۶۵

اما در حقوق انگلیس در باب تأثیر حجر بر متعهد قرارداد بیان گردیده است که در قراردادهای

مربوط به خدمات شخصی،عدم اهلیت متعهد موجب عقیم شدن قرارداد می‌گردد. به طور مثال در

قراردادی که نویسنده ای متعهد به نوشتن کتابی می‌گردد. حجر نویسنده موجب عدم امکان اجرا و عقیم

ماندن قرارداد می شود ۱ .

علاوه بر موارد فوق باید اذعان نمود که گاهی اوقات عدم اجرای قرارداد به دلیلی غیر از بیماری،

فوت یا حجر متعهد است و آن توقیف یا حبس یا فرا خوانده شدن به خدمت نظام است. موارد مذکور نیز

ممکن است باعث تحقق تعذر در انجام قرارداد گردند ۲ .

گفتار دوم:علل مربوط به متعهد له

گاهی اوقات فوت شخص متعهد له نیز باعث تعذر اجرا می‌گردد و آن حالتی است که اجرای

قرارداد وابسته به وجود متعهد له یا مقید به استیفاء مشار الیه می‌باشد. در این فرض نیز اجرا متعذر و

قرارداد منحل می‌گردد. به طور مثال می توان گفت در قرارداد اجاره ای که در آن شرط شده است که

مستأجر شخصا استیفاء منفعت نماید، فوت مشار الیه موجب انحلال قرارداد اجاره خواهد شد ۷ .

ماده ۱۷۲ قانون دریایی نیز متضمن این فرض است ماده مذکور بیان می‌دارد که اگر حین مسافرت،

مسافر فوت نماید یا به علت بیماری مجبور به ترک کشتی گردد.کرایه سفر فقط به نسبت مسیر پیموده

شده پرداخته خواهد شد. چنین حکمی به معنای انفساخ عقد از زمان ترک کشتی به بعد می‌باشد. پس با

توجه به توضیحات بالا می توان گفت که فوت یا بیماری متعهد له نیز می‌تواند یکی از اسباب عدم امکان

اجرا تلقی گردد ۴ .

۱- Treitel,Ibid, P290.

۲-Cheshire,Ibid, P 549.

۷ . بند ۴ ماده ی ۱۲ قانون روابط موجر و مستأجر سال ۱۷۹۶

۴- Treitel,Ibid, P 769 – ۷۷۰٫

۶۶

مبحث دوم: علل قانونی

در برخی موارد قراردادی که بین طرفین منعقد می شود گرچه در زمان انعقاد هم از نظر شرعی

وهم از نظر قانونی عقدی معتبر و صحیح است اما ممکن است پس از انعقاد به دلایلی از اعتبار ساقط شود

که یکی از این دلایل غیر قانونی شدن قرارداد می‌باشد ‌به این صورت که یا قوانین و مقررات تغییر می

یابد ویا به دلیل وقوع جنگ بین دول متبوعه طرفین و در نتیجه منع قانونی حاصل از این جنگ، اجرای

قرارداد به عنوان یک عمل غیر قانونی تلقی شده و از درجه اعتبار ساقط می شود، هر چند از لحاظ مادی

متعاقدین توانایی اجرای آن را داشته باشند.

البته مانع و تعذر قانونی که اقدام و انجام مورد تعهد را عقیم نماید فقط محدود به تصویب قانون

لاحق نمی باشد. بلکه مواردی دیگری از قبیل به اسارت گرفته شدن متعهد، مصادره اموال از طریق

دادگاه، ممنوعیت اجرای تعهد به لحاظ خلاف اخلاق حسنه بودن و یا مغایر با نظم عمومی و امنیت ملی

کشور را نیز در بر می‌گیرد.

در حقوق انگلیس این حالت تحت عنوان عدم مشروعیت ناگهانی و غیر مترقبه نام گذاری شده

است. ۱ در این کشور نیز ممنوعیتهایی که به وسیله قوانین لاحق برقرار می شود، موجب انتفای عقد می

گردد. این مورد زمانی پیش می‌آید که پس از انعقاد یک قرارداد، قانونی تصویب شود و اجرای قرارداد

را ناممکن سازد. به عبارتی غیر قانونی شدن قرارداد به لحاظ ماهیت آن یا وضعیت متعاملین پس از

تصویب قانون لاحق می‌باشد ۲ . برای نمونه به یک دعوی در این مورد اشاره می‌کنیم. جریان این دعوی

از این قرار است که خوانده به خواهان که یک شرکت لهستانی واقع در گرینیا بود، ماشین آلات فروخت

و مبلغ هزار پوند از طرف خواهان به عنوان پیش پرداخت، پرداخت شد. در سپتامبر ۱۷۲۷ و قبل از تحویل

ماشین آلات، انگلستان به آلمان اعلان جنگ داد و آلمان گرینیا را اشغال کرد. خواهان خواستار استرداد

هزار پوند شد و خوانده امتناع کرد زیرا کار زیادی روی ماشین آلات انجام داده بود.

رأی دادگاه مبنی بر این بود که به دلیل آنکه پس از جنگ، تجارت با دشمن یک امر غیر قانونی

۱ . مهدی شیدائیان و صادق عبدی، نکات مهم حقوق قرارداد، چاپ اول، قم،مؤسسه‌ انتشارات مدین، ۱۷۲۹ ،ص ۹۲

۲ – . مصطفی محقق داماد، پیشین، ص ۱۲۸ ؛ محسن اسماعیلی، پیشین،ص ۶۲

۶۷

محسوب شده است، قرارداد منتفی و خواهان مستحق دریافت هزار پوند است ۱ .

بیع چیزی که خرید و فروش آن « : در این مورد می توان در حقوق ایران م ۷۴۸ ق.م را مطرح نمود

هر چند ماده مذبور ظهور ». چیزی که بایع قدرت بر تسلیم آن ندارد باطل است « یا »… قانوناً ممنوع است

در ممنوعیت قانونی حین العقد دارد، اما ممنوعیت ناشی از قانون لاحق نیز موجب می‌گردد که قدرت

بایع بر تسلیم مبیع از بین برود ۲ .

چنانچه مشاهده شد در مواردی قرارداد به دلیل قانونی عقیم شده و غیرقابل اجرا می شود همچنین

مسائلی دیگر مانند ممنوعیت های صادرات و واردات و یا مصادره اموال توسط دولت نیز موجب غیر

قانونی شدن عقد و در نتیجه انتفای قرارداد می‌گردد.

مبحث سوم: علل قهری

عذر انجام تعهدات به علت قهری و طبیعی نظیر وقوع جنگ، زلزله، مسدود شدن راه، حریق و

حوادثی شبیه آن که خارج از اختیار و اقتدار بشری و شخصی متعهد یا متعهد له است، از دیگر علل

معاذیر قابل قبول در رژیم های حقوقی ایران وانگلیس و رافع مسئولیت می‌باشد. )مواد ۲۲۲ و ۹۲۲ ق.م(

« تعذر قهری در ایران با نام قوه قاهره و در حقوق خارجی با عبارات frustration « و » force majar آمده است که موجب انفساخ قرارداد و نهایتاً منتفی شدن آن می‌گردند » ۷ .

قانون مدنی ایران به صراحت از قوه ی قاهره نام نبرده است و تنها در مواد ۲۲۲ و ۲۲۲ ق.م به بیان

شرایطی می پردازد که متعهد با استناد به آن ها از پرداخت خسارت معاف می‌گردد و مفسران آن را به

قوه قاهره تعبیر کرده‌اند.

تعاریف مختلفی از این واژه در کتاب های مختلفف حقفوقی وجفود دارد امفا بفه طفور خلاص فه مفی تفوان

تعریف زیر را بیان کرد: قوه قاهره عبارت است از حادثه ای ناگهانی و گریز ناپفذیر کفه قابفل انتسفاب بفه

شخص مورد نظر نباشد. هرگاه در اثر چنین حادثه ای، اجرای تعهدی کاملا ناممکن شود و یا ضرری به

۱ – . آنه راف، پیشین، ص ۲۲۱

۲ – . مصطفی محقق داماد، پیشین، ص ۱۲۲

۷ . حیدر شفیع زاده، پیشین، صص ۱۸ و ۱۲

۶۸

دیگران وارد گردد، اجرای تعهد متوقف وآن شخص معاف از مسئولیت مدنی یا جزایی خواهد بود ۱ . ولی

در مواردی که یکی از طرفین و یفا عفاملی، جفزء اسفباب ورود خسفارت باشفد، قفوه قفاهره موجفب رففع

مسئولیت نخواهد شد. در این جا به نمونه ای از یک دعوی اشاره می‌کنیم تا بیشتر قضیه روشن گردد. در

این دعوی که در شعبه ۲۸ دادگاه حقوقی ۱ تهران در سال ۱۷۲۲ رسفیدگی و رأی صفادر شفده اسفت بفه

شرح زیر بیان می‌گردد:

خواهان دادخواستی علیه خوانده)شهرداری( به خواسته مطالبه یازده میلیون و ششصد و پنج هزار ریال «

تقدیم داشته و متذکر گردیده که خواهان کانال آب مستحدثه در خیابان را لایروبی نکرده و در نتیجه

ریزش باران و عدم کشش جویهای آب و گرفتگی کانال به داخل منزل نفوذ و موجب ورود خسارات به

به عنوان مثال ، شورا می‌تواند به منظور پایان دادن به نقض فاحش و گسترده حق حیات ، تحریم های مالی و تجاری را که متضمن نقض حق مالکیت و آزادی تجارت می‌باشد مقرر نماید، زیرا بدیهی است که اهمیت حق حیات بیش از حق مالکیت و آزادی تجارت است . در هر حال اختیار شورای امنیت مبنی بر نادیه گرفتن حقوق بشر در وضع تحریم ها ی اقتصادی با دو محدویت اساسی مواجه است:

محدودیت نخست این است که شورای امنیت نمی توانداز رهگذر اعمال تحریم های اقتصادی ، حقوق اساسی بشر را نادیه گیرد

محدودیت دوم این است که شورای امنیت نباید در برنامه های تحریم اقتصادی ، قواعد حقوق بشر را به نحوی که موجب تهدید علیه صلح و امنیت بین‌المللی گردد نادیده گیرد زیرا این اقدام با توجه به مسئولیت اصلی شورا در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی منافات دارد

‌بنابرین‏ چنانچه وضعیت معیشتی مردم یک کشور به گونه ای باشد که اعمال تحریم ها ی گسترده اقتصادی به تشدید در گیریها و هجوم پناهندگان به کشورهای همسایه منجر گردد، شورای امنیت باید از برقراری چنین تحریم هایی خودداری نموده و به تحریم های محدود و هدفمند که صرفاً مقامات دولتی و یا سران ‌گروه‌های شورشی یا تروریست را شامل می شود اکتفا کند.

۲-۱-۵- گفتار پنجم:محدودیت شورا به موجب قواعد حقوق بشر دوستانه

‌بر اساس قواعد حقوق بین الملل بشر دوستانه، جمعیت غیر نظامی باید در قبال جنگ و آثار آن تا حد امکان مورد حمایت قرار گیرند این دیدگاه مورد قبول کنفرانس بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر نیر قرار گرفته هر گونه برنامه تحریمی که در چارچوب مخاصمات مسلحانه برقرار می‌گردد تحت حکومت حقوق بشر دوستانه بین‌المللی قرار دارد که بر اساس آن لازم است بقا و نیازهای ضروری جمعیت غیر نظامی تامین گردد.

زنان و کودکانی که جزء جمعیت غیر نظامی می‌باشند و در وضعیت های فوق العاده و مخاصمات مسلحانه قرار دارند نباید از مسکن ، غذا، کمک های دارویی و یا سایر حقوق غیر قابل انتقال به موجب مقررات اعلامیه جهانی حقوق بشر ، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی ، میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، احتماعی و فرهنگی، اعلامیه حقوق کودک یا سایر اسناد حقوق بین الملل محروم گردند.

‌بنابرین‏ جمعیت غیر نظامی از حمایت های حقوق بشر دوستانه در قبال تحریم های اقتصادی اعمال شده در زمان جنگ برخوردار می‌باشند، اما سوال اینجا است آیا قواعدحقوق بشردوستانه به تحریم های اقتصادی که در زمان صلح اعمال می‌گردند نیز تعمیم می‌یابند؟

حقوق بین الملل که کمترین صدمه ای به غیر نظامیان در زمان جنگ را ممنوع ساخته است ، نمی تواند اجازه دهد که کل جمعیت یک کشور به دلیل عدم تسلیم حکومتشان به خواسته های جامعه بین الملل ، صدمه ببینند و فقیرترین و ضعیف ترین افراد نابود شوند

بر این اساس قواعد راجع به حمایت از از افراد انسانی که در قالب دو اصل تشخیص و ممنوعیت ایجاد قحطی و گرسنگی جای می گیرند بر کلیه برنامه های تحریم اقتصادی اعم از آنکه در خلال جنگ و یا در زمان صلح اجرا گردند قابل اعمال می‌باشند.

۲-۱-۵-۱- بند اول:اصل تفکیک

مقصود از اصل تفکیک در حقوق بین الملل مخاصمات مسلحانه آن است که باید میان مبارزان و غیر مبارزان تمایز به عمل آید و کسانی که در هدایت عملیات جنگی نقشی ندارد نباید هدف اقدامات مسلحانه قرار گیرند. همچنین برخی اماکن و اموال و اشیا نباید هدف حملات نظامی واقع شوند.

تشخیص و تفکیک مبارزان و غیر مبارزان دارای ریشه‌های عرفی بسیار کهنی می‌باشد .اصل اساسی حاکم بر موضوع این است که نه جمعیت غیر نظامی و نه افراد غیر نظامی نباید هدف حملات قرار گیرند در مقابل آن ها نیز نباید در مخاصمات شرکت کنند در غیر این صورت خصیصه غیر نظامی بودن خود را از دست خواهند داد. غیر نظامیانی که در مخاصمات شرکت نداشته باشند تحت حمایت حقوق بین الملل قرار می گیرند.

ماده ۵۰ مقررات لاهه راجع به قواعد و عرف های جنگ های زمینی ۱۹۰۷ مقرر می‌دارد:

هیچ گونه مجازاتی اعم از مالی و غیر آن علیه گروهی از مردم به دلیل رفتار افرادی که آن گروه نمی توانند مشترکا و منفردا مسئول اقدامات آن ها قلمداد گردند اعمال نخواهد شد.

همچنین طبق ماده ۴۸ و ۴۹ پروتکل الحاقی اول: حمایت از جمعیت غیر نظامی مستلزم آن است که آن ها در هر وضعیتی از مبارزان متمایز گردند. باتعمیم اصل تفکیک به برنامه های تحریم اقتصادی این نتیجه حاصل می شود که تحریم ها باید صرفا دولتمران و یا آن دسته از افرادی که نقش مؤثری در تصمیم گیری ها دارند ازقبیل رهبران ‌گروه‌های تروریستی یا شورشی را هدف قرار داده و به نحوی طراحی شوند که مردم عادی را تحت تاثیر قرار ندهند .

تحریم های اقتصادی محدود تر و جزئی تر نسبت به برنامه های تحریم گسترده تر و عاری از تمایز ارجحیت دارند.با توجه به اثرات زیانبار تحریم های اقتصادی به نظر می رسدآن دسته از تحریم های گسترده که نمی توانند میان افراد مسئول و غیر مسئول تمایز قائل گردند بایدغیر مجاز شناخته شوند

تحریم های جامع و گسترده بر خلاف تحریم های جزئی بنابه ماهیتشان اجازه تقکیک میان مردم عادی ودولت یا نهاد های خاص دولتی که سیاست هایشان می‌تواند تحت تاثیر میان مردم عادی و دولت یا نهادهای خاص دولتی که سیاستهایشان می‌تواند تحت تاثیرتحریم ها قرار گیرد را نمی‌دهد تحریم های جامع، مردم عادی را به صورت گروگانهایی در دست شورای امنیت و دولت یا دولتهایی که اقدامات قهری را اجرا می نمایند در می اورند.

‌بنابرین‏ تحریم هایی منطبق با اصل تفکیک می‌باشند که صرفا افراد مسئول و متخلف را تحت فشار قرار دهند این گونه تحریم های به تحریم های هوشمند موسوم گردیده اند و مهمترین مصداق آن ها تحریم های مالی مباشد.

۲-۱-۵-۲- بند دوم :ممنوعیت ایجاد قحطی و گرسنگی

بند ۱ ماده ۵۴ پروتکل احاقی اول به معاهدات ژنو ۱۹۴۹ مقرر می‌دارد.

ایجاد گرسنگی برای مردم به عنوان یک شیوه جنگی ممنوع است

علاوه بر این مواد ۲۱ و۲۲ معاهده چهارم ژنو مقرراتی را ‌در مورد ارسال مواد دارویی برای درمان مجروحین پیش بین کرده و جلوگیری از این اقدام را ممنوع ساخته است

به عقیده برخی از صاحب نظران مقررات مذبور دراجرای اقدامات اقتصادی قهری شورای امنیت نیز کاربرد دارند به عنوان مثال ادامه تحریم های اقتصادی جامع برضد عراق که بخش عمده ای از زیر ساخت اقتصادی آن بر اثر اقدامات مسلحانه منطبق با فصل هفتم منشورملل متحد نابود شده بود ناقض مقررات مذکور می‌باشد.

با این وجود به نظر می‌رسد اصل کلی رعایت جنبه‌های انسانی دراعمال تحریم های اقصادی که از اصول حقوق بین الملل عام به شمار میآیدمتضمن ممنوعیت ایجاد قحطی و گرسنگی نیز می‌باشد و بدون تعمیم قاعده اخیر از حقوق بین الملل مخاصمات مسلحانه به تحریم های اقتصادی نیز باید آن را از قواعد و لازم الاجرا در برنامه های تحریم اقتصادی محسوب نمود .

علت عدم مشروعیت برخی تحریم ها^[۴۷]:

۱٫ تحریم های یک‌جانبه نقض اختیارات شورای امنیت است:

زارعپور و همکاران (۱۳۸۸) در مطالعه ای مداخله ای تاثیر بازی درمانی گروهی را بر میزان افسردگی کودکان مبتلا به سرطان مورد بررسی قرار دادند. جامعه پژوهش آن ها کودکان ۶ تا ۱۵ ساله مبتلا به سرطان بستری در مرکز درمانی-رفاهی محک در سال ۱۳۸۶ بودند. شیوه نمونه گیری آن ها در دسترس بوده و برای محاسبه نمره افسردگی از ابزار CDS-A^[85] استفاده کردند. در نهایت ۲۴ نفر را که نمره ۸۴ به بالا را کسب کرده و افسرده شناسایی شده بودند را به طور تصادفی به دو گروه مداخله و کنترل تخصیص دادند. سپس جلسات بازی درمانی (۷جلسه، ۲ ساعته) در اتاق بازی بر روی گروه مداخله اجرا شد و در پایان برنامه بازی دوباره بر روی هر دو گروه آموزن بررسی افسردگی بعد از یک هفته اجرا شد. یافته های آن ها با بهره گرفتن از روش های آماری من ویتنی U، کروسکال والیس و ویلکاکسون نشان داد که تفاوت نمرات میانگین پیش آزمون و پس آزمون برای گروه آزمایش دارای معناداری آماری است. بدین ترتیب از آنجا که یافته های آن ها نشان داد بازی درمانی به طور معناداری موجب کاهش افسردگی گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل گشته است، آن ها چنین نتیجه گرفتند که بازی می‌تواند به عنوان یک مداخله مؤثر به وسیله اعضای تیم بهداشتی برای کمک به کودکان بستری استفاده شود تا آن ها را برای انجام روش های درمانی دردناک و تنش ناشی از بستری شدن آماده و سازگار نماید.

احمدی و زارع (۱۳۸۸) در مطالعه ای اثر بخشی بازی درمانی به شیوه شناختی-رفتاری را در کاهش مشکلات رفتاری کودکان ۷ تا ۹ ساله پسر مورد بررسی قرار داده و نشان دادند که جلسات بازی درمانی شناختی-رفتاری موجب کاهش مشکلات رفتاری کودکان می شود.

۲-۶٫ جمع بندی

بنابر آنچه ذکر آن رفت می توان بیان داشت که تحقیقات نشان می‌دهند در سرطان شناسی طب اطفال، درد علامتی است که کودکان بیش از همه از آن می ترسند (فرخ نیا، شهیدی، و فتح آبادی، ۱۳۹۰). اقدامات دردناک متعددی روی کودکان مبتلا به سرطان صورت می‌گیرد. از میان اقدامات بسیار زجر آور تشخیصی و درمانی در سرطان طب اطفال، آسپیراسیون مغز استخوان، پانکچر کمری یا نمونه گیری مایع مغزی- نخاعی و تزریق های وریدی می‌باشند که بر طبق گزارشاتی شرح آن ها رفت چنین اقداماتی درجات بالایی از درد، ترس، اضطراب و پریشانی هیجانی در کودک ایجاد می‌کنند. درد برای کودکان مضر است و دردی که تخفیف نیابد، پیامدهای جسمانی و روان شناختی منفی دارد. عدم کاهش درد، از کیفیت زندگی رضایت بخش ممانعت به عمل می آورد فرخ نیا، شهیدی، و فتح آبادی، ۱۳۹۰). از راهبردهای غیر دارویی به طور گسترده ای در مدیریت درد و مقابله با پریشانی هیجانی استفاده می شود. پاره ای از مؤلفه‌ های درمان شناختی-رفتاری چون مدیریت شرطی ها، هپنوتیزم، انحراف توجه/شناخت، حساسیت زدایی منظم، الگوبرداری و ترکیبی از آن ها به عنوان بسته مدخلات رفتاری چندوجهی از راهبردهایی هستند که اثربخشی آن ها در کاهش درد، اضطراب و پریشانی های کودک به خوبی اثبات شده اند. در این میان ترکیب بازی درمانی سنتی با درمان های شناختی-رفتاری به منظور تنظیم کردن درمان های شناختی-رفتاری با سطح تحولی کودک، نیاز کمتر به برقراری ارتباط کلامی و نیز کاهش نیاز به ابراز کلامی مشکل از سوی کودکان دستاوردهای در خور توجهی در این زمینه به همراه آورده است. به طوری که توجه محققان در این زمینه به ایجاد و بررسی اثربخشی چنین درمان هایی جلب شده است و آن ها شروع به اقدام استفاده از مؤلفه‌ های درمان شناختی-رفتاری در برنامه بازی ها به قصد آشنا ساختن کودک با فنون رفتاری در مرحله آماده سازی برای رویه های طبی دردناک پیشرو و نیز بهره گیری از بازی های در حین مراحل دردناک تشخیص و درمان کرده‌اند، نظیر مدیریت شرطی ها (تشویق ها و تقویت های واکنش های مثبت کودک به رویه های پزشکی در هنگام آماده سازی آن ها از طریق بازی ها یا حین انجام رویه های طبی واقعی) انحراف فکر (مثلا حباب سازی و استفاده از سوت یا بازی های کامپیوتری)، هپنوتیزم (از طریق داستان ها و خیال پردازی ها)، حساسیت زدایی منظم (مثلا از طریق رویارویی موفقیت آمیز قهرمان داستان کودک با سلسله مراتب ترس های وی)، تمرینات رفتاری (بازی با عروسک ها و ایفای نقش برای فراگرفتن واکنش های مقابله ای در برابر رویه های دردناک پزشکی)، الگوبرداری نمایشی و غیره.

بدین ترتیب در پژوهش حاضر نیز سعی بر آن بوده تا با ادغام مؤلفه‌ های درمان شناختی-رفتاری با بازی درمانی یک مداخله چندوجهی مناسب برای کاهش اضطراب در اطفال مبتلا به سرطان طراحی شده و سپس اثربخشی آن مورد مطالعه قرار گیرد.

از آنجا که آغاز هر مداخله درمانی با ارزیابی از مشکل و جمع‌ آوری اطلاعات ‌در مورد خودگویی ها، اسنادها، باورها و پیش فرض های فرد است. به دنبال ایجاد شیوه ای مناسب برای کودکان در پژوهش حاضر مرحله ارزیابی از طریق تکمیل جمله ها با عروسک ها، به کارگیری نقاشی انجام گرفت، چراکه از یک سو کودک در تکمیل جملات عروسک مسائل خویش را از زبان عروسک بیان کرده و مقاومت وی در بیان مستقیم تجربیات ناخوشایند و اجتناب و بازداری وی از احساسات منفی کاهش می‌یابد ؛ از سوی دیگر از طریق نقاشی کودکان تحریف های شناختی خود را در باب تجربه آزار دهنده به شیوه ای که نیازی به واژه ها ندارد ابراز می‌کنند (روما و نل، ۱۹۹۶).

پس از بخش ارزیابی نوبت به بخش میانی می‌رسد که در این مرحله درمانگر نقشه درمان را طراحی می‌کند و درمان روی افزایش خودکنترلی کودک، حس پیشرفت و یادگیری پاسخ های ناسازگارانه تر برای رویارویی با موقعیت های خاص متمرکز می شود. تعمیم و پیشگیری از عود و بازگشت در مرحله میانی به کار گرفته می شود تا کودک مهارت های جدیدی ‌در مورد زمینه‌های گوناگون بیاموزد.

۲-۱-۸-۳- آزمون های مدل گولمن

تاکنون بر اساس مدل هوش عاطفی گولمن و متناظر با شایستگی های ذکر شده در آن، چندین ابزار اندازه گیری توسعه یافته است. از این جمله اند: پرسشنامه شایستگی های عاطفی^[۱۲۵] (توسط بویاتزیس در سال ۱۹۹۴)، سنجش هوش عاطفی^[۱۲۶] (توسط برادبری، گریوز، امرلینگ و دیگران در سال ۲۰۰۳) و پرسشنامه نمایه کاری هوش عاطفی^[۱۲۷] (توسط شبکه ارزیابی عملکرد^[۱۲۸] در سال ۲۰۰۰). در زیر این مقیاس ها را به اختصار توضیح داده ایم.

الف- پرسشنامه شایستگی های عاطفی(ECI) ؛ دانیل گولمن این آزمون را به عنوان آزمون هوش عاطفی که بر اساس مدل خودش طراحی شده بود، و به عنوان قدیمی ترین آزمون سنجش توانایی‌های مدیران، مدیران اجرایی و رهبران (پرسشنامه خود ارزیابی) و با کمک ریچارد بویاتزیس در سال ۱۹۹۴ توسعه داد (بویاتزیس، ۱۹۹۴: ۳۲۳-۳۰۴).

ب- پرسشنامه شایستگی های عاطفی (ECI) ؛ دیدگاه ۳۶۰ درجه ای دارد و سلسله ای از نشانگرهای رفتاری هوش عاطفی شخص، که توسط خود فرد، مدیر وی، سرپرست مستقیم او و همکارانش، ارزیابی شده است را ارائه می‌دهد. آن ۲۰ شایستگی را می سنجد و در چهار سرفصل ساختاری که توسط مدل گولمن ارائه شده است، سازماندهی می‌گردد؛ شامل: خود آگاهی، خود مدیریتی، آگاهی اجتماعی و مدیریت روابط. از هر پاسخ دهنده خواسته می شود تا خودش و یا شخص دیگری را، بر روی طیفی که از ۱ (رفتاری که تنها به عنوان یک ویژگی و خصیصه ای مورد قبول فرد مذکور است) تا ۷ (رفتاری که از ویژگی های قوی فرد مورد مورد نظر می‌باشد) رتبه بندی شده است، توصیف نماید و برای هر شایستگی، چندین نمونه از این سؤالها با هم ترکیب می‌شوند. پاسخ دهنده دو جور رتبه بندی در مقابل دارد: یکی رتبه بندی خودش است و دیگری رتبه بندی کلی دیگران است(که متوسطی از سایر رتبه بندی های دیگران می‌باشد).

ج- سنجش هوش عاطفی^[۱۲۹] : آزمون EIA ، توسط تراویس برادبری^[۱۳۰] و جین گریوز^[۱۳۱] به همراه اعضای تیم تحقیقاتی گروه تلنت اسمارت^[۱۳۲] ، در تلاش برای ایجاد یک آزمون سریع و مؤثر هوش عاطفی، که قابل به کارگیری در مجموعه های مختلف باشد، به وجود آمد. بر اساس مدل هوش عاطفی دانیل گلمن، EIA از ۲۸ پرسش برای اندازه گیری چهار شایستگی اصلی مدل (خود آگاهی، آگاهی اجتماعی، مدیریت خود و مدیریت روابط) استفاده می‌کند و تکمیل آن به طور متوسط، تنها ۷ دقیقه زمان می‌برد. پرسش ها بازتاب وجود مهارت های بالا در افراد را نشانه می گیرند و از یک مقیاس شش نقطه متناوب استفاده می‌کند که انتخاب گزینه ۱ ، این نکته را برمی تابد که “هرگز” رفتار مورد نظر به نمایش در نمی آید و انتخاب گزینه ۶ بیان می‌کند که “همیشه” این رفتار بروز می‌کند. نتایج EIA در پنج نمره نهایی خلاصه می شود؛ یک نمره کلی هوش عاطفی و همچنین یک نمره برای هر یک از چهار جزء هوش عاطفی. آن همچنین در سه شکل گوناگون : Me Edition(خود سنجی)، MR Edition (در قالب ۳۶۰ درجه ای) و Team Edition (هوش عاطفی یک گروه کامل^[۱۳۳] ) در دسترس می‌باشد.

د- ویرایش پرسشنامه نمایه کاری هوش عاطفی یا ((WPQei: WPQei به عنوان یک آزمون خود سنجی برای هفت شایستگی مدل هوش عاطفی گلمن طراحی شده است. ۸۴ پرسش WPQei برای هر شرکت کننده در این آزمون یک نمره کلی هوش عاطفی (خارج از ۱۰) و یک نمره (خارج از ۱۰) برای هر هفت شایستگی مورد نظر شامل: ابتکار^[۱۳۴]، خود آگاهی، الهام ‌و شهود^[۱۳۵] ، عواطف، انگیزش، همدلی و مهارت های اجتماعی، به دست می‌دهد(استایس و براون، ۲۰۰۴: ۱۷-۱۶).

۲-۱-۹- اکتساب و بهبود هوش عاطفی

سؤالی که می توان اینجا مطرح کرد این است که آیا می توان هوش عاطفی را بهبود داد؟ مفهوم این که بتوانیم به سادگی خصوصیات اصلی و اساسی شخصیت را تغییر دهیم ، صحیح نیست. آیا افراد بدبین با شرکت در یک کارگاه آموزشی می‌توانند خوش بین شوند؟ آیا اضطراب را می توان به سادگی درمان نمود؟ البته خیر، آیا افراد بدبین می‌توانند یاد بگیرند که مدل تفکر خود رابررسی نمایند، و بعضی اوقات این مدل را تغییر دهند؟ بله، این دو موضوع به نظر عکس می‌رسد. حتی اگر نتوان هوش عاطفی افراد را تغیر داد شاید بتوان به افراد مهارت‌های عاطفی را آموزش داد و به معلومات آن ها در این زمینه افزود(اکبرزاده، ۱۳۸۳: ۳۸).

در حقیقت یک توافق همگانی در ادبیات هوش عاطفی وجود دارد وآن اینکه هوش عاطفی به عنوان مجموعه ای از مهارت ها توصیف شده است،که می‌تواند از طریق آموزش توسعه داده شود(پیک ام ای^[۱۳۶] و دیگران ،۲۰۰۲: ۳۷).

در این زمینه دو دیدگاه مطرح شده است :

۲-۱-۹-۱- دیدگاه مایر- سالووی

به عقیده مایر، قسمتی از هوش عاطفی غریزی است که یک نوع ظرفیت روانی برای معنی بخشی و کاربرد اطلاعات هیجانی می‌باشد، در حالی که قسمت دیگر آن چیزی است که ما از تجارب زندگی می آموزیم. قسمت اخیر می‌تواند به وسیله کوشش، تمرین و تجربه بهبود یابد. سالووی نظر مایر را توسعه می‌دهد یعنی عقیده دارد بسیاری از مهارت‌های که قسمتی از هوش عاطفی هستند را می توان یاد گرفت. سالووی اعتقاد دارد هوش عاطفی عبارت است از یک سری مهارت‌ها و قابلیبتهای که می‌تواند هم آموزش داده و هم یاد گرفته شوند، به طوری که یک شخص بتواند از نظر عاطفی بهتر تربیت یابد(اکبرزاده، ۱۳۸۳: ۴۰-۳۹).

سالووی(۱۹۹۷) معتقد است بیشتر مهارت‌ها در اثر تعلیم و تربیت پیشرفت می‌کنند و احتمال دارد این موضوع برای حداقل بعضی مهارت‌های در رابطه به هوش عاطفی صحیح باشد. مهارت‌های عاطفی در منزل و با تعامل خوب والدین کودک شروع می‌گردد. همچنین امکان دارد برخی یادگیریهای درمانی در مدرسه انجام گیرد. بعضی از مهمترین یادگیریها در ارتباط غیر رسمی بین کودک و معلم صورت می‌گیرد. معمولا معلمین نقش یک الگوی مهم و بالقوه عاقل بزرگسالان را به عهده دادرند. و در نهایت جای دیگری که مهارت‌های هوش عاطفی آموزش داده می شود برنامه استاندارد است(همان: ۴۵).

بنابر عقیده سالووی اهمیت ارزش‌ها نیز زیاد است. زیرا ارزش‌ها تاحدی معلومات خود آگاه فرد را ‌در مورد هیجان‌ها تعیین می نمایند. در غرب ارزش‌ها ‌معمولا در موضوعهای هنرهای آزاد مانند تاریخ تمدن و شهروندی و دین و مذهب بحث می شود. در نظام ارزش‌های شرقی دین و عرفان، ارزش‌های والای انسانی و از خود گذشتگی احترام به گوهر وجود افراد و تساوی و برابری وجود دارد که باید در عمل نیز انجام شود(همان: ۴۷).

۲-۱-۹-۲- دیدگاه گولمن – امرلینگ

رابرت امرلینگ و دانیل گولمن معتقدند هر چند دانش کنونی می‌گوید که ژنها نقش مهمی در هوش عاطفی دارند اما این را هم اذعان می‌کنند که آن ها در تجربیات احساسی، عاطفی و اجتماعی افراد تغییرشکل میابند. ‌بنابرین‏ می توان ادعا کرد که هوش عاطفی تا حدی از تجربیات زندگی نیز به دست می‌آید(امرلینگ و گولمن،۲۰۰۳: ۲).

مهارت‌های هوش عاطفی، استعدادهای ذاتی نیستند، بلکه توانایی‌هایی اکتسابی هستند و از طریق آموزش میتوان آن ها را فراگرفت(گولمن و دیگران، ۱۳۸۵: ۶۵).

گولمن یک فرایند مطلوب برای توسعه هوش عاطفی در سازمان ها ایجاد ‌کرده‌است که این فرایند شامل چهار مرحله است و در شکل۳-۲ به تصویر کشیده شده است.

۱- آمادگی برای تغییر: شامل ارزیابی قابلیت های اساسی است که برای اثر بخشی فردی و سازمانی بسیار حیاتی هستند، همچنین متقاعد کردن نیروی کار تا ‌قابلیت های عاطفی خود را برای کسب نتایج مطلوب بهبود بخشند.

از دیگر ویژگی های اذن قابل رجوع بودن آن است .در حقوق ما، اعمال حقوقى به دو گروه لازم و جایز تقسیم مى‏شود. عقد یا ایقاع لازم را، جز در موارد خاص و پیش بینى شده در قانون، نمى‏توان برهم زد. جایز بودن قرارداد خلاف اصل مى‏باشد، زیرا اصل بر لزوم قراردادهاست.شیوع ایقاع‏هاى لازم به اندازه‏اى است که در ابتدا تصور مى‏شود، اذن نیز در زمره آن ها‌ است؛ ولى باتحلیل ایقاع‏هاى الزام‏آور ‌به این نتیجه مى‏رسیم که در حقوق ما زمانى ایقاع الزام‏آور مى‏باشد که هدف از آن ایجاد التزام، اسقاط حق یا انحلال عمل حقوقى باشد.هنگامى که شخصى با متعهد کردن خود در برابرى دیگرى، حقى به سود او ایجاد مى‏کند، دیگر نمى‏تواند آن حق را از بین ببرد. زیرا به جز در مواردى که قانون تصریح کند، هیچ کس بر دیگرى ولایت ندارد. هم‏چنین موردى که ایقاع به قصد انحلال عمل حقوقى انشا مى‏گردد، قابل رجوع بودن آن بدین معنا است که عمل حقوقى دوباره واقع گردد و آن هم از اختیار فسخ کننده خارج است. چون انجام دادن دوباره آن عمل حقوقى، امر دیگرى است که قبلاً واقع نشده است، ازاین‏رو فسخ، ایقاعى است که قابل رجوع نمى‏باشد. رد معامله فضولى نیز چنین است: مالک با رد معامله فضولى، آن را ابطال مى‏کند. در نتیجه، اجازه بعدى نمى‏تواند مؤثر افتد. به همین جهت ماده ۲۵۰ق.م. مقرر مى‏دارد: «اجازه در صورتى مؤثر است که مسبوق به رد نباشد و الاّ اثرى ندارد». هم‏چنین اسقاط حق ایقاعى غیر قابل رجوع است و انشا کننده نمى‏تواند آن را بر هم‏زند. در ابرا، طلب‏کار به اختیار از حق خویش صرف نظر مى‏کند و در اثر آن مدیون، برى‏ء الذّمه مى‏گردد. در نتیجه، رجوع ‏طلبکار نمى‏تواند در گذشته تأثیر بگذارد. اسقاط خیار و اسقاط مرور زمان نیز از ایقاع‏هاى لازم مى‏باشد.در میان ایقاع‏ها به مواردى برمى‏خوریم که هدف از ایقاع ایجاد تعهّد، اسقاط حق یا انحلال عمل حقوقى نیست، بلکه اثر ایقاع تنها اباحه مى‏باشد و انشا کننده نمى‏خواهد خود را به ایقاع پاى‏بند گرداند، یا تعهّدى بر دوش گیرد، و نیز قصد ندارد حقى به دارایى دیگرى بیفزاید، تنها مى‏خواهد اختیار و توان مأذون را فزونى بخشد. بدیهى است، در این‏گونه ایقاع‏ها انشا کننده ایقاع هرگاه بخواهد مى‏تواند از ایقاع خود رجوع کند.اذن مصداق بارز این نوع ایقاع است. قانون مدنى در مواد گوناگونى به ویژگى جایز و قابل رجوع بودن اذن تصریح مى‏کند. ماده ۱۰۸ ق.م. به عنوان قاعده‏اى کلى ‌در مورد اذن مقرر مى‏دارد: در تمام مواردى که انتفاع کسى از ملک دیگرى به موجب اذن محض باشد، مالک مى‏تواند هر وفت بخواهد از اذن خود رجوع کند، مگر این‏که مانع قانونى موجود باشد.هم‏چنین، قانون مدنى در موارد خاصى، مانند اذن شرکا به یک‏دیگر و اذن در ارتفاق، بر قابل رجوع بودن اذن آشکارا صحه گذارده است . با این همه، در پاره‏اى موارد، مانند شرط اذن یا عدم رجوع در ضمن عقد لازم یا ممنوعیّت رجوع از نظر قانون، لزوم بر اذن عارض مى‏شود( محمدی ، ۱۳۸۲ ، ۱۲۳) . از دیگر ویژگی های اذن حق یا حکم بودن آن است .در حقوق اسلامى، بحث گسترده‏اى در زمینه حق و حکم مطرح گردیده است. قلمرو این موضوع به حقوق خصوصى محدود نشده، حقوق عمومى را نیز شامل مى‏شود.در این‏جا بحث بر سلطه و اختیار انسان است و این‏که آیا تا کجا براى انسان در زندگى حقوقى اختیار و سلطه وجود دارد و این اختیار در کجا به پایان رسیده، جاى خود را به الزام مى‏دهد. به بیان دیگر، موضوع مورد بحث آن است که آیا اذن از احکام امرى و مربوط به نظم عمومى است و یا آن‏که حق است و با تراضى مى‏توان مفاد آن را تغییر داد، یا اختیارِ دادن اذن را ساقط یا به دیگرى سپرد.به نظر مى‏رسد، در پاسخ ‌به این پرسش‏ها باید بین موارد مختلف اذن قائل به تفصیل شویم. بعضى از موارد اذن مربوط به نظم عمومى بوده، حکم مى‏باشد. ‌بنابرین‏ کسى که اختیارِ دادن اذن به او داده شده و اذن او معتبر شناخته شده است، نمى‏تواند این اختیار را از خویش ساقط کند، یا آن را در برابر عوض یا بدون آن به دیگرى انتقال دهد. طبق قانون مدنى، اذن زن در ازدواج با دختر خواهر یا دختر برادر زن معتبر مى‏باشد. از این رو، مردى که همسر او عمّه یا خاله دخترى است، نمى‏تواند بدون اذن همسر خود با آن دختر ازدواج کند. از آن‏جا که حکم مذبور به نظم عمومى مرتبط مى‏باشد، زن نمى‏تواند این اختیار خود را به دیگرى منتقل کند یا آن را از خود اسقاط نماید. به همین جهت، مرد نمى‏تواند در ضمن ازدواج با عمّه و یا خاله، شرط کند که اذن آنان معتبر نباشد، یا شرط کند که اعتبار اذن ایشان ساقط گردد. چنین شرطى به دلیل آن‏که شرطى نامشروع است، طبق ماده ۲۳۲ ق.م. در شمار شروط باطل مى‏باشد