با بهره گرفتن از این روش چهار دسته متفاوت از انحرافات رفتاری در کودکان را مشخص کرده‌اند (نوابی نژاد ، ۱۳۸۰) .

۱ – بی نظمی در سلوک : کودکی که دارای بی نظمی در سلوک است قدرتها را به مبارزه می طلبد ، دشمنی با منابع قدرت مانند : افسر پلیس ، معلم ، پدر و مادر و … دارد . رفتارهای او به گونه ای است که او را انسانی سخت دل ، بدخواه و متجاوز با احساس گناه اندک از بدکاریهای خویش نشان می‌دهد .

این دسته شامل کودکانی می‌باشد که دارای ویژگی‌های چون بیش فعالی ، تحریک پذیری بیش از حد، خستگی ناپذیری و نسبت به درس و مدرسه بی علاقگی نشان می‌دهند و معمولا دچار افت تحصیلی می‌شوند .

۲ – اضطراب و گوشه گیری : کودک مضطرب ، افسرده ، خجالتی ، ترسو ، گوشه گیر ، حساس و مطیع است . وی بیش از حد وابسته می‌باشد و به سادگی افسرده می شود . بر اساس پژوهش‌های کوای^[۸۰] ( ۱۹۷۹ ، به نقل از نوابی نژاد ، ۱۳۸۰) این چنین کودکانی اکثرا به خانواده های بیش ا زحد حمایت کننده تعلق دارند . از ویژگی‌های رفتاری این گونه کودکان می توان به زود رنج بودن ، عدم اعتماد به نفس ، ترس از ارتباط با دیگران و ترس از رفتن به مدرسه اشاره کرد .

۳ – رفتارهای نامناسب و ناپخته : در رفتارهای این گونه کودکان ویژگیهایی چون عدم توجه ، فقدان علاقه نسبت به امور به ویژه به مدرسه و تحصیل ، تنبلی ، گنگی و گیجی ، افکار باطل ، رویاهای روزانه ، خواب آلودگی و کم حرفی به صورت وافر دیده می شود . آنان را گاهی اوتستیک ^[۸۱] ( در خود مانده ) یا بیش سایکوتیک ( مجنون زودرس ) می خوانند . این گونه کودکان کمتر قادر به شرکت در کلاس‌های عادی هستند و نسبت به کودکان نوروتیک ( مضطرب – افسرده ) و کودکان با بی نظمی در سلوک مشکلات بیشتری دارند .

۴ – رفتارهای ضداجتماعی : کودکان با رفتارهای ضد اجتماعی ، برخی از ویژگی‌ها یا مشکلات رفتاری کودکان با بی نظمی در سلوک را دارند ، اما این گونه کودکان در بین گروه همگنان خود اجتماعی هستند . آنان معمولا عضو یک گروه می‌باشند و همواره در گردابی از رفتارهای گناه آلود و جنایت آمیز به سر می‌برند . رفتارهای این طبقه برای کل جامعه و سلامت آنان خطرناک و زیان آور محسوب می شود ( نوابی نژاد ، ۱۳۸۰).

اینک به شرح برخی از شیوه های رفتاری پر کاربرد می پردازیم :

۱ -۴ – ۲ تغییر رفتار : از میان تمامی شیوه های گوناگونی که برای تبدیل رفتار فراهم آمده است. احتمالا تغییر رفتار بیش از هر شیوه دیگری علاقه متخصصان تعلیم و تربیت و روان شناسان را بر انگیخته است . به تعبیر والاس و کافمن ^[۸۲] ( ۱۹۷۸ ) ، تغییر رفتار به هر نوع تربیت نظام دار رویدادهای محیطی گفته می شود که تغییر بخصوصی را در رفتار قابل مشاهده پدید آورد . مطالعات فراوان نشان داده است که تغییر رفتار برای اداره کلاس دانش آموزان مبتلا به مشکل رفتاری و پیشرفت تحصیلی آنان بسیار مؤثر بوده است ( لویت ^[۸۳] ، ۱۹۷۷ ، والاس و کافمن ، ۱۹۷۸ ) .

۴ -۲-۲ آموزش با استفاده ا زنمودار استاندارد : این تکنیک که با نام آموزش از نمودار استاندارد معروف است . موجب شده است تا تحقیقات فراوان بر روی مبتلایان به مشکل رفتاری انجام شود لیندزلی ^[۸۴] ( ۱۹۶۴ ، به نقل از جوادیان ، ۱۳۷۹ ). استفاده از این نمودار به معلمان و دانش آموزان اجازه می‌دهد تا به پیامدهای شیوه های گوناگون آموزشی که می‌تواند در جبران ضعف تحصیلی مورد استفاده قرار گیرد توجه داشته باشند .

۳ – ۴ – ۲ مبادله ژتون : مبادله ژتون عبارت است از : مجموعه ای از شیوه های نظام دار که با بهره گیری از ژتون رفتار مورد نظر را افزایش می‌دهد ( واکر وبالکی ^[۸۵] ، ۱۹۷۴ ) . اغلب اوقات دیده می شود که در محیط های آموزشی برای کمک به برانگیختن دانش آموزان و یاری کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری و تحصیلی در فراگیری بهتر از نظامهای مبادله ژتون استفاده می شود ( واکر ^[۸۶] ، ۱۹۷۶ ) توصیه ما این است که از این شیوه د رحکم تکنیکی مؤثر برای اداره کودکان سخت آموز در کلاس‌های درس عادی یا ویژه استفاده شود ( جوایان ، ۱۳۷۹) .

۴-۴ -۲ قرارداد : بستن قرارداد شیوه ای رفتاری است که شرایط را به گونه ای فراهم می آورد که کودک در قبال انجام آنچه که معلم از وی در خواست می‌کند ، اجازه می‌یابد آنچه را که خود وی تمایل به انجام آن دارد انجام دهد .( وایدرهولت ، هامیل ، و براون^[۸۷] ، ۱۹۷۶ ، به نقل از همان منبع ) اظهار می‌دارد ، معلمان که از قرارداد استفاده می‌کنند ، در آن قید می‌کنند چه کاری باید انجام شود، در چه مدتی آن کار تکمیل شود . شرکت دیگران در آن چگونه است چه پاداشهایی پس از انجام کار به کودک تعلق می‌گیرد و چه کسانی ‌در مورد تکمیل کار با وی همکاری خواهند کرد ، نمونه ای از فرم قرارداد که می‌تواند مورد استفاده معلمان و والدین قرار گیرد در بخش ضمائم دیده می شود .

۵ – ۴ – ۲ آموزش متقابل : برنامه های آموزشی متقابل که در درمان مهارت‌های اجتماعی – عاطفی کودکان مؤثر هستند ، نیز در آموزش مبتنی بر بشر دوستی باهلر^[۸۸] ، ۱۹۶۹ ) و شیوه های آموزشی روانی ( مکل پاین و همکاران ^[۸۹]، ۱۹۷۴ ) طبقه بندی شده اند ( رئیسی ، ۱۳۸۴ ) .

مشکلات فرایند آموزش اختلالات رفتاری

این موارد به ترتیب اهمیت معرفی گردیده است :

عدم دسترسی به کتب مناسب ، آشنا نبودن معلمین با روش تدریس ، کمبود فضای آموزشی مناسب ، کمبود نیروی انسانی لازم و متخصص و کمبود وسایل آموزشی و کمک آموزشی . (سازمان آموزش و پرورش استثنایی ، ۱۳۷۹).

آمارها و ضرورت انجام مطالعه

آمار سازمان بهداشت جهانی وجود بعضی اختلالات روانی را به صورت زیر در جمعیت جهان تخمین علمی می زند : اضطراب ۴۰۰ میلیون نفر ، عقب ماندگی ذهنی ۶۰ میلیون نفر ، زوال عقل ۲۹ میلیون نفر ، اسکیزوفرنی ( نوعی اختلال روانی با علائم قطع ارتباط با واقعیت ) ۲۲ میلیون نفر ، افسردگی همراه با از کار افتادگی ۴۱ میلیون نفر ( سازمان بهداشت جهانی ، ۱۹۹۷ نقل از سالاری ، ۱۳۸۰).

طبق آمارهای منتشر شده از طرف سازمان جهانی بهداشت (WHO)^[90] حداقل ۵۲ میلیون نفر از مردم جهان د رسنین مختلف از بیماری‌های شدید روانی همچون اسکیزوفرنیا ، ۱۵۰ میلیون نفر از اختلالات خفیف روانی ، ۱۲۰ میلیون نفر از عقب ماندگی ذهنی ، ۵۰ میلیون نفر از صرع ، و ۳۰ میلیون نفر از ابتلا به دمانس رنج می‌برند . و طبق همین گزارشات میزان شیوع اختلالات روانی در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش است ؛ در حالی که در برنامه ریزیهای توسعه اجتماعی و اقتصادی این کشورها پایین ترین اولویت به آن ها داده می شود ( صاحب الزمانی ، ۱۳۷۲ ).

دوره های مختلف مطالعات همه گیر شناسی اختلالات رفتاری

درنوند ^[۹۱] ( ۱۹۸۲ ) در مروری بر مطالعات همه گیر شناسی اختلالات روانی ؛ این مطالعات را به سه دوره کلی تقسیم می‌کند :

۱ – دوره اول اکثر در نیمه اول قرن بیستم و قبل از وقوع جنگ جهانی صورت گرفته است محققین این دوره در زمینه بیماریابی در جامعه بیشتر به گزارش های مراکز بیمارستانی ، پرونده های بیماران و اطلاع دهندگان کلیدی متکی بوده اند .