۲-۲-۳-۱- اثربخشی آموزشی

اثربخشی آموزشی تلاشی است در جهت شناسایی عوامل مؤثر بر فرایند آموزش و درک نحوه تاثیر این عوامل بر اهداف سازمانی(ماتیو و همکاران^[۱۰۸] ،۱۹۹۳). از نظر کرایگر، فورد و سالاس^[۱۰۹] (۱۹۹۳) اثربخشی آموزشی مفهوم گسترده‌ای است که ریشه در تئوری شناختی^[۱۱۰] دارد و به فرآیندهایی فردی، موقعیتی قبل، حین و بعد از فرایند آموزش اطلاق می‌شود که انتقال آموزش را به فضای کاری امکان‌پذیر می‌سازد. ابطحی(۱۳۸۹) با نظر به تعریف دراکر و سلطانی از اثر بخشی، اثربخشی آموزشی را به عامل تعیین میزان تحقق اهداف آموزشی، انطباق رفتار کارآموزان با انتظارات نقش سازمانی، توانایی ایجاد شده در اثر آموزش در جهت دستیابی به اهداف، ارزش افزوده آموزش، بهبود شاخص ‌های موفقیت کسب و کار، درست انجام دادن کار مورد نظر آموزش و نتایج قابل مشاهده از کارآموزان در آموزش‌های اجرا شده تعبیر می‌کند. ترک‌زاده، نیکنام، محمدی(۱۳۸۸) اثربخشی آموزشی را شامل اثربخشی بیرونی به مفهوم کارآمدی یادگیری‌های حاصل از آموزش در موقعیت‌های خارج از فرایند آموزش و اثربخشی درونی به مفهوم تناسب و انسجام درونی کافی بین اجزا و عناصر مختلف آموزش تعریف کرده‌اند. یمنی دوزی سرخابی(۱۳۸۲) نوع دیگری از اثربخشی در سیستم‌های آموزش را نیز علاوه بر انواع اثربخشی درونی و بیرونی مطرح نموده است. این نوع اثربخشی نهادی نامیده شده است که در واقع در نتیجه تحقق دو گونه دیگر اثربخشی درونی و بیرونی حاصل می‌شود اما در عین حال خود دارای تعریف و قلمرو علمی مستقلی است. از نظر سلطانی(۱۳۸۰)، اثربخشی آموزشی از طریق بررسی کارایی درونی و بیرونی نظام آموزشی در سازمان تعیین می‌گردد. لذا اصلاح کارایی درونی و بیرونی نظام آموزشی سازمان‌ها تقریباً به معنای تضمین و تأمین اثربخشی نظام آموزشی است. اثربخشی نهادی^[۱۱۱] آموزش بیانگر تاثیر نظام آموزشی بر تحقق رسالت‌ها و مأموریت‌‌های شرکت می‌باشد.

۲-۲-۳-۲- ارزیابی اثر بخشی آموزشی

برای تعیین نتایج یک برنامه آموزشی لازم است عملکردهای آن مورد ارزیابی قرار گیرد تا بتوان انحرافات احتمالی از هدف های برنامه را کشف کرد و تصحیح نمود. ‌بنابرین‏ ارزیابی یعنی بررسی میزان پیشرفت کار و اینکه تغییرات ناشی از اجرای برنامه تا چه حد در نیل به اهداف مطلوب مؤثر واقع و منجر به ایجاد مهارت های مورد نیاز سازمان به صورت عملی و کاربردی شده است(ابطحی ۱۳۷۹، عیدی و همکاران ،۱۳۸۸؛ ابیلی ۱۳۷۲). پیرامون ارزیابی اثربخشی نظام‌های آموزشی تعابیر مختلفی ارائه شده است. ارزیابی اثربخشی نظام آموزشی عبارت از جستجوی نظام‌یافته جهت قضاوت ‌در مورد ارزش یا اهمیت یک پدیده آموزشی(برنامه، فعالیت و …)، به منظور کاهش فاصله میان وضع موجود و مطلوب می‌باشد(بازرگان، ۱۳۷۶). از نظر پورصادق(۱۳۸۴) نیز ارزیابی اثربخشی نظام آموزشی به معنای فرایند جمع‌ آوری ستاده‌های مورد نیاز برای تعیین اثربخشی آموزشی است. از نظر گروهی از محققان نیز، ارزیابی اثربخشی نظام آموزشی یعنی سنجش میزان نیل به اهداف و ‌مطلوبیت‌های موردنظر تلاش‌های آموزشی و بهسازی در ابعاد درونی، بیرونی و نهادی (یمنی، ۱۳۸۲؛ ترک‌زاده، محمدی و نیکنام، ۱۳۸؛ ترک‌زاده، مجیدی و نورمحمدی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۳-۳- اثربخشی آموزشی معلمان

به گفته سیف(۱۳۸۷،ص ۴۸۳) آموزش معلمان همواره از عملکرد سایر بخش‌های مؤسسه آموزشی اثر می پذیرد. نیکنامی (۱۳۸۰صص ۱۳۹-۱۳۷)عوامل مؤثر بر اثربخشی معلمان درتدریس را شامل موارد قصد خدمت به آموزش و پرورش، آشنایی با اهداف آموزش و پرورش، علاقه مندی به کار، پایبندی به تعهدات، تسلط بر موضوع درسی،مهارت در اداره کلاس، استفاده از روش های تدریس پر بازده، تلاش برای ایجاد جوی مشارکت جویانه و اعتماد آمیز در کلاس، توجه به نیازها، انتظارات و توانایی‌های فردی دانش آموزان، توسعۀ روحیۀ مسئولیت پذیری در کلاس، ارتباط با والدین در زمینۀ وضعیت تحصیلی فرزندانشان، ‌پاسخ‌گویی‌ در برابر عملکرد کلاسی، تشریک مساعی با دیگر معلمان، مدیر ‌و راهنمای آموزشی، تحقیق و مطالعه، کمک به جوی سالم و سازنده در مدرسه و بروز نگرشهای مثبت و سازنده می‌داند.

به هر حال معلمان مهمترین جزء فرایند اثربخشی تدریس می‌باشند. پس هر چیزی که بتواند ‌‌آنان را به حداکثر اثربخشی برساند، باید مورد توجه راهنمای آموزشی قرار گیرد؛ زیرا اثربخشی آنان روشی برای توصیف و توضیح فعالیت‌های آموزشی آنان در کلاس درس است. پرل^[۱۱۲] خصوصیات معلمان اثربخش را شامل تشویق تنوع و گوناگونی، با انرژی در بحث های کلاسی، آمادگی برای مصالحه و توافق، تشخیص و برطرف کردن تعارضات در مباحث کلاسی، اجرای قوانین و مقررات با مهارت کافی ضمن رعایت عدل و انصاف(ساعتچی،۱۳۷۲ ص ۲۵۵). کانین^[۱۱۳] خصوصیات این معلمان را بدین صورت بیان می‌کند: سازمان یافته بودن کارهای آن ها و استفاده مطلوب از زمان، طرح ریزی فعالیت‌های متنوع و استفاده ‌از حوادث گوناگون برای یادگیری، اداره کلاس به صورت زنده و شاد و فعال، ایجاد انگیزه ‌و هیجان در دانش آموزان برای یادگیری، آگاهی در زمینۀ کنترل کلاس بدون احساس خستگی در دانش آموزان، تشویق دانش آموزان به انجام فعالیت‌های تکمیلی و رعایت ارتباط طولی بین مطالب تدریسی و تدریس فزاینده می‌داند(ساعتچی،۱۳۷۲ ص ۲۵۵ ).

روشی که معلمان برای ترکیب دروندادهای آموزشی(مواد و وسایل آموزشی و پرورشی، دانش آموزان، توانایی ها و مهارت‌های خود، حمایت مسؤلان و …) به کار می گیرند و روابط حاکم بین این دروندادها مهمترین عامل در دستیابی به اهداف آموزشی و پرورشی است. به عقیده تایلر(۱۹۸۶) تحقق یا عدم تحقق اهداف را باید بر اساس تغییرات ایجاد شده در رفتار یادگیرندگان مورد جستجو و تفسیر قرار داد(فتحی واجارگاه، ۱۳۸۸ ص ۲۰۲). زارعی(۱۳۸۴) تعابیر متناسب با اثربخشی آموزشی را شامل میزان تحقق اهداف آموزشی؛ نتایج مشاهده شده از فراگیران در اثر آموزش های اجرا شده؛ میزان انطباق رفتار فراگیران با انتظارات نقش سازمانی؛ میزان درست انجام دادن کار مورد نظر آموزش؛ میزان توانایی‌های ایجاد شده در اثر آموزش برای دستیابی به اهداف می‌داند.

باندورا^[۱۱۴](۱۹۹۷) کارایی معلم را به عنوان گونه ای از خود سودمندی پیامد فرایند شناختی که مردم عقایدی درباره ظرفیتهایشان برای عملکرد بهتر بنا می‌کنند تعریف نموده است (عباس زاده، ۱۳۸۷ ص ۱۹۹). اثربخشی آموزشی معلمان با تأکید روی فرایند آموزشی و برحسب کیفیت و درستی روش های آموزشی(عباس زاده، ۱۳۸۷ ص ۳۷۷ ) و دستیابی به اهداف رفتاری موضوعات تدریس شده درک می شود. نکته ی مهم و اساسی ‌در مورد اثربخشی آموزشی این است که قبل از آنکه درصدد بررسی نحوه اندازه گیری اهداف باشیم، باید در پی انجام صحیح فرایند آموزش و اطمینان از تحقق اهداف در هر مرحله از فرایند آموزشی باشیم(زارعی، ۱۳۸۴). وقتی که فعالیت های آموزشی معلمان در راستای تحقق نیازهای حرفه ای آنان و نیز نیازهای فردی دانش آموزان، سازمان آموزش و پرورش و جامعه باشد می توان گفت که آن ها دارای اثربخشی آموزشی هستند.