• • قابل مشاهده بودن اعمال

• • میزان غیرقابل تغییر بودن نتیجه ی این اعمال

• میزان مشارکت داوطلبانه فرد در انجام آن اعمال(مودی، پورتر و ایستیرس^[۱۲]، ۱۹۷۹، ص ۲۰).

دهخدا (۱۳۶۸) در لغت نامه، تعهد را به معنای “تازه کردن پیمان و کار کسی را بر ذمه گرفتن” به کار برده است. معین (۱۳۸۱) تعهد را به معنای “به گردن گرفتن کار، به عهده گرفتن، تیمار داشتن، نگاه داشتن، عهد و پیمان بستن” به کار برده است. وبستر^[۱۳] تعهد را “موافقت یا قول انجام کاری در آینده” می‌داند. دیکشنری امریکن هریتچ^[۱۴] (۱۹۷۹) تعهد را “احساس وابستگی عاطفی و ذهنی به انجام عملی خاص” تعریف ‌کرده‌است. از دیدگاه چلبی (۱۳۷۵) “تعهد یکی از عناصر محوری هر گونه اجتماع است و از لحاظ مفهومی در هر مورد از تعهد، نوعی ضرورت وجود دارد، ضرورت برای کسی در انجام عملی” (عموزاد و همکاران، ۱۳۹۰: ۵۹).

از سوی دیگر درخصوص اینکه تعهد سازمانی یک نگرش است یا یک رفتار و یا ترکیبی از هر دو، بایستی گفت که در گذشته تعهد سازمانی به وظیفه شناسی و صداقت در سازمان اطلاق می شد که با پذیرش اهداف و ارزش‌های سازمانی، خشنودی شغلی کارکنان از سازمان با تمایل برای همکاری با سازمان ارتباط داشت (رستمی، ۱۳۸۸، ص ۱۸). تعهد سازمانی حالتی است که کارکنان را در جهت کسب اهداف سازمانی رهنمود می‌کند و شامل شناخت درگیری و وفاداری کارکنان می‌گردد. تعهد سازمانی یک نگرش درباره وفاداری کارکنان به سازمان و یک فرایند مستمر است که بواسطه مشارکت افراد در تصمیمات سازمانی، توجه به افراد سازمان و موفقیت و رفاه سازمان را می رساند (خراسانی، ۱۳۸۷: ۳۳). بارزترین نمونه از تعاریف درخصوص تعهد سازمانی، متعلق به الن و می یر است. از نظر ایشان تعهد سازمانی یک نگرش است، یک حالت روانی که نشان دهنده ی نوعی تمایل، نیاز و الزام جهت ادامه ی فعالیت در یک سازمان است. تمایل یعنی علاقه و خواست قلبی برای ادامه ی فعالیت در سازمان، نیاز یعنی اینکه فرد بخاطر سرمایه گذاریهایی که در سازمان کرده، ناچار به ادامه ی خدمت در آن است. الزام عبارت از دِین، مسئولیت و تکلیفی که فرد در برابر سازمان داشته و خود را ملزم به ماندن در آن می بیند(آلن و می یر، ۱۹۹۷، ص ۱۸). در حالت کلی از نظرآلن(۲۰۰۷) تعهد سازمانی، نگرش های مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمانی است که در آن مشغول به کارند (یزدانی و همکاران، ۱۳۹۲: ۸۲). با مشارکت دادن کارکنان در تصمیم گیری درخصوص اقدامات، می توان تعهد آنان را افزایش داد. به عقیده ی وی تعهد حالتی است در انسان که در آن فرد با اعمال خود و از طریق این اعمال اعتقاد می‌یابد که به فعالیت‌ها تداوم بخشد و مشارکت مؤثر خویش را در انجام آن ها حفظ نماید (آرمسترانگ، ۱۳۸۱: ۲۲۴). کارکنان با تعهد عاطفی بالا در سازمان باقی می مانند زیرا اینطور می خواهند، کارکنان با تعهد مستمر بالا در سازمان باقی می مانند زیرا مجبورند و کارکنان با تعهد هنجاری بالا در سازمان باقی می مانند زیرا احساس می‌کنند که باید این کار را انجام دهند. ابعاد سه گانه ی تعهد سازمانی با یکدیگر همپوشانی و تداخل دارند اما مستقل از هم می‌باشند و می توان آن ها را به صورت جداگانه محاسبه و بررسی نمود (رحمان سرشت و فیاضی، ۱۳۸۷: ۷۹).

۲-۱-۳) مراحل رشد وتوسعه مفهوم تعهد سازمانی

برای شناخت فضای مفهومی، ابعاد و کاربرد مفهوم تعهد سازمانی، بررسی مراحل رشد و توسعه آن ضروری است. به طورکلی، توسعه مفهو می تعهد سازما نی ر ا می توان به سه دوره تقسیم کرد که بدون تر دید هریک از این دوره ها تأثیر نیرومندی بر وضعیت مفهوم سازی کنو نی آن داشته است.

در دوره اول، تحقیقات بر مفهوم سازی هوارد بک (۱۹۶۰) متکی بود. اصطلاح مزایای جانبی به انباشت سرمایه گذاری ارزشمندی اشاره دارد که به وسیله افراد انجام می‌گیرد و درصورت ترک سازمان آن را از دست خواهند داد.

در دومین دوره، تمرکز مطالعات از مزایای جانبی ما دی به دلبستگی روان شناختی تغییر جهت داد. در این رهیافت گرایشی که به دست پورتر ( ١٩٧۴ ) توسعه یافت، تعهد سازما نی به عنوان سازه ای یک بعدی در نظر گرفته شده بود که تنها بر دلبستگی عاطفی تمرکز داشت.

در دوره سوم، چندین رهیافت مهم چندبعدی توسعه یافت که یکی از مهم ترین آن ها را مایر و الن(۱۹۸۴:۱۹۹۱) مطرح کردند. مایر و الن علاقه مند بودند با طرح رهیافت چند بعدی، مجموعه پیوندهای گسترده تری را بررسی کنند که بین کارمندان و سازمان وجود دارد. آن ها تعهد را نیرویی الزام آور و ‌مقید کننده می دانند. این نیرو یک قالب ذهنی یا حالت روان شناختی است که فرد را به انجام کنش وادار می‌سازد. طبق نظر مایر و الن بر ای تمایز میان تعهداتی که توسط قالب های ذهنی مختلف مشخص می شود، می توان سه عنوان تعهد عاطفی، تعهد مستمر و تعهد هنجاری را برگزید(امیر کافی و هاشمی نسب، ۱۳۹۲: ۳۵ ).

۲-۱-۴) انواع تعهد

یکی از موضوعاتی که توجه محققان در زمینه تعهد را بخود جلب ‌کرده‌است، جنبه‌های مختلف تعهد است که عبارتند از:

• • تعهد نسبت به مشتریان یا ارباب رجوع

• • تعهد نسبت به سازمان

• • تعهد نسبت به خود

• • تعهد نسبت به افراد و ‌گروه‌های کاری

• تعهد نسبت به شغل

۲-۱-۴-۱- تعهد نسبت به مشتریان یا ارباب رجوع

اولین و شاید مهمترین تعهد، تعهد ننسبت به مشتریان یا ارباب رجوع است. در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما نیز عبادت بجز خدمت به خلق نیست و صالح ترین افراد، سودمندترین آنان نسبت به مردم معرفی شده اند. این نوع تعهد به دو صورت نمایان می شود:

• • خدمت کردن به مشتری و ارباب رجوع

• اهمیت قایل شدن برای ایشان

۲-۱-۴-۲- تعهد نسبت به سازمان

دومین نوع تعهد، تعهد نسبت به سازمان است. کارکنان مؤثر به سازمانشان افتخار کرده و این افتخار را در رفتارشان متجلی می‌سازند و بدین گونه حس افتخار را به تدریج به دیگران نیز القا می‌کنند. این تعهد به سازمان به سه طریق زیر صورت می‌گیرد: (حاجی احمدی، ۱۳۸۲: ۵۵).

• • ساخت فضای سازمان

• • حمایت از مدیران عالی