۲-۲- روایت ابی بصیر: قال رسول الله صلی‌الله علیه و آله و سلم: ” سباب المؤمن فسوق و قتاله کفر و اکل لحمه معصیه و حرمه ماله کحرمه دمه”. (النائینی، ۱۴۲۴ه.ق :۱۵۸٫) در این روایت به علت اهمیت جان انسان، حرمت مال به حرمت خون و جان تشبیه شده که حاکی از توجه و احترام به مال مسلم می‌باشد. لذا اثری که برای ریختن خون مسلم است، برای تعرض به مال وی هم وجود دارد.

۳) اجماع:

می­دانیم که اجماع عبارت است از اتفاق نظر گروهی از امت محمد(ص) به طوری که کاشف از گفتار معصوم باشد. اجماع، دلیل لُبّى ^[۱۳]است نه لفظى. یعنی داراى الفاظ نیست. از این رو در استنتاج از آن به قدر متیقّن اکتفا مى‏شود. هر چند در ردیف دلایل چهار گانه شمرده شده است، لیکن نزد امامیه دلیلى مستقل به شمار نمى‏رود، بلکه قول معصوم علیه السّلام حجّت است و حجیّت اجماع به لحاظ کشف آن از قول معصوم علیه السّلام است. از این رو، برخى فقها اجماع را بر اتّفاق گروهى از فقیهان که همراه بودن امام علیه السّلام با آنان معلوم است، تعریف کرده ‏اند. در مقابل، اهل سنّت از اجماع به عنوان دلیلى مستقل یاد کرده و آن را حجّت دانسته‏اند؛ هر چند مخالف قول معصوم علیه السّلام باشد. چنین اجماعى نزد شیعه، مردود و باطل است. محقق اردبیلی در تثبیت حرمت تعرض به مال غیر اعلام اجماع فرموده و گفته است: اجماع بر این استوار است که تصرف در مال کسی به هیچ وجه جائز نیست مگر با رضایت خاطر او.(المصطفوی، ۱۴۱۲ه.ق:۲۷).

” بین فقها نسبت به مدلول قاعده «احترام مال مسلم»، تسالم است و اختلافی بین فقها نمی باشد. البته این سؤال باقی است که دایره احترام به مال و عمل مسلم آیا فقط نسبت به منافع مستوفاه است یا منافع غیرمستوفاه را هم شامل می شود؟ بین فقها در این مسئله اختلاف وجود دارد. نظر مشهور این است که علاوه بر منافع مستوفاه، منافع غیر مستوفاه هم ضمان دارد. قاعده احترام به مال مسلم هم چنین موردی را تأیید می­ کند. مثلاً اگر کسی خانه شخص دیگری را غصب نماید و در آن ساکن نشود به تحقیق منافعی که برای مالک وجود داشته، تلف ‌کرده‌است و حرمت این منفعت اقتضای آن را دارد که اجرت المثل به مالک پرداخت شود و سیره عقلا هم چنین چیزی را تأیید می‌کند و شکی در پرداخت اجرت به ایشان نیست. ‌بنابرین‏ مطابق نظر مشهور منافع و اعمالی که به امر و اذن مالک انجام شده باشد و منافعی که تحت تسلط مالک بوده، اما فوت شده، دارای ضمان می‌باشد. اما منافعی که بعد از عقد از تصرف مالک بیرون آمده باشد، هیچ تضمینی برای آن وجود ندارد. بدین جهت تمسک به قاعده احترام به مال مسلم برای تعیین جواز پرداخت اجرت المثل امکان پذیر است. لذا همان طور که علمای حقوق هم بیان داشته اند، اجرای عدالت و احترام به عمل مسلم، ایجاب می­ کند که حتی اگر بین طرفین قراردادی منعقد نشده باشد، چنانچه از نظر عرف، حقی برعهده یکی از دو طرف آمده به طور قهری ضامن پرداخت باشد یا جبران خسارت نماید.” (قربان­نیا،۳۸۳ : ۱۵)

۴) عقل(بناء عقلا):

عقل نیز دلالت بر قبح تصرف در مال دیگری بدون اذن او می‌کند لذا بناء عقلا بر احترام اموال دیگران و تصرف

نکردن بدون رضایت صاحب آن می‌باشد. ماده ۱۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب دهم دسامبر ۱۹۴۸ اعلام می­دارد:

۱) هرکس به تنهایی یا همراه با دیگران حق مالکیت را دارد ۲) هیچ‌کس را نباید خودسرانه از حق مالکیتش محروم کرد.

برخی از دانشمندان، احترام به مال را یک قاعده عقلایی دانسته که به حکم آن مال مسلم و کافر ذمی را در سرزمین اسلامی محترم و مصون از تعرض است.(جعفری لنگرودی، ۱۳۸۱: ۱۷۴) نه یک حکم تأسیسی . لذا برخی اعلام می دارند که اصل در اموال، منافع و اعمال متعلق به انسان این است که چیزی از تحت اختیار وی بدون اجازه‌اش خارج نشده و تصرف در آن هم بدون رضایت وی نباشد و این را جمیع عقلا در همه ملت‌ها و مذهب‌ها می‌پذیرند و آنچه که در شرع مثل روایت ” حرمه مال المسلم کحرمه دمه ” و… وارد شده صرفاً بناء عقلا است و نظر ایشان نسبت به احترام اموال، منافع و اعمال تثبیت می‌کند که از احکام تأسیسی در اسلام نمی‌باشد و این معنای احترام به اموال از حقیقت ملکیت و تسلط انسان بر اموال بلکه بر منافع آن ناشی می‌شود و این نوع از سلطنت برای مالک سبب می‌شود، کسی بدون اجازه او مزاحمش نگردد و هر مزاحمتی هم که به تلف مال یا عمل منجر شود، باید خسارت آن جبران گردد.(المکارم الشیرازی،۱۴۱۱ ه.ق: ۲۱۸)؛ در این خصوص فرقی بین مال، اعمال و منافع نمی‌باشد؛ زیرا منافع هم مربوط به عین و مالی است که متعلق به مالک باشد و احترام به منافع، مانند احترام به مال است و اتلاف آن جایز نیست؛ جز اینکه مالک به آن رضایت بدهد و به همین جهت جبران خسارت هم لازم می‌باشد. ‌بنابرین‏ اگر شخصی فردی را به انجام عملی امر کند و قرینه‌ای بر انجام مجانی عمل وجود نداشته باشد، شکی نیست که مطابق آنچه که در میان بسیاری از صاحبان حرفه ها و شغل‌ها معمول است؛ باید اجرت‌المثل به وی پرداخته شود. (همان: ۲۲۷)

در حقوق ایران نیز بموجب حقوق بنیادین اشخاص، قاعده احترام به مالکیت، مورد شناسایی و تأکید قرار گرفته است.^[۱۴] تا جایی که نویسندگان، نظر به بداهت امر، یافتن مستند را برای تثبیت قاعده “احترام مالکیت” غیرضروری تلقی نموده ­اند گو اینکه قواعد حاکم بر اراده انسان و عدالت در دادرسی، آن را به گونه ­ای تضمین می‌کند؛ حتی اگر هیچ متنی آن را مقرر ننماید.(علیدوستی شهرکی،۱۳۹۰: ۲۹۶)

• آیا قاعده احترام مال مسلم، فقط بیانگر عدم جواز تصرف در مال دیگران بوده یا علاوه بر آن استیفا از مال یا عمل دیگران را نیز در بر ‌می‌گیرد؟

در پاسخ آمده است که پرداخت اجرت عمل دیگری از مجرای قاعده اتلاف صورت می­پذیرد. نه از طریق قاعده احترام مال. چرا که اضافه شدن کلمه “مال” به کلمه “مسلم” از نوع اضافه ملکی است که دو حیثیت دارد:

• • حیثیت ملکی، که مستلزم آن است که آنچه در تصرف فرد است، بدون اجازه او تصرف نشود.

• حیثیت مالی، که مستلزم آن است که با مال غیر معامله غیر مالی انجام ندهد.

اضافه شدن کلمه مال به لفظ مسلم به صورت اضافه ملکی و از نوع از اضافه تقییدیه است نه از نوع اضافه تعلیلیه. یعنی احترام به جهت مالکیت و سلطنت مسلم بر مالش می‌باشد. ‌به این معنا که در این نوع از مالکیت تصرف مال منوط به اجازه مالک است. زیرا اثبات احترام برای مالی می‌کند که به مسلم اضافه شده است نه آنکه منظور احترام به مال باشد. زیرا در غیر این صورت اگر منظور احترام به مال بود، باید ضرر به مال جبران شود. (الاصفهانی، ۱۴۰۹ه.ق: ۹۶-۹۵) نتیجه اینکه از جمله مفاد قاعده احترام بیان وظیفه قبل از تصرف می‌باشد و سخنی از این که ضرر وارد شده باید جبران شود، به میان نیامده است. اما مفاد قاعده ” اتلاف” راجع به جبران خسارت وارده، به بعد از تصرف اشاره دارد.

مبحث سوم: اوصاف و محدودیت­های مالکیت

گفتار اول: اوصاف مالکیت

لذا نواندیشان مدیریت معتدند سازمان­ها باید به رفاه اجتماعی به معنای گسترده آن توجه داشته باشند و آثار تصمیمات مدیریت بر محیط و ذینفعان که در واقع به مدیریت سبز موسوم است، باید به حداقل تقلیل یابد(صالحی امیری، ۱۳۸۹: ۳۴-۳۳).

۲-۲-۲-۳ سبز شدن مدیریت

تا دهه ۱۹۶۰، تنها تعداد محدودی از افراد و سازمان­ها به نتایج تصمیمات و اقداماتشان و تأثیر سوء آن ها بر جامعه و محیط توجه می­کردند. با وجود اینکه بعضی از گروه­ ها نظیر باشگاه سیرا و سایر گروه ­های فعال محیطی که به حفظ زمین و منابع طبیعی توجه داشتند، در همه جا برای حفظ محیط تلاش می­کردند؛ لکن اصولاً فعالیت­ها در این زمینه محدود بود. تعدادی از مسائل بسیار بد و بلایای طبیعی (نظیر حوادث انرژی هسته­ای تری میل (ایلند و چرنوبیل)، به روحیه حفظ طبیعی در میان افراد و گروه­ ها و سازمان­ها دامن زد. مدیران به طور روزافزون به ‌پاسخ‌گویی‌ مسائلی درباره تأثیر سازمان بر محیط طبیعی پرداختند. این تشخیص ارتباط نزدیک بین تصمیمات و اقدامات سازمان و تأثیرش بر محیط طبیعی به مدیریت سبز موسوم است. حال باید ملاحظه کرد که مدیران ممکن است در جهت سبز شدن مدیریت با چه مسائل سبزی مواجه شوند(صالحی امیری، ۱۳۸۹: ۵۶-۵۷).

۲-۲-۲-۴ مسائل محیطی جهانی

همچنان که مدیران بیشتر و بیشتر در حفظ محیط طبیعی درگیر باید با مسئله سبز شدن محیط سر و کار داشته باشند و آن تشخیص مسائل اساسی محیطی و چگونگی بیشتر آن ها است. فهرست مسائل محیطی جهانی طولانی است. بعضی از این مسائل که جدی­تر هستند، عبارتند از کمبود منابع طبیعی، گرم شدن کره زمین، آلودگی هوا، آب و خاک، حوادث صنعتی و فضولات سمی. چگونه این مسائل به وجود می­آیند؟ بسیاری از اتهامات طی نیم قرن گذشته می ­تواند بر فعالیت­های صنعتی کشورهای توسعه یافته منتسب باشد. گزارش­های متعددی نشان داده ­اند که جوامع صنعتی، ۷۵ درصد از منابع انرژی جهان را مصرف ‌می‌کنند و بسیاری از ضایعات مصرف کنندگان، سموم و اتلاف های صنعتی مربوط به آن ها است.

تصویر آینده چنین است که هر چه جمعیت جهان افزایش یابد و کشورها گرایش به بازار داشته باشند و صنعتی شوند، انتظار می­رود که مسائل محیطی حادتر و حادتر شوند. اما بسیاری از سازمان­ها در اطراف جهان (کوچک یا بزرگ) مسئولیت اجتماعی خودشان را برای حفظ محیط زیست نشان داده ­اند. به منظور بهبود مسائل جهانی محیطی، سازمان­ها چه نقشی می ­توانند ایفا کنند؟ به عبارت دیگر به چه ترتیب مدیریت سبز می ­تواند تحقق یابد (صالحی امیری، ۱۳۸۹: ۵۷-۵۸).

۲-۲-۲-۵ چگونگی تبدیل شدن به مدیریت سبز و ایفای مسئولیت اجتماعی

بسیاری از وظایف وجود دارد که مدیران و سازمان­ها می ­توانند برای ایفای تعهد خود و حمایت و حفظ محیط طبیعی انجام دهند. بعضی از سازمان­ها به کارهای فراتر از آنچه که مقرر ‌کرده‌است، دست نمی­زنند؛ یعنی صرفاً تعهد اجتماعی خود را انجام می­ دهند. برخی دیگر در روش کسب و کار خود تغییرات اساسی به وجود آورده­اند و محصولات سالم تر عرضه ‌می‌کنند و فرایند تولید را روشن­تر نموده ­اند. به عنوان مثال، شرکت ویرپول به خاطر ساخت یخچالی با بازدهی بالا که CFC^[12] تولید نمی­کنند برنده جایزه ۳۰ میلیون دلاری شد. علاوه بر این، شرکت­های دوپون^[۱۳]، زیراکس و ای. بی. ام^[۱۴] برنامه ­های محیطشان را بر جلوگیری از آلودگی و نه صرفاً بهتر کردن آن، متمرکز کرده ­اند. نمونه ­های متعدد دیگری از اقدامات دوستدار محیط زیست بودن به وسیله سازمان­ های جهانی وجود دارد. این مثال­ها نشانگر این هستند که سازمان­ها در جهت ایفای مسئولیت محیطی از اصطلاح حباب­های سبز استفاده ‌می‌کنند تا روش­های مختلف سازمان­ها را نشان دهند.

شکل(۲-۱)، چهار روش مختلف سازمان­ها را با توجه به مسائل محیط منعکس می­سازد. اولین نگرش در واقع آنچه را که ‌بر اساس قانون ضرورت دارد، انجام می­دهد(نگرش قانونی). بر اساس این دیدگاه، سازمان به محیط حساسیت کمی دارد. از قوانین و مقررات با تمایل و بدون چالش تبعیت می­ کند. به عنوان مثال، بسیاری از تولید کنندگان محصولات بادوام و پالایشگاه­های نفت از نگرش قانونی استفاده نموده ­اند تا با قوانین محیطی مربوط کنار بیایند، ولی فراتر از آن نمی­روند. این نگرش، مثال خوبی از تعهد اجتماعی است. یعنی این سازمان به سهولت، تعهدات قانونی برای جلوگیری از آلودگی و حفظ محیط زیست را انجام می­ دهند. همچنان که سازمان بیشتر از مسائل محیطی آگاه شود و نسبت به آن حساس گردد، ممکن است خود را با نگرش بازار انطباق دهد. بر اساس این نگرش، سازمان­ها به ارجحیت­های محیطی مشتریانشان پاسخ می­ دهند. به دیگر سخن، آنچه مشتریان بر حسب محصولات دوستدار محیط طلب ‌می‌کنند، آن چیزی است که سازمان تأمین می­ کند. به عنوان مثال، شرکت دوپون، علف کش­های جدیدی تولید ‌کرده‌است که به کشاورزان سراسر جهان کمک می­ کند استفاده از مواد شیمیایی سالانه را به بیش از ۲۰ میلیون کیلوگرم کاهش دهند. با تولید این محصول، دوپون به خواست مشتریانش (کشاورزان) که می­خواستند استفاده از مواد شیمیایی را در محصولاتشان به حداقل برسانند، پاسخ داده است. بر اساس نگرش بعدی، یعنی نگرش ذینفعان، سازمان­ها به تقاضای گوناگون پاسخ می­ دهند.

ذینفع، فرد یا گروهی است در محیط بیرونی سازمان که به وسیله تصمیمات و اقدامات سازمان تحت تأثیر قرار ‌می‌گیرد. بر اساس این نگرش، سازمان سبز تلاش می­ کند تا تقاضای محیطی گروه­هایی مانند کارکنان، عرضه کنندگان یا جامعه را تأمین کند. به عنوان مثال، شرکت کامپیوتری کامپک، برنامه­ هایی را توسعه داد تا ضایعات را در بازیافت و کاهش ضایعات و مصرف انرژی به حداقل برساند و لذا به تقاضاهای مختلف ذینفعان پاسخ داد. سرانجام، اگر سازمان از نگرش فعال(سبز تیره) پیروی کند، شیوه­ هایی را دنبال می­ کند تا خاک و منابع را حفظ کند. به عنوان مثال، اکوور که یک شرکت بلژیکی است، محصولات پاک کننده از صابون­های طبیعی و مواد خام قابل جایگزین تولید می­ کند و در واقع کارخانه­ای است که ضایعاتش صفر است. نگرش فعال، بالاترین درجه محیطی حساسیت محیطی را نشان می­دهد و پیامد مثبتی از مسئولیت اجتماعی است(صالحی امیری، ۱۳۸۹: ۵۸-۶۰).

حساسیت به محیط

بالا پایین

نگرش فعال(سبزه تیره) نگرش ذینفعان نگرش بازار نگرش قانونی(سبز) رتقاضاهای زیست محیطی

وشن)

شکل(۲-۱) روش­های مدیریت سبز(صالحی امیری، ۱۳۸۹).

۲-۲-۳ بازاریابی سبز^[۱۵]

بازاریابی سبز نهضتی است که در سال­های اخیر به دنیای بازاریابی راه یافته و بیشترین تمرکز خود را بر روی تعادل اکولوژیکی زمین و بقا در آینده قرار داده است. بازاریابی سبز اکنون فراتر از یک پارادایم و نگرش ویژه، مزیت رقابتی برای شرکت­ها، سازمان­ها و مؤسسات می­آفریند. چنین پارادیمی اکنون به دستورالعمل­های وسیع شرکت­ها و مؤسسات انجامیده است تا بیش از پیش، مجموعه ­ای متنوعی از پیوندها را در این ارتباط لحاظ کند(صائمیان و زارع پور، ۱۳۸۹).

۲-۲-۳-۱ تاریخچه بازاریابی سبز

– کدام یک از هیجانات در موقعیت پیش آمده تجربه شوند.

– به چه صورت و در چه زمانی توسط فرد احساس شوند.

-این هیجان ها توسط چه روشی ابراز شوند و به وسیله سایر افراد قابل مشاهده باشند.

نظم جویی شناختی هیجان در حفظ روابط پایدار و بهزیستی نقش مهمی در زندگی فرد دارد و یکی از راهکارهای اثر گذار در حوزه سلامت می‌باشد.

۲-۵-۳ راهبردهای شناختی نظم جویی شناختی هیجان

محققان نه راهبرد شناختی را در نظم جویی شناختی هیجان ارائه کرده‌اند که عبارتند از (اسنایدر^[۵۶] و همکاران، ۲۰۰۶): نشخوار فکری، پذیرش، مقصر دانستن و سرزنش خود، مقصر تلقی کردن دیگران، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز بر برنامه ریزی، بازنگری و ارزیابی مجدد مثبت.

۲-۵-۴ حوزه های نظم جویی شناختی هیجان

نظریه پردازان مختلف حوزه های متفاوتی را برای نظم جویی شناختی هیجان مطرح کرده‌اند. این حوزه ها درراستای به انجام رساندن فرایند نظم جویی شناختی هیجان با یکدیگر ارتباط و تعامل دارند حوزه هایی که در ا ین خصوص ا رایه شده اند عبارتند از:

ابراز هیجان از طریق بدن ‌و چهره (پردازش اطلاعات)

میزان وضوح ابراز هیجان توسط فرد

میزان آگاهی فرد از هیجان هایی که تجربه می‌کند.

آگاهی فرد از محرک های هیجانی و دانش وی ‌در مورد پیامدهای ابراز آن هیجان ها در فرهنگ مذبور توانایی فرد در شدت احساس و بیان یک هیجان (شیپمن^[۵۷]، اشنایدر و برون۲، ۲۰۰۴، زیدنیر^۳، میتوس^۴، روبرتز^۵، ۲۰۰۶، به نقل از مک لم، ۲۰۰۷ ترجمه احمد رضا کیانی و فاطمه بهرامی).

اما در بسیاری از بررسی ها بر روی سه حوزه ای که منیسنای^۶ (۱۹۹۹ به نقل از نایکلیچک^۷ و همکاران ۲۰۱۰) مطرح ‌کرده‌است تأکید شده است. این سه حوزه عبارتند از:

• • تنظیم حواس( تنظیم ورودی)

• • پردازش اطلاعات (تنظیم مرکزی)

• انتخاب پاسخ (تنظیم خروجی)

منیسنای بر این بارو بود که این حوزه ها و تعملاتشان در فرایند نظم جویی شناختی هیجان دارای رابطه ای زنجیره وار هستند، لذا پدیدایی هر گونه مشکلی در هر یک از این حوزه ها باعث می شود که فرایند نظم جویی شناختی هیجان مختل شود البته بررسی های بعدی این عقیده را رد کردند. کارکردهای نظم جویی شناختی هیجان هم، همچون خود هیجانات در زندگی انسان نقش بسزایی بازی می‌کند وحیطه های متعددی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، البته تاکنون اثر بخشی نظم جویی شناختی هیجان در بسیاری از حیطه ها به اثبات رسیده است و قطعاً این سیر اکتشاف حوزه های تاثیر گذاری نظم جویی شناختی هیجان روند رو به رشد خود رادر آینده نیز ادامه خواهد داد.

۲-۶ مفهوم تاب آوری

تاب آوری اشاره به فرایندی پویا دارد که انسان ها در زمان مواجهه با شرایط ناگوار یا ضربه های روحی به صورت رفتار انطباقی مثبت از خود نشان می‌دهند (میلر، جونز، نیومن و مک فن، ۲۰۱۲)، تاب آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن به وسیله آن تجارب اطلاق می شود. (کسل ، ۲۰۱۳)، این خصیصه با توانایی درونی شخص و مهارت های اجتماعی و تعامل با محیط حمایت می شود، توسعه می‌یابد وبه عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می‌گردد (دینر^[۵۸]، ۲۰۰۹).

خود تاب آوری، توانایی سازگاری سطح کنترل بر حسب شرایط محیطی می‌باشد (گارسیادیا^[۵۹]، دیناپولی^[۶۰]، گارسیااونا^[۶۱] وجاکووبسکی^[۶۲]، ۲۰۱۳)، افراد خود تا آوری دارای رفتارهای خود شکنانه نیستند، از نظر عاطفی آرام هستند و توانایی تبدیل شرایط استرس زا را دارند (آنالکشمی، ۲۰۰۸).

تاب آوری به عنوان یکی از سازه‌های اصلی شخصت برای فهم انگیزش هیجان و رفتار، مفهوم سازی شده است (سفی^[۶۳] ۲۰۰۸)، تاب آوری تنها پایداری در برابر آسیب ها با شرایط تهدید کننده نیست ‌و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمی باشد، بلکه شرایط فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است. می توان گفت تاب آوری توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی، در شرایط خطرناک است. علاوه بر این تاب آوری نوعی ترمیم خود با پیامد های مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی است (لیبپرگ ^[۶۴]و آنگار^[۶۵]، ۲۰۰۸).

هنگامی که فاجعه از سر می گذرد و نیازهای اولیه انسانی تامین می‌گردد، آن گاه تاب آوری به ظهور می‌رسد. در نتیجه فرایند تاب آوری، اثرات ناگوار، اصلاح یا تعدیل می‌شوند و یا حتی ناپدید می گردند (آنالکشمی، ۲۰۰۸). تاب آوری یکی از مفاهیم مهم حوزه سلامت است که در جلوگیری از بروز و تشدید آسیب های جسمی وروان شناختی نقش بسزایی ایفا می‌کند. ارتقاء تاب آوری منجر به رشد افراد در به دست آوردن تفکر و مهارت های خود مدیریتی بهتر و دانش بیشتر می شود. همچنین تاب آوری با روابط حمایتی والدین، همسالان و دیگران و همچنین با باورهای فرهنگی و سنتی به افراد برای مقابله با ضربه های غیر قابل اجتناب زندگی کمک تاب آوری در انواع رفتار ها، افکار و اعمال می‌تواند آموخته شود .می‌کند و آن را می توانید در سراسر دوره ی زندگی توسعه دهید. در فرهنگ لغت، تاب آوری^[۶۶] معادل واژه انگلیسی کلمه است. خاصیت کشسانی، بازگشت پذیری و ارتجاعی معنا شده است، ولی در متون بهداشت روانی تاب آوری معادل گویاتری است. از علم فیزیک گرفته شده است و به ریشه تاب آوری معنی جهیدن به عقب است. در واقع افراد تاب آور قادر هستند به عقب بجهند. آن ها توانایی زنده ماندن و حتی غلبه بر ناملایمات را دارند. تاب آوری می‌تواند باعث شود که فرد پیروزمندانه از رویدادهای ناگوار بگذرد و علی‌رغم قرار گرفتن در معرض تنش های شدید، شایستگی اجتماعی، تحصیلی و شغلی او ارتقا یابد. تاب آوری نوعی ویژگی است که از فردی به فردی متفاوت است و می‌تواند به مرور زمان رشد کند یا کاستی یابد. تاب آوری به معنای توانایی مقابله با شرایط دشوار و پاسخ انعطا ف پذیر به فشارهای زندگی روزانه است. تاب آوری، استرس را محدود نمی کند، مشکلات زندگی را پاک نمی کند، بلکه به افراد قدرت می‌دهد تا با مشکلات پیش رو مقابلۀ سالم داشته باشند، بر سختی ها فائق آیند و با جریان زندگی حرکت کنند. برخی افراد به طور طبیعی دارای این ویژگی هستند، اما خبر خوب این است که این ویژگی در انحصار عده ای معدود نیست و به نظر متخصصان، سایر افراد نیز قادرند تاب آوری را بیاموزند و آن را ارتقاء دهندتاب آوری توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط استرس زا و چالش برانگیز است. به بیان دیگر فرد تاب آور یعنی کسی که در برقرای تعادل زیستی روانی در شرایط دشوار توانمند است. البته معنای تاب آوری فقط این نیست که در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده پایدار بمانیم و در رو به رو شدن با شرایط خطرناک حالتی انفعالی داشته باشیم، بلکه در عمق معنای آن شرکت و حضور فعال و سازنده ی ما در محیط پیرامونمان نیز مد نظر است. برخی روان شناسان باور دارند که تاب آوری بازپشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر در شرایط تهدید کننده است و از این روست که سازگاری موفق در زندگی را فراهم می‌کند(کانر و دیویدسون، ۲۰۰۳).

روانشناسان و جامعه شناسان برای تعیین انواع خشونت تقسیم بندیهای متفاوتی را ارائه نموده اند. به طور مثال دکتر فربد فدایی، روانشانس در خصوص انواع خشونت می‌گوید: خشونت به طور ساده به دو گروه کلامی و بدنی و در تقسیم بندی دیگری به سه گروه خشونت علیه افراد، بر ضد اشیاء و علیه خود، تقسیم می شود. از نظر محتوا نیز انواع پرخاشگری ناشی از گرسنگی، حفاظت مادرانه، دفاع از قلمرو، پرخاشگری برای کسب مرتبه بالای اجتماعی و منابع مادی است.

فدایی، ناکامی های مکرر در فرد را باعث بروز حالت پرخاشگری می‌داند و می افزاید: بروز مکرر اضطراب ها و فشارهای روانی، زمینه را برای تحریک پذیری و پرخاشگری روانی آماده می‌کند. همچنین دکتر علی نجفی توانا، حقوقدان با اشاره به انواع خشونت و تقسیم آن به خشونت کلامی، رفتاری و علمی، خشونت را یک فرایند و اعتراض به فشارهای درونی و بیرونی می‌داند و می‌گوید: جایی که خردورزی و عقل گرایی نزول می‌کند، خشونت پدید می‌آید.^[۱۳]

اکثر صاحب نظران معتقدند که خشونت بر علیه زنان به اشکال ذیل بر زن تحقق می‌یابد که در اینجا به اختصار آورده می شود و در جای خود به تفصیل توضیح داده می شود.

1. 1. خشونت فیزیکی: خشونت فیزیکی در چارچوب روابط میان همسران، خود به دو دسته تقسیم می شود و موجب وارد شدن صدمات جسمانی مانند لگد، مشت و سیلی زدن، کشیدن مو و … می شود و دیگری بروز رفتارهای پرخاشگرانه از طریق آسیب رساندن به اشیاء و لوازم منزل مانند شکستن ظروف، به هم ریختن سفره و به هم کوبیدن در و … می‌باشد.

1. 1. خشونت کلامی: به کار بردن کلمات رکیک و دشنام ، بهانه گیری پی در پی، دادو فریاد و بداخلاقی و بی احترامی، رفتار تحریک آمیز و دستورهای پی در پی، قهر و صحبت نکردن.

1. 1. خشونت اقتصادی: جلوگیری از استقلال مالی و دخل و تصرف در اموال شخصی آن ها و یا ندادن خرجی خانه و پول کافی

1. 1. خشونت جنسی: مجبور کردن به دیدن ‌عکس‌ها و فیلم‌های خلاف اخلاق عمومی یا اجبار به روابط زناشویی غیر متعارف، مراعات نکردن بهداشت زناشویی و خودداری از به کار گیری روش های پیشگیری از بارداری، مجبور کردن زن به سقط جنین، اجبار زن به حاملگی ناخواسته، متهم کردن زن به بی مبالاتی در مسائل ناموسی، شک و بد دلی.

1. 1. خشونت حقوقی: امتناع مرد از طلاق بر خلاف اصرار زن به متارکه، ازدواج مجدد شوهر و جلوگیری از نگهداری فرزندان توسط زن^[۱۴]

1. 1. خشونت سیاسی: با عملکرد اهرم های قدرت رسمی یعنی دولت علیه زنان اعمال می شود این نوع خشونت به صورت غفلت از حقوق انسانی زنان در قانونگذاری انعکاس می‌یابد و به صورت عدم پشتیبانی از برابری حقوق زن و مرد در سیاست‌گذاری ظاهر می شود بخصوص در برنامه ریزیهای فرهنگی دولت تجلی می‌یابد.^[۱۵]

1. خشونت اجتماعی: هر گونه رفتار مغایر با حقوق و آزادیهای اجتماعی زنان در نهادهای اجتماعی مختلف مانند خانواده، محیط آموزشی، ورزشی که باعث ایجاد محرومیت یا محدودیت برای زنان در برخورداری از این حقوق و آزادیها شود.^[۱۶]

گفتار اول: تعریف خشونت علیه زنان

هر گونه عمل خشونت آمیز مبتنی بر جنسیت که لزوماًً منجر به آسیب یا رنج جسمانی یا جنسی یا روانی شود، تهدید به ایجاد محدودیت و محدود ساختن آزادی فرد در درجات اجتماعی و در قلمرو زندگی خصوصی را خشونت گویند.^[۱۷]

در این تعریف مسئله « نیت» موضوع بسیار مهمی است، چرا که اگر فردی در خیابان، در تصادفی با اتومبیل موجب مرگ کسی شود، این رفتار خشونت آمیز نمی باشد، ولی برعکس، چنانچه عاشق سینه چاکی بر سر سفره غذا، قاشقی را به طرف معشوقه خود پرتاب نماید، و او هیچگونه آسیب جدی و یا حداقلی از آسیب را بهمراه نداشته باشد، این رفتار مصداق بارز پرخاشگری و خشونت می‌باشد.^[۱۸]

برای آگاهی از نمونه های تاریخی این اشکال خشونت می توان از جملات سن آگوستین و ناپلئون یاد کرد.

سن آگوستین معتقد است: مخردانه، در تصویر خداوند آفریده شده اند و اگر زن را به اتفاق شوهرش در نظر بگیریم که آن ها هر دو در تصویر خداوند آفریده شده اند اما زنان مجزا از شوهرشان خود از چنین امتیازی برخوردار نیستند.

ناپلئون به شورای حکومت خود اعلام کرد: شوهر باید دارای قدرت مطلقه در ارتباط با همسرش باشد؛ این حق اوست که به زنش بگوید نباید از خانه بیرون بروی.^[۱۹]

خشونت علیه زنان به هیچ وجه خاص جوامع عقب مانده یا مسلمان نیست در پیشرفته ترین کشورهای جهان زنان و کودکان از تبعات و عوارض ناشی از خشونت بخصوص در زندگی خانوادگی رنج می‌برند و آزارهای جسمی و جنسی و روانی نه تنها تندرستی و سلامت، عقل، تعادل عاطفی و روانی آن ها را به خطر می اندازد بلکه دولت‌ها را با مشکلات گوناگون اقتصادی و فرهنگی و خدماتی درگیر می‌کند.^[۲۰]

بند اول:درلغت

در معنای لغوی خشونت و تعریف آن بین صاحب‌نظران توافقی وجود ندارد ‌لذا در ارائه تعریفی از این مقوله مشکل اساسی وجود دارد.

واژه خشونت کاربردهای لغوی، ادبی، فلسفی، اجتماعی، سیاسی، حقوقی گوناگون دارد. واژه خشونت از ماده خشن الشی ء، یخشن، خشونه^[۲۱] گرفته شده و در عربی واژه خشونت به معنای زبری در برابر صافی و همواری^[۲۲] و تندی در برابر زی^[۲۳] آمده است.

در فارسی خشونت به معنای درشتی کردن، زبری و ناهمواری^[۲۴] و به معنی درشتی، تنید کردن، ضد لنیت و قرمی^[۲۵] و همچنین درشتی و زبری ، ضد لنیت و نرمی^[۲۶] آمده، افزون بر معنای لغوی روانشناسان اجتماعی و پژوهشگران مسائل سیاسی و اجتماعی تعاریف دیگری از واژه خشونت دارند که عبارتند از : پرخاشگری، تحمیل اراده خود به دیگران،^[۲۷] خلاف فرم و طبع^[۲۸]،پیشبرد هدف و قصد با توسل به زور^[۲۹]، گفتار و رفتار آزار دهنده^[۳۰].

در فرهنگ حقوقی خشونت را استفاده نابه جا، غیر قانونی و تعرض آمیز از قدرت تعریف می‌کند پس خشونت علیه زنان به هر فعل خشونت آمیز مبتنی بر جنسیت مونث اطلاق می‌گردد که منجر به آسیب دیدگی یا رنج جسمانی، روانی یا جنسی ایشان می شود.^[۳۱]

و در فلسفه واژه خشونت از لحاظ فلسفی به معنای قسر است یعنی آنچه که ضد مجرا و مسیر طبیعی باشد، حرکت قهر آمیز ناشی از ارائه خاص (خارج از محدوده قواعد و قوانین)^[۳۲].

و در اصطلاح سیاسی کاربرد نیرو در غیر جای خود و یا برخلاف قانون است^[۳۳] و نیز اعمال نیروی جسمانی یا بدنی برای اینکه به شخص دیگر آزار و آسیب برسانیم، مجروحش کنیم و یا او را بکشیم و یا در جهت هدفیکه می‌خواهیم به کار ببریم.^[۳۴]

در متون تخصصی ،خشونت معادل واژه^[۳۵] به کار می رود که به معنی زور، عنف، شدت و سختی است.فرهنگ آکسفورد این کلمه را به معنی تجاوز، زیان، آسیب، شدت، خشونت، تهدید، غضب، بی حرمتی و اعمال زور به کار برده است آکادمی ملی علوم آمریکا، خشونت را رفتاری تعریف می‌کند که توسط فردی به قصد تهدید یا آزار بدنی دیگران بروز می‌کند^[۳۶]

ب. تعریف عملیاتی: میزان کاربرد مؤلفه‌ کفایت حل مشکلات است که بر اساس پرسش‌های شماره ۳۴ تا ۳۶ پرسشنامه سنجیده شده است.

فصل دوم

ادبیات تحقیق

مقدمه

در ‌این فصل به مفاهیم سلامت سازمانی، ابعاد، ویژگی‌ها، مؤلفه‌ ها، ارزش های سلامت سازمانی و نظریه های سازمان سالم و همچنین به گفتگو درباره کتابخانه‌های عمومی و اهداف ویژگی‌ها، و کتابخانه ها به عنوان یک نهاد و سازمان پرداخته شده است. پس از آن مؤلفه‌‌های سلامت سازمانی از نظر مایلز مورد بررسی قرار گرفته و در هر مؤلفه‌ به بررسی‌ این ابعاد در کتابخانه‌های عمومی توجه شده است.

۲-۱٫ سلامت سازمانی

۲-۱-۱٫ تعریف سلامت سازمانی

رویکرد براون^[۲۶] بر پایه توسعه تعریف سازمان بهداشت جهانی^[۲۷] قرار گرفته است که سلامت را به عنوان حالتی از رفاه فیزیکی، ذهنی و اجتماعی و نه فقط فقدان بیماری تعریف می‌کند. براون از استعاره بدن انسان برای توصیف سازمان استفاده می‌کند. در این روش، به ساختار، طرح سازمانی، استفاده از قدرت، فرایندهای ارتباطی و توزیع کار اشاره دارد؛ مغز ‌به این که چگونه باورها، اهداف، سیاست‌ها و رویه‌های اساسی اعمال می‌شوند، تعارض چگونه اداره می شود، تغییر چگونه مدیریت می شود، با اعضا چگونه رفتار می شود و سازمان چگونه ‌یاد می‌گیرد، اشاره می‌کند. روح، هسته‌ یا قلب ‌یک سازمان است؛ چه چیزی آن را به تپش در می آورد و به آن نیرو می‌دهد و با مشاهده قابل اندازه گیری است (انصاری و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۴۷).

“امروزه سازمان‌ها به عنوان موجود زنده ای که دارای هویت مستقل از اعضا خود بوده، تصور می‌شوند؛ به گونه ای که با این هویت جدید می‌توانند، رفتار کارکنان را تحت تاثیر قرار دهند. این شخصیت و هویت می‌تواند دارای « سلامت سازمانی » و ‌یا « بیماری سازمانی » باشد” (ساعتچی، ۱۳۸۵). سلامت سازمانی نشان دهنده توانایی ‌یک سازمان در عملکرد مؤثر، نحوه مقابله، برای تغییر مناسب و پیشرفت داخلی می‌باشد. از نظر نیول^[۲۸] (۱۹۹۵) سلامت سازمانی موضوعی کلی است که با سه مجموعه فشار روانی (استرس)، بهداشت روانی، و اخلاق در سازمان‌ها ارتباط دارد.

در جهان امروز بسیاری از فعالیت‌های اساسی و عمده مورد نیاز جوامع را سازمان‌های گوناگون انجام می‌دهند، ‌بنابرین‏ می توان گفت رشد و پیشرفت جوامع، تابعی از پیشرفت سازمان‌هاست. بدین ترتیب سلامت هر سازمان نیز به طور مستقیم بر سلامت جامعه تاثیر بسزایی دارد. در سازمان‌های سالم روحیه و عملکرد کارکنان بالا است، به کارشان تعهد دارند و به کار کردن در این سازمان افتخار می‌کنند. سلامت سازمانی متغیری است که نقش عمده ای در اثربخشی در داخل و خارج از هر سیستم دارد (پورکیانی و حری، ۱۳۹۱، ص ۱).

برای داشتن جامعه سالم باید سازمان‌های سالم ایجاد کنیم و برای آن که سلامت سازمانی در‌ یک سازمان ایجاد شود ابتدا باید جو موجود در آن سازمان شناخته شود. برای تعریف، توضیح، و سنجش جو اجتماعی سازمان‌ها، تلاش‌های علمی قابل ملاحظه ای در دهه های اخیر صورت گرفته است که‌ یکی از چارچوب‌های نظری مشهور و سودمند در این مورد سلامت سازمانی است (سهرابی تیمورلو و همکاران به نقل از فرنیا، ۱۳۸۲، ص۲۳).

مفهوم سلامت سازمانی واژه بی نظیری است که به ما اجازه می‌دهد تصویر بزرگی از سلامت سازمان داشته باشیم. در سازمان‌های سالم، کارمندان متعهد و وظیفه شناس و سودمند هستند و از روحیه و عملکرد بالایی برخوردارند. سازمان سالم جایی است که افراد با علاقه به محل کارشان می‌آیند و به کارکردن در این محل افتخار می‌کنند. در حقیقت سلامتی سازمان از لحاظ فیزیکی، روانی، امنیت، تعلق، شایسته سالاری و ارزش گذاری به دانایی، تخصص، و شخصیت ذی نفعان، و رشد دادن به قابلیت‌های آن ها و انجام وظایف محول شده از سوی فرا سیستم‌های خود در اثربخشی رفتار هر سیستمی تاثیر بسزایی دارد (صراف فرد به نقل از جاهد، ۱۳۸۴، ص ۱۶).

سلامت سازمانی،‌ یکی از گویا و بدیهی ترین شاخص‌های اثربخشی سازمانی است. در‌ یک سازمان سالم مدیر رفتاری کاملا دوستانه و حمایتگر با کارمندان خود دارد و در برنامه های خود دارای ‌یگانگی است. کارمندان نیز تمایل بیشتری برای ماندن و کارکردن در سازمان دارند و به طور موثرتری کارها را انجام می‌دهند(شریعتمداری، ۱۳۸۸، ص ۱۲۳). سلامت سازمانی بررسی می‌کند که ‌یک شغل چگونه در شرایط سالم عمل می کند. همچنین تعیین می‌کند که چطور کارمندان به حداکثر سلامت و مطلوبیت در سازمان می‌رسند و چگونه نتایج درست و مناسبی به سایر سهام داران، سرمایه گذاران، ارباب رجوعان، مشتریان، و جامعه ارائه می‌دهند. سلامت سازمانی، موضوع جامع و کاملی است (آنونی موس^[۲۹]، ۲۰۰۵). با توجه به اهمیت موضوع سلامت سازمانی، لازم است که قبل از گزینش و استخدام کارکنان و بعد از به کار گماری آن ها، در زمینه سلامت سازمانی و راهکارهای افزایش و بهبود آن به کارکنان آموزش‌های لازم داده شود و از آن ها خواسته شود تا در این زمینه، اظهار نظر کنند و راهکارهای مناسب در این مورد را بیان نمایند (صراف فرد، ۱۳۹۱،ص ۷). با افزایش مداوم سلامت سازمانی هزینه های اضافی سازمان، کاهش می‌یابد. سلامت سازمانی، باعث کاهش مشکلات و ناتوانی‌های مدیریت در اداره سازمان می‌گردد و بهره وری را بالاتر می‌برد. در سازمان‌های سالم، برنامه ها و راه حل‌های ارائه شده برای حل مشکلات، منافع زیادی را برای مدیران و کارمندان به همراه می آورد که این موارد در نهایت، رضایت شغلی آن ها را افزایش می‌دهد (ولف ^[۳۰]، ۲۰۰۳، ص۱).