد. در مدل های آماری و دینامیکی سعی بر آن است که با ایجاد یک رابطه ریاضی، ارتباط بین اطلاعات مفروض به نام ورودی و اطلاعات دیگر یعنی خروجی، بیان شود. در این روابط صریح ریاضی، محدودیتی وجود دارد که یک مدل دینامیکی صریح، اگر بخواهد از دقت بالایی برخوردار باشد، باید پارامترهای ورودی آن زیاد بوده و یا برد زمانی پیش بینی آن کم گردد. اما در شبکه عصبی مصنوعی با پردازش غیرخطی اطلاعات به روش خودسازماندهی در عملیاتی موازی در تعداد زیادی از سلول های عصبی ارتباط بین اطلاعات ورودی و خروجی در سطح بالایی شبیه سازی می شود و بدون ساختن و یا ایجاد رابطه صریح می تواند با آموزشی که دیده است رفتار سیستم را پیش بینی کند. در این تحقیق ابتدا شبیه سازی به روش شبکه عصبی برای پیش بینی مکانی ظرفیت باربری خاک به کمک نرم افزار Matlab ارائه شده و سپس نتایج حاصل با نتایج آزمایشات ژئوتکنیک موجود مورد ارزیابی قرار گرفته است.
۱۹
۳-۳ شبکه های عصبی مصنوعی
یک شبکه عصبی مصنوعی عبارتست از یک سیستم عظیم و توزیع شده به روش موازی جهت پردازش اطلاعات که ویژگی های اجرایی مشخصی داشته و شبکه های عصبی بیولوژیکی مغز انسان را شبیه سازی نماید. شبکه های عصبی مصنوعی، بعنوان یک کلیت از مدلهای ریاضیاتی تشخیص انسانی یا شبکه بیولوژیکی ساخته شده اند. ساخت آنها مبتنی بر قوانین زیر است:

نهایتا ۱۴بیمار از بین بیمارانی که توسط پزشک، برای شرکت در برنامه تمرینی مورد تأیید بودند انتخاب و یک جلسه توجیهی برای آن­ها برگزار شد. در این جلسه، روز­های تمرین و ساعت تمرین آزمودنی­ها مشخص شد. همه آزمودنی­ها نسبت به نوع تمرین، برنامه تمرینی، مراحل اندازه ­گیری فشارخون در هر جلسه و سونوگرافی داپلر و نتایجی که ممکن است از این پژوهش به‌دست آید، توجیه شدند. در این جلسه هم­چنین آزمودنی­ها با روش استفاده از دستگاه دینامومتر هندگریپ در این پژوهش نیز آشنا شدند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۴- متغیرهای پژوهش
۳-۴-۱- متغیر مستقل
۴هفته تمرینات ایزومتریک هندگریپ با دستگاه دینامومتر دستی
۳-۴-۲- متغیرهای وابسته
تغییرات اتساع عروقی وابسته به جریان خون (FMD)
تغییرات فشارخون سیستولیک و دیاستولیک (SBP,DBP)
۳-۴-۳- محدودیت‌های غیر قابل کنترل

• • تغذیه آزمودنی­ها

• • فعالیت­های روزمره خارج از برنامه ورزشی آزمودنی­ها

• • استرس روانی هنگام تمرین

۳-۴-۴- متغیرهای قابل کنترل

• • جنسیت: همه آزمودنی­ها زن بودند.

• • سن آزمودنی­ها: آزمودنی­ها در دامنه سنی ۳۰ تا ۵۵ سال انتخاب شدند.

• • سابقه بیماری: حداقل دو سال سابقه بیماری افراد، هم­چنین افراد غیر دیابتی و بدون سابقه جراحی قلب بودند.

• • دارو: داروی مصرفی بیماران از دسته داروهای مهارکننده ACE بودند.

• • استعمال دخانیات: سابقه مصرف دخانیات نداشتند و ندارند.

• • سابقه فعالیت ورزشی: ۶ ماه قبل تا کنون هیچگونه فعالیت ورزشی نداشتند.

۳ -۵ تعریف عملیاتی متغیر­ها
۳ -۵ -۱ فعالیت ایزومتریک هندگریپ
فعالیت ایزومتریک هندگریپ^[۸۶]، فعالیتی است که با در دست گرفتن دستگاه دینامومتر هندگریپ و ایجاد فشار و اعمال نیرو به آن، در مدت زمانی خاص و تداوم آن تا رسیدن به مرحله خستگی انجام می‌شود.
۳ -۵ -۲ زنان غیرورزشکار
زنانی که حداقل به مدت ۶ ماه قبل از شروع تمرینات، فعالیت خاصی انجام نداده بودند و تنها فعالیت‌های روزمره داشتند.
۳ -۵ -۳ بیماری پرفشارخونی
در این پژوهش به افرادی اطلاق می­ شود که حداقل به مدت دو سال مبتلا به پرفشارخونی باشند.
۳-۶- ابزار و وسایل اندازه ­گیری پژوهش

1. 1. ترازو ساخت شرکت بیور^[۸۷] کشور آلمان برای اندازه ­گیری وزن آزمودنی­ها

1. 1. متر دیواری ساخت شرکت سکا^[۸۸] کشور آلمان برای اندازه ­گیری قد آزمودنی­ها

1. 1. دینامومتر هندگریپ مدل saehan corporation shs000-3 ساخت کره

1. 1. دستگاه سونوگرافی داپلر (Voluson 730 expert) مدل GET، ساخت آمریکا.

1. 1. دستگاه دیجیتال ساخت شرکت میکرولایف^[۸۹] کشور آلمان برای اندازه ­گیری فشارخون و ضربان قلب

۳-۷- روش اجرا
قبل از انجام فعالیت ورزشی، در ابتدا همه افراد، زیر نظر متخصص مربوطه، سونوگرافی داپلر از شریان بازویی دست راست را در کلینیک رادیولوژی و سونوگرافی فراپرتو انجام دادند. لازم به ذکر است که قبل از انجام سونوگرافی باید شرایط خاص مربوط به آن رعایت شود. طبق موارد گفته شده در دستورالعمل انجمن قلب آمریکا برای ارزیابیFMD از شریان بازویی، فاکتورهای متعددی بر واکنش اتساع عروقی ناشی از جریان خون تاثیر می‌گذارند، همانند دما، تغذیه، داروها و محرک‌های سمپاتیکی. بنابراین، افراد مورد مطالعه باید حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از مطالعه ناشتا باشند و در اتاقی آرام با دمای کنترل شده (°۲۴-°۲۲) قرار بگیرند. تمام داروهای وازواکتیو باید برای حداقل ۴ ساعت در صورت امکان قطع شود. به علاوه نباید کافئین، غذای پرچرب و ویتامین C قبل از مطالعه مصرف شود. محقق باید از مرحله سیکل قاعدگی افراد مورد مطالعه با خبر باشد زیرا چنانچه فرد در این مرحله باشد، این امر تاثیر زیادی بر FMD خواهد داشت. تمام این فاکتورها باید در آماده کردن افراد مورد مطالعه در نظر گرفته شد (کارتی و همکاران^[۹۰]،۲۰۰۲).
سپس برای انجام سونوگرافی­، بیمار بر روی تخت دراز کشید و برای ایجاد یک محرک جریان خون در شریان بازویی دست راست، یک کاف فشارسنج در بالاتر از حفره آرنج بسته شد. کاف حداقل ۵۰ میلی متر جیوه بالاتر از فشار سیستولیک باد شد. این امر موجب ایجاد یک ایسکمی و نهایتا اتساع عروق پایین دست از طریق مکانیسم‌های خودتنظیمی می‌گردد. متناوبا کاف بعد از گذشت مدت زمان ۵ دقیقه از باد خالی شده و یک جریان خون بالایی در شریان بازویی ایجاد شد(پرخونی واکنشی). نتیجه این کار، افزایش در تنش برشی و متعاقبا اتساع شریان می‌باشد. تصاویر طولی از شریان به طور مداوم از ۳۰ ثانیه قبل از باد کردن کاف تا ۲ دقیقه بعد از خالی کردن باد کاف ضبط گردید. این تصاویر از شریان بازویی در مقطع طولی به طور مداوم در حین انجام سونو، در دستگاه، با بهره گرفتن از نرم افزار لبه تشخیص ضبط شد. و برای ارزیابی سرعت پرخونی، سیگنال داپلر پالس شریان بلافاصله پس از باز کردن کاف و نه دیرتر از ۱۵ ثانیه پس از باز کردن کاف به دست آمد.
این روش طبق دستورالعمل انجمن قلب آمریکا در سال ۲۰۰۲ در خصوص ارزیابی اتساع وابسته به جریان خون شریان بازویی و ارزیابی عملکرد اندوتلیال، با رعایت شرایط ویژه برای بیمار و محیط انجام دادن سونو، صورت گرفت. پس از آن، حداکثر انقباض ارادی^[۹۱] هر فرد مشخص شد. برای این موضوع از فرد خواسته شد که در حالت نشسته و زاویه عمود مفصل آرنج، دینامومتر را در دست راست خود گرفته و حداکثر نیرویی که می‌تواند را وارد نماید. سپس ۳۰ درصد مقدار نیروی وارد شده برای هر شخص با توجه به حداکثر نیرویی که هر شخص وارد می‌کرد محاسبه گردید. سپس برای اجرای تمرین از مراحل گرم کردن، استفاده شد. تمامی آزمودنی‌ها به مدت ۱۰ دقیقه گرم کردن را انجام می‌دادند. در گرم کردن از حرکات کششی و نرمشی استفاده شد. سپس از افراد درخواست می‌شد که بنشینند و دینامومتر را در دست راست خود در حالتی که مفصل آرنج عمود بود، بگیرند. آنگاه به مدت ۲ دقیقه از فرد درخواست می‌گردید با شدت ۳۰ درصد MVC، دستگاه دینامومتر هندگریپ را نگه دارد. بعد از ۲ دقیقه فرد به مدت ۱ دقیقه استراحت می­نمود و دوره دوم را مجددا با همان دست راست تکرار می‌کرد. به همین ترتیب ۴ دوره تمرین را تکمیل می­نمود. پس از آن ۵ دقیقه سرد کردن هم انجام می‌د‌اد. مرحله سرد کردن نیز همانند گرم کردن، شامل نرمش و کشش بود.
فرد این تمرین را به مدت ۴ هفته و هر هفته ۳ جلسه در مرکز ورزشی درمانی دانشگاه شیراز اجرا می‌کرد. شایان توجه است که در جلسه آخر بلافاصله پس از اتمام تمرین بیماران به کلینیک فراپرتو مراجعه و سونوگرافی داپلر از شریان بازویی دست راست را انجام دادند. لازم به ذکر است که کل مراحل این پروتکل تمرینی، شامل ۱۲ دقیقه فعالیت با شدت ۳۰ درصد حداکثر انقباض ارادی فرد و استراحت بین ست‌ها بود. در جدول ۳-۱ برنامه تمرینی نشان داده شده است.
۳-۸ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
در این تحقیق جهت محاسبه میانگین و انحراف استاندارد از آمار توصیفی، برای تحلیل سوالات پژوهش از آزمون t وابسته استفاده گردید. جهت رسم نمودار­ها از نرم افزار Graph pad استفاده شد. تجزیه و تحلیل با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS.16 انجام گرفت. سطح معنی­داری تجزیه و تحلیل آماری تحقیق حاضر ۰۵/۰> α بود و مقادیر متغیر­ها به صورت M±SE بیان شد.
جدول ۳-۱: برنامه تمرینات ایزومتریک هندگریپ

۳- ۱۷- شهریار
محمد حسین بهجت خشکنابی تبریزی، مشهور و متخلّص به شهریار در سال ۱۲۸۳ هجری قمری در تبریز متولّد شد. او چند سالی از کودکی خود را در روستاها و از جمله، روستای اجدادی­اش، خشکناب گذراند. تحصیلات ابتدایی را در تبریز به انجام رساند. و همزمان زبان­های عربی و فرانسوی آموخت. وی برای ادامه

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

تحصیل در سال ۱۲۹۹ به تهران رفت. در مدرسه دارالفنون به ادامه تحصیل پرداخت. بعد از چهار سال وارد مدرسۀ عالی طب شد. امّا ظاهراً به واسطۀ ناکامی عشق دوران جوانی، درآخرین ترم تحصیلی، آن را رها کرد. در سال ۱۳۱۰ به استخدام ادارۀ ثبت اسناد درآمد وتا چند سال بعد در شهرهای مختلف ودرادارات گوناگون، چون: شهرداری، بهداری و بانک کشاورزی به کار مشغول شد. بیست ودو سال بعد، به تبریز رفت. اودر سال ۱۳۴۴ از بانک کشاورزی باز نشسته شد. در سال ۱۳۴۸ دانشگاه تبریز به او عنوان استاد افتخاری دانشکدۀ ادبیّات را داد. در سال ۱۳۵۲ به تهران رفت. و چهار سالی در تهران بود. در سال ۱۳۵۶ برای همیشه به تبریز بازگشت.
شهریار، در زمینه ­های گوناگون به شیوه های متنوّع، شعر گفته است. شعرهایی که در موضوعات وطنی، اجتماعی، تاریخی، مذهبی و وقایع عصرخود سروده است، برخی نیز مشهوراست. ذوق نوجویی و نواندیشی در بسیاری از شعر­های شهریار دیده می­ شود، تازگی مضمون، صورخیال، تعبیر، حتی قالب شعر، دیوان او را از بسیاری شاعران نسل وی، متمایز کرده­است. « شعر شهریار از دل برآمده­است و او پیش از آنکه به ظاهر و صناعتِ اشعارش توجهی داشته باشد؛ سوزِ درونش را بیان می­کرد. از این رو، غزلیّاتش شورانگیز است. و بردل می­نشیند، هر چندکه، خالی از ایراد نیست.»( شریفی،۱۳۸۷: ۹۲۰) او باروح تأثر پذیر، قریحۀ سرشار شاعرانه که دارد، این عوالم را احساس کرده و عواطف، تخیّلات و اندیشه های خودرا به زبان مردم به شعر بازگو کرده است. از این رو شعر شهریار، برای همگان مفهوم ومأنوس است. سرانجام اودر شهریور سال ۱۳۶۷درگذشت. آرامگاه اودر شهر تبریز است.
۳- ۱۷-۱- آثار شهریار
– منظومۀ آذری حیدر بابا یَه سلام که با بیانی دلچسب و نوستالژیک خطاب به کوه«حیدر بابا»در حوالی خشکناب به بازگویی یادها و خاطره های شاعر، از دورۀ کودکی می پردازد.
– دیوان شهریار: دیوان وی شامل غزل­های­او است. برخی از مشهورترین اشعار اونیز به صورت غزل است.
۳-۱۸- فریدون مشیری
مشیری، یکی از شاعران معاصراست. وی در سال ۳۰۵ (ه.ش) در تهران متولّد شد. وتحصیلات ابتدایی رادر مشهد و دورۀ متوسطه رادر زادگاهش به پایان رسانید. پدر و مادر وی، اهل شعر و ادب و مطالعه بودند. همچنین پدربزرگِ مادری او، «مؤتمن الممالک» ازشعرای بزرگ دورۀ­ ناصرالدّین شاه بوده است. استاد مشیری، از همان اوان کودکی به شعر و شاعری علاقه ودلبستگی فراوان، نشـان می­داد. پـس از آن که خواندن
ونوشتن را آموخت، به مطالعه آثار بزرگان شعر ادب پارسی ایران چون: فردوسی، سعدی، حافظ، نظامی و… پرداخت و زمانی که ۱۸ سالش بود. آثارش بصورت پراکنده در مطبوعات منتشر می­شد. و مورد توجه استقبال مردم قرار می­گرفت. او به منظور علاقۀ فراوان به ادبیّات، ادامۀ تحصیل­دررشتۀ ادبیّات دانشگاه تهران را برگزید. تا وجودش را که از فرط عشق به شعر و شاعری متلاطم بود؛آرام نماید. اومدتّی کارمند وزارت پست و تلگراف و تلفن شد. فریدون مشیری، سرانجام در سال ۱۳۷۹ به علّت بیماری درتهران درگذشت.
۳-۱۸-۱- سبک مشیری
در شعرهای فریدون مشیری، صداقت و راستی موج می­زند. و جزء شاعرانی است، که شعرهایش لطیف و با احساس است. استفاده از کلمات ساده از ظرایف شعری اوست. اودر شمار مشهورترین شاعران معاصر است. که به نوعی مقلِّدِ نیما بوده و «شعرنوی عاشقانه» می­سروده است. او دارای اشعاری احساساتی، تصویری و روان با معائیر نوقدمائی و معتدل است، که عموماً در قالب دوبیتی­های پیوسته سروده می­شد.( شمس لنگرودی، ۱۳۷۸،ج۲: ۱۵۶)« شعر مشیری، در مجموعه­های نخستین به پیروی از توللّی، بیشتر درقالب چهار پاره و درمایۀ تغزّلی بود.»(دلیری،۱۳۷۴، ج۲ : ۴۲۷)
فریدون مشیری، با آشنایی با شعر نو و قالب های آزاد، از شیوه کهن شعر و شاعران ادب پارسی بهره گرفت، و راه میانه را انتخاب­کرد و در سرودن اشعارش نه اسیر تعصب سنّت گرایان شد و نه مجذوب نوپردازان افراطی قرارگرفت. ادامه راه او، همان هدف نهایی بنیان­گذاران شعرِنو بود. به نحوی که او شکستن قالب های عروضی، کوتاه و بلند کردن مصراع ها و استفادۀ منطقی از قافیه را در قالب یا فرم پذیرفته و از لحاظ معنا و مفهوم نیز با نگرشی تازه به طبیعت و اشیاء و اشخاص به شعرش چهره­ای مشخص داده­است.» ( عسکری، ۱۳۸۱ : ۴- ۲۳)
۳- ۱۸-۱- آثار مشیری
از جمله اشعار این شاعر: « تشنۀ طوفان » در سال(۱۳۳۴) « گناه دریا » در سال( ۱۳۳۵) « نایافته » در سال( ۱۳۳۶)« ابر » در سال( ۱۳۴۰ ) « ابر و کوچه » در سال( ۱۳۴۶) « از خاموشی » در سال( ۱۳۵۶) « از دیار آشتی » در سال(۱۳۷۱) « آه باران » در سال( ۱۳۷۵) و… ( همان: ۳۰۴)
۳-۱۹- نادر نادرپور
نادرپور در ۱۶ خرداد سال ۱۳۰۸ در تهران به دنیا آمد. او فرزند تقی میرزا از نوادگان رضاقلی میرزا، فرزند ارشد نادرشاه افشار بود. نادرپور، پس از به پایان رساندن دوره متوسطه در دبیرستان ایرانشهر تهران، در سال ۱۳۲۸ برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. در سال ۱۳۳۱ پس از دریافت لیسانس از دانشگاه سوربُن پاریس دررشتۀ زبان و ادبیّات فرانسه به تهران، بازگشت. وی از سال ۱۳۳۷ به مدت چند سال در وزارت فرهنگ و هنر در مسئولیت‌های مختلف به کار مشغول بود. نادرپور در سال ۱۳۴۶ در کنار تعدادی از روشنفکران و نویسندگان مشهور، در تاسیس کانون نویسندگان ایران نقش داشت. و به عنوان یکی از اعضای اولین دوره هیأت دبیران کانون انتخاب گردید. نادرپور پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ به آمریکا رفت؛ و تا پایان عمر، در این کشور به سر برد. وی سرانجام در روز جمعه ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ در لس‌آنجلس، درگذشت.
۳-۱۹-۱- شیوۀ سخن نادر پور
نادرپور، به سبب آشنائی به وزن­ها و بحور و تسلط به زبان بازیگری که دارد؛ توانسته است شکلی از، شعر امروز را که در جامۀ چهار مصرعی­ها نمودارشده است؛ تکامل بخشد، شعر در قالب بندهای چهار مصرعی ابداع او نیست، ولی بطورکلی،تصور ذهنی خودرا در لباس چهار مصرعی­ها بروز داده است. واز این حیث پیوندی با گذشته و وحدتی با حال دارد. تعبیرات و استعارهای اوهمه، از آن خودش است و خوشبختانه اغلب روش صریح و گویا و لطیف و شاعرانه است. و مقصود شاعر را به خوبی می رساند، او به خوبی توانسته است از تکرار و ابتذال،که دشمن هنر است، خودرا نگهدارد. ( شمس ، ۱۳۷۸ : ۵۷۰-۷۲)
او از چهره های برجسته غزلسرایی و نمونه بارز یک شاعرآگاه و صاحب نظر است. دراوایل کار خود، اشعاری سوزناک وسرشار از احساسات رمانتیک (در فرم چهار پاره به سبک شاعران نو قدمایی پدید آورد؛ سپس تحت تاثیر شاعران فرانسوی، همچنین به اقتضای فضای شعری الیران به توصیف زیبایی­های شهر شهوتناک زن وکامجویی از او پرداخت، ولی دیری نپایید شعرش رفته رفته پخته­تر شد؛ تا آنکه در سرمۀ خورشید (۱۳۳۹) کتاب برگزیدۀ سال، از طرف «انجمن کتاب» تحوّلی آغاز شد، که بعدها نیز ادامه یافت. این تحوّل نه تنها در محتوا بلکه دربافت کلام و تعبیرها و تصویرهای شاعرانه، وی را به سوی کمال برد.و از او شاعری خلاق ساخت.
از آن پس، به نوعی شعرحماسی، روی آورد که هم واقعیت زندگی درآن موج می­زد و هم خیال شاعرانه داشت. او از مدافعان سرسخت شعر نو، بود. ( شریفی، ۱۳۸۷: ۱۳۹۱)
۳-۱۹-۲-آثار نادر پور
– چشمها و دست­ها – دختر جام
– شعرانگور – گیاه و سنگ نه، آتش
– از آسمان تا ریسمان – شام باز پسین
– صبح دروغین – خون و خاکستر
و… ( همان)
فصل چهارم
بازتاب قَدَاسَت فال و استخاره درادبیّات منظوم
۴- تجلّی فال و استخاره در شعر فارسی
اندیشۀ فال و استخاره و باخبر شدن ازآینده و ازآنچه که رخ نداده­است. همواره در آرزوی بشر بوده ­است. این اندیشه در فرهنگ غیر مکتوب بشری، در بین عام و خاص، رواج داشته است وگاه آنقدر پررنگ بوده که با گذر ِزمان وارد زبان ­شعر شاعران شده­است. پیدایش پیش ­بینی، از آسمان و کهکشان منشأگرفته است. همانطوری که حکیم بهائی­لاهیجی دررسالۀ نوریه خودآورده­است؛ « عروج به افلاک است و افلاک وکواکب مدّبرند و جان دارند وارباب اندیشه اند.»(رضی، ۱۳۷۹: ۳۷۰)
در شاهنامه، برای پیش ­بینی تعیین­سرنوشت و طالع انسان­ها، مانند: تولّد، مرگ، جنگ، پیروزی، ازدواج، تعیین همسر و… از ستارگان مدد می­گرفتند. ازنظر فردوسی ستارگان بینا، شنوا و نظاره­گر رفتار نیک و بد آدمیان هستند.
فردوسی،درداستان سیاوش، نگاه ستاره­ها رابه تصویر کشیده است؛ که ­آنان از بخت و طالع سیاوش آشفته و نگران هستند.
ازآن کــــاو شمــــارد سپهــر بلند بــــــدانست نیک و بد و چــــون و چند
ستاره بـــــران بچه آشفته دیـــــد غمی گشت چـــــون بخت او خفته دیــد
بــــــدید از بـــــد و نیــک آزار او بیـــــزدان پنــــــاهیــــداز کـــــاراو
(فردوسی، ۱۳۷۸،ج۳: ۱۱۴)
یا داستان شغاد، و پیش ­بینی که درطی این داستان رخ می­دهد. به جهاتی حائز اهمیّت فراوان است. چراکه نتیجۀ این ستاره­شماری، همان مرگ رستم است. زال کنیزی دارد. که صاحب پسری می­ شود و ستاره­شناسان اختر او را این گونه می­گویند:
گـــــرفتند یکسر شمــــار سپهــر کـــــــه دارد بــرآن کودک خرد مهــــــر
ستاره شمــرکــان شگفتی بـدیـــد همــی این بــدان آن بــدیــن بنگریـــــد
بگفتنـــد بــازال ســــام ســـــوار کـــه ای از بــلند اختــران یــادگـــــــار
گـــرفتیـــم و جستیــم راز سپهـر نــــدارد بــدین کــودک خــردمهـــــر
چـــواین خوب چهره بمردی رســد بگـــاه دلیــــری وگـــردی رســــــــد
کنـــد تخمـــۀ ســام نیــرم تبـاه شکســت انـــدر آرد بدیـــن دستگـــــاه
همــه سیستان زوشـود پرخــروش همــــه شهــرایـــران بــرآیــد بجـــوش
(همان،ج۶: ۳۴۶)
مباحث علوم اخترشناسی و بروج به یونان باستان برمی­گردد و ازآنجا وارد نجوم اشکانی و ساسانی شده است. و تقریباً شاعرانی چون: رودکی و فردوسی، که با بسیاری ازدانشمندان علوم عقلی و نقلی روزگار خویش بویژه ستاره شناسان­ بزرگ، هم عصر بودند. تاثیر بازتاب این علوم، بویژه نجوم، درآثار شاعران­ هم­ عصرفردوسی، رفته­رفته تا دوره های بعدی، دردیوان اشعار و آثار شاعرانی، چون: خاقانی، نظامی، مولوی، حافظ و ملک الشعرای ­بهار ودیگران دیده می­ شود.

شکل ۳: خسارت شته سیاه باقلا

همچنین این شته ناقل بیماری ‌های ویروسی،‌ مانند ویروس پیچیدگی برگ سیب ‌زمینی، ویروسY سیب‌ زمینی روی گیاهانِ تیره Solanaceae، ویروس‌ های زردی و زردی غربی چغندرقند روی گیاهانِ تیره Chenopodiaceae و ویروس ‌های موزائیک خیار و طالبی روی گیاهانِ تیره Cucurbitaceae می ‌باشد (Schepers, 1989).

۱-۲- معرفی گیاه میزبان

گیاه باقلا با نام علمی Vicia faba Linnaeus متعلق به رده دولپه‌ ای‌ ها^[۲] ،‌ راسته Fabales،‌ خانواده Fabaceae، زیر خانواده Faboideae و قبیله Vicieae می باشد. این گیاه بومی شمال آفریقا و جنوب غربی آسیاست. این گیاه در ایران، در نواحی شمالی و بخش های مرکزی کشت می‌ شود.

باقلا گیاهی است با ساقه‌ های قطور و سطح مقطع مربعی که بلندای آن به ۸/۱- ۵/۰ متر می ‌رسد. برگ ‌ها ۲۵-۱۰ سانتی ‌متر، ‌در دو سوی دمبرگ با ۷-۲ برگچه به رنگ ‌های سبز مایل به زرد تا خاکستری دیده می ‌شوند. ‌برخلاف بسیاری از نخودیان^[۳]، ‌برگ های این گیاه برای بالا رفتن از دیگر گیاهان، پیچک ندارند. گل های آن به طول ۵/۲-۱ سانتی‌ متر، با پنج گلبرگ می باشند. گلبرگ اصلی سفید و گلبرگ ‌های کناری سفید با یک نقطه سیاه (‌سیاه حقیقی است، و مانند موارد دیگر بنفش یا آبی تیره نیست) هستند (Onslow, 1916). باقلای قرمز^[۴] دارای گل ‌هایی با عطر و بوی شیرین است که برای زنبورها و حشرات گرده افشان جذاب می باشد. میوه‌ ها داخل غلافی چرمی قرار دارند و در مرحله بلوغ به رنگ سبز تا قهوه ‌ای مایل به سیاه می ‌باشند. در گونه ‌های وحشی غلاف ۱۰-۵ سانتی‌ متر طول و یک سانتی ‌متر قطر دارد؛ ‌اما غلاف در بسیاری از ارقام که برای استفاده به عنوان ماده غذایی اصلاح شده اند، ۲۵-۱۵ سانتی ‌متر طول و ۳-۲ سانتی ‌متر قطر دارد (شکل ۴).

شکل ۴: تصاویری از گل، برگ، غلاف و بذر گیاه باقلا Vicia faba L.

۱-۳- مشکلات آفت‌کش های شیمیایی و علل جایگزینی آن ‌ها با عصاره ‌های گیاهی

شته سیاه باقلا یکی از آفات محصولات زارعی چند کشتی^[۵] در سراسر جهان است (Volk and Stechmann, 1998). این شته دامنه میزبانی وسیعی دارد و بیش از ۲۰۰ گونه گیاهی در جهان و حدود ۵۰ گونه گیاهی در ایران نسبت به حمله این شته حساس می ‌باشند (Hodjat, 1986; Cab International, 2000) .

چغندرقند Beta vulgaris Linnaeus یک محصول مهم در ایران است که آسیب‌ های ناشی از شته سیاه باقلا کمیت و کیفیت محصول را به شدت کاهش می دهد. گیاهان میزبانی نظیر چغندرقند یا به طور مستقیم با تغذیه از شته و یا به طور غیر مستقیم توسط انتقال ویروس ‌ها و دفع عسلک آسیب می ‌بینند (Mills, 1989; Schepers, 1989).

شته سیاه باقلا در حال حاضر به طور عمده با حشره‌کش ‌های وسیع الطیف مدیریت و کنترل می ‌شود. این امر می ‌تواند طغیان مجدد آفت هدف، ‌شیوع آفات ثانویه و توسعه مقاومت به حشره کش ‌ها در آفت هدف را به دنبال داشته باشد (Schepers, 1989; Hardin et al., 1995; Longley et al., 1997).

کابرد سموم غیر انتخابی، ‌باعث نابودی دشمنان طبیعی شده و این امر سبب گسترش روز افزون آفات می ‌شود. از سوی دیگر استفاده نادرست و افراطی از آفتکش ‌ها اثرات نامطلوب بر اکوسیستم کشاورزی و همچنین سلامتی انسان دارد. به علاوه، باقی‌ مانده آفتکش ‌ها در فراورده ‌های کشاورزی،‌ مخصوصا سبزیجات و میوه ‌های تازه می تواند باعث افزایش بروز سرطان در انسان شود (Fitriasari and Prijono, 2009).

با توجه به مشکلات ذکر شده، پیدا کردن روشی اَمن، مؤثر و طبیعی برای کنترل آفات یک نیاز ضروری است. استفاده از مشتقات گیاهی یکی از روش ‌های پیشنهادی برای کنترل آفات است. فراورده‌ های گیاهی مناسب، ‌علاوه بر داشتن قابلیت تجزیه پذیری و مؤثر بودن علیه آفات،‌ به حشرات مفید آسیب نمی ‌رسانند (Hasseeb et al., 2004). گیاهان در طی تکامل و تطابق با محیط زیست، روش های دفاع بیوشیمیایی بسیار پیچیده ای را بدست آورده اند که موجب فراهم شدن یک منبع غنی از ترکیبات فعال بیولوژیکی شده است. با روش هایی مناسب، می توان از این منابع به عنوان حشره کش های جدید استفاده کرد (Mareggiani et al., 2000). به ویژه ترکیبات آللوکمیکال^[۶] گیاهی که باعث ایجاد طعم نامطبوع و جذابیت کمتر درگیاهان می شوند (Saxena, 1987; Silva et al., 2002). مهم ترین خاصیت ترکیبات گیاهی این است که اکثرا فاقد سمیت یا دارای سمیت کم برای موجودات غیر هدف و پستانداران بوده و خطرات کمتری برای محیط زیست دارند (Wei et al., 2011). ترکیبات گیاهی به دلیل طبیعی بودن و تجزیه پذیری بالا، ‌مشکلات باقی مانده سموم را ندارند. از سوی دیگر اکثر مواد گیاهی به دلیل اختصاصی بودن دارای اثرات کمتر روی دشمنان طبیعی هستند و به دلیل دوام کم، ‌به راحتی به مواد بی خطر تبدیل شده و مشکلات کمتری را به وجود می‌آورند. از این رو در برنامه ‌های کنترل آفات،‌ ترکیبات مشتق شده از گیاهان به عنوان یک منبع زیستی، می ‌توانند جایگزین حشره‌ کش‌ های مصنوعی گردند (Daoubi et al., 2005). استفاده از مشتقات گیاهان،‌ از جمله عصاره ‌های گیاهی به عنوان حشره کش در کشاورزی، به نوعی که امروزه می‌ شناسیم، ‌به حدود چند صد سال پیش بر می‌گردد. تعدادی از منابع گیاهی به صورت تجاری، ‌جهت حفاظت محصولات انباری به کار رفته ‌اند (Thacker, 2002). بسیاری از ترکیبات آللوکمیکال گیاهی نیز، به عنوان ضد تغذیه یا بازدارنده تخم ریزی (Bernays and Chapman, 1994)، دفع کننده، تنظیم کننده رشد و ضد فعالیت (Sadek, 2003; Schmutterer, 1990; Senthil Nathan et al., 2006) شناسایی شده اند.

درچنین شرایطی استفاده از روش‌ های سالم، کم ‌خطر، ‌مؤثر و طبیعی که بتواند در دراز مدت موفقیت ‌آمیز باشند، امری ضروری خواهد بود. در این راستا با توجه به موارد فوق و همچنین بنا به دلایل ذیل، موضوع جایگزینی سموم شیمیایی با نگاه و رویکرد جدید، در مجامع علمی دنیا مورد توجه قرار گرفته است:

1. افزایش سطح آگاهی عمومی در مورد عوارض سوء ناشی از کاربرد سموم شیمیایی (IFOAM, 2002)
2. افزایش سطح تولید و مصرف محصولات ارگانیک (IFOAM, 2002)
3. مشاهده نتایج مؤثر داروهای گیاهی در علم پزشکی و سموم آفتکش غیر سنتزی (عصاره ‌های گیاهان، اسانس ‌های طبیعی یا روغن ‌های فرار، روغن ‌های گیاهی، ‌عوامل بیوکنترل و غیره) در بخش کشاورزی و صنایع غذایی.
4. فشار سازمان ‌ها و آژانس ‌های ناظر بر حفظ کیفیت‌ غذا، محصولات کشاورزی و محیط زیست، جهت محدود کردن استفاده از سموم شیمیایی و جایگزین کردن آن ‌ها با ترکیبات کم خطر (Lafont, 1997)

۱-۴- معرفی ترکیبات گیاهی مورد آزمایش

در پژوهش حاضر، تأثیرات عصاره گل، مراحل مختلف رشدی میوه و برگ گیاه زیتون تلخ، حلال‌ ها و همچنین روش‌ های مختلف و مدرن عصاره گیری روی شته سیاه باقلا مورد ارزیابی قرار گرفت؛ تا بتوان راهی مناسب و روشی جایگزین برای سموم شیمیایی یافت. در ادامه به برخی از خصوصیات گیاه شناسی،‌ مناطق انتشار، ترکیبات مؤثر و خواص دارویی و درمانی این گیاه اشاره می ‌گردد.

۱-۴-۱- خصوصیات گیاه زیتون تلخ

زیتون تلخ با نام علمی Melia azedarach Linnaeus ، با نام ‌های یاس بنفش فارسی (Persian Lilac)، ‌Chinaberry، درخت چتر (Umbrella tree) و سرو سفید (White Cedar) نیز شناخته می‌ شود.

Melia نامی یونانی است و به دلیل شباهت برگ ‌های درخت زیتون تلخ به برگ ‌های درخت زبان گنجشک، به این درخت اشاره دارد. نام اصلی از Meli به معنای عسل آمده است؛ به این دلیل که چندین گونه از زبان گنجشک، ‌شیره‌ی شیرین ترشح می‌کنند. azedarach نامی است که توسط پزشکی ایرانی (احتمالا ابوعلی سینا) به این گیاه داده شده است و اشاره به سمی بودن و آزاد بودن درخت از آفات دارد.

زیتون تلخ بومی استرالیا و جنوب شرق آسیاست؛ ‌در ایران در نواحی شمالی می ‌روید و در بسیاری از نواحی از جمله استان کرمان به عنوان گیاهی زینتی در فضای سبز کاشته می ‌شود (قهرمان، ۱۳۶۵؛ ثابتی، ۱۳۷۳). زیتون تلخ متعلق به خانواده Meliaceae است. این گیاه، ‌درختی خزان کننده با تاجی گرد می باشد. ارتفاع این درخت، در سن بلوغ به ۱۲ متر و پهنای آن به ۸-۶ متر و گاهی در محیط زیست ‌های طبیعی آن به ۳۰ متر می ‌رسد. این گیاه دارای طول عمر متوسط، حدود ۲۰ سال است. گل ها کوچک، با گلبرگ‌ های ۵ تایی ارغوانی کمرنگ و سفید هستند. گل ها اغلب در حال رشد و در خوشه ‌ها دیده می ‌شوند. پرچم ‌ها ‌داخل استوانه ارغوانی تیره به طول ۸-۶ میلی ‌متر، دسته بندی شده ‌اند. میوه ‌های زیتون تلخ گرد،‌گوشت دار، قبل از بلوغ سبز رنگ و در زمان بلوغ به رنگ زرد مشاهده می ‌شوند. درخت زیتون تلخ به دلیل پوشش متراکم اغلب به عنوان درختی سایه دار کاشته می شود (شکل ۵) (Batcher, 2000). گل های معطر زیتون تلخ و میوه ‌های زرد رنگ آن، این درخت را به درختی زینتی و جذاب تبدیل کرده است. دانه ‌های سخت این گیاه همچنین می ‌تواند در هنر و صنایع دستی مورد استفاده قرار گیرد.

شکل ۵: تصاویری از گل، میوه سبز، میوه رسیده و برگ زیتون تلخ Melia azedarach L.

این گیاه نور خورشید را ترجیح می ‌دهد؛ ‌اما در سایه هم می ‌تواند به خوبی رشد کند. به یخبندان مقاوم است و می تواند به مدت طولانی شرایط خشک و بی ‌‌آبی را تحمل کند. همچنین می ‌تواند خود را به طیف گسترده‌ ای از شرایط خاک، وفق دهد. گل های زیتون تلخ در طول بهار و میوه‌‌ ها پس از آن تولید می ‌شوند. این گیاه به راحتی از طریق بذر و قلمه تکثیر می گردد؛ در مدت ۱۰-۶ سال، درخت به مرحله بلوغ می ‌رسد و می‌ تواند دانه تولید کند. دانه ‌های این گیاه برای چندین سال دوام دارند.

این گیاه توانایی قابل توجهی در حشره کشی ‌دارد (Lee et al., 1991; Schmutterer, 1989 and 1995; Valladares et al., 1997). مؤثرترین ماده موجود در ترکیب شیمیایی میوه زیتون تلخ، ‌با عمل مهار کنندگی پوست اندازی، آزادیراختین^[۷] است. آزادیراختین استخراج شده از درخت زیتون تلخ، یک ترپنوئید^[۸] نوع لیمونوئید^[۹] ، با ساختار شبیه اکدیستروئید^[۱۰] می باشد. خاصیت ضد تغذیه ‌ای این ترکیب و تأثیر روی رشد و تولید مثل حشرات به اثبات رسیده است. اگرچه اثرات بیوشیمیایی آن در سطح مولکولی هنوز به خوبی شناخته نشده است (Hoffmann and Lorenz 1998; Reed et al., 1982).

با آزمایشات انجام شده روی موش ‌های آزمایشگاهی مشخص شده است که میوه‌ های زیتون تلخ در صورت مصرف خوراکی و یا تماس با پوست هیچ اثر منفی قابل مشاهده ‌ای روی پستانداران ندارند (Carpinella et al., 2003)؛ این درحالی است که در تحقیقی دیگر گزارش شده است که میوه M. azedarach برای حیوانات خون گرم بسیار سمی است و مصرف ۸-۶ میوه می تواند تهوع، اسپاسم، و در کودکان، حتی مرگ را به دنبال داشته باشد (Orwa et al., 2009).

۱-۴-۲- خواص دارویی و درمانی گیاه زیتون تلخ

در کشور هندوستان، ‌ترشحات این درخت به عنوان ماده ضدعفونی کننده بکار برده می شود. در طب سنتی غرب،‌ گل ‌ها و برگچه ‌های این درخت به طور موضعی، برای درمان سردرد های عصبی استفاده می‌ شوند. خمیر میوه و مرهم گل ‌ها برای از بین بردن شپش، سایر انگل ‌ها و جوش های سر بکار می ‌روند. پوست درخت ضد کرم بوده و در دوز های بالا تهوع آور می ‌باشد. میوه آن با طمعی شبیه ساخارین، ‌برای درمان جذام بکار می ‌رود. با شکستن دانه ‌ها، روغنی بدست می‌آید که علاوه بر خاصیت ضد باروری و ضد انگلی، ‌به عنوان درمان موضعی عفونت های مفصل مفید می ‌باشد (Rair et al., 1988).

۱-۵- معرفی روش ‌های نوین عصاره گیری از ترکیبات گیاهی

روش ‌های سنتی مانند روش عصاره گیری معمولی (سنتی)^[۱۱] و روش‌ سوکسله^[۱۲] که سال ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته ‌اند، بسیار زمان بر بوده ومقدار زیادی حلال مصرف می‌کنند (Luque de Castro and Garcia-Ayuso, 1998). به همین دلیل تقاضای زیادی برای روش‌ های عصاره گیری جدید با زمان استفاده کوتاه‌تر، ‌میزان مصرف حلال کمتر و اثرات محیط زیستی کمتر وجود دارد. فناوری ‌های جدید و مختلفی شامل عصاره ‌گیری همراه با امواج مایکروویو^[۱۳] (Kaufmann and Christen, 2002) و عصاره گیری با امواج فراصوت^[۱۴] (Vinatoru, 2001) به منظور استخراج ترکیبات از گیاهان گسترش یافته‌ اند. این فناوری ‌ها به منظور، کاهش دادن مدت زمان عصاره گیری، کاهش میزان حلال مصرفی، افزایش بازده استخراج و تقویت کیفیت عصاره حاصله گسترش یافته ‌اند.

۱-۵-۱- عصاره‌گیری به روش استفاده از امواج مایکروویو

استخراج به کمک امواج مایکروویو یکی از انواع استخراج است که بر مبنای گرم شدن یک حلال آلی است. بدین صورت که یک نمونه و حلال مناسب آن در یک ظرف قرار داده می ‌شود. سپس مخلوط بوسیله امواج مایکروویو تحت اثر قرار گرفته و گرم می ‌شود. سپس استخراج به اتمام می ‌رسد و به مخلوط اجازه سرد شدن داده می ‌شود. درآخر مخلوط نمونه گیاهی و حلال فیلتر شده و عصاره بدست می‌ آید. مدت زمان استخراج حدود ۵ تا ۲۰ دقیقه است و بسته به شرایط خاص ۳۰ ثانیه نیز گزارش شده است؛ ‌اما از ۳۰ دقیقه تجاوز نمی کند.

امواج مایکروویو، امواج الکترومغناطیسی با فرکانس ۳/۰ تا ۳۰۰ گیگاهرتز هستند؛ اما مایکروویوهای خانگی و صنعتی معمولا در فرکانس ۴۵/۲ گیگاهرتز کار می کنند (Wang and Weller, 2006). در استخراج با امواج مایکروویو، امواج جذب شده توسط نمونه گیاهی، گرما تولید می کنند؛ که این گرما موجب تبخیر آب نمونه، اعمال فشار روی دیواره سلولی، تخریب دیواره و رهایی ترکیبات درون سلول می گردد (Wang and Weller, 2006; Kaufmann et al., 2001).

دو نوع سامانه تجاری MAE در دسترس می باشد: مایکروویوهای با سیستم محفظه بسته و مایکروویو های متمرکز (Luque-Garcia and Luque de Castro, 2004). استخراج توسط مایکروویوهای با سیستم محفظه بسته، تحت فشار و دمای کنترل شده انجام می شود. در مایکروویوهای متمرکز فقط بخشی از محفظه استخراج که حاوی نمونه است، در معرض تابش امواج مایکروویو قرار می گیرد. از سیستم محفظه بسته برای استخراج تحت شرایط شدید مانند استخراج در دماهای بالا استفاده می شود. اصولا فشار در محفظه به حجم و نقطه جوش حلال ها بستگی دارد.

دما و اندازه ذرات در این روش اهمیت زیادی دارد. به علاوه در این روش، محتوای رطوبت ماده گیاهی بسیار مهم است، زیرا حلال­ های قطبی و به ویژه آب توانایی جذب امواج را خواهند داشت. بنابراین هر چه محتوای رطوبت ماده بیشتر و میزان جذب امواج بیشتر باشد، گرمای بیشتری ایجاد شده و در نتیجه تخریب سلول­ ها نیز افزایش می­ یابد.

۱-۵-۲- عصاره‌گیری به روش استفاده از امواج فراصوت

استخراج به کمک امواج فراصوت یکی از مهم ‌ترین روش‌ های استحصال ترکیبات ارزشمند از منابع گیاهی است (Vilkhu et al., 2008). در مقایسه با سایر روش‌ های استخراج از جمله استخراج بر پایه مایکروویو، استفاده از امواج فراصوت ارزان‌ تر بوده و کاربرد آن‌ ساده‌تر است (Chen et al., 2008). سامانه ‌هایی که با این امواج کار می کنند، به دو صورت حمام و میله^[۱۵] هستند که در مقیاس آزمایشگاهی و صنعتی قابل استفاده می ‌باشند (Wu et al., 2001; Vinatoru, 2001). در این روش امواج فراصوت با فرکانس بالاتر از ۲۰ کیلوهرتز، به داخل ماده گیاهی نفوذ کرده و موجب ایجاد کشیدگی ­ها و جمع شدن ­های پی­ در ­پی می شود؛ که در نتیجه آن حفراتی داخل ماده ایجاد می­ گردد. این حفرات به صورت نامتقارن به هم پیوسته و موجب خروج سریع مواد از داخل سلول ­ها به خارج از آن می ‏شوند. به علاوه این امواج می­ توانند موجب تخریب دیواره سلول­ های زیستی شده و خروج مواد را تسهیل کنند (Luque-Garcia and Luque de Castro, 2003).

در این روش محتوای رطوبت ماده گیاهی اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا حداکثر قدرت امواج در مجاورت منبع تولید موج بوده و با افزایش فاصله از منبع، قدرت امواج کاهش می ­یابد؛ به علاوه هر چه ماده موجود در مسیر تابش جامد و متراکم­ تر باشد، میزان کاهش امواج بیشتر خواهد بود. بنابراین با بکار بردن ماده گیاهی مرطوب (ماده گیاهی+حلال) از کاهش قدرت امواج جلوگیری می ­شود. کاهش اندازه ذرات نیز در این روش موجب افزایش بازده می­گردد. دمای عصاره­گیری در این روش باید مد­نظر قرار گرفته شود و از افزایش بیهوده دما جلوگیری گردد. طول مدت عصاره­گیری نیز در این روش اهمیت خاصی داشته و افزایش بیش از حد آن موجب تغییر در کیفیت عصاره حاصله خواهد شد (Salisova et al., 1997).

مکانیسم اصلی استخراج با امواج فراصوت به پدیده کاویتاسیون^[۱۶] (حفره حفره شدن) مربوط می شود، که طی آن حباب های بسیار ریزی در توده مایع تشکیل شده و به سرعت تا یک اندازه بحرانی رشد می‌کنند و سپس منفجر می‌گردند. انفجار این حباب ‌ها اغلب با آزاد شدن مقدار زیادی انرژی همراه است؛ که به شکل تنش برشی به محیط اطراف اعمال می ‌شود (Ji et al., 2006). افزون بر این، انفجار حباب‌ ها باعث ایجاد اغتشاشات شدید موضعی و تلاطم‌ های گرداب گونه شده که از این طریق انتقال جرم را افزایش می دهد. شایان ذکر است که مطالعات انجام شده توسط محققان مختلف مشخص ساخته است که انفجار حباب ‌ها در مجاورت ذرات جامد نامتقارن می ‌باشد؛ به طوری که موجب می ‌شود جریانی از مایع با سرعت بسیار زیاد به سمت سطح ذرات کشیده شود. اصابت این میکروجت‌ ها^[۱۷] به سطح باعث سایش،‌ شکستگی و تخریب آن می‌گردد (Shotipruk et al., 2001). امواج فراصوت، مراحل فرایند استخراج یعنی تورم بافت به منظور جذب حلال و نیز خروج ترکیبات از بافت به حلال را از طریق ایجاد تخلخل و منافذ در دیواره سلول ‌ها و بهبود انتشار و انتقال جرم تسهیل و تسریع می‌کنند (Vinatoru, 2001). از این رو استفاده از این امواج در استخراج ترکیبات مختلف از بافت ‌های گیاهی، راندمان عمل و سرعت فرایند استخراج را افزایش داده و مصرف حلال را کاهش می دهد (Vilkhu et al., 2008). در همین رابطه گزارش شده که استخراج روغن از دانه کلزا با کمک امواج فراصوت با سرعت بیشتری صورت می گیرد. از سوی دیگر مشخص شده که نوع حلال راندمان استخراج با امواج فراصوت را تحت تأثیر قرار می ‌دهد (Stanisavljevic et al., 2007).

۱-۶- اهداف پژوهش

ترویج کاهش مصرف سموم در مدیریت کنترل آفات با بهره گرفتن از حشره کش های گیاهی در مبارزه تلفیقی آفات.

بررسی خواص حشره کشی عصاره ‌گیاهی زیتون تلخ تهیه شده با حلال ‌های مختلف قطبی، حد واسط و یا غیر قطبی، بر روی شته سیاه باقلا.

بررسی تأثیرگذاری نوع حلال مورد استفاده جهت استخراج عصاره‌ زیتون تلخ، در میزان اثر حشره کشی آن ‌ها.

بررسی تأثیر روش ‌های نوین عصاره گیری از ترکیبات گیاهی، در قدرت حشره‌کشی عصاره زیتون تلخ.

بررسی اثرات زیر کشندگی عصاره زیتون تلخ بر روی پوره زایی ماده های بالغ (حشرات تازه بالغ شده) شته سیاه باقلا.

مقایسه اثرات حشره کشی بخش های مختلف گیاه زیتون تلخ.

فصل دوم

مروری بر منابع

و بررسی مطالعات انجام شده

۲-۱- بررسی اثرات متفاوت عصاره گیاه زیتون تلخ روی حشرات

استفاده از گیاهان حشره کش‌ از سال ۱۸۵۰ با سموم گیاهی، مانند نیکوتین و روتنون آغاز گردیده و تاکنون نتایج بسیار خوبی از نحوه کنترل آفات با ترکیبات گیاهی بدست آمده است (Chaubey, 2007). برخی از گیاهان از ترکیباتی تشکیل شده ‌اند که این ترکیبات می‌ توانند حشرات آفات را از محصولات گیاهی دور کنند و خسارت اقتصادی آن ‌ها را کاهش دهند. برای مثال گیاه سیر^[۱۸]، آفاتی مانند سوسک ژاپنی، شته ‌ها،‌ سرخرطومی ‌های سبزیجات و کنه ‌های تارتن عنکبوتی را دور می‌کند (Zehnder, 2004). در گذشته برگ‌ های درخت عرعر^[۱۹] و تمام اندام ‌های گیاه سریشک^[۲۰] علیه شته ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت (Pascual-Villalobos and Robledo, 1999).

مشتقات درخت زیتون تلخ به عنوان حشره کش تشخیص داده شده است. میوه ‌های این گیاه، باعث تأخیر در رشد، ‌کاهش باروری، نقص‌ های مورفولوژیکی و تغییرات رفتاری در حشرات می ‌شود (Senthil Nathan and Sehoon, 2006). از عصاره درخت زیتون تلخ به عنوان یک ترکیب ضد تغذیه، ‌دور کننده و تنظیم کننده رشد در حشرات استفاده شده است (Reed et al.,1982).

در پژوهشی، اثر عصاره‌ های متانولی Azadirachta indica و Melia azedarach روی تخم ‌ریزی و تفریخ تخم ‌های پروانه Earias vittella F. مورد ارزیابی قرار گرفتند (Gajmer et al., 2002). در مطالعه ‌ای دیگر بررسی تأثیر حشره کشی‌ عصاره آبی برگ و میوه رسیده زیتون تلخ روی مرحله پورگی سفید بالک گلخانه^[۲۱] صورت گرفت (Jazzar and Abou-Fakhar, 2003). همچنین تأثیر عصاره اتانولی دانه زیتون تلخ روی شته جالیز^[۲۲] و شته سبز هلو^[۲۳] بررسی شد (سالاری و همکاران ،a 1390).

در مطالعه ای آزمایشگاهی، تأثیر عصاره آبی زیتون تلخ بر روی فعالیت ‌های زیستی لارو پروانه Spodoptera frugiperda بررسی شد (Carvalho and Ferreira, 1990). همچنین اثرات ضد تغذیه ‌ایی عصاره آبی گل، میوه، ساقه و برگ گیاه زیتون تلخ روی Diabrotca speciosa بررسی گردید (Ventura and Ito, 2000). در تحقیقی دیگر، اثرات دورکنندگی و ضد تغذیه ایی برگ، میوه رسیده و میوه نارس زیتون تلخ روی سفید بالک گلخانه گزارش شده است (Abou Fakhr et al., 2001; Nardo et al., 1997). دز زیرکشنده عصاره میوه رسیده زیتون تلخ نیز توسط دفاگو^[۲۴] و همکاران (۲۰۰۹) بررسی شده است. به علاوه گزارش شده است که عصاره برگ زیتون تلخ، در بقای لارو و حشرات بالغ Epilachna paenulata تأثیر دارد (Kraus et al., 1986). در تحقیقی دیگر، تأثیر عصاره برگ زیتون تلخ، روی رشد و دگردیسی E. varivesti بررسی شد (Zhu and Ermel, 1991). تأثیر عصاره بدست آمده از برگ و میوه نارس زیتون تلخ روی مرگ و میر حشرات بالغ سفید بالک گلخانه به اثبات رسیده است (Nardo et al., 1997).

دهقانی و احمدی (۱۳۹۰) تأثیر عصاره متانولی زیتون تلخ روی مراحل مختلف زیستی سفید بالک گلخانه^[۲۵] را‌، در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار دادند. اثرات حشره‌کشی دو عصاره گیاهی، شامل دانه گیاه زیتون تلخ و اسفند روی تریپس پیاز^[۲۶]، در شرایط آزمایشگاه توسط نجمی ‌زاده و احمدی (۱۳۹۰) مورد مطالعه قرار گرفته است. در پژوهشی دیگر، اثر عصاره اتانولی گیاه زیتون تلخ روی تغذیه لارو و حشره کامل سوسک برگخوار نارون Xanthogalleraca luteola Mulle (Coleoptera: Chrysomelidae) بررسی شد (Valladares et al., 1997).

انواع گوناگونی از عصاره های خام بخش های متفاوت گیاه زیتون تلخ از جمله عصاره برگ و میوه رسیده آن، برای ارزیابی فعالیت های ضدتغذیه ایی برخی حشرات شامل راسته های Saltatoria، Heteroptera، Homoptera، Coleoptera، Lepidoptera و Diptera استفاده شده است (Ascher et al., 1995). عصاره برگ زیتون تلخ همچنین، تخم ریزی پشه Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) را کاهش داد (Defago et al., 2009)؛ این در حالی است که در تحقیقی دیگر، مشخص شد که عصاره میوه رسیده زیتون تلخ، اثری روی تخم گذاری پشه A. aegypti ندارد (Coria et al., 2008). همچنین اثرات قوی ضد تخم گذاری عصاره زیتون تلخ، روی ماده های Anopheles stephensi گزارش شده است (Senthil Nathan et al., 2006)؛ اگرچه در این تحقیق اثر عصاره میوه رسیده زیتون تلخ به مراتب بیشتر از عصاره برگ بود.

دفاگو و همکاران (۲۰۰۹) نشان دادند که عصاره زیتون تلخ روی تخم ریزی E. paenulata تأثیر دارد. در پژوهشی دیگر، اثر عصاره برگ زیتون تلخ روی مرگ و میر، طول دوران لاروی و سرعت رشد Spodoptera frugiperda بررسی شد (De Brito et al., 2004; McMillian et al., 1969). تأثیر عصاره های قسمت های مختلف رشدی زیتون تلخ شامل میوه نارس و رسیده، برگ و ساقه، روی مرگ و میر سفید بالک به اثبات رسیده است (De Souza and Vendramin, 2001). همچنین گزارش شده است که عصاره آبی میوه رسیده زیتون تلخ، روی گونه های مختلف شته ها تأثیر دارد (Defago et al., 2009).

همچنین فعالیت ضد تغذیه ای آزادیراختین استخراج شده از دانه های زیتون تلخ علیه لارو Spodoptera exiguae به اثبات رسیده است (Huang et al., 1995). بررسی تأثیر عصاره اتانولی گیاه زیتون تلخ بر روی آفت سرخرطومی برنجL. Sitophilus oryzae نیز بیانگر خاصیت حشره کشی این عصاره گیاهی در ارتباط با این آفت است (Panji, 1946). اثرات عصاره اتانولی زیتون تلخ روی لارو شب پره Pieris brassicae و سوسک Aulacophora foveicollis بررسی گردید (Saljoqi et al., 2006). مطالعات نشان داد که عصاره اتانولی زیتون تلخ برای کنترل لارو سن سوم و چهارم Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) تأثیر بسزایی دارد (Prophiro et al., 2008). همچنین خبیر و همکاران (۱۳۹۳) گل درخت زیتون تلخ را به عنوان شته کش معرفی کرده و تأثیر غلظت های مختلف عصاره اتانولی آن را روی مرگ و میر حشرات بالغ شته سیاه باقلا مورد بررسی قرار دادند.

۲-۲- بررسی اثرات حلال های مختلف روی حشرات

در امر استخراج ترکیبات مؤثر موجود در یک عصاره گیاهی، نوع حلالِ مورد استفاده جهت استخراج عصاره، در میزان اثر حشره کشی آن عصاره گیاهی نقش دارد. در یک تحقیق، تأثیر نوع حلال و تکنیک عصاره گیری،‌ بر روی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره برخی گیاهان دارویی بررسی شد (Sultana et al., 2009). در آزمایشی دیگر، جهت تعیین تأثیر نوع حلال بکار رفته در تهیه عصاره دانه گیاه زیتون تلخ، ‌روی خاصیت حشره کشی عصاره ‌های استخراج شده، بر روی شته سیاه باقلا مورد بررسی قرار گرفت (سالاری و همکاران، b1390).

۲-۳- استخراج از گیاهان به کمک روش های نوین استخراج

در پژوهشی با کمک امواج مایکروویو، استخراج ترپن ها از دانه های زیره انجام شد (Chemat et al., 2005). استخراج پلی فنول ها^[۲۷] از پوست پرتقال^[۲۸] با کمک امواج فراصوت صورت گرفت و استخراج طی مدت زمان ۳۰ دقیقه انجام شد (Kamran Khan, 2010). کاربرد فراصوت در تکنولوژی مواد غذایی (پردازش، حفظ و استخراج) توسط چمت^[۲۹] و همکاران (۲۰۱۱) بررسی شد. همچنین روش های متداول و جدید در زمینه استخراج مواد غذایی از گیاهان، از جمله استخراج سوکسله، استخراج با کمک امواج مایکروویو و استخراج با کمک امواج فراصوت مورد بررسی قرار گرفته اند (Wang and Weller, 2006).

در آزمایشی اثر روش های مختلف استخراج بر راندمان استخراج روغن از پوست درخت Pinus radiata، مورد مطالعه قرار گرفت (Aspe and Fernandez, 2011). استخراج روغن از دانه های کتان با کمک امواج فراصوت نیز، توسط زانگ^[۳۰] و همکاران (۲۰۰۸) انجام پذیرفت.

فصل سوم

مواد و روش ها

۳-۱-کشت گیاه میزبان

پس از زهکشی گلدان‌ های پلاستیکی (با قطر ۱۰ سانتی‌ متر) با سنگ ‌ریزه، ‌این گلدان ‌ها با مخلوطی از ماسه بادی و کود گیاهی پوسیده (خاک برگ) پر شدند. سپس درون هر گلدان (با توجه به اندازه بذر ها و حجم‌ گلدان)، چند بذر باقلا کاشته و همواره سعی شد که عمق مناسب کاشت رعایت گردد. به منظور جلوگیری از آلودگی گیاهان مذکور به آفاتی نظیر کنه ‌ها، ‌تریپس ‌ها و یا شته‌ ها، گلدان ‌های باقلا پس از کشت، ‌در داخل قفس ‌های چوبی یا فلزی با ابعاد ۸۰×۶۰×۶۰ سانتی‌ متر که با تور ارگانزا و یا حریر پوشیده شده بودند، ‌درون گلخانه در شرایط دمایی ۵±۲۵ درجه سانتی‌گراد، رطوبت نسبی ۱۰±۶۰ درصد و ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی قرار داده شدند (شکل ۶). هر دو روز یکبار،‌ گلدان ‌ها آبیاری شده و زمانی که به مرحله چند برگی رسیدند (تقریباً پس از ۲ هفته)، برگ ‌های این گیاهان در آزمایشات استفاده گردید. لازم به ذکر است که در طول آزمایشات، ‌به طور متناوب،‌ تعدادی گلدان از گیاه باقلا کاشته شد (شکل ۷).

شکل ۶: تصویری از قفس ‌نگهداری گلدان ها در گلخانه (اصلی- Original)

شکل ۷: گیاهان باقلای کشت شده در گلخانه، جهت استفاده در آزمایشات (اصلی- Original)

۳-۲- پرورش حشرات

جهت بررسی تأثیر عصاره گیاهی،‌ حلال‌ های متفاوت و روش ‌های نوین استخراج عصاره از مراحل مختلف رشدی گیاه زیتون تلخ ‌در کنترل حشرات، از شته سیاه باقلا استفاده شد. به منظور پرورش آزمایشگاهی، شته مذکور، ‌از روی گیاهان میزبان در شهرستان کرمان جمع‌ آوری گردید. پس از انتقال شته ‌ها به آزمایشگاه و شناسایی آن ‌ها، یک کلنی از این شته پرورش داده شد. شته‌ ها درون ظروف مخصوص پرورش (ظروف پلاستیکی به قطر ۶ سانتی‌ متر و ارتفاع ۴ سانتی‌ متر، حاوی ژل آگار۷/۰ درصد)، برروی برگ ‌های باقلا پرورش داده شدند.

جهت تهیه ژل آگار ۷/۰ درصد، مقدار ۷ گرم از پودر آگار را داخل ۱۰۰۰ میلی‌ لیتر آب حل کرده و سپس این محلول به طور یکنواخت حرارت داده شد. پس از جوش آمدن و روشن ‌تر شدن رنگ محلول، محلول به میزان معین درون ظروف پرورش ریخته شد. پس از گذشت مدت زمان ۲۰ الی ۳۰ دقیقه، محلول درون ظروف پرورش به صورت ژل در آمده و قابل استفاده جهت پرورش حشرات و انجام آزمایشات شد. از محیط آگار ژل جهت حفظ رطوبت و نگهداری برگ‌ های گیاه میزبان برای مدت زمان طولانی تر استفاده گردید. داخل همه ظروف به طور معمول تعداد ۱۰ تا ۱۵ عدد شته بالغ جهت پرورش انبوه کلنی قرار داده و درب ظروف با توری های مخصوص (حریر شیشه‌ای برش خورده)، جهت تبادل هوا پوشانده شد. سپس ظروف پرورش در داخل اتاقک رشد^[۳۱] (شکل ۸)،‌ در شرایط دمایی ۱±۲۵ درجه سانتی‌گراد، رطوبت نسبی ۱۰±۵۰ درصد و ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی نگهداری شدند. درون اتاقک رشد جهت کنترل دقیق ‌تر تغییرات محیطی، از دستگاه رطوبت سنج (هیدرومتر) و دماسنج ماکزیمم-مینیمم استفاد شد. با پوره زایی شته ‌ها و افزایش جمعیت، ‌تعدادی از بالغین به ظروف پرورش جدید حاوی ژل آگار و برگ ‌های جدید گیاه‌ میزبان منتقل گردید (شکل ۹).

شکل ۸: اتاقک رشد و ظروف پرورش حشرات داخل آن (اصلی- Original)

شکل ۹: ظروف مخصوص پرورش شته سیاه باقلا (اصلی- Original)

برای بدست آوردن شته ‌های همسن، تعداد ۲۰۰ عدد شته بالغ از کلنی اولیه جدا و در یک کلنی جداگانه نگهداری گردیدند. پس از۲۴ ساعت، حشرات بالغ جدا شده و به کلنی اصلی بازگردانده شدند. در این حالت پوره ‌های ایجاد شده، یک یا دو روزه بوده که جهت انجام برخی از آزمایشات استفاده شدند (شکل ۱۰).

شکل ۱۰: پوره ۲-۱ روزه شته سیاه باقلا (اصلی- Original)

جهت آماده سازی پوره ‌های ۳ یا ۴ روزه، پوره‌ های یک یا دو روزه در کلنی جداگانه ‌ایی نگهداری شده و پس از ۴۸ ساعت، پوره ‌ها به سن سه یا چهار روزه رسیده و برای انجام آزمایشات مربوطه مورد استفاده قرار گرفتند (شکل ۱۱).

شکل ۱۱: پوره ۴-۳ روزه شته سیاه باقلا (اصلی-Original)

همچنین جهت آماده سازی بیوتست^[۳۲]، برای بررسی میزان پوره زایی ماده‌ های بالغ شته سیاه باقلا، ‌پوره ‌های ۲-۱ روزه درکلنی دیگری نگهداری شده،‌ پس از حدود ۷ روزه پوره‌ ها بالغ شده و سپس حشرات ‌تازه بالغ شده به محیط آزمایش منتقل شدند (شکل ۱۲).

شکل ۱۲: حشره تازه بالغ شده شته سیاه باقلا (اصلی-Original)

۳-۳- تهیه نمونه ‌های گیاهی

از زمستان ۱۳۹۱ تا اواخر پائیز ۱۳۹۲، ‌با توجه به نیاز، ‌مراحل متفاوت رشدی گیاه زیتون تلخ،‌ شامل گل، ‌میوه سبز کوچک (به قطر متوسط ۳ میلی متر)، میوه سبز بزرگ (به قطر متوسط ۷ میلی متر)، میوه رسیده و برگ، جهت انجام آزمایشات از رویشگاه طبیعی آن در منطقه ماهان (۵۷ درجه و ۹ دقیقه و ۳۰ ثانیه شرقی و ۳۰ درجه و۹ دقیقه و ۷۰ ثانیه شمالی، ارتفاع از سطح دریا ۱۷۹۴ متر) جمع آوری شدند.

نمونه های گیاهی پس از انتقال به آزمایشگاه، در شرایط مناسب (سایه و تهویه) خشک شدند. یک هفته پس از خشک شدن کامل اندام‌ های گیاهی، این قسمت ‌ها توسط آسیاب برقی استیل به مدت ۳ دقیقه کاملا پودر شدند. چون ماده مؤثر موجود در عصاره گیاه ممکن است قطبی، حد واسط و یا غیر قطبی باشد، جهت انجام آزمایشات از حلال ‌های قطبی (‌آب مقطرآزمایشگاهی، اتانول و متانول)، حلال حد واسط (‌استون) و حلال غیر قطبی (اِن هگزان) با درجه خلوص ‌های ۹۵ تا ۹/۹۹ درصد جهت عصاره گیری استفاده شد. همچنین به منظور بررسی تأثیر روش‌ های مختلف عصاره گیری از سه روش عصاره گیری به روش معمول و متداول (سنتی)، عصاره‌گیری با امواج مایکروویو و عصاره‌گیری با امواج فراصوت استفاده گردید.

۳-۴- تهیه عصاره ‌های گیاهی به روش عصاره‌گیری معمولی (سنتی)

در هر مرحله از عصاره گیری ۷۰ گرم از اندا‌م‌ های گیاهی پودر شده در ارلنی به حجم ۵۰۰ میلی‌ لیتر ریخته شد. با توجه به هدف و نوع آزمایش روی هرکدام از آن‌ ها به صورت مجزا از حلال‌ های فوق الذکر ریخته تا حجم مخلوط به ۱۵۰ میلی ‌لیتر رسید. پس از یک ساعت همزدن در زیر هود، درب ارلن با پارافیلم به خوبی بسته شد تا حلال از ظرف خارج نگردد. به منظور جلوگیری از تابش مستقیم نور به ارلن، دور آن با فویل آلومینیوم پوشانده شد. سپس مخلوط عصاره و باقی مانده گیاهی به مدت ۲۴ ساعت در یخچال (دمای ۴ درجه سانتی‌گراد)‌ نگهداری گردید.

پس از ۲۴ ساعت، عصاره گیاهی توسط کاغذ صافی Whatman N° ۹۱ از باقی ‌مانده‌ گیاهی جدا شد. در مراحل بعدی جهت انجام آزمایشات، غلظت ۵۰ میکروگرم در میلی ‌لیتر از عصاره ‌های فوق آماده سازی شده و مورد استفاده قرار گرفت (شکل ۱۳).

شکل ۱۳: یک نمونه از عصاره های استخراج شده به روش استخراج معمولی (اصلی-Original)

۳-۵- تهیه عصاره‌ های گیاهی به روش عصاره‌گیری با امواج مایکروویو

به منظور عصاره‌گیری از مراحل مختلف رشدی گیاه زیتون‌ تلخ با کمک امواج مایکروویو،‌ از آب مقطر به عنوان واسطه پراکندگی استفاده شد. زیرا نقطه جوش حلال ‌های دیگر که در بالا ذکر شد، نسبت به آب پایین‌ تر بوده و به سرعت در مایکروویو به جوش آمده و موجب ایجاد آتش سوزی می ‌شوند. جهت عصاره‌گیری، ‌۷۰ گرم از هرکدام از مراحل رشدی زیتون تلخ (گل، میوه‌ سبز کوچک، میوه سبز بزرگ، میوه رسیده و برگ) که کاملا پودر شده بودند،‌ درون ارلنی به حجم ۵۰۰ میلی ‌لیتر ریخته شد. سپس به آن ‌ها آب مقطر اضافه گردید تا حجم مخلوط به ۱۵۰ میلی‌ لیتر رسید. سپس هر ارلن‌ به طور جداگانه‌ درون مایکروویو قرار گرفت. هرکدام از مراحل گیاهی به صورت جداگانه، در مدت زمان های ۳۰ و ۵۰ ثانیه در معرض امواج مایکروویو قرار گرفتند. پس از عصاره‌گیری در مدت زمان ‌های ذکر شده،‌ مخلوط توسط کاغذ صافی Whatman N° ۹۱ فیلتر شد. جهت انجام آزمایشات، از هر کدام از عصاره‌ ها، غلظت ۵۰ میکروگرم در میلی لیتر تهیه گردید. همچنین مقدار ۵۰ میلی‌ لیتر آب مقطر، به مدت ۳۰ و۵۰ ثانیه درون مایکروویو (به منظور استفاده در شاهد) قرار داده شد. در این روش از مایکروویو مدل ۲۳۵۰ Samsung MW با فرکانس امواجی معادل ۲۴۵۰ مگاهرتز استفاده گردید (‌شکل ۱۴).

شکل ۱۴: دستگاه استفاده شده در استخراج عصاره با کمک امواج مایکروویو (اصلی-Original)

۳-۶- تهیه عصاره ‌های گیاهی به روش عصاره‌گیری با امواج فراصوت

جهت انجام این مرحله، از اتانول ۹۶ درصد به عنوان واسطه پراکندگی استفاده شد. بدین منظور، ۷۰ گرم از هرکدام از مراحل گیاهی که کاملا پودر شده بودند، درون بشری به حجم ۵۰۰ میلی ‌لیتر ریخته و با اضافه کردن اتانول حجم مخلوط به ۱۵۰ میلی ‌لیتر رسید. سپس بشر حاوی مخلوط ماده گیاهی و حلال، ‌درون دستگاه اولتراسونیک قرار گرفت. عصاره‌گیری باید به مدت ۳۰ دقیقه تحت امواج فراصوت (به موج ‌های صوتی که فرکانس نوسان آن ها بیش از محدوده شنوایی انسان یا ۲۰‏ سیکل^[۳۳] در ثانیه ‎‏باشد، فراصوت گفته می‌شود) انجام می گرفت؛ به دلیل احتمال آسیب‌ دیدن میله^[۳۴] دستگاه اولتراسونیک، بعد از هر ۲ دقیقه امواج دهی، یک دقیقه به دستگاه استراحت داده می ‌شد. بنابراین برای آماده سازی هر عصاره، ۴۵ دقیقه زمان لازم بود. پس از این مدت زمان، ‌بلافاصله عصاره‌ گیاهی توسط کاغذ صافی Whatman N° ۹۱ از باقی مانده‌گیاهی جدا شد. در مراحل بعدی از هر عصاره، غلظت ۵۰ میکروگرم در میلی لیتر تهیه گردیده و در آزمایشات مورد استفاده قرار گرفت. همچنین دامنه نوسان^[۳۵] و سیکل دستگاه التراسونیک در این آزمایش، به ترتیب روی ۸۰ و ۶/۰ تنظیم شد. شدت موج متناسب با مربع دامنه نوسان در آن نقطه است. ارتعاش منبع، ذرات مجاور را به نوسان در می ­آورد و این ذرات نیز ذرات مجاور خود را مرتعش می ­سازند و ارتعاش ماده زنجیروار ادامه یافته و پیش می ­رود. انتقال این ارتعاشات از ذره­ای به ذره دیگر در واقع همان موج صوتی است که در محیط منتشر می ­شود.

جهت عصاره‌گیری به روش استفاده از امواج فراصوت، از دستگاه Ultrasound Technology، مدل UP200s، ساخت شرکت hielscher آلمان استفاده گردید (شکل ۱۵).

شکل ۱۵: دستگاه استفاده شده در استخراج عصاره با کمک امواج فراصوت (اصلی-Original)

۳-۷- آزمایشات زیست سنجی

۳-۷-۱- بررسی اثر حشره کشی عصاره ‌های گیاهی استحصال شده با روش های عصاره‌گیری مختلف روی پوره‌ های یک یا دو روزه و سه یا چهار روزه شته سیاه باقلا

اثرات کشندگی عصاره های گل، مراحل مختلف رشدی میوه و برگ گیاه زیتون تلخ،‌ روی پوره ‌های یک یا دو روزه و سه یا چهار روزه شته سیاه باقلا مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تعیین تأثیر نوع حلال مورد استفاده در میزان قدرت حشره‌کشی مراحل مختلف رشدی گیاه زیتون تلخ، از عصاره ‌های آبی،‌ اتانولی،‌ متانولی، استونی و اِن هگزانی استفاده شد. همچنین جهت تعیین تأثیر روش های متفاوت عصاره‌گیری، در میزان استخراج عصاره‌ و قدرت حشره‌کشی این روش ها،‌ از سه روش عصاره‌گیری ‌شامل، عصاره‌گیری معمولی (سنتی)، عصاره‌گیری با کمک امواج مایکروویو و عصاره‌گیری با کمک امواج فراصوت استفاده گردید.

هر واحد آزمایشی شامل یک پتری دیش پلاستیکی به قطر ۶ سانتی ‌متر، محتوی ژل آگار ۷/۰ درصد، به ضخامت یک سانتی ‌متر بود که بر روی آن یک برگ تازه باقلا قرار داشت. شته ‌های مربوط به هر آزمایش، ‌روی برگ‌ های باقلا مستقر شدند (در هر واحد آزمایشی،‌۲۰ عدد پوره‌ با سن مشخص قرار داده شد). برای هرآزمایش، غلظت ۵۰ میکروگرم در میلی ‌لیتر از هریک از عصاره ‌های فوق آماده گردید. همچ

تعریف مفهومی: سرمایه روانشناختی عبارت است از مجموعه ­ای از صفات و توانمندی­های مثبت افراد و سازمان­ها که می ­تواند مانند یک منبع قوی در رشد و ارتقاء فرد و سازمان نقش داشته باشد. امیدواری، خوش­بینی، خودکارآمدی و استقامت (تاب­آوری یا انعطاف­پذیری) مؤلفه­ های سرمایه روانشناختی هستند (کوگینز، ۲۰۱۲).

• • امیدواری: یکی از سازه ­هایی است که به عنوان شاخص توانمندی در بهزیستی مثبت افراد مورد توجه واقع شده است.

• • خوش‌بینی: اسناد درونی بالنسبه ثابت و کلی در مورد حوادث مثبت است.

• • خودکارآمدی: به معنی اطمینان داشتن به توانایی­های موردنیاز در دستیابی به موفقیت و باور به داشتن قدرت در غلبه بر تکالیف چالش­انگیز است.

• • • تاب­آوری: را ظرفیت روانی مثبت برای برگشت، جهش از مصیبت و تغییر مثبت در جهت پیشرفت تعریف کرده ­اند که فرد را برای پذیرش مسئولیت آماده می‌کند (علی پور و همکاران، ۱۳۹۲).

    (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تعریف عملیاتی: سرمایه روانشناختی نمره‌ای است که فرد از پاسخ به پرسشنامه سرمایه روانشناختی لوتانز و همکاران، ۲۰۰۷ به دست می‌آورد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
در این بخش ادبیات تحقیق مورد بحث قرار می گیرد و شامل دو بخش می باشد، ابتدا بخش پیشینه نظری، که در این بخش به تعریف متغیرها، بیان ابعاد و مؤلفه های آن ها پرداخته می شود. بخش دوم پیشینه تجربی، که شامل تحقیقات انجام شده در داخل و خارج، مرتبط با موضوع پژوهش می باشد.
۲-۱- پیشینه نظری
۲-۱-۱- اشتیاق شغلی
تاکنون تعاریف بسیاری در مورد اشتیاق شغلی مطرح شده است اما هنوز در این زمینه تعریفی که مورد قبول و تأیید همگان باشــد ارائه نشده است. دلیل این عدم وحدت را این چنین بیان می‌کند: اشتیاق شــغلی کارکنان، از پارادایم های جدید حوزه منابع انسانی بوده و به دلیل راه های متنوع بهره برداری از آن، تعاریف چندگانه ای را داراســت. اکثر تعاریف اذعان دارند که اشتیاق از منابع شخصی و محیطی نشأت می گیرد. به نظرگیبونز^[۲۶] (۲۰۰۶) اشتیاق شغلی افراد با استعداد، یک رابطه احساسی هوشــی است که کارمند با شغل، سازمان، مدیر و همکارانش وجود داشــته و بر روی تلاش های مضاعف او در کارش تأثیرگذار اســت(به نقل از زرگران مقدم، ۱۳۹۰).
بالاین و اسپارو^[۲۷] ( ۲۰۰۹) نیز اشــتیاق را یک تفکرمثبت و واقعی دانســته که به وســیله ی قدرت، فداکاری و جذابیت توصیف می شود و موجبــات تمایل و رضایت افراد را در اشتیاق به انجام کار فراهم می نماید.
تراس و همکارانش^[۲۸] (۲۰۰۶) اشتیاق را حاصل ایجاد فرصت برای کارکنان و همکارانش در برقراری ارتباط با همکاران و مدیران خود می دانند. اشتیاق شغلی کارکنان از نظر هویت^[۲۹] (۲۰۰۴)مقدار اشتیاق و علاقه ای است که کارکنان به سازمان خود دارند. یکی از بررسی های انجام شده توسط بکر، آلبرشت و لیتر^[۳۰] (۲۰۱۱) تشــخیص دادند که اجماع رو به رشــدی وجود دارد مبنی بر آنکه اشــتیاق می تواند معنای سطح بالایی از انرژی و همچنین ســطح بالایی از درگیری شــغلی باشد. (اینسئوگلو و وار^[۳۱]،۲۰۱۲ ، به نقل از مقیمی مفرد، ۱۳۹۳).
در اکثر مواقع اشــتیاق به عنوان تعهد فکری و عاطفی نســبت به سازمان تعریف شده است، یا میزان تلاش اختیاری که توسط کارکنان در شغل شان به نمایش گذاشته می شود (فرانک^[۳۲] و همکاران، ۲۰۰۴، نقل از عسگری، ۱۳۹۰). رابینسون ^[۳۳]و همکاران (۲۰۰۴) نیــز اشــتیاق را به عنوان نگرش مثبت کارکنان نســبت به ســازمان و ارزشهای آن تعریف کردند.
کریستین و همکاران (۲۰۱۱ ) نیز اشتیاق شغلی را این گونه تعریف کرده است: حالتی از ذهن که نسبتا بادوام است و نشانگر سرمایه گذاری هم زمان انرژی های افراد بر روی تجارب و یا عملکردهای کاری است.
کان، (۱۹۹۰) اشــتیاق فــردی را ابــراز و بکارگیری خود فردی اعضای ســازمان در نقشهای کاری تعریف کرد. وی به عنوان اولین فردی که از اصطلاح اشــتیاق شغلی اســتفاده کرد، معتقد بود که در اشــتیاق، افراد خود را به لحاظ فیزیکی، شــناختی و عاطفی در طول ایفای نقش ابراز و به‏ کار می گیرند. شوفلی و همکارانش متداول ترین تعریف را از مفهوم اشتیاق شــغلی ارائه دادند. آنها اشتیاق شغلی را یک وضعیت مثبت و رضایت بخش ذهنــی در ارتباط با کار توصیف کرده اند که در این وضعیت شخص یک احساس نیرومندی و ارتباط مؤثر با فعالیت هــای کارش دارد و خودش را به عنوان فردی توانمند برای پاســخگویی به تقاضاهای شغلی می داند. آنها بیان کردند که اشتیاق چیزی بیش از یک وضعیت هیجانی گذرا و خاص می باشد و به یک حالت پایای ســرایت کننده و هیجانی شناختی اشاره دارد که بر روی یک موضوع، واقعه یا رفتار خاص متمرکز می شود.( شوفلی و همکاران، ۲۰۱۱، به نقل از زرگران مقدم، ۱۳۹۰)
اشــتیاق شغلی کارکنان مشتمل بر سه جنبه شناختی، عاطفی و رفتاری می‌باشد. جنبه شــناختی اشتیاق شغلی مربوط به باورهای کارکنان درباره ســازمان، رهبران و شــرایط کار می‌باشد. جنبه عاطفی اشتیاق شغلی مربوط به چگونگی احساس کارکنان و نحوه نگرش آن‌ها نســبت به سازمان، رهبران و شرایط کار می‌باشد. نهایتاً جنبه رفتاری اشتیاق شغلی کارکنان، عاملی است که برای سازمان ایجــاد ارزش افزوده نمــوده و در برگیرنده تلاشهــای آگاهانه و داوطلبانه کارکنان برای افزایش سطح اشتیاق شغلی خود می باشد که منجر به انجام وظایف با حذف وقت و علاقه می­گردد (فیلیپس، ۲۰۰۹).
اغلب اشــتیاق شــغلی کارکنان را در تضاد با فرســودگی شغلی توصیف کرده اند. فرسودگی شــغلی ترکیبی از فرسودگی احساسات، زوال کیفیت و کاهش فضیلت می باشــد.در حقیقت طیف مقابل اشتیاق شغلی کارکنان بیکاری و بی قید و بندی نســبت به کار است که با واژه فرسودگی شــغلی در ارتباط می باشــد. زمانی که افراد، رها از قید و بند و تعهد باشــند، به صورت فیزیکی و احساســی و کاملا آگاهانه خود را از کار کنار می کشند. امــا با وجود تعاریف مختلف، نظریه پــردازان مدیریت معتقدند که اشتیاق شــغلی نتیجه ارتباطات دوطرفه بین کارمند و کارفرماست و کارهایی که باید به وسیله هر دو طرف انجام شود. آنها معتقدند هنگامی که مدیران فلسفه رهبری خدمت گزار را به‏کار ببرند که نقش اصلی مدیر حمایت و خدمت به کســانی اســت که آنها را رهبری می‌کند، محیط مستعد اشــتیاق کارکنان می گردد.
۲-۱-۱-۱- ابعاد اشتیاق شغلی
۱٫جذب : یکی از ابعاد اشتیاق شغلی، جذب است که مخصوصا به تمرکز و غرق شدن در کار اشاره دارد و وجه مشخصه آن، این است که برای افراد وقت سریع می گذرد و فرد به سختی می تواند از کارخود جدا شود. اخیرا تحقیقات نشان داده است که تجربه جذب به میزان درگیری در کار مربوط است به طوری که فرد گذر زمان را تشخیص نمی دهد. این بدان معنا است که گاهی برخی از افراد در زمان و شرایطی جذب کاری می شوند که برای آنان لذت بخش است و افراد برای آن بهای زیادی را می پردازند، تنها به خاطر اینکه این کار را داشته باشند. تجارب درگیری در کار و متوجه نشدن گذر زمان، معمولا هم خارج از زمینه کاری رخ می دهد(برای مثال کارهایی که به صورت سرگرمی صورت می گیرند). و هم ممکن است در همه حوزه ها و زمینه های زندگی صورت گیرد. تجارب درگیری در کار، هنگامی به وجود می آید که تعادل مناسبی بین نیازهای شغلی (مثل چالش برانگیزی آن) و مهارت حرفه ای کارکن ایجاد شود. تفاوت عمده ای که درمفهوم درگیری در کار و جذب وجود دارد، مقاومتی است که فرد از لحاظ ذهنی هنگام کار مبذول می دارد، که این حادثه ممکن است در همه زمینه های زندگی شان اتفاق بیفتد(اگوت^[۳۴] و همکاران،۲۰۰۷).
۲٫ نیرومندی: بعد نیرومندی، به سطوح بالای انرژی و ارتجاعی بودن ذهن کارکنان هنگام کار اشاره دارد، به گونه ای که کارکنان تلاش قابل ملاحظه­ای برای انجام کارش مبذول می­دارد و نیز در موقعیت های دشوار پا فشاری می­ کند. همچنین بعد نیرومندی بیان می­ کند، کارکنانی که از نیرومندی بیشتری برخور دارند، بیشتر توسط کارشان برانگیخته شده و هنگامی که با مشکلی برخورد می کنند و یا جرو بحث کاری وجود دارد، مقاومت بیشتری از خود نشان می دهند. به بعد نیرومندی به عنوان یک مفهوم انگیزشی توجه شده است. این مطلب با در نظر گرفتن تعریف انگیزش شغلی تئوری اتکنسون^[۳۵] (۱۹۶۴) ارائه شده است. در این تعریف، انگیزش شغلی، نیرو و توان انجام کار یا مقاومت جهت انجام آن کار ایجاد می کند( به نقل از پور عباس، ۱۳۸۷).
۳٫وقف خود: سومین مؤلفه اشتیاق شغلی، وقف کردن خود در کار می باشد که با درگیری شدید روانی شخص نسبت به کار خود مشخص می شود و ترکیبی از احساس معنی داری، اشتیاق و چالش می باشد. این بعد به شکل سنتی با مفهوم دلبستگی شغلی، نکات مشترک زیادی دارد و به عنوان درجه ای که فرد ازلحاظ روانی خود را وابسته و مربوط به شغلش می داند عنوان شده است. هم چنین دلبستگی، به این که چگونه یک کار می تواند نیازهای کنونی یک فرد را پاسخ گوید، اشاره دارد (ماونو و کینونن^[۳۶]،۲۰۰۰). هم دلبستگی شغلی و هم وقف کردن، به عنوان پدیده های پایدار و بادوام اشتیاق شغلی محسوب می شوند که تفاوت آن ها تاکنون به شکل دقیق مورد بحث قرار نگرفته است، در حالی که وقف کردن یک موضوع واضح ترو روشن تری نسبت به دلبستگی شغلی می­باشد. هنگامی که احساس وقف کردن وجود دارد، اشتیاق، الهام بخشی، غرور و چالش انگیزی بیشتری نسبت به وقتی که منحصرا به ارزش کار در زندگی کارکنان توجه می شود، وجود دارد. اخیرا محققین به این نکته توجه کرده اند که نیرومندی و وقف کردن را با هسته اصلی ابعاد اشتیاق شغلی مقایسه کنند، در حالی که وضعیت کنونی جذب شباهت زیادی به درگیری در کار دارد (اگوت و همکاران، ۲۰۰۷).
۲-۱-۱-۲- اشتیاق شغلی و مفاهیم مرتبط
بحثی که عده ای در مورد اشــتیاق شغلی مطرح کرده اند این است که تعاریفی که برای این مفهوم ارائه شــده اســت شبیه به تعاریف دیگر ساختارهای شناخته شده مثل تعهد سازمانی^[۳۷] و رفتار شهروندی سازمانی^[۳۸] است. اما با وجود این که اشتیاق شغلی، با دیگر نگرش های مربوط به شغل مثل رضایت شغلی، دلبستگی شغلی، و انگیزش درونی مرتبط است، در عین حال با آن ها تفاوت دارد. گروهی از محققان معتقدند که اشــتیاق نشــأت گرفته از دو مفهوم است که به صورت علمی شــناخته شده و موضوع پژوهش های تجربی زیادی بوده است؛ تعهد و رفتار شهروندی سازمانی (مارکوس،۲۰۱۰).
اشتیاق شغلی با دو مفهوم بالا شباهت دارد. اما رابینسون و همکاران (۲۰۰۴) بیان کردند که نه تعهد و نه رفتار شــهروندی ســازمانی به انــدازه کافی هر دو جنبه اشــتیاق را منعکس نمی‌کند (نقل از زرگران مقدم، ۱۳۹۰).
رافرتی^[۳۹] و همکاران (۲۰۰۴) نیز اشــتیاق شغلی را از دو مفهوم قبلی، تعهد و رفتار شــهروندی سازمانی متمایز کردند، به دلیل اینکه اشــتیاق به وضوح نشــان دهنده یک فرایند متقابل دوطرفه بین کارکنان و ســازمان است (به نقل از زرگران مقدم، ۱۳۹۰).
طبق نظر ساکس^[۴۰] (۲۰۰۵) تعهد سازمانی با اشتیاق متفاوت است؛ چرا که در آن اشاره به نگرش و دلبستگی فرد نسبت به سازمان است، در حالی‏که اشتیاق صرفا یک نگرش نیسـت. اشتیاق درجه ای اســت که یک فرد به کارش توجه می‌کند و مجذوب عملکرد نقش خود می شــود. به علاوه در حالی‏که شــهروندی سازمانی شامل رفتارهای داوطلبانه و غیررسمی است که می تواند به همکاران و سازمان کمک کند تمرکز اشتیاق روی ایفای نقش رسمی است، نه صرفا فرانقش ها و رفتارهای داوطلبانه.
پژوهش های اخیر همچنین نشان داد که تعهد کارکنان و رفتارهای شهروندی ســازمانی بخش های مهم و پیش بینی‏کننده های اشــتیاق کارکنان اســت. به این صورت که تعهد به عنوان دلبستگی مثبت به سازمان و تمایل به صرف انرژی برای موفقیت سازمان، احساس غرور و افتخار از عضویت در سازمان و شناســایی خود با آن و شهروندی سازمانی یک رفتار مشــاهده شده در محتوای کار اســت که خود را از طریق ابتکارات نوآورانه، جستجوی فرصت هایی برای پیشرفت و فراتر رفتن از قرارداد استخدام نشان می­دهد. با این حال، این ساختارها به همراه هم ســاختار بزرگتر اشتیاق شغلی را تشــکیل می دهد و هیچ‏کدام به تنهایی نمی توانند به عنوان جایگزینی برای اشتیاق عمل کنند (رحیمی و همکاران، ۱۳۹۰).
از جملــه مفاهیم دیگری که با اشــتیاق شــغلی همپوشــانی مفهومی دارد رضایت شــغلی اســت. ریچمن (۲۰۰۶) معتقد است که اشــتیاق با رضایت شــغلی نیز مرتبط اســت. با این تفاوت که رضایت شغلی شامل ارزیابی نتایج واقعی یک شغل در مورد نتایج مطلوب است، در حالی‏که اشتیاق شــامل ارزیابی تجربیات کاری فرد و رفتارهای کاری اوســت. رضایت شــغل یک نظر مثبت در مورد شــغل اســت و با ایده افزایش تلاش با شــور و شوق که خاص اشتیاق شــغلی است، مطابقت ندارد. کارکنان مشتاق نسبت به موقعیت شــان احســاس رضایت می‌کنند، امــا فراتر از رضایت صرف، آن­ها انگیزه دارنــد که برای انجام یک وظیفه انرژی خود را افزایش دهند (اینسئوگلو و وار، ۲۰۱۲، به نقل از مقیمی مفرد، ۱۳۹۳).
محققان دیگر رضایت را به عنوان بخشــی از اشتیاق شغلی در نظر گرفتند، اما رضایت فقط می تواند منعکس‏کننده روابط ســطحی و فعل و انفعالی باشــد. اشتیاق تمایل به سرمایه گذاری خود و توسعه تلاش های اختیاری برای کمک به موفقیت کارفرماســت که بسیار فراتر از رضایت ساده با ترتیبات ساده استخدام یا وفاداری اساسی به کارفرماست (مارکوس، ۲۰۱۰).
طبق نظر”می”^[۴۱] و همکاران(۲۰۱۱ ) اشــتیاق در علوم اجتماعی رابطه بســیار نزدیکی با ساختارهای دلبستگی شغلی و غرقه شدن در کار دارد. طبق تعریف کانونگو^[۴۲] (۲۰۰۹) دلبستگی شــغلی یک حالت شــناختی یا اعتقادی شناسایی روانی است. طبق تعریفی دیگر، دلبســتگی شغلی به اهمیت نیازها و پتانسیل یک شغل برای ارضای این نیازها بســتگی دارد (زرگران مقدم، ۱۳۹۰). بنابراین دلبســتگی نتیجه یک قضاوت شــناختی در مورد توانایی های یک شغل برای ارضای نیازهاست. مشاغل در این دیدگاه با تصویر فرد از خود مرتبط است. علاوه بر این اشتیاق مستلزم اســتفاده فعال از عواطف و رفتارهــا علاوه بر شناخت هاســت (می و همــکاران، ۲۰۱۱، به نقل از زرگران مقدم ۱۳۹۰).
۲-۱-۱- ۳- محرک‌های اشتیاق شغلی
با توجه به اهمیت بحث اشــتیاق شــغلی، جهت گیری بسیاری از پژوهش ها به ســمت تعییــن عواملی که منجر به اشــتیاق کارکنان می شود، معطوف شد. مؤسســه مدیریت و توسعه پرسنل^[۴۳] با پژوهش بر روی این مفهوم اذعان نمود که هیچ فهرســت قطعی برای محرک های اشــتیاق وجود ندارد. اما از نظر آنها محرک های اصلی اشتیاق عبارتند از:

1. 1. داشتن فرصت برای ارائه و پرورش نظرات از سوی کارکنان.

1. 1. آگاهی کارکنان از آنچه در سازمان رخ می دهد.

1. 1. اعتقاد کارکنان به اینکه مدیرشــان به ســازمان متعهد است (پیریایی و همکاران،۱۳۹۰).

رابطــه قوی مدیر- کارمند یک جزء مهم در اشــتیاق کارکنان است. مؤسسه توسعه ابعاد بین المللی به عنوان یک شرکت مشاوره ای در زمینه منابع انسانی، بیان می‌کند که مدیر برای ایجاد یک نیروی کار مشــتاق باید پنــج کار انجام دهد: توازن تلاش ها با اســتراتژی، قدرت دادن، ترویــج و ترغیب به همکاری و کار گروهی، کمک به افراد برای رشد و توسعه و حمایت و به رسمیت شناختن افراد.
گــزارش پرینز^[۴۴] (۲۰۰۳)، ۱۰ ویژگی محیــط کار را که منجر به اشتیاق کارکنان می شود شناسایی کرد. سه ویژگی مهم تر در میان ۱۰ ویژگی لیست شده توســط “پرینز” عبارتند از: علاقه مدیریت ارشد به رفاه کارکنان، کار چالش برانگیــز و اختیار و قدرت تصمیم گیری (مارکوس۲۰۱۰).
گیبونز (۲۰۰۶) محرک‌های اشتیاق شغلی را به صورت زیر بر شمرده است:

• • اعتمــاد: میزانی که رهبران ســازمان از کارکنان مواظبت کرده، حرف ها و نظراتشان را می شنوند و به آن پاسخ می دهند.

• • ماهیت شغل: میزان مشارکت و استقلال کارکنان.

• • رابطه بین عملکرد فردی و عملکرد سازمانی: مقداری که کارکنان مقاصد شرکت را درک می کنند و می دانند که چگونه به بهترین نحو در شیوه های دستیابی به آن مشارکت کنند.

• • فرصت های رشد شغلی: میزان فرصت هایی که کارکنان برای رشد و ترفیع شغلی دارند و یا مسیر شغلی شان به روشنی تعریف شده باشد.

• • فخر و مباهات به شــرکت: مقداری که کارکنان از کار و سازمان خود راضی بوده و از آن احساس عزت نفس می کنند.

• همکاران و اعضای تیــم: گرایش ها و نظرهای همکاران درباره شغل و شرکت.